Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và Luật hành chính: Thực hiện pháp luật về viên chức - Từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế

Chia sẻ: Hoababytrang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn " Thực hiện pháp luật về viên chức - Từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế" tập trung nghiên cứu và đưa ra các quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc thực hiện pháp luật về viên chức từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và Luật hành chính: Thực hiện pháp luật về viên chức - Từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HOÀNG NGỌC ÁNH THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ VIÊN CHỨC - TỪ THỰC TIỄN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG, BỘ Y TẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI, NĂM 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HOÀNG NGỌC ÁNH THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ VIÊN CHỨC - TỪ THỰC TIỄN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG, BỘ Y TẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Mã số: 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ THU HƯƠNG HÀ NỘI, NĂM 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi; các thông tin, số liệu đảm bảo trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, chưa được công bố trong bất cứ công trình khoa học khác. Tác giả Hoàng Ngọc Ánh
LỜI CẢM ƠN Luận văn Thạc sĩ được hoàn thành bằng sự nỗ lực và nghiêm túc của tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu khoa học. Để hoàn thành được đề tài luận văn này, tôi đã nhận được sự quan tâm hướng dẫn, giúp đỡ của nhiều cá nhân, tập thể trong và ngoài trường. Trước hết, tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy, cô giáo tại Học viện Hành chính Quốc gia đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu để hoàn thành chương trình đào tạo thạc sĩ. Tôi xin dành tình cảm và sự biết ơn đến ba mẹ, các anh, chị, em của tôi đã động viên, hỗ trợ, tạo điều kiện cao nhất cho tôi trong cuộc sống, học tập và nghiên cứu để có kết quả này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế đã hỗ trợ, tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Cô giáo hướng dẫn khoa học là Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Hương, công tác tại Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội đã luôn dành thời gian, tâm huyết, nhiệt tình chỉ bảo và định hướng cho tôi ngay từ những ngày đầu trong quá trình nghiên cứu, tìm tài liệu và viết Luận văn. Xin trân trọng cảm ơn./. Tác giả Hoàng Ngọc Ánh
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ VIÊN CHỨC............................................................................................... 7 1.1. Viên chức ................................................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm viên chức.....................................................................7 1.1.2. Phân loại viên chức .................................................................................... 11 1.2. Pháp luật về viên chức ................................................................................... 13 1.2.1. Khái niệm pháp luật về viên chức ............................................................. 13 1.2.2. Đặc điểm của pháp luật về viên chức ................................................... 16 1.3. Thực hiện pháp luật về viên chức ............................................................ 18 1.3.1. Khái niệm, đặc điểm, các hình thức thực hiện pháp luật về viên chức .....18 1.3.2. Nội dung thực hiện pháp luật về viên chức.............................................. 20 1.4. Các yếu tố tác động đến việc thực hiện hiện pháp luật về viên chức ......... 38 1.4.1. Chất lượng của hệ thống pháp luật về viên chức ................................. 38 1.4.2. Phương thức và cơ chế thực hiện pháp luật ......................................... 40 1.4.3. Vai trò, trách nhiệm của các chủ thể thực hiện pháp luật về viên chức ................................................................................................................. 41 1.4.4. Trình độ, năng lực, ý thức pháp luật, văn hóa pháp lý của viên chức ........ 44 1.4.5 Các điều kiện và môi trường thực hiện pháp luật.................................. 44 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 47 Chương 2. THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ VIÊN CHỨC TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG, BỘ Y TẾ ............................................................ 48 2.1. Giới thiệu về Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế .......................... 48 2.1.1. Sự hình thành và phát triển ................................................................... 48 2.1.2. Những đặc điểm chính của Trường ...................................................... 49
