Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và Luật hành chính: Vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự - từ thực tiễn Tòa án nhân dân hai cấp ở tỉnh Tuyên Quang

Chia sẻ: Tuhai999 Tuhai999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là từ sự phân tích cơ sở lý luận về thi hành án hình sự và vai trò của Tòa án nhân dân trong công tác thi hành án hình sự, đánh giá thực trạng thi hành án hình sự và vai trò của Toà án trong thi hành án hình sự tại Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang từ 2013 -2017, chỉ ra những kết quả đạt được và tồn tại, hạn chế của công tác này để trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao vai trò của Toà án nhân dân trong thi hành án hình sự.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và Luật hành chính: Vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự - từ thực tiễn Tòa án nhân dân hai cấp ở tỉnh Tuyên Quang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA CAO THU HỒNG VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ - TỪ THỰC TIỄN TÒA ÁN NHÂN DÂN HAI CẤP Ở TỈNH TUYÊN QUANG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÀNH CHÍNH VÀ LUẬT HIẾN PHÁP HÀ NỘI, NĂM 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA CAO THU HỒNG VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ - TỪ THỰC TIỄN TÒA ÁN NHÂN DÂN HAI CẤP Ở TỈNH TUYÊN QUANG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Mã số: 8 38 01 02 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS.PHẠM MINH TUYÊN HÀ NỘI, NĂM 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan các nội dung được trình bày trong Luận văn này là công trình nghiên cứu của tôi. Nội dung, số liệu trong Luận văn là chính xác trung thực, phản ánh tính khách quan trong quá trình nghiên cứu. Luận văn sử dụng thông tin, dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau và được ghi rõ nguồn gốc, số liệu được tổng hợp và xử lí. Những thông tin tham khảo trong khóa luận đều được trích dẫn cụ thể nguồn sử dụng. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 5 năm 2018 Học viên Cao Thu Hồng
LỜI CẢM ƠN Học viên trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu Học viện hành chính quốc gia, Khoa Sau đại học và toàn thể các thầy giáo, cô giáo của học viện đã tận tình giảng dạy, hướng dẫn nghiên cứu khoa học và tạo điều kiện giúp đỡ học viên hoàn thành chương trình học tập tại trường. Đặc biệt, học viên xin trân trọng cảm ơn Tiến sỹ Phạm Minh Tuyên, người đã tận tình giúp đỡ học viên trong quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thành Luận văn này. Học viên xin trân trọng cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Tòa án nhân dân tỉnh; Tòa án nhân dân các huyện, thành phố trong tỉnh, các đồng chí đồng nghiệp của hệ thống Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang đã tạo điều kiện và giúp đỡ cho Học viên trong quá trình thu thập thông tin, và số liệu để thực hiện Luận văn này. Dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện, song chắc chắn rằng đề án này sẽ không thể tránh khỏi một vài thiếu sót. Học viên mong được sự tham gia, bổ sung đóng góp ý kiến của các thầy giáo, cô giáo và các đồng chí đồng nghiệp để Luận văn này được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 5 năm 2018 Học viên Cao Thu Hồng
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ VÀ VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ 9 1.1. Những vấn đề lý luận về thi hành án hình sự............................................. 9 1.1.1. Khái niệm Thi hành án hình sự ............................................................... 9 1.1.2. Mục đích, nhiệm vụ của thi hành án hình sự ........................................ 10 1.1.3. Ý nghĩa của Thi hành án hình sự .......................................................... 12 1.2. Vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự ........................... 13 1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự ....................................................................................................... 39 1.3.1. Đường lối, chính sách của Đảng và hệ thống pháp luật ....................... 