Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù trong Luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn tại địa bàn tỉnh Phú Thọ)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ thống các quy định của luật hình sự về các điều kiện áp dụng biện pháp hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù cũng như công tác, tổ chức thi hành các biện pháp này theo luật hình sự Việt Nam hiện nay, thực tiễn áp dụng các chế định này tại địa bàn tỉnh Phú Thọ, từ đó xác định những bất cập, hạn chế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù trong Luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn tại địa bàn tỉnh Phú Thọ)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HÀ THANH LOAN HOÃN CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ, TẠM ĐÌNH CHỈ CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM (trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn tại địa bàn tỉnh Phú Thọ) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2014 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HÀ THANH LOAN HOÃN CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ, TẠM ĐÌNH CHỈ CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM (trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn tại địa bàn tỉnh Phú Thọ) Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Đỗ Ngọc Quang HÀ NỘI - 2014 2
Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m b¶o ®é tin cËy, chÝnh x¸c vµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn v¨n ch-a tõng ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn v¨n Hµ Thanh Loan 3
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHẬN THỨC CHUNG VỀ HOÃN CHẤP HÀNH HÌNH 9 PHẠT TÙ, TẠM ĐÌNH CHỈ CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ TRONG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. Những khái niệm về hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình 9 chỉ chấp hành hình phạt tù 1.1.1. Khái niệm và bản chất về hoãn chấp hành hình phạt tù 9 1.1.2. Khái niệm và bản chất về tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù 13 1.1.3. Mục đích và ý nghĩa của việc hoãn chấp hành hình phạt tù, 15 tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù 1.2. Mối quan hệ giữa thi hành án hình phạt tù với hoãn chấp hành 17 hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù 1.2.1. Mối quan hệ giữa thi hành án hình phạt tù với hoãn chấp hành 17 hình phạt tù 1.2.2. Mối quan hệ giữa thi hành án hình phạt tù với tạm đình chỉ 18 chấp hành hình phạt tù 1.3. Sự phát triển của pháp luật về hoãn chấp hành hình phạt tù, 19 tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1.3.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám đến năm 1985 20 1.3.2. Giai đoạn từ 1985 đến nay 21 Chương 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ HOÃN CHẤP HÀNH 24 HÌNH PHẠT TÙ, TẠM ĐÌNH CHỈ CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH PHÚ THỌ 2.1. Quy định của pháp luật hình sự về hoãn chấp hành hình phạt 24 tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù 4
2.1.1. Quy định của pháp luật hình sự về hoãn chấp hành hình phạt tù 24 2.1.2. Quy định của pháp luật hình sự về tạm đình chỉ chấp hành 33 hình phạt tù 2.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về hoãn chấp hành 39 hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù 2.2.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về hoãn chấp hành 39 hình phạt tù 2.2.