Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Phòng chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên (than) ở tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: Tuhai999 Tuhai999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

53
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn nhằm góp phần làm sáng tỏ cả những vấn đề mang tính lý luận và thực tiễn, đặc biệt mong muốn kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là cơ sở để tỉnh Quảng Ninh triển khai một cách đồng bộ, hiệu quả công tác phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên, góp phần không nhỏ đưa tỉnh nhà ngày càng phát triển giàu mạnh, đáp ứng niềm tin tưởng của nhân dân.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Phòng chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên (than) ở tỉnh Quảng Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGÔ HỒNG SƠN PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN (THAN) Ở TỈNH QUẢNG NINH HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI – 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGÔ HỒNG SƠN PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN (THAN) Ở TỈNH QUẢNG NINH HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Mã số: 8 38 01 02 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN ĐỨC LƢỢNG HÀ NỘI – 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, được sự hướng dẫn khoa học của Tiến sĩ Trần Đức Lượng - Thanh tra Chính phủ. Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực và khách quan. Ngoài ra, trong luận văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác, đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc. Nếu phát hiện có sự gian lận nào tôi xin chịu trách nhiệm./. Hà Nội, ngày 26 tháng 02 năm 2019 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Ngô Hồng Sơn
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu đề tài luận văn cao học “Phòng chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên (than) ở tỉnh Quảng Ninh” tôi đã được sự hướng dẫn, giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp. Tôi xin trân trọng cảm ơn Quý thầy cô giáo các Khoa chuyên ngành, Ban Quản lý sau đại học - Học viện Hành chính Quốc gia đã truyền đạt kiến thức, tận tình hướng dẫn, động viên và tạo điều kiện mọi mặt để tôi được tham gia học tập chương trình cao học Luật Hiến pháp và Luật Hành chính tại Học viện Hành chính Quốc gia, được tiếp cận những tư liệu, tài liệu phục vụ cho quá trình nghiên cứu, học tập và hoàn thành luận văn. Trân trọng cảm ơn các cơ quan, đơn vị tỉnh Quảng Ninh đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi có thể tiếp cận tài liệu để phục vụ cho việc nghiên cứu luận văn. Đặc biệt, tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn trân thành tới Tiến sĩ Trần Đức Lượng đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trân trọng cảm ơn ! TÁC GIẢ LUẬN VĂN Ngô Hồng Sơn
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, TỪ VIẾT TẮT STT Nghĩa đầy đủ Viết tắt 1 Chính phủ CP 2 Nghị định NĐ 3 Nghị quyết NQ 4 Hội đồng nhân dân HĐND 5 Kết luận KL 6 Thông báo TB 7 Thông tư liên tịch TTLT 8 Tỉnh ủy TU 9 Trung ương TW 10 Ủy ban nhân dân UBND 11 Chương trình mỗi xã, phường một OCOP sản phầm 12 Phòng chống tham nhũng PCTN 13 Quốc hội QH
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN ............................................................... 7 1.1. Các khái niệm công cụ ................................................................................... 7 1.1.1. Tham nhũng và phòng, chống tham nhũng ................................................. 7 1.1.2. Khái niệm quản lý ....................................................................................... 8 1.1.3. Quản lý nhà nước về tài nguyên.................................................................. 9 1.2. Đặc điểm, tính chất và các hành vi tham nhũng phổ biến trong quản lý tài nguyên khoáng sản .............................................................................................. 