Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình (qua thực tiễn Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn là đề xuất những giải pháp nhằm bảo đảm quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ tại Tòa án nhân dân cấp huyện trong thời gian tới trên cơ sở hệ thống hóa cơ sở lý luận cũng như phân tích thực trạng tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình (qua thực tiễn Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ QUỐC ĐỊNH QUYỀN CỦA CÁC ĐƯƠNG SỰ TRONG VỤ ÁN HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH (QUA THỰC TIỄN TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN CƯ KUIN, TỈNH ĐẮK LẮK) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH ĐẮK LẮK - NĂM 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ QUỐC ĐỊNH QUYỀN CỦA CÁC ĐƯƠNG SỰ TRONG VỤ ÁN HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH (QUA THỰC TIỄN TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN CƯ KUIN, TỈNH ĐẮK LẮK) Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8 38 01 02 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Thị Hương ĐẮK LẮK - NĂM 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những kết quả được trình bày trong luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực với sự kế thừa học hỏi, khách quan và phù hợp với thực tiễn. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Học viện. Luận văn này được thực hiện một cách độc lập dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Lê Thị Hương. Đắk Lắk, tháng 6 năm 2023 Tác giả Lê Quốc Định i
MỤC LỤC Trang Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU……………………………………………………………………..1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA CÁC ĐƯƠNG SỰ TRONG VỤ ÁN HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH .. 8 1.1. Khái niệm, vai trò, ý nghĩa quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình........................................................................................................8 1.2. Quy đinh pháp luật về của quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình……………………………………………………………..16 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng và các điều kiện bảo đảm quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình .................................................................... 24 Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN QUYỀN CỦA CÁC ĐƯƠNG SỰ TRONG VỤ ÁN HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN CƯ KUIN, TỈNH ĐẮK LẮK ……………………………..34 2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk ..................... 34 2.2. Thực tiễn thực hiện các quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk .......................... 42 2.3. Đánh giá thực trạng thực hiện quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk ............ 50 ii
Chương 3: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA CÁC ĐƯƠNG SỰ TRONG VỤ ÁN HÔN NHÂN GIA ĐÌNH QUA THỰC TIỄN TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN CƯ KUIN, TỈNH ĐẮK LẮK ................. 63 3.1. Quan điểm bảo đảm quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình…………………………………………………………………………..63 3.2. Giải pháp bảo đảm quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình ………………………………………………………………………….66 KẾT LUẬN………………………………………………………………....88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................90 iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ HĐND: Hội đồng nhân dân HN&GĐ: Hôn nhân và gia đình TTDS: Tố tụng dân sự TAND: Toà án nhân dân VKSND: Viện kiểm sát nhân dân UBND: Ủy ban nhân dân XHCN: Xã hội chủ nghĩa iv
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hôn nhân và gia đình (HN&GĐ) là hiện tượng xã hội, là một hình thái đặc biệt của quan hệ con người, nó không những phản ánh chế độ xã hội mà còn thể hiện sự tiến bộ, văn minh của xã hội đó. Hôn nhân là cơ sở của gia đình, còn gia đình là tế bào nhỏ nhất của xã hội trong đó kết hợp chặt chẽ, hài hòa lợi ích của mỗi công dân, nhà nước và xã hội. Hôn nhân là cơ sở của gia đình, hai người đến với nhau bằng tình yêu và cùng nhau xây dựng một mái ấm, tạo nên gia đình hạnh phúc. Gia đình được coi như “tế bào” của xã hội, gia đình là cái nôi nuôi dưỡng con người, là môi trường quan trọng để hình thành và giáo dục nhân cách con người. Trong xã