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về tạm đình chỉ chấp 45 hành hình phạt tù 2.3. Thực tiễn áp dụng pháp luật về hoãn chấp hành hình phạt tù, 50 tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù 2.3.1. Tình hình hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành 51 hình phạt tù từ năm 2009 đến 2013 tại địa bàn tỉnh Phú Thọ 2.3.2. Những hạn chế, tồn tại trong hoãn chấp hành hình phạt tù, 59 tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù Chương 3: NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG 62 PHÁP LUẬT VỀ HOÃN CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ, TẠM ĐÌNH CHỈ CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ 3.1. Yêu cầu cải cách tư pháp liên quan đến biện pháp hoãn chấp 62 hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù 3.2. Các giải pháp cụ thể 65 3.2.1. Hoàn thiện pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự 65 3.2.2. Hoàn thiện tổ chức cơ quan thi hành biện pháp hoãn chấp 68 hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù 3.2.3. Hoàn thiện mối quan hệ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng 69 với cơ quan thi hành biện pháp hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù 3.2.4. Một số giải pháp khác 72 KẾT LUẬN 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 78 5
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 2.1 Thống kê người bị kết án được hoãn chấp hành hình phạt 53 tù từ năm 2009 - 2013 2.2 Thống kê người bị kết án được tạm đình chỉ chấp hành 55 hình phạt tù từ năm 2009 - 2013 6
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong thi hành án hình sự ở Việt Nam thì hình phạt tù có thời hạn là một trong các hình phạt thể hiện rõ nhất chính sách hình sự và nguyên tắc của Nhà nước đối với người phạm tội, đồng thời ngăn ngừa người phạm tội tiếp tục phạm tội, động viên, khuyến khích người phạm tội chứng tỏ khả năng giáo dục, cải tạo người phạm tội. Hình phạt tù có thời hạn là nhằm tách người phạm tội ra khỏi cộng đồng trong một khoảng thời gian nhất định khi mà hành vi phạm tội của họ buộc phải tách họ ra khỏi cộng đồng một thời gian để ngăn ngừa tội phạm và giáo dục người phạm tội. Về nguyên tắc mọi bản án hình sự, trong đó có bản án phạt tù sau khi có hiệu lực pháp luật phải được thi hành, nhưng thực tế có những trường hợp có nhiều lý do khác nhau mà không thể bắt buộc người bị kết án phạt tù phải thi hành ngay đúng thời gian quy định hoặc người bị kết án đã thi hành án được một thời gian nhưng vì những lý do nhất định mà người bị phạt tù đang chấp hành hình phạt được tạm dừng việc ở lại trại giam chấp hành hình phạt đó. Những trường hợp này có thể được hoãn chấp hành hình phạt tù hoặc tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù trong một thời gian nhất định. Hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù là những chế định quan trọng của luật hình sự Việt Nam. Ở một mức độ nào đó, chế định hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù thể hiện chính sách hình sự của Đảng và nhà nước ta vừa thể hiện một cách sâu sắc nguyên tắc nhân đạo của Nhà nước ta đối với người phạm tội, thể hiện chính sách khoan hồng, dân chủ xã hội chủ nghĩa, tôn trọng quyền con người. Nghiên cứu về hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù gắn liền với nhu cầu hoàn thiện pháp luật hình sự, tố tụng hình sự, thi hành án hình sự trong cải cách tư pháp, nâng cao đội ngũ cán bộ tư 7
pháp theo tinh thần nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng và Nghị quyết 08 - NQ/TW ngày 02-01-2002, Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24-5-2005 về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02-6-2005 của Bộ Chính trị đặt ra vấn đề cải cách các cơ quan tư pháp, trong đó có cơ quan thi hành án theo hướng xây dựng mô hình thống nhất, tập trung quản lý công tác thi hành án. Tuy nhiên, cùng với quá trình phát triển toàn diện của đất nước trên các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, hiện nay trên thực tế do hệ thống cơ quan quản lý Nhà nước trong lĩnh vực thi hành án hình sự còn nhiều phân tán, nhiều đầu mối, chưa tập trung quyền lực nên thiếu sự chỉ đạo điều hành, kiểm tra thống nhất, quy chế phối hợp giữa các cơ quan còn chưa rõ ràng làm giảm hiệu quả và hiệu lực quản lý. Do thiếu sự quy định trách nhiệm cụ thể, thiếu sự kiểm tra, đôn đốc thường xuyên trong các cơ quan