10 1.2.1. Đặc điểm, tính chất của tham nhũng ......................................................... 10 1.2.2. Hậu quả của hành vi tham nhũng .............................................................. 12 1.2.3. Những hành vi tham nhũng phổ biến trong quản lý tài nguyên, khoáng sản ........................................................................................................................ 13 1.3. Phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên (than)........... 19 1.4. Vai trò của phòng chống tham nhũng đối với quản lý tài nguyên ............... 20 1.4.1. Đảm bảo hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực ... 20 1.4.2. Đảm bảo chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước được quán triệt và thực hiện .............................................................................................................. 20 1.4.3. Đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho cá nhân, tập thể, tổ chức trong lĩnh vực khai thác tài nguyên, khoáng sản, đẩy lùi các hành vi vi phạm pháp luật ....................................................................................................................... 21 1.4.4. Đảm bảo trật tự an ninh xã hội, tạo môi trường lành mạnh phát triển kinh tế .......................................................................................................................... 22 1.4.5. Đảm bảo an ninh chính trị nội bộ, củng cố sức mạnh của chính quyền nhà nước và sự lãnh đạo của Đảng ............................................................................ 22 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác phòng chống tham nhũng trong quản lý nhà nước, quản lý tài nguyên, khoáng sản .......................................................... 22
1.5.1. Yếu tố chính trị.......................................................................................... 22 1.5.2. Yếu tố pháp lý ........................................................................................... 24 1.5.3. Yếu tố kinh tế ............................................................................................ 24 1.5.4. Yếu tố văn hóa, xã hội............................................................................... 25 1.5.5. Yếu tố con người ....................................................................................... 26 Tiểu kết chương 1................................................................................................ 27 Chương 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN (THAN) Ở TỈNH QUẢNG NINH ................................................................................................................... 28 2.1. Khái quát chung về tỉnh Quảng Ninh........................................................... 28 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên của tỉnh Quảng Ninh ............ 28 2.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội, dân cư tỉnh Quảng Ninh ................................... 31 2.1.3. Hoạt động khai thác tài nguyên, khoáng sản trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ..................................................................................................................... 33 2.2. Hệ thống cơ sở pháp lý về phòng chống tham nhũng nói chung và phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên nói riêng trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ..................................................................................................................... 34 2.2.1. Hệ thống các văn bản của cơ quan Trung ương........................................ 34 2.2.2. Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật, các văn bản chỉ đạo của tỉnh Quảng Ninh về công tác quản lý khoáng sản ...................................................... 35 2.3. Kết quả thực hiện công tác phòng chống tham nhũng trong quản lý nhà nước về tài nguyên trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2013-2017 .. 