Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự trong tố tụng dân sự Việt Nam

Chia sẻ: Cỏ Xanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

55
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu có mục đích xây dựng cơ sở lý luận về tạm đình chỉ giải quyết VADS trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam. Tiếp đến, trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận, thực trạng quy định của BLTTDS 2015 về tạm đình chỉ giải quyết VADS và thực tiễn áp dụng các quy định của BLTTDS 2015 trong công tác giải quyết các VADS của Tòa án, tác giả chỉ ra các vướng mắc, bất cập của vấn đề này và những nguyên nhân của vướng mắc, bất cập đó.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự trong tố tụng dân sự Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN VĂN HUY TẠM ĐÌNH CHỈ GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN VĂN HUY TẠM ĐÌNH CHỈ GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM Chuyên ngành : Luật dân sự và tố tụng dân sự Mã số : 838 01 01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. PHAN QUỐC NGUYÊN Hà Nội – 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn bảo đảm tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này, đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Trần Văn Huy
MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU........................................................................................................................1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TẠM ĐÌNH CHỈ GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ .........................................................................................................................8 1.1. Khái niệm tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ...........................................8 1.2. Đặc điểm của tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự .................................... 11 1.3. Ý nghĩa của tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự...................................... 12 1.4. Cơ sở khoa học của tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ......................... 12 1.5. Phân loại căn cứ tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự .............................. 15 1.6. Lược sử pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ............................................................................................................. 17 1.6.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến 1959 .......................................................... 18 1.6.2. Giai đoạn từ năm 1960 đến 1989 .......................................................... 19 1.6.3. Giai đoạn từ năm 1990 đến 2004 .......................................................... 19 1.6.4. Giai đoạn từ năm 2005 đến 2015 .......................................................... 21 1.6.5. Giai đoạn từ năm 2016 đến nay ............................................................ 22 Kết luận chương 1 ......................................................................................................23 Chương 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM VỀ TẠM ĐÌNH CHỈ GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ .......................25 2.1. Căn cứ tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự.............................................. 25 2.1.1. Trường hợp đương sự là cá nhân đã chết, cơ quan, tổ chức đã hợp nhất, sáp nhập, chia, tách, giải thể ........................................................................... 26 2.1.2. Trường hợp đương sự là cá nhân mất năng lực hành vi dân sự, người chưa thành niên mà chưa xác định được người đại diện theo pháp luật ..................... 31