hội hiện đại, để bảo đảm đời sống chung của gia đình và lợi ích thiết thực của bản thân mỗi thành viên trong gia đình, vợ chồng có nhu cầu tham gia vào các quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh. Khi tình cảm vợ chồng rạn nứt, đổ vỡ, vợ chồng có quyền tự thỏa thuận việc chia tài sản chung, quyền nhân thân và một số quyền khác của họ, nhưng khi họ không thỏa thuận được thì việc vận dụng những quy định của pháp luật HN&GĐ để bảo đảm quyền của là điều cần thiết để bảo đảm quyền và lợi ích cho các bên. Quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ được pháp quy định là một nguyên tắc cơ bản của pháp luật tố tụng dân sự (TTDS). Các quy định của pháp luật TTDS Việt Nam về quyền của các đương sự trong TTDS (trong đó có các vụ án về HN&GĐ) hình thành và phát triển gắn liền với lịch sử phát triển của dân tộc. Xuất phát từ vị trí, vai trò quan trọng của gia đình nên Đảng và Nhà nước ta luôn luôn dành sự quan tâm to lớn đối với vấn đề này. Trong quan hệ HN&GĐ, kết hôn nhằm xác lập quan hệ vợ chồng, thì ly hôn cũng là một mặt trái của quan hệ hôn nhân. Nhưng khi quan hệ hôn nhân tan vỡ dẫn 1
đến việc ly hôn thì nó là một hiện tượng xã hội phức tạp, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích của vợ, chồng và những người liên quan. Thực tế cho thấy, việc bảo đảm quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ là vô cùng quan trọng và cần thiết trong việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Cư Kuin là một huyện của tỉnh Đắk Lắk mặc dù dân số không cao nhưng những năm qua, số lượng các vụ án HN&GĐ có xu hướng ngày càng gia tăng. Mỗi vụ án có nội dung đa dạng và tính phức tạp khác nhau, nên trong quá trình xét xử, giải quyết loại án này gặp không ít những khó khăn, nhất là trong việc đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự khi tham gia vào quan hệ tranh chấp này. Quá trình giải quyết các vụ án HN&GĐ của Toà án nhân dân huyện Cư Kuin trong những năm qua đã đạt những kết quả nhất định góp phần bảo đảm cơ bản quyền của các đương sự khi tham gia vào quan hệ này. Tuy nhiên, vẫn còn những hạn chế nhất định, làm ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự trong vụ án HN&GĐ. Vì vậy, tác giả lựa chọn đề tài “Quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình (qua thực tiễn Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk” làm công trình nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ chuyên ngành Luật Hiến pháp và luật Hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Đã có một số công trình khoa học nghiên cứu ở nhiều cấp độ khác nhau đề cập trực tiếp hoặc có liên quan tới vấn đề quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ như: Chia tài sản chung vợ chồng khi ly hôn, Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Lan, năm 2017, Học viện khoa học xã hội. Luận văn nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật về tài sản vợ chồng theo quy định của Luật HN&GĐ, tác giả chủ yếu làm rõ những quy định pháp luật 2
áp dụng khi chia tài sản chung vợ chồng [12]. Chế độ tài sản của vợ chồng theo Luật Hôn nhân và gia đình 2014, Luận văn thạc sĩ tác giả Lã Thị Tuyền, năm 2014, Đại học Luật Hà Nội. Tác giả nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận về tài sản vợ chồng theo quy định của Luật HN&GĐ, làm rõ những quy định pháp luật nhằm đảm bảo quyền vợ chồng khi tham gia tố tụng [29]. Giải quyết các tranh chấp về hôn nhân và gia đình của Tòa án nhân dân, Luận văn thạc sĩ của tác giả Hoàng Đình Thanh, Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2013. Tác giả nghiên cứu, làm rõ những quy định của pháp luật trong việc áp dụng để giải quyết các tranh chấp trong vụ án HN&GĐ, nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng khi tham gia tố tụng [28]. Bảo đảm quyền bảo vệ của đương sự trong tố tụng dân sự Việt Nam, tác giả Nguyễn Công Bình, Đại học luật Hà Nội, năm 2006. Luận án chủ yếu tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật Việt Nam nhằm bảo đảm quyền của đương sự trên phương diện lý luận và thực tiễn quyền của đương sự theo quy định của Bộ luật TTDS [1]. Căn cứ ly hôn theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Tuyết Mai, Đại học Luật Hà Nội. Luận văn này tác giả chỉ phân tích, đánh giá quy định của pháp luật về căn cứ ly hôn trong Luật HN&GĐ 2014, tuy nhiên về phần thực tiễn áp dụng pháp luật như thế nào thì không có nghiên cứu cụ thể [17]. Áp dụng pháp luật của Tòa án nhân dân trong việc giải quyết án Hôn nhân và gia đình qua thực tiễn tỉnh Thái Nguyên, Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thu Hường, Đại học Luật Hà Nội. Luận văn tập trung nghiên cứu việc áp dụng pháp luật TTDS qua thực tiễn giải quyết ly hôn tại TAND tỉnh Thái Nguyên nhằm đề xuất các giải pháp góp phần khắc phục những hạn chế [11]. 3