37 2.3.1. Sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, UBND tỉnh Quảng Ninh về công tác phòng chống tham nhũng trên lĩnh vực quản lý tài nguyên, khoáng sản............ 37 2.3.2. Kết quả hoạt động của Ban Nội chính Tỉnh ủy Quảng Ninh trong phòng chống tham nhũng trên lĩnh vực quản lý nhà nước về tài nguyên, khoáng sản .. 40 2.3.3. Kết quả phòng chống tham nhũng trong quản lý nhà nước về tài nguyên khoáng sản thông qua hoạt động thanh tra, kiểm tra .......................................... 41 2.3.4. Hoạt động đấu tranh, tố giác hành vi tham nhũng trong quản lý tài nguyên, khoáng sản ........................................................................................................... 49
2.4. Đánh giá công tác phòng, chống tham nhũng trong quản lý khoáng sản hiện nay ở tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................ 57 2.4.1. Những ưu điểm.......................................................................................... 57 2.4.2. Những hạn chế, khó khăn trong công tác phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên, khoáng sản ........................................................................... 60 2.4.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế .................................................. 62 Tiểu kết chương 2................................................................................................ 66 Chương 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN (THAN) Ở TỈNH QUẢNG NINH ...................................................................... 67 3.1. Quan điểm nâng cao hiệu quả phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên than ở tỉnh Quảng Ninh ........................................................ 67 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên than ở tỉnh Quảng Ninh ................................................................. 69 3.2.1. Giải pháp về cơ chế, chính sách ................................................................ 69 3.2.2. Giải pháp về công tác quản lý ................................................................... 72 Tiểu kết chương 3................................................................................................ 92 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 94
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Phòng chống tham nhũng là một trong những nhiệm vụ quan trọng của chính quyền nhà nước, góp phần nâng cao tính hiệu lực, hiệu quả của các cơ quan công quyền đồng thời củng cố niềm tin của nhân dân. Phòng chống tham nhũng phải diễn ra mọi lúc, mọi nơi và thực hiện trên mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế xã hội. Quản lý tài nguyên môi trường nói chung và quản lý tài nguyên khoáng sản nói riêng là một trong những lĩnh vực của quản lý nhà nước, có tác động trực tiếp đến kinh tế, xã hội, là lĩnh vực quản lý nhạy cảm, quan hệ trực tiếp với các hoạt động kinh tế có lợi nhuận cao nên đây là một trong những lĩnh vực dễ phát sinh tham nhũng và tham nhũng có những biến tướng phức tạp, khó kiểm soát, ngăn chặn. Trong suốt thời gian qua, hoạt động khai thác tài nguyên khoáng sản diễn ra trên một số địa phương đã bộc lộ nhiều kẽ hở của pháp luật, đặc biệt là trong khâu quản lý với biểu hiện của tệ nạn tham nhũng, lãng phí. Quảng Ninh là một tỉnh nằm ở phía đông bắc của nước ta, là một trong những tỉnh có tốc độ phát triển kinh tế nhanh, bền vững và một trong những động lực quan trọng của sự phát triển đó đến từ ngành khai thác khoáng sản mà chủ lực là khai thác than. Trong nhiều năm qua, bên cạnh những chính sách tích cực khuyến khích ngành khai thác khoáng sản phát triển, tỉnh Quảng Ninh cũng đã tăng cường công tác quản lý, kiểm tra kiểm soát hoạt động quản lý khai thác than, khoáng sản, tỉnh ủy Quảng Ninh đã có sự chỉ đạo sát sao, cụ thể đến các đơn vị, cơ quan chuyên môn làm tốt công tác phòng chống tham nhũng phát sinh trong quản lý khai thác tài nguyên, khoáng sản. Quán triệt sâu sắc chỉ đạo đó, cả hệ thống chính trị của tỉnh Quảng Ninh đã vào cuộc với tinh thần quyết tâm cao, kiên quyết đẩy lùi và phòng chống tham nhũng, trong đó Ban Nội chính Tỉnh ủy, Ủy ban kiểm tra Tỉnh ủy, Thanh tra tỉnh là những đơn vị đi đầu. Hiện nay mặc dù công tác phòng chống tham nhũng của tỉnh Quảng Ninh đã có nhiều 1
