Luận văn Thạc sĩ Luật học: Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong Luật Hình sự Việt Nam (Trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Yên Bái)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của đề tài góp phần làm rõ thêm một số điểm về mặt lý luận và thực tiễn về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người theo BLHS Việt Nam năm 1999. Đồng thời xác định những điểm bất cập chưa hợp lý trong thực tiễn xét xử và đề xuất một số kiến giải lập pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy phạm về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người dưới góc độ thực tiễn của hoạt động xét xử và nhận thức khoa học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong Luật Hình sự Việt Nam (Trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Yên Bái)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THÁI HƯNG TR¸CH NHIÖM H×NH Sù §èI VíI C¸C TéI X¢M PH¹M NH¢N PHÈM, DANH Dù CñA CON NG¦êI TRONG LUËT H×NH Sù VIÖT NAM (Trªn c¬ së sè liÖu thùc tiÔn ®Þa bµn tØnh Yªn B¸i) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THÁI HƯNG TR¸CH NHIÖM H×NH Sù §èI VíI C¸C TéI X¢M PH¹M NH¢N PHÈM, DANH Dù CñA CON NG¦êI TRONG LUËT H×NH Sù VIÖT NAM (Trªn c¬ së sè liÖu thùc tiÔn ®Þa bµn tØnh Yªn B¸i) Chuyên ngành: Luật Hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS.TSKH. LÊ VĂN CẢM HÀ NỘI - 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Lê Thái Hưng
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI ........................................................ 9 1.1. Khái niệm, các đặc điểm của các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người....................................................................... 9 1.1.1. Khái niệm các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ........... 9 1.1.2. Các đặc điểm của các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ............................................................................................ 11 1.1.3. Khái niệm trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ............................................................ 13 1.1.4. Các đặc điểm của trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ................................................... 13 1.2. Cơ sở và các hình thức trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ............................ 14 1.2.1. Cơ sở của trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ............................................................ 14 1.2.2. Các hình thức trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ................................................... 21 1.3. Lịch sử hình thành và phát triển các quy phạm pháp luật hình sự Việt Nam về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ............................ 24
1.3.1. Các quy phạm pháp luật hình sự Việt Nam về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong thời kỳ từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 cho đến trước khi Bộ luật Hình sự năm 1985 được ban hành ..................................................................................... 24 1.3.2. Các quy phạm pháp luật hình sự Việt Nam về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người thời kỳ từ khi Bộ luật Hình sự năm 1985 được ban hành cho đến nay .......................................... 30 1.4. Pháp luật hình sự của một số quốc gia về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ...... 35 1.4.1. Quy định về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong Bộ luật hình sự Thụy Điển ............................................. 35 1.4.2. Quy định về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong Bộ luật hình sự Nhật Bản ............................................... 37 1.4.3. Quy định về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong Bộ luật hình sự Liên bang Nga....................................... 38 Chương 2: THỰC TRẠNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 HIỆN HÀNH VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH NÀY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH YÊN BÁI (Giai đoạn 2010 – 2014) .................................................. 41 2.1. Thực trạng pháp luật các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm nhân phẩm, danh dự của con người ......................................................... 41 2.1.1. Khái quát chung ................................................................................. 41 2.1.2. Các cấu thành tội phạm cụ thể tương ứng với từng điều luật ............ 44 2.1.3. Một số hạn chế, bất cập của các quy định về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người của Bộ luật hình sự năm 1999 ............................................................ 56 2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự về trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Yên bái giai đoạn 2010- 2014 .............. 67