2.1.3. Chức năng, nhiệm vụ của Trường Đại học Y tế công cộng .................. 50 2.1.4. Tổ chức bộ máy và đội ngũ viên chức ................................................... 52 2.1.5. Các hoạt động của Trường ................................................................... 54 2.2. Phân tích thực trạng thực hiện pháp luật về viên chức tại Trường Đại học Y tế công cộng................................................................................................. 59 2.2.1. Thực hiện quy định về tuyển dụng viên chức ........................................... 59 2.2.2. Thực hiện quy định về sử dụng, luân chuyển, biệt phái viên chức........ 63 2.2.3. Thực hiện quy định về đào tạo, bồi dưỡng viên chức ............................. 63 2.2.4. Thực hiện quy định về đánh giá, khen thưởng, kỷ luật viên chức ......... 67 2.2.5. Thực hiện quy định về đãi ngộ viên chức ................................................. 69 2.2.6. Thực hiện quy định về quyền và nghĩa vụ của viên chức ....................... 70 2.3. Nhận xét về thực hiện pháp luật về viên chức tại Trường Đại học Y tế công cộng ........................................................................................................ 73 2.3.1. Kết quả đạt được và nguyên nhân......................................................... 73 2.3.2. Hạn chế, bất cập và nguyên nhân ......................................................... 73 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 75 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ VIÊN CHỨC - TỪ THỰC TIỄN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG ................................................................................................. 76 3.1. Định hướng bảo đảm thực hiện pháp luật về viên chức - từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng ...................................................................... 76 3.1.1. Bảo đảm đồng bộ giữa thực hiện pháp luật về viên chức với đổi mới cơ chế quản lý đơn vị sự nghiệp công lập ............................................................ 76 3.1.2. Bảo đảm tính chủ động, tự chịu trách nhiệm của đơn vị sự nghiệp công lập trong thực hiện pháp luật về quản lý viên chức ........................................ 77 3.1.3. Bảo đảm công khai, minh bạch trong quá trình thực hiện pháp luật về viên chức.......................................................................................................... 79
3.2. Giải pháp bảo đảm pháp luật về viên chức - từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng................................................................................................. 80 3.2.1. Giải pháp chung .................................................................................... 81 3.2.2. Giải pháp riêng cho Trường Đại học Y tế công cộng........................... 89 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 92 KẾT LUẬN LUẬN VĂN ............................................................................... 93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 95
DANH MỤC BẢNG BIỂU Stt Ký hiệu Nội dung Trang Số lượng viên chức của Trường Đại học Y tế 1 Bảng 2.1 54 công cộng Cơ cấu viên chức của Trường Đại học Y tế 2 Bảng 2.2 54 công cộng Số lượng viên chức của Trường Đại học Y tế 3 Bảng 2.3 65 công cộng đang được cử đi đào tạo
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Stt Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 ĐTBD Đào tạo, bồi dưỡng 2 ĐHYTCC Đại học Y tế công cộng 3 VC-NLĐ Viên chức, người lao động