39 1.3.3. Yếu tố con người và chính sách đãi ngộ đối với cán bộ làm công tác thi hành án hình sự ............................................................................................... 42 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 44 Chương 2. THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN HAI CẤP TỈNH TUYÊN QUANG TRONG CÔNG TÁC THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ............................................................................................................46 2.1. Khái quát về Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang ....................... 46 2.1.1. Đặc điểm, tình hình của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang .. 46 2.1.2. Tổ chức bộ máy cán bộ làm công tác thi hành án hình sự .................... 47 2.2. Tình hình công tác thi hành án hình sự ở Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang ................................................................................................... 48 2.2.1. Tình hình chung và các kết quả đạt được trong công tác thi hành án hình sự ....................................................................................................48 2.2.2. Những hạn chế trong công tác thi hành án hình sự ............................... 52 2.2.3. Nguyên nhân làm giảm hiệu quả hoạt động thi hành án hình sự .......... 54
2.3. Thực trạng về vai trò của Tòa án nhân dân trong công tác thi hành án hình sự ở Tuyên Quang ................................................................................... 58 2.3.1. Thực trạng vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án phạt tù ....... 58 2.3.2. Thực trạng vai trò của Tòa án trong thi hành hình phạt tù cho hưởng treo và hình phạt cải tạo không giam giữ ........................................................ 62 2.3.3. Thực trạng vai trò của Tòa án trong thi hành hình phạt tử hình ........... 70 2.3.4.Thực trạng vai trò của Tòa án trong việc hoãn thi hành án, tạm đình chỉ thi hành án .................................................................................................73 2.3.5. Thực trạng vai trò của Tòa án trong miễm, giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù, cải tạo không giam giữ; rút ngắn thời gian thử thách án treo .... 79 2.3.6. Thực trạng vai trò của Tòa án về xoá án tích. ...................................... 88 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 91 Chương 3. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ .................................................... 92 3.1. Phương hướng tăng cường vài trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự ....................................................................................................92 3.2. Các giải pháp tăng cường vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự ....................................................................................................96 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật ............................................................. 96 3.2.2. Giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án .......................... 103 3.2.3. Giải pháp về tổ chức, con người và chế độ đãi ngộ ............................ 107 3.2.4. Giải pháp tăng cường công tác phối hợp giữa Tòa án nhân dân với các cơ quan hữu quan trong công tác thi hành án hình sự. ................................. 107 3.2.5. Giải pháp về c sự............................................................................................................110 3.2.6. Giải pháp về tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật ................ 110 Tiểu kết chương 3.......................................................................................... 112 KẾT LUẬN ................................................................................................... 113 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 115
