Luận văn Thạc sĩ Luật học: Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định (Trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Cao Bằng)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này nghiên cứu và chỉ ra được những nội dung cơ bản về QĐHP nhẹ hơn luật định, phân tích quá trình hình thành và phát triển thông qua những lần pháp điển hóa BLHS, nghiên cứu pháp luật hình sự so sánh của một số quốc gia trên thế giới có nền pháp luật điển hình với pháp luật hình sự Việt am về quy phạm QĐHP nhẹ hơn luật định. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định (Trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Cao Bằng)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT THIỀU VĂN THỊNH QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN LUẬT ĐỊNH (Trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Cao Bằng) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT THIỀU VĂN THỊNH QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN LUẬT ĐỊNH (Trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Cao Bằng) Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 8380101.03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: GS.TSKH Lê Văn Cảm HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Đồng thời tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về nội dung khoa học của Luận văn. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN THIỀU VĂN THỊNH i
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS: Bộ luật hình sự HĐTP: Hội đồng thẩm phán QĐHP: Quyết định hình phạt TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao TNHS: Trách nhiệm hình sự XHCN: Xã hội chủ nghĩa ii
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ĐỒ BẢNG Bảng 2.1: Tổng số vụ án/bị cáo Tòa án đã xét xử sơ thẩm, phúc thẩm trong giai đoạn 2013 - 2018 ..................................................................................... 81 Bảng 2.2: Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 6 năm (2013-2018) về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự năm 1999 và Điều 54 Bộ luật hình sự năm 2015 của hai cấp xét xử của Tòa án nhân dân tỉnh Cao Bằng .............. 83 Bảng 2.3: Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 6 năm (2013-2018) về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự năm 1999 và Điều 54 Bộ luật hình sự năm 2015 đối với ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án, trƣờng hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chƣa đạt, đồng phạm. ........................................................ 84 Bảng 2 4: ảng tổng hợp số liệu về tội danh, hình phạt đƣợc áp dụng đối với bị cáo khi Tòa án quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định ........................ 86 BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Tình hình giải quyết án của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cao Bằng đã xét xử (giai đoạn 2013-2018) ............................................................. 82 Biểu đồ 2.2: Tỷ lệ nhóm tội danh Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cao Bằng đã xét xử có quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định (giai đoạn 2013-2018) . 88 Biểu đồ 2.3: Tỷ lệ các loại hình phạt Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cao Bằng đã áp dụng đối với bị cáo khi quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định (giai đoạn 2013-2018) ...................................................................................... 89 iii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................... i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................... ii DANH MỤC CÁC BẢNG IỂU ĐỒ ..................................................... iii MỤC LỤC................................................................................................ iv MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu..................