thành tích đáng ghi nhận, song riêng trong lĩnh vực quản lý khai thác than, khoáng sản vẫn còn nhiều bất cập hạn chế. Việc áp dụng, thi hành pháp luật về phòng chống tham nhũng còn nhiều khó khăn, lực lượng, đơn vị tham gia trực tiếp vào công tác phòng chống tham nhũng còn mỏng, công cụ pháp lý chưa thật đầy đủ. Những hạn chế trên đã đặt ra bài toán phải nâng cao hơn nữa hiệu quả của công tác phòng chống tham nhũng, đặc biệt là trong hoạt động quản lý nhà nước đối với các lĩnh vực kinh tế trọng điểm. Xuất phát từ thực tiễn công tác của bản thân, từ điều kiện công tác, tính chất công việc của cơ quan, đơn vị, tôi mạnh dạn lựa chọn nghiên cứu đề tài: “ Phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên (than) ở tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài luận văn thạc sĩ. Với đề tài này tôi mong muốn góp phần làm sáng tỏ cả những vấn đề mang tính lý luận và thực tiễn, đặc biệt mong muốn kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là cơ sở để tỉnh Quảng Ninh triển khai một cách đồng bộ, hiệu quả công tác phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên, góp phần không nhỏ đưa tỉnh nhà ngày càng phát triển giàu mạnh, đáp ứng niềm tin tưởng của nhân dân. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Phòng chống tham nhũng không chỉ là vấn đề mang tính thực tiễn, mang tính thời sự mà đây còn là vấn đề mang tính học thuật, là đối tượng của nghiên cứu khoa học. Trong công tác phòng chống tham nhũng cần có sự tham gia của nhiều ngành khoa học như luật học, chính trị học, triết học, quản lý học...Chính bởi lý do đó phòng chống tham nhũng nói chung và phòng chống tham nhũng trong từng lĩnh vực cụ thể nói riêng đã trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều đề tài, từ cấp cơ sở đến cấp quốc gia. Nghiên cứu về vấn đề phòng chống tham nhũng nói chung và phòng chống tham nhũng trong một số lĩnh vực cụ thể nói riêng có thể kể đến một số công trình nghiên cứu sau: Đề tài khoa học cấp bộ: “Tham nhũng và phòng, chống tham nhũng trong khu vực tư ở Việt Nam” do Tiến sĩ Đinh Văn Minh, Phó Viện trưởng Viện Khoa học Thanh tra làm chủ nhiệm, bảo vệ năm 2015. Đây là đề tài khoa 2
học có tính thực tiễn rất cao, đề cập đến vấn đề phòng chống tham nhũng trong chính các cơ quan phòng chống tham nhũng, những khó khăn, phức tạp trong phòng chống tham nhũng. Công trình nghiên cứu đã đi sâu vào một số nhóm giải pháp cụ thể mang tính pháp lý, tổ chức nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan phòng chống tham nhũng. Luận án tiến sĩ “ Phòng chống tham nhũng trong lĩnh vực đất đai ở Việt Nam”, mã số: 62.38.01.02, tác giả nghiên cứu sinh Từ Thanh Sơn, Học viện Khoa học xã hội, đây là một trong những công trình nghiên cứu về phòng chống tham nhũng trên một lĩnh vực cụ thể. Qua quá trình nghiên cứu tác giả đã chỉ rõ những đặc trưng cơ bản của hành vi tham nhũng trong lĩnh vực đất đai và công tác phòng chống, một loạt các vấn đề lý luận đã được làm rõ, củng cố cơ sở nghiên cứu cho các đề tài khác có liên quan. Đề tài nghiên cứu là một công trình nghiên cứu sâu sắc, cụ thể có đối tượng và phương pháp nghiên cứu rõ ràng, hệ thống các giải pháp mang tính thực tiễn cao. Đề tài khoa học cấp Nhà nước của tác giả Mai Quốc Bình “ Luận cứ khoa học cho việc xây dựng chiến lược phòng ngừa và nâng cao hiệu quả đấu tranh chống tham nhũng ở Việt Nam đến năm 2020”. Đây là một đề tài có phạm vi nghiên cứu rộng và phức tạp, liên quan đến nhiều vấn đề thuộc về thể chế chính trị và thiết chế bộ máy nhà nước cũng như các yếu tố về kinh tế, xã hội. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm nghiên cứu một cách toàn diện hiện trạng tham nhũng ở Việt Nam, những nguyên nhân chủ yếu của tình trạng tham nhũng hiện nay. Đặc biệt là những biểu hiện mới của tham nhũng trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường và đề ra các giải pháp có tính chất chiến lược, lâu dài để đấu tranh với vấn nạn này, bảo đảm sự phát triển bền vững trên những nguyên tắc cơ bản của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Nội dung nghiên cứu của đề tài là tiền đề quan trọng giúp học viên hoàn thiện cơ sở lý luận về phòng, chống tham nhũng trong luận văn. 3