2.1.3. Trường hợp chấm dứt đại diện hợp pháp của đương sự mà chưa có người thay thế .................................................................................................. 34 2.1.4. Trường hợp cần đợi kết quả giải quyết vụ án khác hoặc sự việc được pháp luật quy định ........................................................................................... 36 2.1.5. Trường hợp cần đợi kết quả thực hiện ủy thác tư pháp, ủy thác thu thập chứng cứ hoặc đợi cơ quan, tổ chức cung cấp tài liệu, chứng cứ ................... 38 2.1.6. Trường hợp cần đợi kết quả xử lý văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến việc giải quyết vụ án ........................................................................ 42 2.1.7. Trường hợp theo quy định tại Điều 41 của Luật phá sản ..................... 43 2.1.8. Các trường hợp khác theo quy định của pháp luật................................ 44 2.2. Quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ....................................... 46 2.3. Thời điểm ban hành Quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ....... 48 2.3.1. Trong thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án ..................................... 49 2.3.2. Tại phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án ....................................................... 49 2.3.3. Sau khi tạm ngừng phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án .............................. 50 2.4. Thẩm quyền ban hành Quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ........ 52 2.4.1. Trước khi mở phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án ...................................... 52 2.4.2. Tại phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án ....................................................... 52 2.4.3. Sau khi tạm ngừng phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án .............................. 52 2.5. Quy trình tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ......................................... 53 2.5.1. Xác định căn cứ tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ......................... 53 2.5.2. Soạn thảo Quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ................ 53 2.5.3. Ban hành Quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ................. 54 2.6. Thời hạn tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự........................................... 55 2.7. Hậu quả pháp lý của tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự........................ 56 2.8. Quyết định tiếp tục giải quyết vụ án dân sự ............................................... 58 2.9. Kiểm sát Quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ......................... 61 Kết luận chương 2 ......................................................................................................65
Chương 3: THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ VỀ TẠM ĐÌNH CHỈ GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ .........................66 3.1. Thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự.......................................................................... 66 3.2. Nguyên nhân của những vướng mắc, bất cập trong việc áp dụng pháp luật về tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự............................................................. 71 3.2.1. Nguyên nhân khách quan ....................................................................... 71 3.2.2. Nguyên nhân chủ quan........................................................................... 73 3.3. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự............................................................. 75 3.3.1. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự .............................................................................. 75 3.3.2. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự ................................................................................ 86 Kết luận Chương 3.....................................................................................................89 KẾT LUẬN .................................................................................................................92 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..............................................................94
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLTTDS : Bộ luật Tố tụng dân sự BLTTDS 2004 : Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 BLDS 2015 : Bộ luật dân sự năm 2015 BLTTDS 2015 : Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 HĐTP – TANDTC : Hội đồng Thẩm phán – Tòa án nhân dân tối cao HĐXX : Hội đồng xét xử TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao UBND : Ủy ban nhân dân VKS : Viện kiểm sát VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao VADS : Vụ án dân sự