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài ...............................................................................2 3 Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ....................................6 4 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .....................................................................6 5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................6 6 Ý nghĩa khoa học, thực tiễn của luận văn .........................................................7 7. Kết cấu của luận văn ..........................................................................................7 CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN LUẬT ĐỊNH .............................................................. 8 1.1. Quyết định hình phạt và Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định ...............8 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của quyết định hình phạt ....................8 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định.................................................................................................................... 16 1.2. Những nguyên tắc của quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định ................ 22 1.2.1. Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa ................................................. 23 1.2.2. Nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa................................................. 24 1.2.3. Nguyên tắc công bằng ........................................................................... 26 1.2.4. Nguyên tắc cá thể hóa hình phạt ........................................................... 27 1.3. Lịch sử hình thành và phát triển các quy phạm về quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định trong pháp luật hình sự Việt Nam ............................................... 30 iv
1.3.1 Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng 8/1945 đến trƣớc khi pháp điển hóa lần thứ nhất với việc thông qua Bộ luật hình sự năm 1985 ........................... 30 1.3 2 Giai đoạn từ khi Bộ luật hình sự năm 1985 đƣợc thông qua đến nay .... 32 1.4. Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định trong pháp luật hình sự một số quốc gia trên thế giới ........................................................................................... 43 1.4.1. Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định theo quy định của Bộ luật hình sự Trung Quốc [trích d n tài liệu số 6 từ trang số 40 - 63] ........................... 43 1.4.2. Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định theo quy định của Bộ luật hình sự Nhật Bản trích d n tài liệu số 7 từ trang số 81 - 82] ................................ 45 1.4.3. Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định theo quy định của Bộ luật hình sự iên ang ga trích d n tài liệu số 4 từ trang 86 - 88] ........................... 47 KẾT LUẬ CHƢƠ G 1 ................................................................................... 50 CHƢƠNG 2. QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN LUẬT ĐỊNH THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH CAO BẰNG (Giai đoạn 2013 - 2018) ............ 52 2 1 Căn cứ quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định theo Bộ luật hình sự năm 2015 ...................................................................................................................... 52 2 1 1 Căn cứ vào các quy định của Bộ luật hình sự ...................................... 52 2 1 2 Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội ............................................................................................................ 54 2 1 3 Căn cứ vào nhân thân ngƣời bị kết án .................................................. 56 2 1 4 Căn cứ vào các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự 58 2 1 5 Căn cứ vào tình hình tài sản, khả năng thi hành của ngƣời bị kết án ....................................................................................................................... 61 2.2. Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định theo Bộ luật hình sự năm 2015 . 62 2.2.1. Quyết định hình phạt dƣới mức thấp nhất của khung hình phạt đƣợc áp dụng................................................................................................................... 65 v