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã và đang từng bước đổi mới, hoàn thiện, nhằm đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của thời kỳ phát triển và hội nhập quốc tế. Đặc biệt là sau những thành tựu đạt được của hơn 30 năm công cuộc đổi mới toàn diện đất nước do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo và khởi xướng; Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII (2016 - 2021), hoạt động của Quốc hội, Chính phủ khóa XIV (2016 - 2021). Quốc Hội đã thông qua nhiều văn bản luật điều chỉnh về cán bộ, công chức, viên chức, trong đó có Luật Cán bộ, công chức số 22/2008/QH12 (ngày 13/11/2008), Luật Viên chức số 58/2010/QH12 (ngày 15/11/2010). Đảng, Chính phủ, các bộ, ngành đã ban hành nhiều văn bản quy định về công tác quản lý cán bộ, công chức, viên chức, đảng viên. Các cấp, các ngành đã tổ chức quán triệt và thực hiện nghiêm túc các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn về quản lý cán bộ, công chức, viên chức và đảng viên. Có khoảng gần 250 nghìn công chức và gần 1,8 triệu viên chức hưởng lương từ đơn vị sự nghiệp, đội ngũ này có vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình Nhà nước thực hiện nhiệm vụ quản lý mọi mặt của đời sống kinh tế - chính trị - văn hóa - xã hội. Hơn nữa, đất nước ta đang trong thời kỳ thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, yêu cầu xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức đòi hỏi công tác quản lý phải được quan tâm một cách đúng mực. Một quốc gia muốn có đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức mạnh, chuyên nghiệp thì không thể thiếu công tác quản lý khoa học, hiện đại và thống nhất. Đặc biệt là công tác quản lý, thực hiện pháp luật của đội ngũ viên chức làm việc trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Do đó, cần thiết phải có sự nghiên cứu về công tác thực hiện pháp luật về viên chức trong việc 1
đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước và hội nhập quốc tế. Các văn bản pháp luật về quản lý cán bộ, công chức, viên chức và công tác quản lý cán bộ, công chức, viên chức đã có nhiều đổi mới: công tác tuyển dụng được thực hiện thông qua kỳ thi, theo nguyên tắc cạnh tranh, khách quan, công khai; thi nâng ngạch; thi tuyển lãnh đạo; công tác đánh giá công chức, viên chức dựa trên kết quả công việc và gắn với thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu; thực hiện chế độ khen thưởng, kỷ luật và các quy định khác về quy trình trong công tác tổ chức cán bộ, đào tạo, bồi dưỡng công chức, viên chức được coi trọng. Qua đó, chất lượng của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức đã từng bước được nâng cao, có phẩm chất đạo đức, trình độ, năng lực đáp ứng yêu cầu phát triển, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế và xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Với vị trí, vai trò, tầm quan trọng của viên chức, pháp luật Việt Nam đã từng bước tách đội ngũ viên chức ra khỏi đối tượng là cán bộ, công chức, xây dựng một Luật riêng - Luật Viên chức năm 2010 điều chỉnh lực lượng lao động này. Điều đó không chỉ có ý nghĩa về mặt hoàn thiện hệ thống pháp luật thực định, mà quan trọng hơn, bởi đó là hành lang pháp lý phân định rõ hoạt động nghề nghiệp của viên chức so với hoạt động công vụ của cán bộ, công chức, đẩy mạnh việc thực hiện quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các đơn vị sự nghiệp công lập trong điều kiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Trường Đại học Y tế công cộng được thành lập trong giai đoạn chuyển tiếp pháp luật về quản lý viên chức từ Pháp lệnh cán bộ công chức sang Luật Cán bộ, công chức và Luật Viên chức. Vì lý do nêu trên, tác giả đã chọn đề tài: “Thực hiện pháp luật về viên chức - Từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế” làm đề tài nghiên cứu của luận văn thạc sĩ. 2
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Với tầm quan trọng của mình, nên cán bộ, công chức, viên chức và công tác thực hiện pháp luật về đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức là đề tài luôn nhận được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu, nhà quản lý và là đề tài được tổ chức nhiều tại các hội nghị, hội thảo khoa học trong nước và quốc tế. Các tạp chí chuyên ngành cũng có nhiều bài viết trao đổi về đề tài này. Tuy nhiên, về đối tượng là viên chức các công trình nghiên cứu, bài viết chỉ tập trung nghiên cứu về số lượng; chất lượng; hoạt động chuyên môn; những bất hợp lý trong việc thực hiện pháp luật về viên chức; các biện pháp nâng cao chất lượng đội ngũ viên chức. Có thể kể ra các bài viết, công trình nghiên cứu như: - Nội dung cần có của Luật Viên chức qua bài viết: Sự điều chỉnh của pháp luật về viên chức - Tạp chí Tổ chức Nhà nước, số 1/2009, GS.TS. Phạm Hồng Thái; - Bàn luận một số nội dung về khái niệm viên chức, điều kiện, quy trình tuyển dụng viên chức, quyền và nghĩa vụ, đạo đức, văn hoá giao tiếp, những việc không được làm đối với viên chức: Một số suy nghĩ về việc xây dựng Luật Viên chức - Tạp chí Tổ chức Nhà nước, số 7/2009, Vũ Khoan - Nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ; - Yêu cầu đổi mới cơ chế quản lý đội ngũ viên chức hiện nay, quan điểm và phương hướng đổi mới cơ chế quản lý viên chức: Tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý viên chức trong các đơn vị sự nghiệp công lập - Tạp chí Tổ chức Nhà nước, số 5/2010, Trần Anh Tuấn; - Các giải pháp thực hiện Luật Viên chức để nâng cao chất lượng phục vụ của đơn vị sự nghiệp: Thực hiện tốt Luật Viên chức để tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý và nâng cao chất lượng phục vụ của khu vực sự nghiệp công lập – Tạp chí Tổ chức Nhà nước, số 1/2009, Trần Văn Tuấn; 3