“ Three ways to fight corruption in the media” (03 cách chống tham nhũng dựa trên phương tiện truyền thông) của tác giả Mariana Sosa Cordero, đăng tải trên www.transparency.org, 2016. Truyền thông nói chung và báo chí nói riêng hiện đang là một trong số những thiết chế quan trọng góp phần vào công cuộc phòng, chống tham nhũng. Nội dung bài viết, tác giả đề xuất 03 cách để khai thác hiệu quả phương tiện truyền thông để chống tham nhũng, cụ thể: Bảo đảm tính độc lập của kênh truyền thông; minh bạch hoá các khoản hỗ trợ của doanh nghiệp cũng như nhà nước đối với kênh truyền thông; tăng cường tính chính xác đối với các thông tin mà nhà báo đưa ra. Tuy nhiên, để nghiên cứu khách quan về phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên và đặc biệt là tài nguyên than ở Quảng Ninh thì còn chưa có. Do vậy để có cái nhìn toàn diện về thực trạng công tác phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên (than) ở tỉnh Quảng Ninh và đưa ra những giải pháp trong thời gian tới được luận văn hướng tới nghiên cứu. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu đề tài nhằm hệ thống hóa các vấn đề về cơ sở lý luận, thực tiễn của pháp luật về công tác phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên (than). Từ đó đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật phòng, chống tham nhũng về quản lý than ở tỉnh Quảng Ninh trong thời gian qua: Những kết quả đã đạt được và những tồn tại, hạn chế, nguyên nhân cũng như đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng trong quản lý than ở Quảng Ninh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Làm sáng tỏ các vấn đề lý luận có liên quan đến tham nhũng, phòng chống tham nhũng và phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên, khoáng sản. 4
Phân tích đánh giá đúng thực trạng công tác phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên, khoáng sản tại tỉnh Quảng Ninh, chỉ rõ những bất cập, hạn chế, yếu kém. Trên cơ sở phân tích, đánh giá tình hình thực tiễn, đề xuất, xây dựng các giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên than tại Quảng Ninh. 4. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các vấn đề lý luận, pháp luật, thực tiễn về công tác phòng, chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên (than) ở tỉnh Quảng Ninh, pháp luật phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên cũng như hệ thống văn bản pháp lý có liên quan. 5. Phạm vi nghiên cứu đề tài - Về mặt không gian: Giới hạn trong công tác phòng chống tham nhũng trong quản lý than của cấp ủy và các cơ quan nhà nước của tỉnh Quảng Ninh, Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam, các đơn vị ngành than trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. - Về mặt thời gian: Luận văn tập trung nghiên cứu, đánh giá thực trạng từ năm 2013 đến năm 2017 - Về mặt nội dung: Luận văn nghiên cứu nội dung trong khuôn khổ vấn đề phòng chống tham nhũng đối với quản lý tài nguyên than trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. 6. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước và pháp luật, nghiên cứu Hiến pháp và các chỉ đạo của Chính phủ, các bộ, ngành Trung ương; công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, UBND tỉnh Quảng Ninh về phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên (than). 5