2.2.2. Quyết định hình phạt trong trƣờng hợp chuyển sang hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn ............................................................................................ 71 2.2.3 Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định trong một số trƣờng hợp đặc biệt ..................................................................................................................... 73 2.2.4 Một số nội dung khác khi quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định ....... 77 2.3. Thực tiễn áp dụng các quy phạm về quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định theo Bộ luật hình sự trên địa bàn tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2013 - 2018 . 80 2.3.1. Khái quát tình hình tội phạm, vi phạm pháp luật hình sự trên địa bàn tỉnh Cao Bằng hiện nay.................................................................................... 80 2.3.2. Thực tiễn áp dụng quy phạm về quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2013 - 2018 .... 81 2.4. Những tồn tại, hạn chế và những nguyên nhân cơ bản .............................. 94 2.4.1. Những tồn tại, hạn chế........................................................................... 94 242 guyên nhân cơ bản của những tồn tại, hạn chế ................................. 98 KẾT LUẬ CHƢƠ G 2 ................................................................................. 101 CHƢƠNG 3. ĐỊNH HƢỚNG TIẾP TỤC HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN LUẬT ĐỊNH VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG .............................................................. 102 3.1. Sự cần thiết của việc hoàn thiện quy phạm về quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định ...................................................................................................... 102 3.1.1. Sự cần thiết về mặt lý luận .................................................................. 103 3.1.2. Sự cần thiết về mặt thực tiễn ............................................................... 104 3 2 Định hƣớng nội dung hoàn thiện quy phạm về quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định của Bộ luật hình sự năm 2015 ................................................... 105 3.2.1. Nhận xét chung .................................................................................... 105 vi
3.2.2. Nội dung kiến giải lập pháp hoàn thiện quy phạm về quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định trong Bộ luật hình sự năm 2015.............................. 107 3.3. Những giải pháp khác nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng quy phạm về quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định. ........................................................... 109 331 an hành văn bản hƣớng d n quy phạm về quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định ................................................................................................... 109 3.3.2. Giải pháp tăng cƣờng vai trò kiểm sát, giám sát việc quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định.................................................................................... 110 3.3.3. Giải pháp về bồi dƣỡng, tập huấn nâng cao năng lực, chất lƣợng đội ngũ Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân ............................................................. 111 KẾT LUẬ CHƢƠ G 3 ................................................................................. 113 KẾT LUẬN CHUNG ............................................................................ 115 ANH MỤC T I LIỆU THAM KHẢO.............................................. 117 vii