2.2.1. Thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự về trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm nhân phẩm, danh dự của con người của các cơ quan tiến hành tố tụng tỉnh Yên Bái ............... 67 2.2.2. Một số tồn tại và nguyên nhân trong thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ....................................................................... 71 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 HIỆN HÀNH VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI .............. 76 3.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ......................................................... 76 3.2. Hoàn thiện các quy định về tình tiết định tội ................................ 80 3.2.1. Về Tội hiếp dâm (Điều 111) .............................................................. 80 3.2.2. Về Tội cưỡng dâm (Điều 113) ........................................................... 82 3.2.3. Về Tội giao cấu với trẻ em (Điều 115) .............................................. 82 3.2.4. Về Tội làm nhục người khác (Điều 121) ........................................... 83 3.2.5. Về Tội vu khống (Điều 122) .............................................................. 83 3.3. Hoàn thiện các quy định về tình tiết định khung .......................... 84 3.3.1. Về Tội hiếp dâm (Điều 111) .............................................................. 84 3.3.2. Về Tội vu khống (Điều 122) .............................................................. 85 3.4. Hoàn thiện các quy định về hình phạt............................................ 86 KẾT LUẬN .................................................................................................... 89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 91
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS: Bộ luật hình sự CTTP: Cấu thành tội phạm HĐTP: Hội đồng thẩm phán LHS: Luật hình sự PLHS: Pháp luật hình sự TAND: Toà án nhân dân TNHS: Trách nhiệm hình sự
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1. Các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người và tội phạm các loại đã xét xử sơ thẩm trên địa bàn tỉnh Yên Bái (2010 – 2014) 68 Bảng 2.2. Cơ cấu các tội phạm cụ thể trong tổng số các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người đã được xét xử trên địa bàn tỉnh Yên Bái (2010 – 2014) 69 Bảng 2.3. Phân tích các hình phạt được áp dụng đối với các bị cáo phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Yên Bái (2010 – 2014) 70
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Con người luôn là vấn đề quan trọng hàng đầu của mọi chính sách xã hội và pháp luật. Bảo vệ con người trước hết là bảo vệ tính mạng, sức khỏe, bảo vệ nhân phẩm, danh dự của họ, vì đó là những vấn đề có ý nghĩa quan trọng hàng đầu đối với con người. Hiến pháp năm 2013 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định: “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khỏe, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khoẻ, xúc phạm danh dự, nhân phẩm” [46, Điều 20]. Bộ luật hình sự năm 1999 đã qui định trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ở chương XII tại các điều từ điều 111 đến điều 116 và từ điều 121 đến điều 122. Cùng với quá trình chuyển đổi nền kinh tế cuả đất nước, tình hình kinh tế- xã hội ở tỉnh Yên Bái cũng có nhiều thay đổi. Cùng với quá trình phát triển đó cũng xuất hiện các loại tội phạm trong mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế xã hội - Trong đó có sự gia tăng của các tội phạm xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người. Các cơ quan bảo vệ pháp luật của tỉnh Yên Bái như: Công an, Viện kiểm sát, Toà án nhân dân là những cơ quan được giao nhiệm vụ trực tiếp đấu tranh, xử lý các loại tội phạm trên, đã áp dụng các biện pháp có hiệu quả để phát hiện, điều tra, truy tố và xét xử những đối tượng phạm các tội này. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực và thành tựu đã đạt được, trong thời gian qua, cũng đã nảy sinh nhiều vấn đề tiêu cực, trong đó có nhiều vấn đề mới phát sinh có liên quan đến công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Tình hình tội phạm còn diễn biến phức tạp trên tất cả các lĩnh vực; trong đó tình hình các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người đang là vấn đề bức xúc của xã hội, được dư luận rất quan tâm, theo dõi. Thực tiễn 1