- Sự điều chỉnh của pháp luật đối với các đối tượng làm việc trong trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay và một số hạn chế của pháp luật về giảng viên trong trường đại học công lập: Sự điều chỉnh của pháp luật về viên chức trong trường đại học - Tạp chí điện thử Tổ chức Nhà nước, ngày đăng 13/8/2021, Nguyễn Thị Thu Hương; - Luận án Tiến sĩ Luật học: Thực hiện pháp luật về viên chức trong trường Đại học ở Việt Nam, 2016, Nguyễn Thị Thu Hương; - Các giải pháp cần thực hiện và đưa ra các nhiệm vụ cụ thể trong hoạt động đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức ở Việt Nam: Nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức ở Việt Nam”, Tạp chí Quản lý nhà nước (2020). - Những vấn đề cần quan tâm trong công tác tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức tại các trường đại học công lập: Đổi mới tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức: nhìn từ các trường đại học công lập, Tạp chí Quản lý nhà nước (2020). Với mong muốn nghiên cứu sâu về những vấn đề liên quan tới thực hiện pháp luật về viên chức tại Trường Đại học Y tế công cộng, nhất là trong giai đoạn “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” và yêu cầu tự chủ các trường Đại học trong giai đoạn hiện nay. Hi vọng luận văn này sẽ có những đóng góp nhất định trong việc nghiên cứu về pháp luật quản lý viên chức. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích Luận văn tập trung nghiên cứu và đưa ra các quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc thực hiện pháp luật về viên chức từ 4
thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế. 3.2. Nhiệm vụ Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về viên chức và thực hiện pháp luật về viên chức. - Phân tích trạng thực hiện pháp luật về viên chức ở Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế. - Đề xuất các giải pháp góp phần tăng cường công tác thực hiện pháp luật về viên chức từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn - Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận văn là lý luận và thực tiễn của thực hiện pháp luật về viên chức. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi nghiên cứu về nội dung: luận văn tập trung nghiên cứu việc áp dụng và triển khai thực hiện pháp luật về viên chức từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng từ đó đưa ra những giải pháp để thực hiện. + Phạm vi nghiên cứu về không gian: viên chức trong trường đại học, cụ thể là thực tiễn tại Trường Đại học Y tế công cộng. + Phạm vi nghiên cứu về thời gian: nghiên cứu trong khoản thời gian từ năm 2010 khi Luật viên chức được ban hành cho đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn - Trong luận văn, tác giả sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật, thực hiện pháp luật. - Chương 1 của luận văn tác giả sử dụng phương pháp liệt kê để trích dẫn những nội dung liên quan đến đề tài nghiên cứu, xây dựng cơ sở lý thuyết vững chắc để triển khai đề tài; Chương 2 và Chương 3, tác giả sử dụng 5
phương pháp phân tích, tổng hợp trong việc nghiên cứu việc thực hiện pháp luật về viên chức, công tác quản lý viên chức của các đơn vị sự nghiệp công lập và tác động của cơ chế, pháp luật tới thực tiễn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn có những đóng góp sau: - Ý nghĩa về lý luận: Luận văn đã góp phần bổ sung và phát triển lý luận về thực hiện pháp luật về viên chức; - Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn là cơ sở để điều chỉnh thực tiễn thực hiện pháp luật về viên chức tại Trường Đại học Y tế công cộng nói riêng và các trường đại học công lập ở Việt Nam nói chung. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn “Thực hiện pháp luật về viên chức - Từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế”, ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm có 03 chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận của thực hiện pháp luật về viên chức Chương 2. Thực hiện pháp luật về viên chức tại Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế Chương 3. Định hướng, giải pháp bảo đảm việc thực hiện pháp luật về viên chức - Từ thực tiễn Trường Đại học Y tế công cộng, Bộ Y tế. 6