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Chế định quyết định hình phạt (QĐHP) trong Bộ luật hình sự (BLHS) năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 (sau đây gọi chung là Bộ luật hình sự năm 2015) là một chế định chung bao gồm các chế định nhỏ quy định về QĐHP với từng trƣờng hợp cụ thể, trong đó quy phạm về QĐHP nhẹ hơn luật định Đây là quy phạm có vai trò rất quan trọng trong việc xử lý tội phạm thông qua việc đánh giá tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân ngƣời bị kết án, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ…và trên cơ sở các nguyên tắc của luật hình sự. Là biểu hiện rõ nét nhất của chính sách nhân đạo, khoan hồng đối với ngƣời bị kết án của pháp luật hình sự hiện hành. Tuy nhiên, do đây là một quy phạm mang tính chất mở nên rất cần sự đánh giá, vận dụng một cách kỹ lƣỡng, thận trọng của những ngƣời giữ cán cân công lý tại các phiên tòa hình sự khi quyết định có hay không việc áp dụng quy phạm này, bởi lẽ ranh giới đúng sai, hợp lý hay không hợp lý là rất mong manh. Nếu áp dụng pháp luật đúng, phù hợp sẽ đảm bảo đƣợc các nguyên tắc của pháp luật hình sự trong việc xử lý tội phạm, đảm bảo đƣợc mục đích, hiệu quả của hình phạt còn trƣờng hợp áp dụng pháp luật tùy tiện, không có căn cứ sẽ đánh mất tính nghiêm khắc của hình phạt đối với ngƣời bị kết án, không tạo ra hiệu quả trong công tác giáo dục, đấu tranh, phòng ngừa tội phạm. Xuất phát từ yêu cầu khách quan và thực tiễn hoạt động áp dụng pháp luật hình sự trong công tác giải quyết án, thiết nghĩ cần phải tiếp tục có những nghiên cứu chuyên sâu về những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng quy phạm về QĐHP nhẹ luật định, góp phần giúp các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung, Tòa án nói riêng nâng cao hiệu quả trong công tác giải quyết án hình sự, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức và hà nƣớc, đáp 1
ứng yêu cầu phòng ngừa, đấu tranh, chống tội phạm trong tình hình mới và yêu cầu của chiến lƣợc cải cách tƣ pháp Theo điều 54 BLHS năm 2015 thì quy phạm này đƣợc các nhà làm luật đặt tên là “Quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng” Tuy nhiên, xét về mặt khoa học tên gọi này chƣa bao hàm hết đƣợc ý nghĩa của nội dung điều luật gồm: 1) QĐHP dƣới mức thấp nhất của khung hình phạt và 2) chuyển sang hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn Chính vì vậy, cụm từ “Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định” sẽ là tên đề tài và đƣợc sử dụng xuyên suốt trong nội dung luận văn để đảm bảo tính chính xác về mặt khoa học và sự ngắn gọn của các thuật ngữ. Từ tất cả những phân tích trên, tác giả quyết định lựa chọn đề tài “Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định (trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Cao Bằng)” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trải qua ba lần pháp điển hóa với việc thông qua BLHS, quy phạm về QĐHP nhẹ hơn luật định đã đƣợc ghi nhận và liên tục hoàn thiện theo thời gian nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình thực tiễn áp dụng pháp luật và hoạt động nghiên cứu khoa học lý luận về luật hình sự Trong thời gian qua, nhiều nhà nghiên cứu, nhà khoa học và các tác giả đã có những công trình nhƣ luận văn thạc sỹ, sách, giáo trình cùng rất nhiều các bài viết đƣợc công bố trên các tạp chí khoa học luật chuyên ngành liên quan đến quy phạm QĐHP nhẹ hơn luật định Trong đó đáng chú ý là những công trình sau: 2.1 Về giáo trình, sách chuyên h o og : 1) hững vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (Phần chung) của GS.TSKH ê Văn Cảm, xb Đại học Quốc gia Hà ội, 2005. 2