chức năng quản lý Nhà nước trong lĩnh vực thi hành án hình sự nên dẫn đến tình trạng quản lý lỏng lẻo, nhiều đối tượng đã bị Tòa án kết án bằng bản án và quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật nhưng không được thi hành. Trong thi hành án hình sự việc nghiên cứu từng hình phạt cũng như các biện pháp tha miễn cụ thể vẫn chưa được quan tâm, nghiên cứu một cách sâu sắc, đầy đủ, có hệ thống và toàn diện. Pháp luật về thi hành án hình sự còn chưa kịp thời thể chế hóa quan điểm của Đảng và Nhà nước. Mặt khác, trong thực tiễn áp dụng, do chưa có sự thống nhất trong việc áp dụng các biện pháp tha miễn trong luật hình sự như hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù nên vẫn còn tình trạng áp dụng không đúng các quy định của chế định này, vi phạm về nội dung, điều kiện, phạm vi áp dụng dẫn đến giảm hiệu quả trong công tác thi hành án hình sự. Thực tế đó đã đặt ra yêu cầu cần phải nghiên cứu một cách có hệ thống, tìm hiểu sâu hơn những vấn đề lý luận cơ bản về hoãn chấp hành hình 8
phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. Trên cơ sở đó tiến hành tổng kết có đầy đủ hơn, đưa ra những kinh nghiệm thành công cũng như chưa thành công của thực tiễn công tác hoãn chấp hành phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, các giải pháp để tiếp tục hoàn thiện Bộ luật hình sự hiện hành và giải quyết những vướng mắc của thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự. Vì vậy, việc nghiên cứu một cách có hệ thống về hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù ở nước ta hiện nay có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn. Với những lý do trên, tác giả đã chọn đề tài "Hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù trong Luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn tại địa bàn tỉnh Phú Thọ)" làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ Luật học của mình. Nội dung của đề tài cố gắng nghiên cứu một cách tổng thể quy định của Pháp luật về hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. Đề tài cũng đưa ra những luận cứ khoa học về thực trạng hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, thực trạng áp dụng tại địa phương; đồng thời đề ra một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả công tác hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam đáp ứng yêu cầu của công cuộc cải cách tư pháp trong thời gian tới. 2. Tình hình nghiên cứu Trong lĩnh vực thi hành án hình sự đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù được đề cập, phân tích trong một số Giáo trình và sách tham khảo như: 1) Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 1997; 2) Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Tập thể tác giả do TSKH. Lê Cảm chủ biên, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001 và 2003 (tái bản lần thứ nhất); 3) Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, Tập I, Tập thể tác giả do GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 9
2007; 4) Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Tập thể tác giả do PGS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, Đại học Huế, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2000; 5) Trách nhiệm hình sự và hình phạt, của TS. Trịnh Tiến Việt, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 2013; 6) Bình luận khoa học Bộ luật hình sự 1999 - Phần chung, của ThS. Đinh Văn Quế, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2000) v.v... Các bài nghiên cứu trên đã nhận diện và làm sáng tỏ một số vấn đề về khái niệm, đặc trưng, căn cứ áp dụng và thẩm quyền áp dụng chế định hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù trong Bộ luật hình sự năm 1999 và có những đề xuất, giải pháp để ngày càng hoàn thiện các chế định trên. Ngoài ra còn phải kể đến các bài viết đăng trên các báo, tạp chí chuyên ngành Luật như: "Việc áp dụng thời hiệu thi hành bản án hình sự đối với người