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ VIÊN CHỨC 1.1. Viên chức 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm viên chức 1.1.1.1. Khái niệm viên chức Pháp luật nước ta trong một thời gian dài đã không có sự phân biệt về cán bộ, công chức và viên chức. Chúng ta thường sử dụng cụm từ “cán bộ, công chức” để xác định trong trường hợp người này được bầu cử, phê chuẩn để đảm nhiệm chức vụ, chức danh trong bộ máy của Đảng, trong cơ quan nhà nước, trong tổ chức chính trị - xã hội theo nhiệm kỳ, được hưởng lương từ ngân sách nhà nước là cán bộ; trong trường hợp được tuyển dụng, bổ nhiệm, giao giữ một chức vụ, chức danh gắn với trình độ đào tạo về chuyên môn nghiệp vụ, hoạt động thường xuyên trong bộ máy của Đảng, trong các cơ quan Nhà nước, trong tổ chức chính trị, xã hội, hưởng lương từ ngân sách nhà nước là công chức; nhưng họ được tuyển dụng hay giao giữ một công việc thường xuyên trong các đơn vị sự nghiệp của tổ chức chính trị, của nhà nước, một phần từ nguồn thu của đơn vị sự nghiệp gọi là viên chức. Như vậy, có thể thấy pháp luật về viên chức ở nước ta là một bộ phận của pháp luật về cán bộ, công chức. Trước năm 2003, ở nước ta không có sự phân biệt cán bộ, công chức, viên chức mà được nhập chung vào một nhóm gọi là “cán bộ, công chức, viên chức”. Pháp lệnh Cán bộ, công chức năm 1998 chưa quy định rõ thế nào là “cán bộ”, “công chức”, “viên chức”. Từ khi Luật Viên chức 2010 có hiệu lực (ngày 01/01/2012), Luật Cán bộ, công chức 2008 có hiệu lực (ngày 01/01/2010) đã quy định cụ thể thế nào là cán bộ, công chức và viên chức. 7
Nghị định số 116/2003/NĐ-CP ngày 10 tháng 10 năm 2003 của Chính phủ về tuyển dụng, sử dụng và quản lý cán bộ công chức trong các đơn vị sự nghiệp của nhà nước đã đưa ra sự phân biệt giữa viên chức với cán bộ, công chức cùng được điều chỉnh trong Pháp lệnh cán bộ, công chức. Theo quy định của Nghị định này thì viên chức được hiểu là công dân Việt Nam, trong biên chế, được tuyển dụng, bổ nhiệm vào một ngạch viên chức hoặc giao giữ một nhiệm vụ thường xuyên trong đơn vị sự nghiệp của Nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, hưởng lương từ ngân sách nhà nước và các nguồn thu sự nghiệp theo quy định của pháp luật được quy định tại điểm d khoản 1 Điều 1 của Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh cán bộ, công chức ngày 29 tháng 4 năm 2003. Từ điển Tiếng Việt: “Viên chức là người làm việc trong một cơ quan của nhà nước hay trong một sở tư” [34, tr.1415]. Theo Từ điển Luật học: Viên chức là người làm việc trong cơ quan nhà nước hoặc tổ chức phi chính phủ, tổ chức tư nhân được tuyển dụng, bổ nhiệm vào một ngạch hoặc được giao giữ một nhiệm vụ thường xuyên trong đơn vị sự nghiệp của nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, được hưởng lương từ ngân sách nhà nước và các nguồn thu từ đơn vị sự nghiệp theo quy định của pháp luật [33, tr.854]. Luật Viên chức 2010 đã đưa ra định nghĩa về viên chức như sau: “Viên chức là công dân Việt Nam được tuyển dụng theo vị trí việc làm, làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập theo chế độ hợp đồng làm việc, hưởng lương từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật” [26]. Theo định nghĩa nêu trên, viên chức là công dân Việt Nam tức là người có quốc tịch Việt Nam; làm việc trong các đơn vị sự nghiệp công lập; có trình độ chuyên môn, năng lực phù hợp với vị trí việc làm. 8
Luật Viên chức cũng đã làm rõ khái niệm viên chức, phân biệt viên chức với cán bộ và công chức, xác định rõ các vấn đề chung nhất trong hoạt động nghề nghiệp của viên chức: các nguyên tắc cơ bản trong hoạt động nghề nghiệp của viên chức; các nguyên tắc quản lý viên chức phù hợp với thể chế chính trị của Việt Nam và tính chất, đặc điểm lao động của viên chức. Luật Viên chức đã làm rõ các khái niệm như vị trí việc làm, tuyển dụng, hợp đồng làm việc, đơn vị sự nghiệp công lập, quy tắc ứng xử,.. đặc biệt là “chức danh nghề nghiệp” của viên chức để phân biệt với “ngạch” của cán bộ, công chức. "Đơn vị sự nghiệp công lập là tổ chức do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước; tổ chức chính trị; tổ chức chính trị - xã hội thành lập theo quy định