2) hận thức khoa học về Phần chung pháp luật hình sự Việt am sau pháp điển hóa lần thứ ba (SCK) của GS TSKH ê Cảm, xb Đại học Quốc gia Hà ội, 2018. 3) Pháp luật hình sự Việt am từ từ thế kỷ thứ X đến nay, lịch sử và thực tại (SCK) của GS TSKH ê Cảm, xb Đại học Quốc gia Hà ội, 2018 4) Giáo trình luật hình sự Việt am (Phần chung) của PGS TS Trịnh Quốc Toản (GS TSKH ê Văn Cảm chủ biên), xb Đại học Quốc gia Hà ội, 2001 (tái bản năm 2003 và 2007). 5) Giáo trình uật hình sự Việt am, Phần chung - Trƣờng Đại học uật Hà ội, xb Công an nhân dân, Hà ội, 2017 6) Trách nhiệm hình sự và hình phạt do GS TS guyễn gọc Hòa (Chủ biên), Nxb Công an nhân dân, 2001. 7) Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam của ThS Đinh Văn Quế, xb Chính trị Quốc gia, 2000. 8) Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng hình sự Việt am (GS TSKH Đào Trí Úc chủ biên), xb Chính trị Quốc gia, Hà ội, 1999 9) Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam của PGS.TS. ê Văn Đệ, xb Công an nhân dân, Hà ội, 2010. 10) Định tội danh và quyết định hình phạt của PGS TS Dƣơng Tuyết Miên, xb ao động xã hội, Hà ội, 2007. 11) ình luận khoa học ộ luật hình sự năm 2015 Phần thứ nhất – hững quy định chung của tác giả Đinh Văn Quế, xb Thông tin và truyền thông, 2017… 2.2 Về luận văn thạc sỹ og : 1) Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của ộ luật hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn của ê Xuân ục - uận văn thạc sĩ luật học, 2013, Khoa uật, Đại học Quốc gia Hà ội. 3
2) Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của ộ luật hình sự trong uật hình sự Việt am và thực tiễn áp dụng tên địa bàn thành phố Hải Phòng của Vũ gọc Sinh - uận văn thạc sĩ luật học, 2015, Khoa uật, Đại học Quốc gia Hà ội. 3) Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, trên cơ sở các dữ liệu thực tiễn của Tòa án nhân dân tỉnh am Định của guyễn Hải Dũng - uận văn thạc sĩ luật học, 2007, Khoa uật, Đại học Quốc gia Hà ội. 4) Căn cứ quyết định hình phạt – những v n đề lý luận và thực tiễn của Phạm Đình Dũng - uận văn thạc sĩ luật học, 2006, Khoa uật, Đại học Quốc gia Hà ội. 5) Căn cứ quyết định hình phạt theo luật hình sự Việt am và thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Hà Giang của Hoàng Văn Tiến, uận văn thạc sỹ luật học, 2016, Khoa uật, Đại học Quốc gia Hà ội … 2.3 Về ài viết trên các tạp chí ho học: 1) Quyết định hình phạt nhẹ hơn khung hình phạt đối với một tội - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn của tác giả ê Văn Cảm, Võ Khánh Vinh - Tạp chí Nhà nƣớc và pháp luật, số 1 và 2/1988. 2) Về bản chất pháp lý của quy phạm guyên tắc quyết định hình phạt tại điều 37 ộ luật hình sự Việt Nam của tác giả ê Cảm – Tạp chí Tòa án nhân dân, số 2 + 3 năm 1989 3) Vấn đề quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của ộ luật hình sự của PGS Dƣơng Tuyết Miên – Tạp chí uật học 4) Vấn đề quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của ộ luật của TS Phạm Mạnh Hùng - Tạp chí Tòa án nhân dân, số 3/2001. 5) Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của ộ luật hình sự của TS. Lê Đăng Doanh - Tạp chí Tòa án nhân dân, số 12/2003. 4
6) Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của ộ luật, những bất cập và phƣơng hƣớng hoàn thiện của ThS Phạm Văn áu - Tạp chí Tòa án nhân dân, số 18/2008. 7) Về ảnh hƣởng của các tình tiết giảm nhẹ trong việc quyết định hình phạt của Trịnh Tiến Việt, Tạp chí khoa học pháp luật số 01/2004. 8) hân thân ngƣời phạm tội, một số vấn đề lý luận cơ bản của các tác giả ê Cảm & Trịnh Tiến Việt, Tạp chí Tòa án nhân dân, tháng 01/2002. 