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việc Tòa án giải quyết các VADS là nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự trong vụ án. Tuy nhiên, trong quá trình giải quyết vụ án, có thể xuất hiện những sự kiện pháp lý nhất định làm cho Tòa án không thể tiếp tục tiến hành tố tụng, nếu Tòa án vẫn tiếp tục tiến hành có thể sẽ không bảo đảm được quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự trong vụ án và kết quả giải quyết của vụ án. Khi đó, Tòa án phải tạm đình chỉ giải quyết VADS. Tạm đình chỉ giải quyết VADS là một chế định quan trọng được quy định trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam. Trải qua quá trình đấu tranh cách mạng, xây dựng Chủ nghĩa xã hội và pháp điển hóa ở nước ta, các quy định về tạm đình chỉ giải quyết VADS đã được mở rộng và ngày càng hoàn thiện, phù hợp với thực tiễn hơn; điển hình phải kể đến các quy định về chế định này trong BLTTDS 2015. Bộ luật này đã kế thừa và phát triển những quy định phù hợp với thực tiễn của các BLTTDS trước đây, hướng tới sự hoàn thiện của các quy định về tạm đình chỉ giải quyết VADS trong hệ thống pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam; nhằm bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự và bảo đảm tính chính xác, đúng đắn trong việc giải quyết vụ án. Tuy nhiên, bên cạnh nhiều quy định mới về tạm đình chỉ giải quyết VADS thể hiện những điểm tích cực lớn thì BLTTDS 2015 cũng đã cho thấy một số bất cập, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật như: Một số quy định còn chưa rõ ràng dẫn đến những cách hiểu và áp dụng pháp luật không thống nhất; tình trạng các VADS bị tạm đình chỉ còn chiếm một số lượng lớn trong số các vụ án dân sự được Tòa án thụ lý, một số nơi số lượng VADS bị tạm đình chỉ có xu hướng tăng và có nhiều Quyết định tạm đình chỉ không đúng quy định của pháp luật... Do đó, dẫn đến nhiều vụ án bị kéo dài thời gian giải quyết một cách không cần thiết, xâm phạm nghiêm trọng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự và ảnh hưởng đến kết quả giải quyết vụ án [16]. 1
Vậy, vấn đề đặt ra là: Chế định này cần được hiểu, áp dụng như thế nào cho chính xác và thống nhất? Nó phát sinh những vướng mắc, bất cập gì? Nguyên nhân do đâu? Giải pháp nào để giải quyết những vướng mắc, bất cập? Thiết nghĩ, để trả lời vấn đề đặt ra nêu trên, việc nghiên cứu một cách chuyên sâu, có hệ thống và toàn diện các vấn đề pháp lý về tạm đình chỉ giải quyết VADS trên cơ sở các quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật; chỉ ra những vướng mắc, bất cập và nguyên nhân của những vướng mắc, bất cập; từ đó, đưa ra giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện hơn các quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong thực tiễn là rất cần thiết. Cho đến nay, có rất ít công trình, đề tài nghiên cứu về tạm đình chỉ giải quyết VADS. Một số công trình, đề tài nghiên cứu đã công bố còn chưa nghiên cứu một cách chuyên sâu, có hệ thống và toàn diện các vấn đề pháp lý về tạm đình chỉ giải quyết VADS. Đặc biệt, kể từ khi BLTTDS 2015 ra đời, chưa có công trình, đề tài nào đã công bố nghiên cứu chuyên sâu và hệ thống trên cơ sở các quy định của Bộ luật này; Bộ luật này có nhiều điểm mới tích cực nhưng cũng không ít những hạn chế về đề tạm đình chỉ giải quyết VADS. Vì vậy, với mong muốn góp phần trong việc giải quyết các vấn đề đặt ra đối với chế định tạm đình chỉ giải quyết VADS trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài “Tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự trong tố tụng dân sự Việt Nam” làm Luận văn Thạc sĩ Luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Như đã nêu, hiện nay có rất ít công trình, đề tài nghiên cứu về tạm đình chỉ giải quyết VADS. Đặc biệt là các công trình, đề tài nghiên cứu trên cơ sở các quy định của BLTTDS 2015; chủ yếu là một số bài viết đăng trên các báo, tạp chí, trang thông tin điện tử về chế định tạm đình chỉ giải quyết VADS như: - Bài viết “Quy định về tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự trong Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 cần được hướng dẫn cụ thể hơn” của TS. Bùi Thị Huyền - Trường Đại học Luật Hà Nội đăng trên Tạp chí dân chủ và pháp luật; 2