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tòa án nhân dân là cơ quan nhân danh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện việc xét xử ra các bản án để phán xét một người có hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, và xác định trách nhiệm hình sự cụ thể đối với người phạm tội. Thi hành án hình sự chính là để thực hiện các bản án, quyết định của Tòa án trong thực tế. Đảm bảo thi hành các bản án, quyết định của Tòa án trong thực tế là yêu cầu sống còn của Nhà nước, của xã hội, nó làm tăng tính nghiêm minh của cả hệ thống pháp luật, hiệu lực, uy tín của Nhà nước. Yêu cầu các bản án, quyết định của Tòa án phải được cả xã hội tôn trọng, các cá nhân, tổ chức hữu quan phải chấp hành nghiêm chỉnh trở thành nguyên tắc có tính hiến định. Điều 106 Hiến pháp năm 2013 đã quy định: “Bản án, quyết định của Toà án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng; cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành" [16]. Tòa án nhân dân với tư cách là cơ quan có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Mặc dù là cơ quan xét xử nhưng theo quy định của pháp luật, Toà án còn là cơ quan tiến hành tố tụng hình sự có nhiệm vụ thực hiện một số hoạt động trong giai đoạn thi hành án hình sự. Theo quy định của pháp luật hiện hành thì Toà án phải chịu trách nhiệm với rất nhiều công việc về thi hành án hình sự. Tòa án ra các quyết định liên quan trực tiếp đến khởi động việc thi hành án, làm dừng hoặc thay đổi tiến trình thi hành án chẳng hạn như quyết định thi hành án, hoãn, tạm đình chỉ, đình chỉ, ủy thác thi hành án; quyết định giảm thời hạn hoặc miễn chấp hành hình phạt tù; quyết định rút ngắn thời gian thử thách của án treo; 1
xóa án tích; tổ chức việc thi hành hình phạt tử hình; tham gia giúp Hội đồng đặc xá Trung ương thực hiện việc đặc xá; quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện. Như vậy, từ khi bản án, quyết định hoặc những phần của bản án, quyết định về hình sự đã có hiệu lực pháp luật được đưa ra thi hành án cho đến khi bản án, quyết định về hình sự đó được thi hành xong đều là công việc của Toà án, tức là căn cứ vào các quy định của pháp luật hình sự, Toà án phải thực hiện đầy đủ, nghiêm túc và chính xác nhằm đảm bảo các bản án, quyết định phải đưa ra thi hành được thực hiện nghiêm chỉnh. Chính vì vậy, Tòa án nhân dân có vai trò rất lớn và là trung tâm trong việc thực hiện công tác thi hành án hình sự. Nhiệm vụ của công tác thi hành án hình sự là nhằm mục đích cảm hoá tư tưởng, giáo dục nhân cách, văn hóa, kỹ năng lao động của người chấp hành án từ đó giúp họ trở thành những công dân tốt, có ích cho xã hội, mặt khác góp phần răn đe, ngăn ngừa chung. Một bản án, quyết định của Toà án có được thi hành nghiêm chỉnh hay không là tuỳ thuộc chủ yếu vào giai đoạn này. Nếu người phải thi hành án không tự nguyện thi hành án hoặc bỏ trốn thì việc kết tội họ chỉ mãi là trên văn bản, còn nếu họ tự nguyện nghiêm chỉnh chấp hành đã thể hiện trật tự kỷ cương xã hội và quyền lực Nhà nước được tôn trọng. Nếu bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án không được thi hành thì toàn bộ hoạt động điều tra, truy tố, xét xử trước đó đều trở nên vô nghĩa, trật tự, kỷ cương xã hội bị vi phạm, pháp luật không còn đảm bảo. Do vậy, trong quá trình thực hiện công tác thi hành án hình sự, Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang đã có nhiều biện pháp để thực hiện và tổ chức thực hiện nhiệm vụ của cơ quan trong việc thi hành án hình sự trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang một cách có hiệu quả. Tuy nhiên, thực tế hiện nay có nhiều bản án, quyết định hình sự có hiệu lực pháp luật khi đưa ra thi hành vẫn chưa được thi hành bởi nhiều nguyên nhân, có nguyên nhân xuất phát từ phía người chấp hành án, có nguyên nhân xuất phát từ phía các cơ quan thi hành 2