Quyền của nguyên đơn trong giải quyết các vụ việc dân sự tại huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình (2018), Luận văn thạc sĩ của tác giả Lê Thị Thùy Linh tại Học viện Hành chính Quốc gia. Luận văn là làm rõ được những vấn đề lý luận cũng như nội dung các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành về quyền của nguyên đơn trong giải quyết vụ việc dân sự [14]. Qua khảo cứu các công trình đã nghiên cứu cho thấy, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách tổng thể, toàn diện về quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk. Tuy nhiên, các công trình nêu trên là những tài liệu trợ giúp tác giả trong quá trình thực hiện luận văn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của luận văn là đề xuất những giải pháp nhằm bảo đảm quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ tại Tòa án nhân dân cấp huyện trong thời gian tới trên cơ sở hệ thống hóa cơ sở lý luận cũng như phân tích thực trạng tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và pháp luật về quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ thông qua việc làm sáng tỏ khái niệm, đặc điểm, nội dung cũng như các yếu tố ảnh hưởng và điều kiện bảo đảm. - Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk trong thời gian qua. Nêu rõ ưu điểm, hạn chế và chỉ ra được nguyên nhân của những hạn chế đó. - Đề xuất một số giải pháp nhằm bảo đảm quyền của các đương sự trong 4
vụ án HN&GĐ từ thực tiễn Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Các quan điểm khoa học liên quan đến quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ. - Các quy định pháp luật của Nhà nước về quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ. - Thực tiễn tổ chức thực hiện quy định pháp luật về quyền các đương sự trong vụ án HN&GĐ tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk. 4.2. Phạm vi nghiên cứu. - Về nội dung: các quy định pháp luật về quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ ở Việt Nam hiện nay và thực tiễn thực hiện tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk. - Về không gian: huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk. - Về thời gian: từ năm 2017 đến năm 2022. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin; các nguyên tắc nền tảng của luật nhân quyền quốc tế; các quan điểm của Đảng và quy định pháp luật của Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam về quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5
- Phương pháp phân tích, tổng hợp: được sử dụng khi phân tích các vấn đề liên quan đến quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ. - Phương pháp thống kê: được sử dụng để cung cấp một số tài liệu liên quan đến việc bảo đảm quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ trong thực tiễn áp dụng pháp luật HN&GĐ Việt Nam. - Phương pháp so sánh: được thực hiện nhằm tìm hiểu quy định của pháp luật hiện hành với hệ thống pháp luật trước đây ở Việt Nam cũng như pháp luật một số nước khác quy định về quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ. 6. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu đầu tiên về quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ qua thực tiễn tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk. - Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ góp phần cung cấp những tri thức khoa học cơ bản mang tính lý luận được nhìn nhận dưới góc độ quyền con người về quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ; giúp người đọc nhận thức đầy đủ và toàn diện hơn quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về quyền và đảm bảo quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ. - Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, giảng dạy, học tập trong các trường đại học chuyên ngành luật và không chuyên ngành luật, hệ thống các trường chính trị của Đảng, cho những người đang trực tiếp làm công tác giải quyết án HN&GĐ tại TAND nói chung. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm ba chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về quyền của các đương 6