được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù theo Luật thi hành án hình sự", của tác giả Đỗ Văn Chỉnh và Phạm Thị Thanh Mai đăng trên tạp chí Tòa án nhân dân, số 07/2011… Đây là những công trình nghiên cứu toàn diện cả về lĩnh vực thi hành án hình sự, trong đó có hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. Tuy nhiên, những nghiên cứu trên chưa thể hiện tính chuyên sâu trong nghiên cứu về lĩnh vực hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. Trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay, nhất là khi thực hiện chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, vấn đề nghiên cứu chuyên sâu về từng lĩnh vực cần được làm sáng tỏ cả về mặt lý luận và thực tiễn là cơ sở cho việc hoàn thiện các quy định của pháp luật về hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác thi hành án hình sự, đặc biệt trong việc thực hiện các biện pháp tha miễn trong luật hình sự trên cơ sở thực hiện tốt nguyên tắc nhân đạo của Luật hình sự. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ thống các quy định của luật hình sự về các điều kiện áp dụng biện pháp hoãn 10
chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù cũng như công tác, tổ chức thi hành các biện pháp này theo luật hình sự Việt Nam hiện nay, thực tiễn áp dụng các chế định này tại địa bàn tỉnh Phú Thọ, từ đó xác định những bất cập, hạn chế. Trên cơ sở đó để đề xuất, kiến nghị giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, đồng thời đưa ra được các giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định của Pháp luật về các chế định này và thực hiện tốt nguyên tắc nhân đạo của Luật hình sự Việt Nam, chính sách khoan hồng của Nhà nước đối với người phạm tội. Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, tác giả luận văn đặt cho mình các nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu sau: - Về mặt lý luận: Trên cơ sở nghiên cứu lịch sử phát triển của công tác hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, phân tích khái niệm, các đặc điểm cơ bản của hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, mối quan hệ giữa các cơ quan, tổ chức thi hành hoãn chấp hành hình phạt tù và tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù với các cơ quan khác trong tố tụng hình sự. Phân tích nội dung điều kiện, trình tự thủ tục hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, đặc điểm chung và khác biệt giữa hai chế định này để làm sáng tỏ bản chất pháp lý và nội dung cơ bản của hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. Trong đó có các cơ quan, tổ chức tiến hành thi hành biện pháp hoãn chấp hành hình phạt tù và các cơ quan, tổ chức tiến hành thi hành biện pháp tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. - Về mặt thực tiễn: Trên cơ sở số liệu của địa bàn tỉnh Phú Thọ, tác giả đánh giá thực trạng áp dụng biện pháp hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù tại địa phương để từ đó có thể nghiên cứu, đánh giá việc áp dụng các quy phạm pháp luật trong các chế định này. Phân tích những tồn tại xung quanh việc quy định về trình tự, thủ tục, điều kiện về 11
cơ quan, tổ chức tiến hành thi hành hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù nhằm đề xuất một số giải pháp nhằm tiếp tục hoàn thiện các quy định của Pháp luật và nâng cao hiệu quả về hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù trong qúa trình cải hành tư pháp hiện nay. 4. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu một số vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù trong Luật hình sự Việt Nam, thực tiễn áp dụng tại địa bàn tỉnh Phú Thọ từ năm 2009 đến 2013 trên cơ sở những quy định của Luật hình sự và các quy định pháp luật khác về hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. Ngoài ra trên cơ sở các quy định của Luật hình sự được Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa X thông qua ngày 21-12-1999, có hiệu lực từ ngày 01-7-2000, được sửa đổi bổ sung năm 2009, chúng tôi đưa ra những đánh giá về vấn đề công tác hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù trong thời gian tới. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm của Đảng và Nhà nước về thi hành án hình sự, về đấu tranh phòng và chống tội phạm, cũng như các thành tựu khoa học khác như Luật hình sự, Luật tố tụng hình sự, Luật thi hành án hình sự và triết học, những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo và các bài viết đăng trên tạp chí của một số nhà khoa học trong lĩnh vực tư pháp hình sự. Luận văn còn sử dụng một số phương pháp tiếp cận để làm sáng tỏ về mặt khoa học từng vấn đề tương ứng, trong đó là các phương pháp nghiên cứu như: phương pháp thống kê, phương pháp phân tích - tổng hợp, phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp luật so sánh… Đồng thời, việc nghiên cứu đề tài 12
còn dựa vào các văn bản pháp luật của Nhà nước và những giải thích thống nhất có tính chất chỉ đạo của công tác hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. 6. Những đóng góp mới của luận văn - Phân tích, đánh giá một cách có hệ thống, toàn diện các vấn đề về thực trạng thi hành biện pháp hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù trong luật hình sự Việt Nam trên cơ sở số liệu của địa bàn tỉnh Phú Thọ từ 2009 - 2013. - Đưa ra các luận giải khoa học về bản chất, ý nghĩa, yêu cầu trong việc thi hành biện pháp hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù theo quy định của luật hình sự ở nước ta trong thời gian tới, đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng Luật hình sự và Luật thi hành án hình sự năm 2010 trong công tác này. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn - Tăng cường sự nhận thức đúng đắn của nhân dân, cán bộ, công chức là những người thi hành các biện pháp hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù và cơ quan thi hành án hình sự về bản chất, yêu cầu, ý nghĩa của việc quy định và thi hành biện pháp hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. - Góp phần bổ sung vào các công trình nghiên cứu trong lĩnh vực thi hành án hình sự, kết quả của luận văn là tài liệu tham khảo trong việc hoàn thiện các quy định của pháp luật về thi hành biện pháp hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, nâng cao hiệu quả trong việc thi hành các biện pháp này. - Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định về thi hành chế định hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, góp phần nâng cao hiệu quả công tác phổ biến, tuyên truyền, giáo dục và áp dụng pháp luật của người, cơ quan có thẩm quyền về thi hành các chế định này. 13
8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Nhận thức chung về hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù trong pháp luật hình sự Việt Nam. Chương 2: Quy định của pháp luật hình sự về hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù và thực tiễn áp dụng tại địa bàn tỉnh Phú Thọ. Chương 3: Những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về hoãn chấp hành hình phạt tù, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. 14
Chương 1 NHẬN THỨC CHUNG VỀ HOÃN CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ, TẠM ĐÌNH CHỈ CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ TRONG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. NHỮNG KHÁI NIỆM VỀ HOÃN CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ, TẠM ĐÌNH CHỈ CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TÙ 1.1.1. Khái niệm và bản chất về hoãn chấp hành hình phạt tù Về nguyên tắc, khi bản án có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan Nhà nước, tổ chức, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng, người bị kết án phải chấp hành nghiêm chỉnh theo đúng các quy định của pháp luật về hình phạt. Đây là một nguyên tắc đã được ghi nhận trong Hiến pháp, điều này thể hiện tầm