pháp luật và cũng có nguyên nhân bắt nguồn từ các quy định của pháp luật đã làm cho hiệu lực quản lý của Nhà nước bằng pháp luật bị giám sút. Trước thực trạng đó đặt ra một câu hỏi làm gì để nâng cao chất lượng công tác thi hành án hình sự, làm sao để các bản án, quyết định hình sự của Toà án có hiệu lực pháp luật phải được đưa ra thi hành triệt để. Trên thực tế vấn đề này là hết sức phức tạp và nặng nề đối với các cơ quan thực thi pháp luật nói riêng và là mối quan tâm của xã hội nói chung. Là một người trực tiếp làm công tác thi hành án hình sự tôi thấy để tăng cường vai trò, trách nhiệm của Tòa án trong hoạt động thi hành án hình sự thì cũng cần phải nghiên cứu đề ra những giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thi hành án hình sự trong giai đoạn hiện nay. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự - từ thực tiễn Tòa án nhân dân hai cấp ở tỉnh Tuyên Quang” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Trước hết, hoạt động thi hành án hình sự được phân tích trong một số giáo trình và sách tham khảo như: Luật Thi hành án hình sự năm 2010; Tài liệu tập huấn chuyên sâu Luật Thi hành án hình sự, Nxb Lao động, năm 2011, của GS.TS. Nguyễn Ngọc Anh chủ biên; Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, tái bản lần thứ 13, năm 2017, của tập thể tác giả do PGS.TS. Hoàng Thị Minh Sơn chủ biên; Giáo trình Luật thi hành án hình sự, Nxb Khoa học và xã hội, năm 2014, do PGS.TS. Võ Khánh Vinh, TS. Cao Thị Oanh chủ biên. Sách chuyên khảo: Pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam- Những vấn đề lý luận và thực tiễn của PGS.TS Võ Khánh Vinh, PGS.TS Nguyễn Mạnh Kháng chủ biên, do nhà xuất bản Tư pháp xuất bản năm 2006 là công trình tương đối đầy đủ về công tác thi hành án hình sự cũng như hệ thống các cơ quan thi hành án hình sự. Đây là tác phẩm nghiên cứu, tìm hiểu sâu hơn những vấn đề lý luận cơ bản về thi hành án hình sự; hệ thống, mô hình các cơ 3
quan thi hành án hình sự; tổng kết một cách đầy đủ thực tế thi hành án hình sự ở Việt Nam nhằm chỉ ra những kinh nghiệm thành công cũng như chưa thành công của thực tiễn công tác thi hành án hình sự, từ đó xây dựng luận cứ khoa học cho nhiệm vụ tiếp tục đổi mới công tác thi hành án hình sự trong giai đoạn trước khi Luật thi hành án hình sự được ban hành năm 2010. Bình luận khoa học luật thi hành án hình sự và các quy định mới nhất về thi hành án hình sự của Trần Minh Hưởng, Nxb Thời đại, Hà Nội, 2010 là công trình khoa học cung cấp kịp thời, toàn diện về cơ sở lý luận, thực tiễn Luật thi hành án hình sự và các quy định mới nhất về thi hành án hình sự. Đồng thời công trình phân tích cụ thể, đối chiếu với thực tiễn thi hành pháp luật, làm cho các điều luật được giải thích rõ ràng, cụ thể, dễ hiểu. Phần nào đáp ứng yêu cầu nghiên cứu, tìm hiểu, nâng cao nhận thức và triển khai có hiệu quả Luật thi hành án hình sự và các văn bản quy định chi tiết hướng dẫn thi hành. Ngoài ra, còn các bài viết đăng trên các bài báo, tạp chí chuyên ngành luật như: Một số vướng mắc trong công tác thi hành án hình sự và kiến nghị hoàn thiện của Nguyễn Văn Tuấn đăng trên Tạp chí Toà án nhân dân, TANDTC, số 7/2012, tr. 23 - 25, nghiên cứu về những vướng mắc, hướng sửa đổi và các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc áp dụng hình phạt án treo, biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú từ thực tiễn thi hành bản án, quyết định hình sự có hiệu lực pháp luật của Toà án. “Hoạt động thi hành án hình sự hiện nay - Thực trạng và giải pháp hoàn thiện” của Trương Hòa Bình, đăng trên Tạp chí khoa học pháp lý tháng 6/2002 tại Hà Nội;“Thực trạng công tác thi hành án hình sự và những kiến nghị” của TS. Nguyễn Phong Hoà, đăng trên tạp chí Tòa án nhân dân số 21/2006 Tr 22-32; và Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chính sách thi hành án hình sự của PGS.TSKH. Lê Cảm đăng trên Tạp chí kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, số 10/2006, tr.3 – 12 đã cung cấp một cách nhìn khái quát và hoàn thiện 4
vấn đề lý luận và thực tiễn về thi hành án hình sự trong điều kiện Việt Nam. “Một số vấn đề về thi hành án hình sự của Tòa án” của tác giả Nguyễn Quang Lộc đăng trên báo Điện tử pháp luật Việt Nam năm 2009, v.v…. Và còn một số công trình nghiên cứu khác như các báo cáo tổng kết, tài liệu tập huấn, những bài viết trên các tạp chí chuyên ngành có đề cập đến lĩnh vực thi hành án. Những đề tài trên chủ yếu phân tích những nội dung cơ bản của hoạt động thi hành án, quản lý nhà nước về thi hành án hình sự, phân tích tính ưu việt trong hệ thống pháp luật Việt Nam và điểm chưa phù hợp về công tác thi hành án hiện nay, góp phần giúp chúng ta nhìn nhận và đánh giá đúng vị trí công tác này trong hệ thống Toà án. Nhìn chung cho đến nay tuy đã có một số công trình nghiên cứu đến một số lĩnh