sự trong vụ án hôn nhân và gia đinh. Chương 2: Thực trạng thực hiện quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình tại Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk. Chương 3: Quan điểm, giải pháp bảo đảm quyền của các trong vụ án hôn nhân và gia đình qua thực tiễn Tòa án nhân dân huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk. 7
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CỦA CÁC ĐƯƠNG SỰ TRONG VỤ ÁN HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH 1.1. Khái niệm, vai trò và ý nghĩa quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình 1.1.1. Khái niệm quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình. 1.1.1.1. Khái niệm vụ án hôn nhân và gia đình Theo quy định tại Điều 3 Luật HN&GĐ năm 2014: Hôn nhân là quan hệ giữa vợ và chồng sau khi kết hôn; còn gia đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc quan hệ nuôi dưỡng, làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ giữa họ với nhau theo quy định của Luật này [20]. Vụ án HN&GĐ là các vụ án về tranh chấp HN&GĐ phát sinh tại TAND do cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện, yêu cầu Tòa án bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp về HN&GĐ của mình hoặc của người khác. Nói cách khác, vụ án HN&GĐ là trường hợp các bên đương sự có tranh chấp với nhau và Tòa án giải quyết các tranh chấp đó. Đặc điểm vụ án HN&GĐ: Thứ nhất, vụ án HN&GĐ trước hết phải là những vụ việc phát sinh tại Tòa án liên quan đến HN&GĐ. Chỉ những vụ án HN&GĐ nào thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án và phát sinh tại Tòa án mới được gọi là vụ án HN& GĐ. Thứ hai, vụ án HN&GĐ phát sinh trên cơ sở có việc khởi kiện hoặc yêu cầu của cá nhân, cơ quan, tổ chức theo quy định của pháp luật. 8
Những yêu cầu về HN&GĐ thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án gồm các yêu cầu: hủy việc kết hôn trái pháp luật; ly hôn; chia tài sản khi ly hôn… 1.1.1.2. Khái niệm đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình Dưới góc độ ngôn ngữ học, theo Từ điển Tiếng Việt thì đương sự là “đối tượng trực tiếp của một việc đang được giải quyết” [33, tr.572]. Còn trong cuốn Từ điển Hán Việt, đương sự được định nghĩa là người “có liên quan trực tiếp đến một việc” [15, tr.232]. Như vậy, dưới góc độ chung nhất, đương sự là người có liên quan trực tiếp trong một vụ việc nào đó xảy ra đang được đưa ra xem xét, giải quyết. Dưới góc độ pháp lý, theo Từ điển Luật học năm 2006 thì đương sự được hiểu là “Cá nhân, pháp nhân tham gia tố tụng dân sự với tư cách là nguyên đơn hoặc bị đơn hoặc người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Đương sự là một trong các nhóm người tham gia tố tụng dân sự tại Tòa án nhân dân trong các vụ kiện về dân sự, kinh doanh, thương mại, hôn nhân gia đình và lao động. Những người tham gia tố tụng dân sự đó bao gồm đương sự, người đại diện cho đương sự, người bảo vệ quyền lợi của đương sự, cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội khởi kiện vì lợi ích chung, Viện kiểm sát, người làm chứng, người phiên dịch” [2, tr.278 - 279]. Như vậy, có thể nhận thấy rằng: Đương sự trong vụ án HN&GĐ là cá nhân hoặc các chủ thể khác có quyền, lợi ích tranh chấp hoặc cần phải xác định, tham gia vào quá trình Tòa án giải quyết vụ án HN&GĐ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Các đương sự trong vụ án HN&GĐ có thể là cá nhân, cơ quan hoặc tổ chức tham gia tố tụng với tư cách là nguyên đơn, bị đơn hoặc người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án HN&GĐ. Trong đó: 9