đấu tranh phòng, chống các tội phạm này đã đặt ra nhiều vấn đề vướng mắc đòi hỏi khoa học luật hình sự phải nghiên cứu, giải quyết như khái niệm; cơ sở, các hình thức trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người; nguyên nhân, điều kiện của các tội phạm này... Về mặt lý luận, xung quanh vấn đề hoàn thiện và áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người, vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau, thậm chí trái ngược nhau. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong Luật Hình sự Việt Nam (Trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Yên Bái)” mang tính cấp thiết, không những về lý luận, mà còn là đòi hỏi của thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự hiện nay trên địa bàn tỉnh Yên Bái nói riêng và trên cả nước nói chung. 2. Tình hình nghiên cứu Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm là một vấn đề phức tạp, đặc biệt là đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự nó còn có tính nhạy cảm cao và đã được một số nhà luật học trong nước quan tâm nghiên cứu. Sau khi Bộ luật hình sự năm 1999 được ban hành, trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người được nghiên cứu, đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp trong một số công trình dưới các góc độ khác nhau: * Dưới góc độ giáo trình, sách chuyên khảo, sách tham khảo:1) GS.TS. Nguyễn Ngọc Hoà, Chương IV- Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của con người, giáo trình LHS Việt Nam (Phần các tội phạm) (GS.TSKH. Lê Văn Cảm chủ biên), Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2007; 2) GS.TSKH. Lê Văn Cảm (chủ biên), TS. Phạm Mạnh Hùng, TS. Trịnh Tiến Việt, Sách chuyên khảo- Trách nhiệm hình sự và miễn trách nhiệm hình sự, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2005; 3) TS. Trịnh Tiến Việt (2013), Sách 2
chuyên khảo- Tội phạm và Trách nhiệm hình sự, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2013; 4) GS.TS. Võ Khánh Vinh, Chương III- Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của con người, giáo trình LHS Việt Nam (Phần các tội phạm) (GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên), Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2001; 5) PGS.TS. Trần Văn Luyện, Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người, Nxb. Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2000; 6) Th.S Đinh Văn Quế, Bình luận khoa học Bộ luật hình sự, (Phần các tội phạm), tập I, Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 2003; 7) TS Phùng Thế Vắc, TS. Trần Văn Luyện, LS.Th.S. Phạm Thanh Bình. TS. Nguyễn Đức Mai, Th.S Nguyễn Sĩ Đại, Th.S Nguyễn Mai Bộ, Bình luận khoa học Bộ luật hình sự 1999 (Phần các tội phạm), Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2001; 8) TS. Phạm Văn Beo, LHS Việt Nam- Quyển 2, Phần các tội phạm, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2009; 9) TS. Trần Minh Hưởng, Tìm hiểu các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người, Nxb. Lao động, Hà Nội, 2002; 10) Bùi Anh Tuấn, Hồ Thị Nệ, Tìm hiểu các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001; v.v... * Dưới góc độ Luận văn thạc sỹ Luật học: 1) Nguyễn Thùy Trang, Đấu tranh phòng chống tội làm nhục người khác ở nước ta hiện nay, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2006; 2) Nguyễn Thị Phương, Đấu tranh phòng, chống các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, Luận văn thạc sĩ Luật học, Trường đại học Luật Hà Nội, 2007; 3) Nguyễn Việt Khánh Hòa, Tội mua dâm người chưa thành niên theo Luật hình sự Việt Nam năm 1999, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2009; 4) Nguyễn Minh Hương, Các tội phạm xâm hại tình dục trẻ em 3
trong luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014; v.v... * Dưới góc độ bài viết nghiên cứu khoa học trên một số Tạp chí như: 1) Đỗ Đức Hồng Hà, Hoàn thiện quy định của BLHS năm 1999 về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người, Nghiên cứu lập pháp, (số 8) 4/2010; 2) GS.TS. Nguyễn Ngọc Hoà, Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người- So sánh giữa BLHS năm 1999 và BLHS năm 1985, Tạp chí Luật học, số 1/2001; 3) PGS.TS. Trần Văn Luyện, Những điểm mới cơ bản về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người trong BLHS năm 1999, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 3/2001; 4) Lê Hữu Du, Một số giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội hiếp dâm trẻ em ở Việt Nam, Tạp chí Kiểm sát, (số 23) 12/2014; 5) Mai Bộ, Bàn về trách nhiệm hình sự đối với hành vi Chống người thi hành công vụ và xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm người đang thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân, Tạp chí Kiểm sát, (số 17) 9/2014; 6) Nguyễn Thị Thanh Nhàn, Bảo vệ quyền của phụ nữ theo quy định của Bộ luật Hình sự việt Nam, Tạp chí Kiểm sát, (số 9) 5/2014; 7) Trần Thuỷ Quỳnh Trang, Nâng cao hiệu quả áp dụng Điều 112 Bộ luật Hình sự về tội hiếp dâm trẻ em, Tạp chí Kiểm sát, (số 16) 8/2014; 8) Ngô Minh Tư, Cần sửa đổi các Điều 115 và 116 Bộ luật Hình sự hiện hành, Tạp chí Kiểm sát, (6) 3/2012; 9) Mai Bộ, Phân biệt tội Chống người thi hành công vụ với các tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm người đang thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân, Tạp chí Toà án nhân dân, (số 12) 6/2012; 10) Lê Cảm, Những vấn đề lý luận về bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật trong lĩnh vực tư pháp hình sự, Tạp chí Toà án nhân dân, (số 11) 6/2006; 11) Hoàng Quảng Lực, Truy cứu Trách nhiệm hình sự tội hiếp dâm, hiếp dâm trẻ em- Khó khăn vướng mắc và kiến nghị, 4