vực có liên quan đến những khía cạnh của hoạt động thi hành án hình sự. Thế nhưng chưa có bất kỳ công trình nào nghiên cứu một cách cơ bản và có hệ thống về vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự. Trong công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay, nhất là khi thực hiện chiến lược cải cách Tư pháp đến năm 2020, vấn đề nghiên cứu chuyên sâu về vài trò của Tòa án trong thi hành án hình sự cần được làm sáng tỏ cả về mặt lý luận và thực tiễn, là cơ sở cho việc hoàn thiện các quy định của pháp luật về thi hành án hình sự; có thể nói đề tài này sẽ đóng góp một cách thiết thực vào việc nâng cao hơn nữa công tác thi hành án và tăng cường vai trò của Tòa án trong công tác thi hành án hình sự. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích: Mục đích nghiên cứu của luận văn là từ sự phân tích cơ sở lý luận về thi hành án hình sự và vai trò của Tòa án nhân dân trong công tác thi hành án hình sự, đánh giá thực trạng thi hành án hình sự và vai trò của Toà án trong thi hành án hình sự tại Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang từ 2013 -2017, 5
chỉ ra những kết quả đạt được và tồn tại, hạn chế của công tác này để trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao vai trò của Toà án nhân dân trong thi hành án hình sự. 3.2. Nhiệm vụ Với mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn tập trung giải quyết những nhiệm vụ chính như sau: - Làm rõ một số nội dung cơ bản về thi hành án hình sự và vai trò, thẩm quyền của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự. - Phân tích thực trạng tình hình thi hành án hình sự tại Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang từ năm 2013 đến 2017, và vai trò của Tòa án nhân dân trong hoạt động thi hành án hình sự; qua đó đề xuất những giải pháp nâng cao vai trò của Toà án nhân dân trong thi hành án hình sự. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn - Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là vấn đề lý luận và thực tiễn về thi hành án và vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự thông qua thực tiễn công tác thi hành án hình sự tại Tòa án nhân dân hai cấp ở tỉnh Tuyên Quang. - Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận văn chỉ giới hạn ở việc phân tích lý luận, đánh giá thực tiễn công tác thi hành án hình sự của Tòa án và vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự qua thực tiễn công tác thi hành án hình sự của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang nhằm đưa ra các giải pháp nâng cao vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự. Phạm vi nghiên cứu luận văn cũng được giới hạn theo không gian và thời gian. Theo không gian, luận văn chỉ khảo sát thực tiễn công tác thi hành án hình sự của Tòa án và vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình 6
sự trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang. Theo thời gian, sự đánh giá chỉ giới hạn trong khoảng thời gian 05 năm (từ năm 2013 đến năm 2017). 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn - Phương pháp luận Cơ sở lý luận của luận văn là chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và của Đảng cộng sản Việt Nam về xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, về chính sách hình sự nói chung, về chính sách thi hành án hình sự nói riêng. Cơ sở phương pháp luận của luận văn là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm của Đảng và Nhà nước về thì hành án hình sự, về đấu tranh phòng và chống tội phạm, cũng như thành tựu của các ngành khoa học khác. - Phương pháp nghiên cứu Luận văn đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu như: phương pháp so sánh, thống kê, phân tích tài liệu, nghiên cứu lịch sử và phương pháp tổng hợp, đánh giá những vấn đề lý luận và thực tiễn về thi hành án hình sự trong các công trình của một số nhà nghiên cứu khoa học. Đồng thời, việc nghiên cứu đề tài còn dựa vào các văn bản pháp luật của Nhà nước và những giải thích thống nhất có tính chất chỉ đạo của công tác thi hành án. Ngoài ra, việc nghiên cứu đề tài còn dựa vào số liệu trong các báo cáo của Tòa án nhân dân tỉnh Tuyên Quang, tổng kết công tác xét xử và công tác thi hành án hình sự trong những năm (2013 - 2017), và thông tin trên mạng Internet để phân tích, đánh giá, tổng hợp các vấn đề thực tiễn xung quanh việc thi hành án hình sự trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn là công trình chuyên khảo phân tích một cách hệ thống và tương đối toàn diện các vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò của Tòa án trong thi hành án hình sự; qua đó, luận văn cung cấp, bổ sung thêm các căn cứ lý 7