quan trọng của vấn đề thi hành án nói chung và thi hành bản án phạt tù có thời hạn nói riêng. Tuy nhiên vì những lý do nhất định (đặc biệt) thuộc về nhân thân người bị kết án, hoàn cảnh, điều kiện gia đình hoặc nhu cầu công vụ nên người bị kết án phạt tù chưa thể đi thi hành án ngay được và người bị kết án có thể được hoãn chấp hành hình phạt tù. Nghiên cứu các quy phạm pháp luật hình sự ở nước ta về chế định hoãn chấp hành hình phạt tù cho thấy kể từ khi thành lập nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam cho đến trước khi Bộ luật hình sự đầu tiên được Quốc hội thông qua năm 1985, vấn đề hoãn chấp hành hình phạt tù chưa được quy định trong một văn bản pháp luật hình sự nào. Vì vậy, trên thực tế, vấn đề hoãn chấp hành hình phạt tù chưa được đề cập nghiên cứu ở giai đoạn này. Lần đầu tiên, vấn đề hoãn chấp hành hình phạt tù được quy định tại Điều 69 Bộ luật hình sự năm 1985. Tại điều luật này đã quy định điều kiện để hoãn chấp hành hình phạt tù. Việc Bộ luật hình sự không quy định khái niệm hoãn chấp hành hình phạt tù đã gây ra không ít cách hiểu khác nhau trong giới luật học. Vấn đề hoãn chấp hành hình phạt tù tiếp tục được quy định đầy đủ hơn 15
trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988 và sau này được sửa đổi, bổ sung, quy định cụ thể tại Điều 61 Bộ luật hình sự 1999. Cũng giống như Bộ luật hình sự 1985 và Bộ luật tố tụng hình sự 1988, Bộ luật hình sự năm 1999 cũng không đưa ra được khái niệm hoãn chấp hành hình phạt tù mà chỉ quy định về các điều kiện để được hoãn chấp hành hình phạt tù. Chế định hoãn chấp hành hình phạt tù nằm trong hệ thống các chế định về chấp hành hình phạt trong luật hình sự Việt Nam. Để hiểu khái niệm hoãn chấp hành hình phạt, cần phân tích và làm rõ các khái niệm " hình phạt", " chấp hành", " hoãn" từ góc độ Luật hình sự, trên cơ sở đó, phân tích, đưa ra những đặc trưng thuộc về nội hàm khái niệm của chế định hoãn chấp hành hình phạt tù. Khái niệm "hình phạt", dưới góc độ luật hình sự là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người phạm tội. Hình phạt được quy định trong Bộ luật hình sự và do Tòa án quyết định. Hình phạt được sử dụng như công cụ hữu hiệu trong công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm và để bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của xã hội và của nhân dân. Đối với chế độ xã hội ta, hình phạt bên cạnh mục đích trừng trị còn có mục đích giáo dục, phòng ngừa và mang đầy đủ bản chất nhân đạo. Đối với khái niệm "Chấp hành" theo Từ điển Tiếng Việt dùng để chỉ việc " thi hành, thực hiện những điều quy định trong chính sách pháp luật, kế hoạch, mệnh lệnh, phán quyết" [15, tr. 187]. Tuy nhiên, dưới góc độ luật hình sự thì chấp hành là việc thi hành những quyết định có hiệu lực của cơ quan có thẩm quyền. Theo đó, những cá nhân bị coi là có tội khi đã có bản án kết tội có hiệu lực pháp luật. Trong bản án có hiệu lực đó, người bị kết án phải có nghĩa vụ chấp hành toàn bộ quyết định của bản án đã tuyên đối với mình. Khái niệm "hoãn" theo Từ điển Tiếng Việt có nghĩa là "chuyển thời điểm định làm việc gì đó sang thời điểm khác muộn hơn" [15, tr. 550]. Dưới góc độ luật hình sự thì "hoãn" là tạm dừng, chưa phải chấp hành một quyết định nào đó của cơ quan có thẩm quyền mà lẽ ra mình phải bị chấp hành. 16
Theo Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988 thì nhà làm luật đã sử dụng thuật ngữ "Hoãn thi hành án phạt tù" để quy định về việc chuyển thi hành án hình phạt tù cho người bị kết án sang thời điểm muộn hơn. Mặc dù trong điều luật cụ thể thì các nhà làm luật vẫn sử dụng cụm từ "Hoãn chấp hành hình phạt". Sau này, tại Bộ luật hình sự 1999 các nhà làm Luật đã sửa đổi thành cụm từ " Hoãn chấp hành hình phạt tù". Thực tế nghiên cứu và áp dụng pháp luật hình sự Việt Nam cho thấy, từ trước đến nay chưa hề xuất hiện một định nghĩa pháp lý về hoãn chấp hành hình phạt tù. Tuy nhiên ở các mức độ khác