9) Một số vấn đề cần chú ý khi áp dụng các tình tiết tặng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự khi quyết định hình phạt của ThS. Đinh Văn Quế, Tạp chí kiểm sát số 14, tháng 7/2018… hững công trình kể trên đã có nhiều đóng góp về mặt lý luận về QĐHP nhẹ hơn luật định theo pháp luật hình sự Việt am Tuy nhiên đa số chỉ đề cập đến các quy định của HS năm 1999 trở về trƣớc, hiện nay HS năm 2015 đã có nhiều thay đổi trong cách tiếp cận về lý luận và thực tiễn quy phạm QĐHP nhẹ hơn luật định nên cần tiếp tục phải có những nghiên cứu đa dạng hơn, chuyên sâu hơn ội dung của uận văn là tài liệu chuyên khảo mới, nghiên cứu một cách toàn diện, hệ thống và đồng bộ những vấn đề mặt lý luận và thực tiễn về QĐHP nhẹ hơn luật định, từ đó chỉ ra đƣợc khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của QĐHP nhẹ hơn luật định; lịch sử hình thành và phát triển của quy phạm này; nội dung các quy phạm về QĐHP nhẹ hơn luật định trong pháp luật hình sự một số nƣớc trên thế giới; phân tích và luận giải khoa học các nguyên tắc, căn cứ của việc QĐHP nhẹ hơn luật định; đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về QĐHP nhẹ hơn luật định trên cơ sở số liệu thực tiễn công tác xét xử của hai cấp Tòa án tỉnh Cao ằng trong giai đoạn 06 năm từ năm 2013 đến năm 2018, đồng thời trình bày đƣợc mô hình lý luận và đƣa ra các kiến giải lập pháp mới về quy phạm này trong BLHS để định hƣớng tiếp tục hoàn thiện trong thời gian tới. 5
Do đó, luận văn có ý nghĩa bổ sung nguồn tài liệu tham khảo mới cho các nhà nghiên cứu luật học, ngƣời tiến hành tố tụng, đặc biệt là Kiểm sát viên; Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân ngành Tòa án; các sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh chuyên ngành Tƣ pháp hình sự, cũng nhƣ bổ trợ hoạt động xây dựng pháp luật, góp phần vào công tác phòng ngừa, đấu tranh, chống tội phạm, giáo dục, cải tạo ngƣời bị kết án ở nƣớc ta hiện nay. 3. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 3.1. Phương pháp luận nghiên cứu Phƣơng pháp luận nghiên cứu của uận văn đƣợc thực hiện trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp phƣơng pháp luận khoa học uật hình sự cùng với phƣơng pháp luận của các ngành khoa học khác có liên quan đến nội dung nghiên cứu của uận văn 3.2. Phương pháp nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài dựa trên quan điểm, chủ trƣơng của Đảng và chính sách pháp luật của hà nƣớc. Luận văn sử dụng linh hoạt các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể, tổng hợp, phân tích, so sánh, thống kê, logic, kết hợp với các phƣơng pháp khác nhƣ tổng kết thực tiễn. Tùy từng nội dung và phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả sẽ áp dụng phƣơng pháp nghiên cứu và lựa chọn địa điểm nghiên cứu cho phù hợp, đảm bảo hiệu quả, chất lƣợng cao nhất. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của Luận văn là một số vấn đề lý luận và thực tiễn về QĐHP nhẹ hơn luật định; trong đó tập trung nghiên cứu quy định trong BLHS năm 2015 về quy phạm QĐHP nhẹ hơn luật định (Điều 54), các quy phạm khác của BLHS có liên quan và thực tiễn áp dụng của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cao Bằng từ năm 2013 đến năm 2018. 5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở nội dung đề tài, uận văn sẽ thực hiện những mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể sau đây: 6
Thứ nhất, tiếp tục kế thừa, phát huy các kết quả của những quan điểm, công trình nghiên cứu đã đƣợc công bố trƣớc đây từ đó đi đến thống nhất nhận thức chung về quy phạm QĐHP nhẹ hơn luật định. Thứ hai, nghiên cứu và chỉ ra đƣợc những nội dung cơ bản về QĐHP nhẹ hơn luật định, phân tích quá trình hình thành và phát triển thông qua những lần pháp điển hóa BLHS, nghiên cứu pháp luật hình sự so sánh của một số quốc gia trên thế giới có nền pháp luật điển hình với pháp luật hình sự Việt am về quy phạm QĐHP nhẹ hơn luật định. Thứ ba, tổng kết thực tiễn áp dụng quy phạm về QĐHP nhẹ hơn luật định của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cao ằng từ năm 2013 đến năm 2018, chỉ ra những tồn tại, hạn chế, nguyên nhân và định hƣớng tiếp tục hoàn thiện pháp luật trong thời gian tới 6. Ý nghĩa khoa học thực tiễn của luận văn Thông qua những nghiên cứu về lý luận và phân tích, đánh giá tình hình thực tiễn áp dụng quy phạm về QĐHP nhẹ hơn luật định, tác giả đã chỉ ra những tồn tại, hạn chế Trên cơ sở đó tìm ra những nguyên nhân, vƣớng mắc, đƣa ra các giải pháp để định hƣớng tiếp tục hoàn thiện pháp luật trong thời gian tới cũng nhƣ nâng cao hiệu quả việc áp dụng pháp luật về QĐHP nhẹ hơn luật định của Tòa án nhân dân trong giai đoạn hiện nay. 7. Kết cấu của luận văn goài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn đƣợc kết cấu thành 3 chƣơng: Chƣơng 1. Một số vấn đề lý luận về quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định. Chƣơng 2. Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định theo pháp luật hình sự Việt am hiện hành và thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Cao ằng (Giai đoạn 2013 - 2018). Chƣơng 3 Định hƣớng tiếp tục hoàn thiện pháp luật hình sự Việt am hiện hành về quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng. 7
CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN LUẬT ĐỊNH QĐHP trong luật hình sự bao gồm hai loại đó là QĐHP thông thƣờng và QĐHP trong một số trƣờng hợp đặc biệt Theo đó, quy phạm về QĐHP nhẹ hơn luật định là trƣờng hợp QĐHP đối với ngƣời bị kết án trong trƣờng hợp đặc biệt, việc QĐHP nhẹ hơn luật định ngoài yêu cầu phải tuân thủ triệt để những yêu cầu chung của QĐHP thông thƣờng thì còn phải căn cứ vào các quy định khác của HS khi áp dụng QĐHP nhẹ hơn luật định theo BLHS năm 2015 thể hiện sự ƣu việt của pháp luật hình sự Việt am, đề cao tính nhân đạo đối với ngƣời có hành vi phạm tội thông qua việc giảm bớt trách nhiệm hình sự (TNHS) bằng việc áp dụng loại hình phạt khác nhẹ hơn và mức hình phạt bị áp dụng thấp hơn so với việc ngƣời bị kết án sẽ bị áp dụng loại hình phạt, mức hình phạt nặng hơn nếu ngƣời đó bị Tòa án QĐHP trong trƣờng hợp thông thƣờng Việc áp dụng quy phạm này nhằm tạo điều kiện cho ngƣời bị kết án nhận ra lỗi lầm, tích cực cải tạo để trở thành ngƣời có ích cho gia đình, xã hội Vì vậy, để tiếp tục có những phân tích, đánh giá sâu hơn về QĐHP nói chung và QĐHP nhẹ hơn luật định nói riêng chúng ta cần nghiên cứu một cách tổng thể về mặt lý luận của quy phạm này. 1.1. Quyết định hình phạt và Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định 1.1.1. Khái niệ , đặc điể và ý nghĩ củ quyết định hình phạt Trong khoa học pháp lý thì áp dụng pháp luật là biểu hiện rõ nét nhất của hình thức thực hiện pháp luật do chủ thể đặc biệt tiến hành trên cơ sở những căn cứ, nguyên tắc pháp luật hình sự. Chế định QĐHP chúng ta có thể tiếp cận dƣới 8
nhiều góc độ, nhƣng về cơ bản để hiểu rõ hơn về khái niệm này các nhà khoa học thƣờng tiếp cận chủ yếu dƣới góc độ luật hình sự và luật tố tụng hình sự Dƣới góc độ luật hình sự, QĐHP đƣợc nghiên cứu trên cơ sở những nội dung cơ bản các quy phạm pháp luật hình sự liên quan, theo góc độ này thì QĐHP là một trong những chế định lớn, quan trọng của BLHS, thể hiện chính sách pháp luật của hà nƣớc đối với việc xử lý ngƣời bị kết án. Dƣới góc độ luật tố tụng hình sự, QĐHP là một hoạt động của Tòa án trong giai đoạn xét xử 15, Tr 291], hoạt động này đƣợc xác định là sự tiếp nối của hoạt động định tội danh đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm đến các khách thể đƣợc BLHS bảo vệ và đến mức phải chịu TNHS và là tiền đề để thực hiện việc tuyên bản án của Tòa án Trải qua quá trình hình thành và phát triển các quy phạm pháp luật hình sự, quan niệm về QĐHP đã có nhiều thay đổi từ thuật ngữ mang tính thực tế đời sống nhƣ “lượng hình” đến thuật ngữ pháp lý “quyết định hình phạt” Trƣớc tiên để hiểu rõ chế định này, chúng ta cần tìm hiểu cái gốc vấn đề đó chính là định nghĩa cơ bản về một hoạt động tri thức đó là “quyết định”, theo Từ điển Tiếng Việt của Giáo sƣ guyễn ân xuất bản năm 1997 thì “Quyết định là định một cách chắc chắn, với ý nhất thiết phải thực hiện được” [55, Tr 875]. Trong lĩnh vực hình sự, mặc dù là một trong chín chế định lớn, quan trọng của HS tuy nhiên hiện nay các nhà lập pháp Việt am v n chƣa đƣa ra đƣợc một khái niệm hoàn chỉnh và đầy đủ về QĐHP, mà khái niệm QĐHP chỉ đƣợc các nhà nghiên cứu luật học đƣa ra quan điểm cá nhân dƣới góc độ khoa học luật hình sự, trong đó phải kể đến một số tác giả nhƣ ThS. Đinh Văn Quế đƣa ra khái niệm về QĐHP nhƣ sau: “Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn hình phạt buộc người bị kết án phải chấp hành. Tòa án lựa chọn loại hình phạt nào, mức hình phạt bao nhiêu, phải tuân theo những quy định của Bộ luật hình sự” 27, Tr 3]; TS. Phạm Mạnh Hùng lại đƣa ra quan điểm về 9