luận và thực tiễn, góp phần làm phong phú và hoàn thiện thêm lý luận về thi hành án hình sự và vài trò của Tòa án trong thi hành án hình sự. Tăng cường sự nhận thức đúng đắn của nhân dân, cán bộ, công chức và góp phần bổ sung vào các công trình nghiên cứu trong lĩnh vực thi hành án hình sự. Với những kết quả đạt được, luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ việc học tập, nghiên cứu của sinh viên, học viên cao học chuyên ngành Luật; được Tòa án nhân dân tỉnh Tuyên Quang sử dụng làm luận cứ khoa học, tài liệu tham khảo phục vụ việc lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành công tác thi hành án hình sự. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn được cơ cấu thành 03 chương như sau: Chương 1. Những vấn đề lý luận về thi hành án hình sự và vai trò của Toà án nhân dân trong Thi hành án hình sự. Chương 2. Thực trạng công tác thi hành án hình sự tại Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang. Chương 3. Giải pháp tăng cường vai trò của Toà án nhân dân trong Thi hành án hình sự. 8
Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ VÀ VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG THI HÀNH ÁN HÌNH SỰ 1.1. Những vấn đề lý luận về thi hành án hình sự 1.1.1. Khái niệm Thi hành án hình sự Thi hành án hình sự là hoạt động có liên quan trực tiếp tới việc thực hiện quyền lực nhà nước, đến trật tự xã hội, tính nghiêm minh của hệ thống pháp luật, đến công lý và công bằng xã hội. Việc đảm bảo cho các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án được thi hành một cách chính xác, kịp thời chính là sự thể hiện tính thực thi của pháp luật, đảm bảo công lý, đảm bảo công bằng xã hội. Hiện nay, trong khoa học luật thi hành án hình sự nói riêng và khoa học hình sự nói chung chưa có khái niệm cụ thể về thi hành án hình sự, các quan điểm mới chỉ nêu ra ở dạng quan điểm, đại ý khái quát. Theo Đại từ điển tiếng Việt, Thi hành là “Thực hiện điều đã chính thức quyết định" [30, tr. 1559]. Theo từ điển Luật học, Thi hành án: Giai đoạn kết thúc trình tự tố tụng, là khâu cuối cùng kết thúc một vụ án được xét xử nhằm làm cho phán quyết của tòa án nhất định có hiệu lực pháp luật. Thi hành bản án hình sự: Giai đoạn cuối cùng của tố tụng hình sự, là việc thi hành trên thực tế một bản án hoặc quyết định cụ thể của tòa án đã có hiệu lực pháp luật [31, tr. 464]. Theo tác giả, thi hành án hình sự là việc thi hành trên thực tế bản án hoặc quyết định hình sự của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Thi hành án hình sự chính là việc các cơ quan có thẩm quyền tiến hành các trình tự, thủ tục để thực thi trên thực tế các quyết định về hình sự của bản án, quyết định hình sự như thi hành hình phạt tù, tử hình, chung thân, cảnh cáo, cải tạo không giam 9
giữ, trục xuất, cấm cư trú, quản chế, tước một số quyền công dân, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định, án treo, biện pháp tư pháp. Theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, Luật thi hành án hình sự năm 2010 thì những bản án, quyết định của Tòa án được đưa ra thi hành gồm những bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật; Bản án hoặc quyết định của Tòa án được thi hành ngay theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự; Quyết định của Toà án Việt Nam tiếp nhận người đang chấp hành án phạt tù ở nước ngoài về Việt Nam chấp hành án và đã có quyết định thi hành; quyết định chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù tại Việt Nam cho nước ngoài; Bản án, quyết định về áp dụng biện pháp tư pháp bắt buộc chữa bệnh, giáo dục tại xã, phường, thị trấn, đưa vào trường giáo dưỡng. Trong thời hạn bẩy ngày kể từ khi bản án hoặc quyết định sơ thẩm của Tòa án có hiệu lực pháp luật hoặc kể từ ngày nhận