- Bài viết “Quy định về "Đình chỉ" trong bộ luật tố tụng dân sự” của Thạc sĩ Tống Công Cường – Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh đăng trên Tạp chí khoa học pháp lý số 4 (41) năm 2007; - Bài viết “Một số giải pháp nâng cao chất lượng công tác kiểm sát quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ việc dân sự” của tác giả Lê Thị Hồng Hạnh – VKSND thành phố Hà Nội, đăng trên Tạp chí Kiểm sát số 09/2018; - Bài viết “Vướng mắc, bất cập và kiến nghị hoàn thiện một vài quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự” của Thạc sĩ Thái Chí Bình - TAND thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang đăng trên Trang thông tin điện tử của Bộ Tư pháp; - Bài viết “Tạm đình chỉ giải quyết vụ án theo quy định Bộ luật tố tụng Dân sự năm 2015” của tác giả Nguyễn Thị Liên – VKSND huyện Cát Hải đăng trên trang thông tin điện tử của VKSND thành phố Hải Phòng; - Bài viết “Về thời điểm ban hành quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự” và “Hội đồng xét xử ra quyết định tiếp tục giải quyết vụ án dân sự như thế nào?” của tác giả Ngọc Trâm đăng trên Tạp chí Tòa án; - Bài viết “Bất cập trong tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự” đăng trên Tạp chí Kiemsat online;… Và một số bài viết liên quan khác trên internet. Ngoài một số bài viết nêu trên, phải kể đến là đề tài Luận văn Thạc sĩ Luật học: “Tạm đình chỉ, đình chỉ giải quyết vụ việc dân sự theo quy định của Bộ Luật Tố tụng dân sự năm 2004” của tác giả Phạm Hải Tâm. Tại đề tài này, tác giả đã nghiên cứu về một số vấn đề lý luận cơ bản của tạm đình chỉ giải quyết VADS; nghiên cứu về các quy định của BLTTDS 2004 và thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật này; từ đó, tác giả đã chỉ ra được một số hạn chế của pháp luật và đưa ra được một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về tạm đình chỉ giải quyết VADS. Tuy nhiên, phạm vi nghiên cứu của đề tài trên rất rộng, bao gồm cả về tạm đình chỉ và đình chỉ giải quyết cả VADS và việc dân sự. Do đó, đề tài này mới chỉ nghiên cứu một cách cơ bản về một số vấn đề lý luận của tạm đình 3
chỉ giải quyết VADS và thực trạng quy định của pháp luật trên cơ sở các quy định của BLTTDS 2004; chưa tập trung nghiên cứu một cách chuyên sâu, có hệ thống và toàn diện các vấn đề về tạm đình chỉ giải quyết VADS. Hơn nữa, đối tượng nghiên cứu của đề tài trên là các quy định của BLTTDS 2004. Do vậy, đến nay một số kết quả nghiên cứu của đề tài trên đã không còn phù hợp, bởi BLTTDS Việt Nam hiện hành là BLTTDS 2015 và Bộ luật này đã có nhiều điểm mới so với BLTTDS 2004. Tóm lại, một số bài viết và đề tài nêu trên có các góc độ tiếp cận, nghiên cứu khác nhau về những khía cạnh nhất định của tạm đình chỉ giải quyết VADS. Cho đến nay, chưa có một công trình, đề tài nghiên cứu nào đã nghiên cứu một các chuyên sâu, có thệ thống và toàn diện các vấn đề pháp lý về tạm đình chỉ giải quyết VADS trên cơ sở các quy định của BLTTDS 2015. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu có mục đích xây dựng cơ sở lý luận về tạm đình chỉ giải quyết VADS trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam. Tiếp đến, trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận, thực trạng quy định của BLTTDS 2015 về tạm đình chỉ giải quyết VADS và thực tiễn áp dụng các quy định của BLTTDS 2015 trong công tác giải quyết các VADS của Tòa án, tác giả chỉ ra các vướng mắc, bất cập của vấn đề này và những nguyên nhân của vướng mắc, bất cập đó. Từ đó, tác giả đưa ra một số kiến nghị nhằm khắc phục những vướng mắc, bất cập của tạm đình chỉ giải quyết VADS; hoàn thiện các quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tạm đình chỉ giải quyết VADS trong công tác giải quyết các VADS của Tòa án. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Từ mục đích trên, Luận văn có những nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu sau: - Phân tích và làm sáng tỏ một cách có hệ thống cơ sở kiến thức pháp lý về tạm đình chỉ giải quyết VADS; 4