- Trong quá trình nghiên cứu, luận văn kết hợp các phương pháp như: Phương pháp nghiên cứu tài liệu; Phương pháp phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp; Phương pháp lịch sử; Phương pháp thống kê toán học; Phương pháp so sánh. 7. Đóng góp của đề tài 7.1. Về mặt lý luận Đề tài sẽ cung cấp cơ sở lý luận về phòng chống tham nhũng trên lĩnh vực quản lý tài nguyên, khoáng sản, làm sáng rõ những vấn đề học thuật liên quan đến chuyên ngành nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là sự bổ sung quan trọng về phương pháp, cách thức nghiên cứu đối với các đề tài cùng chuyên ngành. 7.2. Về mặt thực tiễn Kết quả trực tiếp nhất của đề tài là việc xây dựng được các giải pháp hiệu quả, có tính ứng dụng và thực tiễn cao, có khả năng áp dụng và thực hiện được trong điều kiện của tỉnh Quảng Ninh trong phòng chống tham nhũng trong quản lý tài nguyên. 8. Kết cấu đề tài Luận văn gồm phần mở đầu, nội dung nghiên cứu, kết luận, tài liệu tham khảo, mục lục với 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên. Chương 2: Thực trạng công tác phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên (than) ở tỉnh Quảng Ninh. Chương 3: Quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực quản lý tài nguyên (than) ở tỉnh Quảng Ninh. 6
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN 1.1. Các khái niệm công cụ 1.1.1. Tham nhũng và phòng, chống tham nhũng 1.1.1.1. Những khái niệm về tham nhũng Theo nghĩa rộng, tham nhũng được hiểu là hành vi của bất kỳ người nào có chức vụ, quyền hạn hoặc được giao nhiệm vụ, quyền hạn và lợi dụng chức vụ, quyền hạn, hoặc nhiệm vụ được giao để vụ lợi. Theo Từ điển Tiếng Việt, tham nhũng là lợi dụng quyền hành để nhũng nhiễu nhân dân lấy của [38]. Tài liệu hướng dẫn của Liên hợp quốc về cuộc đấu tranh quốc tế chống tham nhũng (năm 1969) định nghĩa tham nhũng trong một phạm vi hẹp, đó là sự lợi dụng quyền lực nhà nước để trục lợi riêng... Theo nghĩa hẹp và là khái niệm được pháp luật Việt Nam quy định (tại Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005), tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi. Người có chức vụ, quyền hạn chỉ giới hạn ở những người làm việc trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc hệ thống chính trị; nói cách khác là ở các cơ quan, tổ chức, đơn vị có sử dụng ngân sách, vốn, tài sản của Nhà nước [12]. Việc giới hạn như vậy nhằm tập trung đấu tranh chống những hành vi tham nhũng ở khu vực xảy ra phổ biến nhất, chống có trọng tâm, trọng điểm, thích hợp với việc áp dụng các biện pháp phòng, chống tham nhũng như: kê khai tài sản, công khai, minh bạch trong hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị, xử lý trách nhiệm của người đứng đầu. Theo Tổ chức minh bạch quốc tế, tham nhũng là hành vi của người lạm dụng chức vụ, quyền hạn, hoặc cố ý làm trái pháp luật để phục vụ cho lợi ích cá nhân. Tham nhũng có thể nói là một trong những tệ nạn cổ xưa nhất của bộ máy nhà nước, ngay từ những hình thái nhà nước ban đầu nạn tham nhũng đã xuất hiện như một khuyết tật tất yếu của quyền lực, được sinh ra từ quyền lực và lại 7
bị chính quyền lực kiềm chế, kiểm soát. Xã hội càng văn minh, hiện đại, bộ máy nhà nước càng chuyên nghiệp thì tệ nạn tham nhũng càng diễn biến phức tạp, khó lường với mức độ nguy hiểm ngày càng lớn. Có thể thấy tham nhũng được định nghĩa có khác nhau dưới quan điểm của các tổ chức khác nhau song đều có những điểm chung nhất định, đó là tham nhũng là hành động vi phạm pháp luật, có liên hệ trực tiếp với yếu tố quyền lực, chức vụ và phục vụ lợi ích của cá nhân hoặc nhóm lợi ích. 1.1.1.2. Khái niệm về phòng, chống tham nhũng Khi xem xét, nghiên cứu về phòng, chống tham nhũng, trước hết chúng ta phải dựa vào nhận thức chung về tham nhũng. Từ góc độ tiếp cận của khoa học luật, tham nhũng được biểu hiện ra là hành động dưới dạng hành vi. Từ đó có thể hiểu phòng, chống tham nhũng là hoạt động chống lại những hành vi vi phạm pháp luật nhằm trục lợi cá nhân. Đó là hoạt động ngăn chặn, từng bước đẩy lùi tham nhũng, lãng phí; tạo bước chuyển biến rõ rệt để giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội; củng cố lòng tin của nhân dân; xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh; đội ngũ cán bộ, công chức kỷ cương, liêm chính. Như vậy, một cách tổng quát nhất “Phòng, chống tham nhũng là hoạt động phòng ngừa, phát hiện tham nhũng; xử lý tham nhũng và các hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng”. 1.1.2. Khái niệm quản lý Quản lý là hoạt động có tổ chức có định hướng của chủ thể quản lý tác động lên đối tượng quản lý nhằm hướng đến đạt được mục tiêu nhất định. Về bản chất hoạt động quản lý xuất hiện bên trong một tổ chức và chỉ khi có tổ chức mới có quản lý, hoạt động quản lý là nhu cầu tất yếu để tổ chức hoàn thiện mục tiêu đề ra. Hoạt động quản lý diễn ra trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, dưới nhiều cấp độ, tính chất, mục đích khác nhau. Các yếu tố cấu thành hoạt động quản lý bao gồm: - Chủ thể quản lý 8