QĐHP một cách ngắn gọn “Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn loại và mức hình phạt cụ thể áp dụng với người phạm tội” 25, Tr 1] hay TS. Lê Văn Đệ cho rằng: “Quyết định hình phạt là sự lựa chọn loại hình phạt và xác định mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội cụ thể” [5, Tr 161]. Trong giáo trình đào tạo bậc đại học của các cơ sở giáo dục đại học, cũng đã đƣa ra khái niệm về QĐHP nhƣ: Giáo trình uật hình sự Việt am của Khoa uật - Đại học Quốc gia Hà ội định nghĩa “Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt cụ thể (bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ sung) với mức độ cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội” 14, Tr 317]; Giáo trình uật hình sự Việt am của trƣờng Đại học Cần Thơ thì “Quyết định hình phạt được hiểu là việc Toà án lựa chọn một loại và mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội” [13, Tr 239]; hoặc Giáo trình uật hình sự Việt am của Trƣờng đại học uật Hà ội đƣa ra khái niệm “Quyết định hình phạt là sự lựa chọn loại hình phạt và xác định mức hình phạt (đối với loại hình phạt có các mức khác nhau) trong phạm vi luật định để áp dụng đối với chủ thể chịu trách nhiệm hình sự” [15, Tr 291]. Theo Từ điển luật học thì “Quyết định hình phạt là xác định loại và mức hình phạt cụ thể (kể cả hình phạt bổ sung nếu có) trong phạm vi luật cho phép để áp dụng đối với người phạm tội cụ thể” 44, Tr 659] Dù đƣợc định nghĩa nhƣ thế nào thì bản chất của hoạt động QĐHP cũng là việc lựa chọn và áp dụng một loại hình phạt kèm theo một mức hình phạt cụ thể đối với ngƣời bị kết án Tuy nhiên, theo quan điểm cá nhân thì chúng ta cần phải xem xét toàn diện, chuyên sâu hơn về hoạt động QĐHP của Tòa án trên các khía cạnh sau: 10
Thứ nhất, xác định phạm vi QĐHP của Tòa án bắt đầu từ đâu và kết thúc khi nào? QĐHP của Tòa án là sự tiếp nối liên tục của hoạt động định tội danh vì vậy, phạm vi QĐHP bắt đầu từ khi Tòa án đã định tội danh xong tức là đã xác định rõ ràng và chính xác ngƣời đó phạm tội gì và đƣợc quy định ở điều nào trong HS và kết thúc khi tuyên bản án Hoạt động này đƣợc thực hiện thông qua một số bƣớc cơ bản nhƣ sau: xác định TNHS; khung hình phạt theo tội danh đã xác định phù hợp với với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm đã thực hiện; loại hình phạt (hình phạt chính, hình phạt bổ sung, biện pháp tƣ pháp), mức hình phạt cụ thể; xác định và đánh giá những điều kiện để QĐHP trong trƣờng hợp đặc biệt hoặc miễn hình phạt đối với chủ thể phạm tội Thứ hai, xác định đối tƣợng của hoạt động QĐHP? Để làm rõ hai vấn đề này tác giả tiếp cận theo quy định của HS năm 2015 và trên cơ sở hoạt động của Tòa án trong giai đoạn xét xử. Về đối tƣợng của hoạt động QĐHP là chủ thể thực hiện tội phạm nhƣng không có căn cứ để miễn TNHS và phải chịu một trong những chế tài mang tính hình sự và đƣợc quy định trong BLHS năm 2015. Hiện nay trong khoa học pháp lý cũng có nhiều quan điểm về vấn đề hiểu khái niệm QĐHP theo nghĩa rộng bao gồm cả miễn TNHS nhƣ GS TS guyễn gọc Hòa nêu quan điểm “Quyết định hình phạt còn bao gồm cả các hoạt động: xác định người phạm tội có được miễn trách nhiệm hình sự hay miễn hình phạt hay không, xác định khung hình phạt, xác định loại và mức hình phạt cụ thể trong phạm vi khung hình phạt hoặc dưới khung đó” 8, Tr 65 - 66]. Tuy nhiên theo tác giả, bản chất của chế định QĐHP trong BLHS là sự cụ thể hóa TNHS của chủ thể phạm tội, nếu chủ thể phạm tội nhƣng không có TNHS thì sẽ không có hoạt động QĐHP, mặt khác QĐHP là hoạt động đƣợc 11