được bản án, quyết định phúc thẩm, quyết định giám đốc thẩm, quyết định tái thẩm, chánh án Tòa án đã xét xử sơ thẩm phải ra quyết định thi hành án hoặc uỷ thác cho Tòa án khác cùng cấp ra quyết định thi hành án. 1.1.2. Mục đích, nhiệm vụ của thi hành án hình sự Mục đích của thi hành án hình sự là hiện thực hóa công lý đã được Tòa án tuyên trong các bản án, quyết định; là quá trình tiến hành các hoạt động cần thiết nhằm thực hiện nghiêm các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật; một mặt bảo đảm thực hiện quyền tư pháp của Nhà nước, thể hiện sự tôn trọng của xã hội và công dân đối với phán quyết của cơ quan nhân danh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Tòa án, mặt khác nó là biện pháp hữu hiệu để khôi phục các quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và công dân bị xâm hại. Điều đó không chỉ là ước muốn của mọi người dân, mọi nhà nước dân chủ tiến bộ mà đã trở thành những cam kết, nguyên tắc, chuẩn mực thực thi quyền tư pháp trên toàn thế giới, thể hiện rõ 10
ràng thông qua các Công ước quốc tế. Thi hành án hình sự có các nhiệm vụ là: - Đảm bảo bản án và quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh. Đây được coi là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu, vì nếu bản án, quyết định đã có hiệu lực của Tòa án không được thực hiện hoặc thực hiện không triệt để thì toàn bộ hoạt động tố tụng trước đó gồm khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử sẽ không có ý nghĩa. Hơn nữa, việc đảm bảo thi hành nghiêm chỉnh các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án sẽ là cơ sở đạt được mục đích của hình phạt, biện pháp tư pháp được thực hiện trong thực tế. - Giáo dục, cải tạo người bị kết án trở thành người lương thiện, có ích cho xã hội, tạo điều kiện để cho người bị kết án tái hòa nhập với cộng đồng và phòng ngừa họ tiếp tục phạm tội mới. Theo đó, việc thi hành bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án là cơ sở để đánh giá hiệu quả của các hình phạt, biện pháp pháp tư pháp được quy định tại Bộ luật Hình sự, cũng như đảm bảo mục đích của hình phạt. Và có nhiệm vụ tạo các điều kiện cần thiết để họ tái hòa nhập cộng đồng như: tạo thói quen lao động cho người phạm tội, giúp họ nhận thức trách nhiệm của mình không chỉ trong thời gian chấp hành hình phạt mà ngay cả sau thời gian chấp hành hình phạt. Khi người phạm tội chấp hành xong hình phạt thì phải thông báo cho gia đình và chính quyền địa phương người phạm tội biết… - Giáo dục ý thức tôn trọng, tuân thủ và thực hiện nghiêm chỉnh quy định của pháp luật góp phần thực hiện đấu tranh phòng, chống tội phạm trong thực tiễn. Để bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định hình sự của Toà án, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của tập thể, các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, góp phần tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, nhiều quy phạm pháp luật đã ra đời để điều chỉnh các mối quan hệ nêu trên, trong đó có pháp luật thi hành án. 11
1.1.3. Ý nghĩa của Thi hành án hình sự Thi hành án hình sự là một trong những hoạt động quan trọng của Nhà nước nhằm đưa các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật ra thi hành trong thực tế; liên quan trực tiếp đến bảo vệ an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự an toàn xã hội, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, phục vụ yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Hoạt động thi hành án hình sự là khâu cuối cùng và có ý nghĩa quan trọng trong bảo đảm hiệu quả thực hiện quyền tư pháp, hiện thực hóa công lý mà Tòa án đã nhân danh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ra bản án, quyết định; mặt khác, thi hành án kịp thời, nghiêm chỉnh các phán quyết của Tòa án đối với các hành vi phạm tội chính là biện pháp khôi phục lại các quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước, của tổ chức và cá nhân bị xâm hại, bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân; góp phần thực thi pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, xây dựng xã hội trật tự, kỷ cương, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Một bản án, quyết định của Toà án có