- Đưa ra, làm rõ các khái niệm liên quan tạm đình chỉ giải quyết VADS; - Chỉ ra cơ sở khoa học và ý nghĩa của tạm đình chỉ giải quyết VADS; - Chỉ ra những đặc điểm cơ bản của tạm đình chỉ giải quyết VADS; - Phân loại căn cứ tạm đình chỉ giải quyết VADS; - Nghiên cứu, phân tích và đánh giá các quy định của BLTTDS 2015 về tạm đình chỉ giải quyết VADS; việc kiểm sát Quyết định tạm đình chỉ giải quyết VADS; - Nghiên cứu, phân tích và đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định của BLTTDS 2015 về tạm đình chỉ giải quyết VADS trong công tác giải quyết các VADS của Tòa án; - Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích, đánh giá về lý luận và thực tiễn, tác giả chỉ ra các vướng mắc, bất cập của vấn đề và nguyên nhân của những vướng mắc, bất cập đó; - Cuối cùng, tác giả đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về tạm đình chỉ giải quyết VADS và nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của pháp luật về tạm đình chỉ giải quyết VADS trong công tác giải quyết các VADS của Tòa án. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề lý luận cơ bản về tạm đình chỉ giải quyết VADS; các quy định của BLTTDS 2015 về tạm đình chỉ giải quyết VADS và thực tiễn áp dụng các quy định của BLTTDS 2015 về tạm đình chỉ giải quyết VADS trong việc giải quyết các VADS của Tòa án. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ của một đề tài Luận văn Thạc sĩ, tác giả xác định phạm vi nghiên cứu là tập trung chủ yếu vào những vấn đề lý luận cơ bản và các quy định của BLTTDS 2015 về tạm đình chỉ giải quyết VADS; Trên cơ sở đó, Luận văn tập trung vào việc phân tích, đánh giá các quy 5
định của BLTTDS 2015 về tạm đình chỉ giải quyết VADS và thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật này về tạm đình chỉ giải quyết VADS trong công tác giải quyết các VADS; chỉ ra các vướng mắc, bất cập và nguyên nhân của những vướng mắc, bất cập đó. Cuối cùng, Luận văn đưa ra các quan điểm và kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về tạm đình chỉ giải quyết VADS và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong công tác giải quyết các VADS của Tòa án. 5. Phương pháp nghiên cứu Đề tài dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác–Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam; phương pháp luận nghiên cứu khoa học của khoa học pháp lý để tiếp cận đối tượng nghiên cứu của đề tài. Để đạt được mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu mà đề tài đặt ra, trong quá trình nghiên cứu thực hiện Luận văn, tác giả sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Phân tích, tổng hợp, nghiên cứu so sánh, phản biện, thống kê xã hội học, phương pháp quy nạp, diễn dịch,...: - Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng để giải quyết các vấn đề về cơ sở lý luận của tạm đình chỉ giải quyết VADS, như: Bản chất, đặc điểm, cơ sở khoa học của tạm đình chỉ giải quyết VADS; phân tích nội dung các quy định của BLTTDS 2015 và thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật này về tạm đình chỉ giải quyết VADS ở Việt Nam;… - Các phương pháp khác như so sánh, đánh giá, phản biện, thống kê xã hội học được sử dụng để so sánh, đánh giá giữa các các quy định của pháp luật có liên quan với tạm đình chỉ giải quyết VADS theo quy định của BLTTDS hiện hành; vận dụng để đưa ra ý kiến nhận xét về các quy định của pháp luật hiện hành có hợp lý hay không, chỉ ra các vướng mắc, bất cập của vấn đề này;… 6
- Phương pháp quy nạp, diễn dịch được vận dụng để triển khai có hiệu quả các vấn đề liên quan đến tạm đình chỉ giải quyết VADS, đặc biệt là các kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tạm đình chỉ giải quyết VADS trong thực tiễn. Cụ thể, như trên cơ sở đưa ra những kiến nghị mang tính khái quát, tác giả dùng phương pháp diễn dịch để làm rõ nội dung của kiến nghị đó… 6. Ý nghĩa của Luận văn Luận văn mang ý nghĩa về mặt khoa học và thực tiễn. Đây là công trình nghiên cứu chuyên sâu, có hệ thống và toàn diện các vấn đề pháp lý cơ bản về tạm đình chỉ giải quyết VADS trên cơ sở các quy định của BLTTDS 2015; đưa ra được một số kiến nghị mới so với các công trình, đề tài khác đã công bố trước đây nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập của pháp luật; Luận văn là nguồn tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu khoa học pháp lý, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến việc tạm đình chỉ giải quyết vụ án; Kết quả nghiên cứu của Luận văn là nguồn