- Nguyên đơn trong vụ án HN&GĐ là người khởi kiện hoặc người được cơ quan, tổ chức, các nhân khác khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án HN&GĐ khi cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của người đó bị xâm phạm. - Bị đơn trong vụ án HN&GĐ là người bị nguyên đơn khởi kiện hoặc bị cơ quan, tổ chức, các nhân khác khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án HN&GĐ khi cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của nguyên đơn bị người đó xâm phạm. - Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án HN&GĐ là người tuy không khởi kiện, không bị kiện nhưng việc giải quyết vụ án HN&GĐ có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của họ nên họ được tự mình đề nghị hoặc đương sự khác trong vụ án HN&GĐ đề nghị và được Tòa án chấp nhận đưa họ vào tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Trường hợp giải quyết vụ án HN&GĐ có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của một người nào đó mà không có ai đề nghị đưa họ vào tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan thì Tòa án phải đưa họ vào tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án HN&GĐ. 1.1.1.3. Khái niệm và đặc điểm quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình Quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ là một trong những quyền cơ bản của con người được quy định cụ thể trong Hiến pháp và các văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam. Khi tham gia vào mối quan hệ tranh chấp trong vụ án HN&GĐ thì quyền của các đương sự được pháp luật tôn trọng, bảo vệ là ngang nhau. Trong quá trình giải quyết các vụ án tranh chấp về HN&GĐ tại Tòa án thì Tòa án luôn tạo mọi điều kiện thuận lợi cho các đương sự thực hiện tối đa các quyền cơ bản của mình theo quy định của pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích 10
hợp pháp của mình. Vợ chồng có quyền bình đẳng với nhau về việc yêu cầu Tòa án giải quyết các vấn đề về quan hệ hôn nhân; quan hệ về con chung và quan hệ về tài sản khi vợ chồng xảy ra tranh chấp mà không ai được cưỡng ép, lừa dối, cản trở vợ, chồng hoặc cả hai vợ chồng trong việc thực hiện các quyền trên và trong đó Tòa án giữ vai trò đặc biệt trong việc bảo đảm quyền của các đương sự khi tham gia vào quan hệ tranh chấp này. Từ những phân tích trên có thể hiểu: Quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ là những quyền do Hiến pháp và pháp luật quy định trên cơ sở phù hợp với tiêu chí quyền con người và được bảo đảm thực hiện trong quá trình Tòa án giải quyết vụ án HN&GĐ. Quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ có những đặc điểm sau đây: - Quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ là nhu cầu tự nhiên, buộc phải có và cần phải có của đương sự trong quá trình giải quyết vụ án HN&GĐ nhằm đảm bảo quyền lợi chính đáng của các đương sự. - Dưới góc độ pháp lý, quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ là một quan hệ pháp luật mà mỗi bên tham gia quan hệ đó đều có quyền và nghĩa vụ pháp lý. Quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ là quyền tự nhiên của con người trong mọi lĩnh vực liên quan đến HN&GĐ và nó phải được ghi nhận và bảo vệ bằng pháp luật. - Quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ được pháp luật bảo vệ một cách bình đẳng, trong đó Tòa án đóng vai trò quan trọng trong cơ chế bảo vệ quyền con người và quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ. Một Tòa án công bằng phải là hiện thân của công lý là nơi phẩm giá con người đứng trước tòa được thừa nhận như nhau và được bảo vệ như nhau. 11
1.1.2. Vai trò của quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình Quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự cũng như trong việc nâng cao trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng. Vai trò của quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ được thể hiện trên những phương diện cơ bản sau đây: Thứ nhất, việc ghi nhận và bảo đảm thực hiện quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ trước hết là cơ sở pháp lý bảo đảm cho các đương sự tham gia tố tụng có những cơ hội, điều kiện ngang nhau khi tham gia tố tụng. Bảo đảm thực hiện quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ giúp đương sự có thể bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình tốt hơn trước Toà án khi quyền lợi bị xâm phạm hoặc có tranh chấp. Việc ghi nhận quyền này nhằm đảm bảo để các đương sự khi tham gia các vụ án HN&GĐ đều được pháp luật xác định có các quyền và nghĩa vụ tố tụng giống nhau; những quyền và nghĩa vụ này được thực hiện giống nhau trong những điều kiện giống nhau, không có sự phân biệt đối xử về dân tộc, thành phần xã hội hoặc giới tính... Thứ hai, việc ghi nhận và bảo đảm quyền của các đương sự trong các vụ án HN&GĐ là căn cứ để Toà án có thể giải quyết các vụ án HN&GĐ một cách công bằng, nhanh chóng, hiệu quả và đúng đắn. Sự ghi nhận và bảo đảm đó sẽ giúp hạn chế và phòng ngừa những hành vi vi phạm của cơ quan, tổ chức và cá nhân trong quá trình tố tụng, bảo đảm sự bình đẳng cho các đương sự khi tham gia vụ án. Đây là một trong những yêu cầu để bảo đảm rằng việc giải quyết các vụ án HN&GĐ được minh bạch và hiệu quả. Thứ ba, quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ đóng một vai trò đặc biệt quan trọng khi tham gia vào quan hệ pháp luật trong vụ HN&GĐ. Bởi vì, 12