được thi hành nghiêm chỉnh hay không là tuỳ thuộc chủ yếu vào giai đoạn này. Nếu người chấp hành án không tự nguyện chấp hành án hoặc bỏ trốn thì việc kết tội họ chỉ mãi là trên văn bản, còn nếu họ tự nguyện nghiêm chỉnh chấp hành đã thể hiện trật tự kỷ cương xã hội và quyền lực Nhà nước được tôn trọng. Thi hành án hình sự hiện nay được nhìn nhận là giai đoạn then chốt quyết định hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Tòa án là cơ quan trung tâm trong việc tổ chức thi hành đối với bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Việc tổ chức thi hành án góp phần làm ổn định tình hình chính trị, trật tự an toàn xã hội, giữ vững kỷ cương, pháp luật nhà nước. Mối quan hệ gắn bó chặt chẽ giữa các khâu phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án đã được Bộ luật tố tụng hình sự quy định nhằm đưa người phạm tội ra xét xử và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật đối với hành vi phạm tội mà họ đã gây ra cho xã hội. 12
Thi hành án hình sự là hoạt động đặc biệt nhằm thực thi quyền lực nhà nước. Nội dung của hoạt động thi hành án hình sự là làm thế nào để thi hành có hiệu quả bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Đánh giá, xem xét khoan hồng của nhà nước trong quá trình cải tạo bằng việc xét miễn, giảm án, tha tù trước thời hạn có điều kiện, xóa án tích… cho người chấp hành án để người chấp hành án sớm trở về tái hòa nhập cộng đồng. Các hoạt động tố tụng trước khi ra bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật chỉ có ý nghĩa khi bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật được đưa ra thi hành. Vì vậy việc thi hành bản án, quyết định hình sự chiếm vị trí rất quan trọng trong pháp luật hình sự, đảm bảo nguyên tắc: “Bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng. Cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành” [18, tr.22]. 1.2. Vai trò của Tòa án nhân dân trong thi hành án hình sự Hiến pháp năm 2013 quy định: “Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp” [16, tr.26]. Cụ thể hóa Hiến pháp năm 2013, Điều 2 Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 nêu chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án nhân dân: Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp. Tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Bằng hoạt động của mình, Tòa án góp phần giáo dục công dân trung thành với Tổ quốc, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật, tôn 13
trọng những quy tắc của cuộc sống xã hội, ý thức đấu tranh phòng, chống tội phạm, các vi phạm pháp luật khác. Tòa án nhân danh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động, hành chính và giải quyết các việc khác theo quy định của pháp luật; xem xét đầy đủ, khách quan, toàn diện các tài liệu, chứng cứ đã được thu thập trong quá trình tố tụng; căn cứ vào kết quả tranh tụng ra bản án, quyết định việc có tội hoặc không có tội, áp dụng hoặc không áp dụng hình phạt, biện pháp tư pháp, quyết định về quyền và nghĩa vụ về tài sản, quyền nhân thân….. Ra quyết định thi hành bản án hình sự, hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, giảm hoặc miễn chấp hành hình phạt, xóa án tích, miễn, giảm nghĩa vụ thi hành án đối với khoản thu nộp ngân sách nhà nước; thực hiện các quyền hạn khác theo quy định của Bộ luật hình sự, Luật thi hành án hình sự, Luật thi hành án dân sự. Ra quyết định hoãn, miễn, giảm, tạm đình chỉ chấp hành biện pháp xử lý hành chính do Tòa án áp dụng và thực hiện các quyền hạn khác theo quy định của Luật xử lý vi phạm hành chính [17]. Như vậy, ngay trong Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định ngoài chức năng xét xử thì Tòa án nhân dân còn thực hiện quyền tư pháp là nhằm phân định quyền lực nhà nước theo hướng Tòa án nhân dân là cơ quan thực hiện quyền tư pháp. Theo quy định của Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014, thi hành án hình sự không phải là chức năng chính của Toà án mà Toà án theo quy định của pháp luật có quyền hạn thực hiện công tác thi hành án hình sự theo quy định của pháp luật. Thực tế thì các văn bản quy phạm pháp luật hiện nay cũng không phân định rõ rệt cơ quan tư pháp nào có vai trò chính trong công tác thi 14