- Đối tượng quản lý - Khách thể quản lý Chủ thể quản lý sử dụng các công cụ, phương pháp cụ thể và đặc thù để tác động lên đối tượng quản lý, các công cụ đó có thể là quyền lực, pháp luật, chính sách, nội quy, quy chế…, tùy thuộc vào đặc điểm của đối tượng quản lý, tính chất của hoạt động quản lý mà chủ thể quản lý lựa chọn phương pháp phù hợp. 1.1.3. Quản lý nhà nước về tài nguyên Quản lý nhà nước là hoạt động, tác động có tổ chức của nhà nước, cá nhân, tổ chức được nhà nước trao quyền đối với các đối tượng quản lý thuộc mọi lĩnh vực của đời sống, với mục tiêu duy trì sự ổn định và phát triển của xã hội. Quản lý nhà nước về tài nguyên là hoạt động quản lý của nhà nước sử dụng công cụ pháp luật và chính sách tác động vào vấn đề khai thác, bảo vệ, quy hoạch đối với tài nguyên trong đó có tài nguyên khoáng sản. Quản lý tài nguyên, khoáng sản bao gồm các hoạt động sau: - Hoạch định chiến lược, quy hoạch và chính sách về bảo vệ, sử dụng hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả tài nguyên khoáng sản và phát triển công nghiệp khai thác, chế biến khoáng sản. - Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật về khoáng sản. - Cấp, gia hạn, thu hồi giấy phép hoạt động khoáng sản; cho phép chuyển nhượng, để thừa kế quyền hoạt động khoáng sản, cho phép trả lại giấy phép hoạt động khoáng sản; đăng ký các hoạt động điều tra cơ bản địa chất về tài nguyên khoáng sản - Thẩm định, phê duyệt, đánh giá các đề án, báo cáo, thiết kế mỏ trong hoạt động khoáng sản. - Kiểm tra, thanh tra các hoạt động điều tra cơ bản địa chất về tài nguyên khoáng sản - Thực hiện các chính sách đối với nhân dân địa phương nơi có khoáng sản được khai thác và nơi có khoáng sản độc hại. - Thực hiện các biện pháp bảo vệ tài nguyên khoáng sản 9
- Tổ chức, lưu trữ, bảo vệ tài liệu và bí mật nhà nước về tài nguyên khoáng sản - Đào tạo cán bộ khoa học, cán bộ quản lý về khoáng sản; tuyên truyền, phổ biến và hướng dẫn thi hành pháp luật về tài nguyên, khoáng sản. - Hợp tác quốc tế trong lĩnh vực điều tra cơ bản địa chất về tài nguyên khoáng sản và hoạt động khoáng sản. - Giải quyết các tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về hoạt động khoáng sản và xử lý theo thẩm quyền các vi phạm pháp luật về khoáng sản. 1.2. Đặc điểm, tính chất và các hành vi tham nhũng phổ biến trong quản lý tài nguyên khoáng sản 1.2.1. Đặc điểm, tính chất của tham nhũng Theo quy định của pháp luật Việt Nam, tham nhũng có những đặc điểm cơ bản như sau: a) Chủ thể tham nhũng là người có chức vụ, quyền hạn Đặc điểm của tham nhũng là chủ thể thực hiện hành vi phải là người có chức vụ, quyền hạn. Người có chức vụ, quyền hạn bao gồm: Cán bộ, công chức, viên chức; sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn - kỹ thuật trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân; cán bộ lãnh đạo, quản lý trong doanh nghiệp của Nhà nước; cán bộ lãnh đạo, quản lý là người đại diện phần vốn góp của Nhà nước tại doanh nghiệp; người được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó (Khoản 3, Điều 1, Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005) [12]. Nhìn chung, nhóm đối tượng này có đặc điểm đặc thù so với các nhóm đối tượng khác như: Họ thường là những người có quá trình công tác và cống hiến nên có nhiều kinh nghiệm; được đào tạo có hệ thống, là những chuyên gia trên nhiều lĩnh vực khác nhau; là những người có quan hệ rộng và có uy tín xã hội nhất định và thậm chí có thế mạnh về kinh tế. Những đặc điểm này của chủ 10