tài liệu tham khảo trong công tác giảng dạy, nghiên cứu và học tập các môn học pháp luật; Ngoài ra, những kiến nghị hoàn thiện pháp luật là cơ sở để các nhà lập pháp tham khảo, vận dụng cho quá trình nghiên cứu sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định của pháp luật trong lĩnh vực tương ứng. 7. Kết cấu của Luận văn Ngoài phần mục lục, mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, kết cấu của Luận văn gồm có 3 chương. Cụ thể như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự Chương 2: Quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự Chương 3: Thực tiễn áp dụng pháp luật và một số kiến nghị về tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự 7
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TẠM ĐÌNH CHỈ GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ 1.1. Khái niệm tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự Để làm rõ được bản chất pháp lý của tạm đình chỉ giải quyết VADS, trước tiên cần làm rõ được “tạm đình chỉ” là gì và “vụ án dân sự” là gì? Theo Từ điển tiếng Việt: “Tạm đình chỉ” có nghĩa là tạm ngừng hoặc làm cho phải tạm ngừng, không thực hiện một hoạt động nào đó trong một khoảng thời gian nhất định và chuyển sang thực hiện tiếp hoạt động đó vào một thời điểm khác muộn hơn khi có điều kiện [41, tr. 324-887]. Trước khi BLTTDS 2004 ra đời, thuật ngữ “vụ án dân sự” đã được đề cập trong các Pháp lệnh quy định về thủ tục tố tụng, gồm: Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế năm 1994, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động năm 1996 và Pháp lệnh thủ tục giải quyết các VADS năm 1989. Theo đó, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế năm 1994 và Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động năm 1996 chỉ đề cập đến thuật ngữ “vụ án dân sự”, còn Pháp lệnh về thủ tục giải quyết các VADS năm 1989 quy định chi tiết về thủ tục giải quyết các VADS và VADS được hiểu là bao gồm cả những việc có tranh chấp và việc không có tranh chấp [12, 39, 40]. Đến khi BLTTDS 2004 ra đời, Bộ luật này đã phân loại rõ trong thủ tục tố tụng gồm có hai loại riêng biệt là VADS và việc dân sự. Cụ thể, VADS bao gồm các tranh chấp dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại và lao động; việc dân sự bao gồm các việc dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại và lao động không có tranh chấp [17]. BLTTDS 2015 – BLTTDS hiện hành cũng phân loại như BLTTDS 2004 [18]. Trên cơ sở đó, một số nhà nghiên cứu đã đưa ra quan điểm về VADS và việc dân sự như sau: Theo Tiến sĩ Hoàng Ngọc Thỉnh: “Trong hầu hết các vụ án dân sự đều có các tranh chấp về quyền và nghĩa vụ giữa các bên đương sự mà họ không 8
thể thương lượng tự giải quyết được, do đó họ phải yêu cầu Tòa án xem xét giải quyết. Ngoài những vụ án nói trên, cũng còn một số vụ án mà giữa các bên đương sự không có sự tranh chấp về quyền và nghĩa vụ” [5, tr. 7-8]. Tiến sĩ Nguyễn Công Bình cho rằng: “Các vụ việc phát sinh từ quan hệ pháp luật dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại và lao động do Tòa án giải quyết được gọi là vụ việc dân sự. Trong đó, đối với những việc có tranh chấp về quyền và nghĩa vụ giữa các bên được gọi là vụ án dân sự, đối với những việc không có tranh chấp về quyền và nghĩa vụ giữa các bên được gọi là việc dân sự” [4, tr.9]. Như vậy, trước đây, VADS bao gồm cả tranh chấp dân sự và việc dân sự; kể từ khi BLTTDS 2004 ra đời cho đến nay, VADS bao gồm các tranh chấp phát sinh từ các quan hệ pháp luật về dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động và kinh doanh, thương mại [25, tr. 8]. Từ những phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm VADS như sau: “Vụ án dân sự là các tranh chấp về quyền, nghĩa vụ phát sinh từ các quan hệ pháp luật về dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động và kinh doanh, thương mại giữa các chủ thể mà họ không thể tự giải quyết được, dẫn đến hành vi khởi kiện ra Tòa án yêu cầu giải quyết và được Tòa án thụ lý”. Theo đó, VADS là các tranh chấp về quyền, nghĩa vụ phát sinh từ các quan hệ dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động và kinh doanh, thương mại. Các tranh chấp này được coi là VADS khi được chủ thể trong các quan hệ tranh chấp đưa ra trước Tòa án để yêu cầu giải quyết và được Tòa án thụ lý giải quyết; việc đưa các tranh chấp đó ra trước Tòa án được gọi là khởi kiện vụ án; chủ thể trong VADS được gọi là đương sự (gồm: cá nhân, cơ quan, tổ chức - nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan). Chủ thể của các tranh chấp có thể tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp để khởi kiện vụ án tại Tòa án có thẩm quyền, yêu cầu bảo vệ quyền lợi của mình. Vậy, “Tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự” là gì? 9