của pháp luật, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công, phục vụ quản lý Nhà nước" [26]. Đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định tại Điều 9 Luật Viên chức 2010 được chia thành hai loại, là đơn vị sự nghiệp công được giao quyền tự chủ và đơn vị sự nghiệp công chưa được giao quyền tự chủ. Như vậy, đơn vị sự nghiệp công lập có thể hoạt động như một doanh nghiệp, tự chịu trách nhiệm về dịch vụ do mình cung ứng nhưng không nhằm mục đích lợi nhuận. Với xu hướng xã hội hóa các dịch vụ công, các đơn vị sự nghiệp công lập có thể tự tìm kiếm nguồn tài chính để đầu tư cho sự phát triển của mình, bảo đảm cung ứng dịch vụ công ngày một tốt hơn. Theo quy định của Luật Viên chức, vị trí việc làm và chức danh nghề nghiệp là căn cứ xác định chức vụ, trình độ, năng lực của viên chức. Để bảo đảm mọi chế độ, chính sách đối với viên chức phải căn cứ vào vị trí việc làm gắn với chức danh nghề nghiệp của viên chức. Vị trí việc làm là công việc hoặc nhiệm vụ gắn với chức danh nghề nghiệp hoặc chức vụ quản lý tương ứng, là căn cứ xác định số lượng người 9
làm việc, cơ cấu viên chức để thực hiện việc tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức trong đơn vị sự nghiệp công lập. “Chức danh nghề nghiệp là tên gọi thể hiện trình độ và năng lực chuyên môn, nghiệp vụ trong từng lĩnh vực ngành nghề hoạt động của viên chức”. Trên thực tế, viên chức làm việc trong các lĩnh vực cung cấp các dịch vụ công thiết yếu cho cộng đồng như y tế, văn hoá, giáo dục, khoa học, thể dục, thể thao, giao thông công cộng, ... đều có các chức danh nghề nghiệp như bác sĩ, giáo viên, giảng viên, vận động viên, đạo diễn .... Việc quy định vị trí làm việc gắn với chức danh nghề nghiệp theo quy định của Luật Viên chức đã thể hiện rõ đặc điểm hoạt động nghề nghiệp của viên chức. Việc xác định ai ở vị trí làm việc nào, thuộc chức danh nghề nghiệp nào sẽ được thể hiện trong hợp đồng lao động. Việc sử dụng khái niệm "chức danh nghề nghiệp" thay cho khái niệm "ngạch" đã thể hiện sự khác nhau giữa viên chức và công chức trong lĩnh vực hoạt động nghề nghiệp. 1.1.1.2. Đặc điểm của viên chức Theo quy định tại Điều 2 Luật Viên chức 2010, viên chức có những đặc điểm cơ bản sau đây: - Là công dân Việt Nam, theo quy định tại khoản 1 Điều 17 Hiến pháp 2013 “Công dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là người có quốc tịch Viêt Nam”. Người được xác định có quốc tịch Việt Nam (là công dân Việt Nam) theo quy định của Luật Quốc tịch Việt Nam. - Được tuyển dụng theo chế độ hợp đồng làm việc, được bổ nhiệm vào một chức danh nghề nghiệp tại các đơn vị sự nghiệp công lập. Thông qua hoạt động tuyển dụng (thi tuyển hoặc xét tuyển), người trúng tuyển viên chức được đơn vị sự nghiệp công lập ký hợp đồng làm việc. Thời hạn, nội dung và hình thức của hợp đồng được thực hiện theo quy định của pháp luật. Công việc 10
hoặc nhiệm vụ được giao phù hợp với vị trí việc làm tuyển dụng, chức danh nghề nghiệp mà viên chức được bổ nhiệm. - Hưởng lương từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật. Đơn vị sự nghiệp công lập do cơ quan có thẩm quyền thành lập nhằm cung cấp dịch vụ công và phục vụ quản lý nhà nước, nên hoạt động của đơn vị này phải theo quy định của nhà nước. Lương, các chế độ chính sách đối với viên chức phải được thực hiện theo quy định chung của nhà nước. Với những đặc điểm nêu trên, Luật Viên chức 2010 đã làm rõ được khái niệm viên chức, phân biệt viên chức với cán bộ và công chức đó chính là chế độ tuyển dụng gắn với vị trí việc làm, làm việc theo chế độ hợp đồng làm việc, được bổ nhiệm vào một chức danh nghề nghiệp và tiền lương được hưởng từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập. 1.1.2. Phân loại viên chức Trước đây, Nghị định số 116/2003/NĐ-CP ngày 10 tháng 10 năm 2003 của Chính phủ về tuyển dụng, sử dụng và quản lý cán bộ công chức trong các đơn vị sự nghiệp của nhà nước thì viên chức được phân loại theo trình độ đào tạo, theo ngạch viên chức hoặc vị trí công tác, mỗi loại viên chức có các yêu cầu, tiêu chuẩn riêng. Điều 4 của Nghị định đã phân loại viên chức như sau: - Theo trình độ đào tạo, viên chức có các loại: + Viên chức loại A: yêu cầu chuẩn là trình độ giáo dục đại học trở lên thì được bổ nhiệm vào ngạch; + Viên chức loại B: yêu cầu chuẩn là trình độ giáo dục nghề nghiệp thì được bổ nhiệm vào ngạch; + Viên chức loại C: yêu cầu chuẩn là trình độ dưới giáo dục nghề nghiệp thì được bổ nhiệm vào ngạch. - Theo ngạch viên chức, viên chức có các ngạch sau: 11