các đương sự trong vụ án HN&GĐ có quyền quyết định làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt hoạt động tố tụng trong vụ án. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng mà các đương sự có thể sử dụng để đòi hỏi công lý, sự công bằng, là cơ sở để người tiến hành tố tụng ý thức được bổn phận phải tôn trọng và bảo đảm các quyền căn bản này. Ngoài ra, sự ghi nhận của pháp luật tố tụng dân sự về các quyền cơ bản này còn thể hiện được bản chất của Nhà nước pháp quyền XHCN, của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân trong lĩnh vực tư pháp dân sự. Thứ tư, quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ góp phần ngăn chặn và xử lý kịp thời những hành vi vi phạm của các chủ thể tham gia tố tụng trong khi họ thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình. Áp dụng hiệu quả quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ là cơ sở pháp lý quan trọng để xử lý những hành vi vi phạm, hành vi cản trở hoặc can thiệp trái pháp luật vào quá trình tố tụng của các chủ thể tham gia tố tụng. Thực hiện tốt vấn đề này sẽ góp phần bảo đảm cho mỗi chủ thể khi tham gia tố tụng có thể thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ nhằm bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của họ trước Toà án. Ngoài ra, việc quy định và thực hiện quyền của đương sự trong vụ án HN&GĐ còn có vai trò hết sức to lớn trong việc nâng cao hiệu quả giải quyết các tranh chấp về HN&GĐ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân; góp phần vào công cuộc cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN. 1.1.3. Ý nghĩa quyền của các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình Quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ là cơ sở để cơ quan Nhà nước có thẩm quyền giải quyết các vấn đề liên quan đến quan hệ HN&GĐ như: giải quyết tranh chấp tài sản, giải quyết tranh chấp về nhân thân, con cái… Một 13
trong những nguyên tắc hoạt động của TAND là độc lập xét xử và chỉ tuân theo pháp luật, nên khi giải quyết các vụ án kiện về HN&GĐ, Tòa án phải xét xử trên cơ sở quy định của pháp luật về HN&GĐ và pháp luật về TTDS trong quá trình giải quyết vụ án HN&GĐ. Hơn nữa đây còn là cơ sở để các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể giúp cho việc giải quyết tranh chấp về HN&GĐ được khách quan, thống nhất, đúng pháp luật, đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp cho các bên. Quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ là cơ sở pháp lý thực hiện quyền và nghĩa vụ của đương sự trong quá trình giải quyết các vụ án HN&GĐ. Đó là các quyền mà pháp luật quy định và đảm bảo thực hiện. Từ thực tế cuộc sống cho thấy, quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ được khẳng định và thể hiện là một nhu cầu cấp thiết, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của đương sự, xây dựng chế độ XHCN thực sự dân chủ và bình đẳng ở nước ta. Đặc biệt trong điều kiện kinh tế, xã hội đang phát triển theo hướng thị trường hóa hiện nay, sự đa dạng hóa các mối quan hệ đã ảnh hưởng không nhỏ đến quan hệ HN&GĐ của vợ chồng. Chẳng hạn, khi họ muốn kinh doanh riêng cần phải sử dụng một phần tài sản chung mà không muốn ly hôn hay vì một lý do nào khác thì việc đảm bảo quyền bình đẳng khi chia tài sản giữa vợ chồng là hoàn toàn cần thiết và phù hợp với thực tiễn; hoặc khi ly hôn, việc con cái ở với ai sẽ có sự ảnh hưởng rất lớn đến tâm sinh lý của đứa trẻ… Quyền của các đương sự trong vụ án HN&GĐ có ý nghĩa vô cùng quan trọng, nó sẽ bảo đảm cho họ có phương tiện để bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi tham gia tố tụng tại Tòa án. Với các quyền năng được pháp luật trao cho, cho phép các chủ thể có thể sử dụng quyền năng đó như một công cụ hữu hiệu để yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền lợi của mình. Khi xét thấy 14