Theo PGS.TS Trần Anh Tuấn thì: “Tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự là việc Tòa án quyết định tạm ngừng việc giải quyết vụ án dân sự đã thụ lý trong một thời hạn nhất định khi có căn cứ theo pháp luật quy định và khi lý do của việc tạm đình chỉ không còn thì Tòa án lại tiếp tục giải quyết vụ án dân sự đó” [37, tr. 509]. Khoản 3 Điều 203 BLTTDS 2015 quy định: Trong thời hạn chuẩn bị xét xử được quy định tại khoản 1 Điều này, tùy từng trường hợp, Thẩm phán ra một trong các Quyết định…; trong đó có Quyết định tạm đình chỉ giải quyết VADS. Tuy nhiên, không phải mọi VADS, Tòa án đều có thể ra Quyết định tạm đình chỉ giải quyết VADS; cũng không phải Thẩm phán ra Quyết định tạm đình chỉ giải quyết VADS theo ý chí chủ quan của mình. Việc Tòa án ra Quyết định tạm đình chỉ giải quyết VADS phải dựa trên cơ sở quy định của pháp luật và chỉ khi pháp luật có quy định thì Tòa án mới ra Quyết định tạm đình chỉ giải quyết VADS [38, tr. 92-93]. Quy định trên xuất phát từ thực tế, nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự và bảo đảm tính chính xác, đúng đắn của việc giải quyết vụ án. Bởi lẽ, trong quá trình giải quyết VADS có thể xuất hiện những sự kiện nhất định khiến cho việc giải quyết vụ án cần hoặc phải tạm ngừng, nếu Tòa án vẫn tiến hành giải quyết vụ án trong những trường hợp này thì có thể dẫn đến việc giải quyết vụ án phiến diện, thiếu chính xác và không đảm bảo được quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự trong vụ án; mặt khác, nếu Tòa án ra Quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án thiếu cơ sở sẽ làm cho vụ án bị kéo dài, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự trong vụ án. Như vậy, từ những phân tích trên, kế thừa quan điểm của các nhà nghiên cứu, tác giả đưa ra khái niệm tạm đình chỉ giải quyết VADS như sau: “Tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự là việc Tòa án tạm ngừng giải quyết vụ án dân sự khi có căn cứ do pháp luật quy định, khi lý do tạm đình chỉ không còn thì Tòa án tiếp tục giải quyết vụ án dân sự đó”. 10
Theo đó, bản chất pháp lý của tạm đình chỉ giải quyết VADS là hành vi tố tụng của Tòa án trong quá trình giải quyết VADS, dưới góc độ là một Quyết định bằng văn bản của Tòa án; là việc Tòa án quyết định tạm ngừng giải quyết VADS đã thụ lý trong một thời hạn nhất định khi có căn cứ theo quy định của pháp luật, khi lý do tạm đình chỉ không còn thì Tòa án sẽ tiếp tục giải quyết vụ án đó; tạm đình chỉ giải quyết VADS không làm chấm dứt việc giải quyết vụ án mà chỉ làm gián đoạn tạm thời tiến trình tố tụng đang được tiến hành do xuất hiện những tình tiết, sự kiện nhất định [37, tr. 509]. 1.2. Đặc điểm của tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự Thứ nhất, tạm đình chỉ giải quyết VADS là hành vi tố tụng của Tòa án trong quá trình giải quyết VADS, dưới góc độ là một Quyết định bằng văn bản mang tính tạm thời; Thứ hai, tạm đình chỉ giải quyết VADS phải dựa trên căn cứ do pháp luật quy định, trên cơ sở bảo đảm quyền lợi của đương sự, tính chính xác và đúng đắn trong việc giải quyết VADS và việc phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong việc giải quyết VADS; Thứ ba, tạm đình chỉ giải quyết VADS chỉ làm tạm ngừng giải quyết vụ án trong một thời hạn nhất định, không làm chấm dứt việc giải quyết vụ án và chỉ làm gián đoạn tạm thời tiến trình tố tụng đang được tiến hành do xuất hiện những tình tiết, sự kiện pháp lý nhất định; Thứ tư, tính chất gián đoạn, tạm thời do tạm đình chỉ giải quyết VADS mang lại sẽ được khắc phục, mọi hoạt động tố tụng sẽ được khôi phục khi căn cứ tạm đình chỉ giải quyết vụ án không còn và Tòa án phải ra Quyết định tiếp tục giải quyết vụ án trong thời hạn pháp luật quy định; Thứ năm, trong quá trình giải quyết VADS, tạm đình chỉ giải quyết VADS được áp dụng ở Tòa án cấp sơ thẩm; Thứ sáu, Quyết định tạm đình chỉ giải quyết VADS có thể bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm. 11