nhau, trong khoa học Luật hình sự Việt Nam cũng có những nghiên cứu và cách hiểu khác nhau về khái niệm hoãn chấp hành hình phạt tù. Theo quan điểm của GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa cho rằng: "Hoãn chấp hành hình phạt tù là việc chuyển thi hành hình phạt tù sang thời điểm muộn hơn" [34, tr. 313]. Cũng có quan điểm nhấn mạnh ý nghĩa và điều kiện áp dụng khi nêu "Chế định hoãn chấp hành hình phạt tù thể hiện rõ nguyên tắc nhân đạo của Luật hình sự Việt Nam. Chế định này được áp dụng trong những trường hợp người bị kết án bị bệnh nặng, là phụ nữ có thai hoặc nuôi con nhỏ, là người lao động duy nhất trong gia đình hoặc nhu cầu công vụ"… [12, tr. 451]. Còn theo quan điểm của TSKH.PGS. Lê Cảm: "Hoãn chấp hành hình phạt tù là việc tạm dừng lại trong một thời hạn nhất định việc chấp hành hình phạt tù của người bị kết án nếu người này chưa chấp hành hình phạt đó" [14, tr. 794]. Hay quan điểm của TS.Trịnh Tiến Việt: Hoãn chấp hành hình phạt tù là việc Tòa án cho phép người bị kết án chuyển việc thi hành án phạt tù sang thời điểm muộn hơn. Nói một cách khác, đó là việc cho phép người bị kết án tiếp tục sống và làm việc ngoài xã hội, chưa buộc người này phải vào trại giam để chấp hành hình phạt tù [41, tr. 435]. Như vậy, xung quanh việc định nghĩa hoãn chấp hành hình phạt tù, trong giới nghiên cứu khoa học luật nói chung đã tồn tại nhiều quan điểm khác nhau. Tuy nhiên, định nghĩa được hoãn chấp hành hình phạt tù một cách 17
chính xác nhất thì trong định nghĩa hoãn chấp hành hình phạt tù phải được đưa ra cần thể hiện được cả bản chất pháp lý, điều kiện, nội dung cũng như giới hạn của hoãn chấp hành hình phạt tù. Về bản chất pháp lý: hoãn chấp hành hình phạt tù phản ánh những đặc điểm cơ bản sau: Một là, hoãn chấp hành hình phạt tù là một chế định phản ánh chính sách nhân đạo, khoan hồng của Nhà nước ta đối với người bị kết án khi có những lý do nhất định. Hai là, hoãn chấp hành hình phạt tù là việc Tòa án cho phép người bị kết án chuyển thi hành án phạt tù sang thời điểm muộn hơn. Ba là, hoãn chấp hành hình phạt tù được áp dụng đối với một số đối tượng nhất định cho phép người bị kết án tiếp tục sống và làm việc ngoài xã hội, chưa buộc người này phải vào trại giam để chấp hành hình phạt tù. Về điều kiện để áp dụng chế định hoãn chấp hành hình phạt tù: từ khái niệm, bản chất pháp lý của hoãn chấp hành hình phạt tù, chúng ta có thể thấy một căn cứ chung là khi người bị kết án chưa chấp hành hình phạt tù và tương ứng với bốn trường hợp (có ít nhất một trong bốn điều kiện tương ứng) để có thể áp dụng chế định này là: - Đối với người bị bệnh nặng - có thể được hoãn chấp hành hình phạt tù cho đến khi sức khỏe được phục hồi. - Đối với phụ nữ có thai hoặc nuôi con đến 36 tháng tuổi - có thể được hoãn chấp hành hình phạt tù cho đến khi con đủ 36 tháng tuổi. - Đối với người bị kết án là lao động duy nhất mà nếu bắt người này chấp hành hình phạt đó thì gia đình sẽ gặp khó khăn đặc biệt - có thể được hoãn chấp hành hình phạt tù đến một năm. (Trừ các tội phạm về xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội khác là tội rất nghiêm trọng hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng). - Đối với người bị kết án về tội ít nghiêm trọng và do nhu cầu công vụ - có thể được hoãn chấp hành hình phạt tù đến một năm. Từ những phân tích nghiên cứu trên đây và tham khảo một số quan điểm về hoãn chấp hành hình phạt tù, đồng thời, trên cơ sở thực tiễn công tác 18
áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự Việt Nam về hoãn chấp hành hình phạt tù, có thể đưa ra định nghĩa khoa học về hoãn chấp hành hình phạt tù như sau: Hoãn chấp hành hình phạt tù là việc tạm dừng lại trong một thời hạn nhất định việc chấp hành hình phạt tù của người bị kết án nếu người này chưa chấp hành hình phạt tù đó. Từ định nghĩa khoa học của khái niệm hoãn chấp hành hình phạt tù nêu trên, có thể khẳng định bản chất pháp lý của chế định này: Hoãn chấp hành hình phạt tù là một chế định nhân đạo của luật hình sự Việt Nam và được thể hiện ở chỗ - Tòa án quyết định tạm dừng lại việc chấp hành hình phạt tù đã được tuyên trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật đối với người bị kết án (nhưng chưa chấp hành hình phạt đó) trong một thời gian nhất định khi có đầy đủ căn cứ và những điều kiện do pháp luật hình sự quy định [1, tr. 795]. 1.1.2. Khái niệm và bản chất về tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù Tương tự như "Hoãn chấp hành hình phạt tù", khái niệm "tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù" từ trước đến nay cũng chưa được ghi nhận trong Pháp luật hình sự thực định hiện hành. Nếu như chế định "hoãn chấp hành hình phạt tù" lần đầu tiên được pháp luật ghi nhận tại Bộ luật hình sự 1985 thì "Tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù" lần đầu tiên được quy định tại Bộ luật tố tụng hình sự 1988. Theo Từ điển Tiếng việt, "tạm" có nghĩa là "làm việc gì chỉ trong một thời gian nào đó, khi có điều kiện thì sẽ có thay đổi" [15, tr. 1099]. "Đình chỉ" có nghĩa là "ngừng lại hoặc làm cho phải ngừng lại trong một thời gian" [15, tr. 412]. Dưới góc độ luật hình sự thì "tạm đình chỉ" là tạm dừng lại việc thực hiện một quyết định nào đó của cơ quan có thẩm quyền mà lẽ ra mình phải bị chấp hành. Tại Bộ luật tố tụng hình sự 1988, cũng như hoãn chấp hành hình phạt tù, nhà làm luật đã sử dụng thuật ngữ là "tạm đình chỉ thi hành án hình phạt tù". Tuy nhiên tại Bộ luật hình sự 1999 và Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 thuật ngữ này đã được sửa đổi thành "tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù". 19
Việc sửa đổi thuật ngữ trên là có cơ sở bởi lẽ, đối với tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, người bị kết án đã có quyết định thi hành án và đang chấp hành hình phạt. Khi có đủ các điều kiện theo luật định thì có thể được tạm dừng việc chấp hành hình phạt đó. Dưới góc độ khoa học, cũng đã có nhiều quan điểm khác nhau nêu ngắn gọn khái niệm, bản chất pháp lý của chế định này. Theo quan điểm của GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa: Tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù "là tạm ngừng chấp hành hình phạt trong khoảng thời gian nhất định" [34, tr. 314]. Theo quan điểm của GS.TSKH Lê Cảm: tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù "là việc tạm dừng trong một thời gian nhất định việc chấp hành hình phạt tù của người bị kết án khi người này đang chấp hành hình phạt đó" [1, tr. 796]. Hay theo quan điểm của TS. Trịnh Tiến Việt: Tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù là việc Tòa án cho phép người bị kết án đang chấp hành hình phạt tù tại trại giam được tạm dừng việc ở lại trại giam để chấp hành hình phạt, đồng thời họ được trả tự do nếu không bị giam giữ về một tội phạm khác khi có những điều kiện cụ thể do Bộ luật hình sự quy định [41, tr. 437]. Tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù phản ánh những đặc điểm cơ bản sau: Một là, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù là một chế định phản ánh chính sách nhân đạo, khoan hồng của Nhà nước ta đối với người bị kết án do có những lý do nhất định. Như đã khẳng định ở trên, chế định tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù cùng với các chế định về các biện pháp tha miễn trong luật hình sự thể hiện rõ nét tính nhân đạo, đường lối của Đảng và Nhà nước ta trong việc xử lý người phạm tội. Hai là, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù là việc Tòa án cho phép người bị kết án đang chấp hành hình phạt tù tại trại giam được tạm dừng việc ở lại trại giam để chấp hành hình phạt. Chúng đều chỉ có thể được áp dụng đối với người bị kết án trong mỗi trường hợp cụ thể tương ứng. Ba là, người bị kết án khi được tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù được trả tự do nếu 20