thể hành vi tham nhũng chính là yếu tố gây khó khăn cho việc phát hiện, điều tra, xét xử hành vi tham nhũng. b) Chủ thể tham nhũng lợi dụng chức vụ, quyền hạn được giao “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn” để vụ lợi là đặc trưng thứ hai của tham nhũng. Khi thực hiện hành vi tham nhũng, kẻ tham nhũng phải sử dụng “chức vụ, quyền hạn của mình” như một phương tiện để mang lại lợi ích cho mình, cho gia đình mình hoặc cho người khác [12]. Đây là yếu tố cơ bản để xác định hành vi tham nhũng. Một người có chức vụ, quyền hạn nhưng không lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó thì không thể có hành vi tham nhũng. Tuy nhiên, không phải mọi hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó đều được coi là hành vi tham nhũng. Ở đây có sự giao thoa giữa hành vi này với các hành vi tội phạm khác, do vậy cần lưu ý khi phân biệt hành vi tham nhũng với các hành vi vi phạm pháp luật khác. c) Mục đích của hành vi tham nhũng là vụ lợi Hành vi tham nhũng là hành vi cố ý. Mục đích của hành vi tham nhũng là vụ lợi. Nếu chủ thể thực hiện hành vi không cố ý thì hành vi đó không là hành vi tham nhũng. Vụ lợi ở đây được hiểu là lợi ích vật chất hoặc lợi ích tinh thần mà người có chức vụ, quyền hạn đã đạt được hoặc có thể đạt được thông qua hành vi tham nhũng. Như vậy, khi xử lý về hành vi tham nhũng, không bắt buộc chủ thể tham nhũng phải đạt được lợi ích. Pháp luật Việt Nam hiện nay quy định việc đánh giá tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi tham nhũng chủ yếu dựa trên căn cứ xác định những lợi ích vật chất mà kẻ tham nhũng đạt được để từ đó quyết định mức độ xử lý. Lợi ích vật chất hiện nay trong cơ chế thị trường thể hiện ở rất nhiều dạng khác nhau, nếu chỉ căn cứ vào những tài sản phát hiện hoặc thu hồi được để đánh giá lợi ích mà kẻ tham nhũng đạt được thì sẽ là không đầy đủ. Thêm nữa, các lợi ích vật chất và tinh thần đan xen rất khó phân biệt; ví dụ như: Việc dùng tài sản của Nhà nước để khuếch trương thanh thế, gây dựng uy tín hay các mối quan hệ để 11
thu lợi bất chính. Trong trường hợp này, mục đích của hành vi vừa là lợi ích vật chất, vừa là lợi ích tinh thần... Đối với khu vực tư, khi có vụ việc tham nhũng xảy ra, pháp luật đã có những sự điều chỉnh nhất định. Tuy nhiên, cũng có trường hợp, người có chức vụ, quyền hạn trong các tổ chức, doanh nghiệp thuộc khu vực tư cấu kết, móc nối với những người thoái hoá, biến chất trong khu vực công hoặc lợi dụng ảnh hưởng của những người này để trục lợi. Trong trường hợp đó, họ trở thành đồng phạm khi người có hành vi tham nhũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự. d, Hành vi tham nhũng là hành vi vi phạm pháp luật, diễn ra trên nhiều lĩnh vực với thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt, khó phát hiện, ngăn chặn, phòng ngừa Trong bất cứ ngành nghề, lĩnh vực nào của đời sống xã hội thì những kẽ hở trong quản lý, những sơ hở về mặt pháp lý luôn dễ dàng trở thành cơ hội cho tội phạm tham nhũng. Do có thời gian công tác làm việc lâu năm, có trình độ, chuyên môn cùng với quyền hạn, chức vụ nên những kẻ thực hiện hành vi tham nhũng dễ dàng che dấu cho hành vi phạm pháp của mình, bao che cho hành vi tham nhũng của cấp dưới, ngụy tạo bằng chứng, chứng cứ, giấy tờ giả mạo nhằm hợp pháp hóa hành vi tham nhũng. Bên cạnh đó có thể thấy pháp luật quốc tế và pháp luật của mọi quốc gia trên thế giới đều có hình thức xử lý rất nghiêm khắc đối với tội phạm tham nhũng do đó khi đã thực hiện hành vi tham nhũng, tội phạm tham nhũng sẽ bằng mọi cách, mọi thủ đoạn bất chấp hậu quả nhằm thoát tội, giảm tội, trốn tội. Tham nhũng có thể diễn ra mọi lúc, mọi nơi, mọi lĩnh vực và trong bất kỳ khâu nào của quá trình quản lý, những cám dỗ vật chất, lợi ích dễ dàng làm tha hóa tư cách đạo đức phẩm chất của bất kỳ ai. 1.2.2. Hậu quả của hành vi tham nhũng Đối với sự tồn vong và phát triển của một quốc gia thì tham nhũng giống như một căn bệnh nan y, có diễn biến phức tạp và nếu không được ngăn chặn kịp thời nó sẽ đe dọa trực tiếp đến vận mệnh của một đất nước. Hậu quả để lại của tham nhũng có thể kể đến trên một số lĩnh vực sau: 12