1.3. Ý nghĩa của tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự Việc Tòa án ra Quyết định tạm đình chỉ giải quyết VADS có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự. Khi xuất hiện những tình tiết, sự kiện làm cho việc giải quyết vụ án không thể tiếp tục được, nếu Tòa án vẫn tiếp tục giải quyết vụ án sẽ ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự. Đồng thời, kết quả giải quyết vụ án có thể sẽ không chính xác, quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự cũng có thể không được bảo đảm. Do vậy, việc Tòa án ra Quyết định tạm đình chỉ giải quyết VADS là cần thiết, tránh gây thiệt hại cho quyền lợi chính đáng của đương sự. Đồng thời, việc Tòa án ra Quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án cũng có ý nghĩa rất quan trọng trong việc tránh các sai phạm có thể xảy ra trong quá trình giải quyết vụ án, bảo đảm vụ án đó được xem xét, giải quyết khách quan và chính xác. 1.4. Cơ sở khoa học của tạm đình chỉ giải quyết vụ án dân sự Xuất phát từ lý luận và thực tiễn trong vấn đề giải quyết VADS; có thể thấy, việc quy định về tạm đình chỉ giải quyết VADS dựa trên các cơ sở khoa học sau: Thứ nhất, nhằm bảo đảm quyền tham gia tố tụng của đương sự và người đại diện hợp pháp của đương sự Trong việc giải quyết VADS, Tòa án có trách nhiệm bảo đảm việc giải quyết vụ án nhanh chóng, kịp thời, chính xác và đúng với quy định của pháp luật nhằm bảo vệ kịp thời quyền, lợi ích hợp pháp của của đương sự. Với các quyền năng được pháp luật trao, trong quá trình giải quyết VADS, đương sự và người đại diện của họ thực hiện các quyền tố tụng dân sự được pháp luật quy định để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình trước các hành vi xâm phạm của chủ thể khác bằng việc tham gia tố tụng tại Tòa án như: Quyền khởi kiện; quyền tham gia phiên họp kiểm tra việc giao nộp, tiếp cận, công khai chứng cứ và hòa giải; quyền tham gia phiên xét xử và tranh tụng tại Tòa án; 12
quyền kháng cáo, khiếu nại, kiến nghị… Các chủ thể có thể sử dụng quyền năng đó như một công cụ hữu hiệu để yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền lợi của mình, chống lại các hành vi xâm phạm của chủ thể khác, đặc biệt trong trường hợp đương sự là người yếu thế như trẻ em, phụ nữ và người mất, hạn chế năng lực, hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi... Trong thực tiễn giải quyết các VADS, có thể xuất hiện các sự kiện làm cho việc giải quyết vụ án không bảo đảm quyền tham gia tố tụng của đương sự và người đại diện của họ như: Đương sự là cá nhân đã chết, cơ quan, tổ chức đã hợp nhất, sáp nhập, chia, tách, giải thể mà chưa có cơ quan, tổ chức, cá nhân kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng của cơ quan, tổ chức, cá nhân đó; đương sự là cá nhân mất năng lực hành vi dân sự, người chưa thành niên mà chưa xác định được người đại diện theo pháp luật hoặc việc đại diện hợp pháp đã chấm dứt mà chưa có người thay thế. Trong những trường hợp này, cần quy định Tòa án đã thụ lý VADS phải tạm ngừng giải quyết vụ án để bảo đảm quyền tham gia tố tụng của các đương sự và người đại diện của họ [25, tr. 18]. Thứ hai, nhằm bảo đảm mối liên hệ giữa các Bản án, Quyết định của Tòa án và bảo đảm tính chính xác, đúng đắn trong việc giải quyết vụ án Trong một số trường hợp, việc giải quyết VADS do Tòa án đã thụ lý lại liên quan mật thiết tới kết quả giải quyết của một số vụ án khác hay một số sự việc khác được pháp luật quy định là phải do cơ quan, tổ chức khác giải quyết trước thì mới giải quyết được vụ án. Kết quả giải quyết của một số vụ án, sự việc khác liên quan ấy có ảnh hưởng trực tiếp đến việc giải quyết vụ án, nếu không được cơ quan, tổ chức khác giải quyết trước thì việc giải quyết của Tòa án là vi phạm pháp luật hoặc không bảo đảm được tính chính xác, đúng đắn trong việc giải quyết vụ án. Chẳng hạn như Tòa án đã thụ lý vụ án về tranh chấp quyền sử dụng đất và yêu cầu hủy Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất liên quan đến thửa đất đang được giải quyết về tranh chấp chia di sản thừa kế, khi đó Tòa án phải tạm ngừng giải quyết vụ án đã thụ lý, chờ kết quả giải 13