Tạp chí Toà án nhân dân, (số 13) 7/2014; 12) Đoàn Đức Lương- Nguyễn Sơn Hà, Thiếu thống nhất về xác định tuổi trẻ em trong pháp luật Việt Nam và pháp luật quốc tế, Tạp chí Toà án nhân dân, (số 15) 8/2012; 13) Dương Tuyết Miên- Bùi Thị Quyên, So sánh dấu hiệu định tội của tội hiếp dâm trong BLHS Việt Nam hiện hành với BLHS một số nước và một số kiến nghị, Tạp chí Toà án nhân dân, (số 7) 4/2013; 14) Phan Thị Lan Phương, Bạo lực, xâm hại trẻ em- thực trạng và một số giải pháp, kiến nghị, Tạp chí Toà án nhân dân, (số 23) 12/2014; 15) Đinh Văn Quế, Một số vấn đề lý khi áp dụng tình tiết lợi dụng chức vụ quyền hạn để phạm tội, Tạp chí, (số 6) 3/2010; 16) Trịnh Tiến Việt, Miễn trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam: Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Tạp chí Toà án nhân dân, (số 11) 6/2006; 17) Trần Quang Thái, “Trẻ em hiếp dâm trẻ em”- Trách nhiệm hình sự đối với bị cáo và sự không hợp lý trong quy định tại khoản 4 điều 112 BLHS, Tạp chí Toà án nhân dân, (số 17) 9/2011; 18) Trần Quang Thái, Nam giới có thể là người bị hại trong tội Hiếp dâm hay không?, Tạp chí Toà án nhân dân, (số 21) 11/2013; v.v... Các công trình nghiên cứu, bài viết nói trên đã đề cập trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người dưới góc độ pháp lý hình sự, tội phạm học hoặc đối với một nhóm tội, hoặc riêng một tội nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu một cách riêng biệt, toàn diện và có hệ thống về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người dưới hai góc độ: pháp lý hình sự và thực tiễn áp dụng trên cơ sở số liệu địa bàn Tỉnh Yên Bái trong giai đoạn 5 năm (từ năm 2010 đến năm 2014). Do tính chất đa dạng, rộng lớn và phức tạp của những vấn đề về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người (Cụ thể là có 8 cấu thành tội phạm xâm phạm đến nhân phẩm, danh 5
dự của con người trong Bộ luật hình sự năm 1999 - gồm các điều từ điều 111 đến điều 116 và từ điều 121 đến điều 122) và do sự hạn chế số trang của một Luận văn Thạc sĩ Luật học nên trong khuôn khổ luận văn này tác giả chỉ đề cập đến những vấn đề nào mà theo quan điểm của tác giả là cơ bản và quan trọng hơn cả. 3. Mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của đề tài góp phần làm rõ thêm một số điểm về mặt lý luận và thực tiễn về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người theo BLHS Việt Nam năm 1999. Đồng thời xác định những điểm bất cập chưa hợp lý trong thực tiễn xét xử và đề xuất một số kiến giải lập pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy phạm về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người dưới góc độ thực tiễn của hoạt động xét xử và nhận thức khoa học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu trách nhiệm hình sự về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người mà cụ thể là: 1) Khái niệm, đặc điểm của trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người; 2) Cơ sở và hình thức của trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người; 3) Thực tiễn áp dụng các quy định về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Yên Bái giai đoạn 5 năm (từ năm 2010 đến năm 2014); 4) Đề xuất một số kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao hiệu áp dụng các quy định về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người. 6
3.3. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu các quy định trong Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người cũng như thực tiễn áp dụng các quy định này trên địa bàn tỉnh Yên Bái trong 5 năm (từ năm 2010 đến năm 2014). 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí minh và những quan điểm, nguyên tắc chỉ đạo của Đảng Cộng sản Việt nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt nam xã hội chủ nghĩa và pháp luật hình sự trong đấu tranh phòng, chống các tội xâm phạm quyền con người nói chung và các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người nói riêng. - Trong quá trình thực hiện luận văn, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh đối chiếu... 5. Những đóng góp về lý luận và thực tiễn của đề tài Hiện nay, đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người. Tuy nhiên, các công trình đề cập đến các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người nói trên nghiên cứu trên khía cạnh đấu tranh phòng, chống tội phạm hoặc nghiên cứu đối với từng tội phạm cụ thể trong phạm vi toàn quốc. Chưa có công trình nào nghiên cứu trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong Luật Hình sự Việt Nam dựa trên thực tiễn áp dụng tại địa bàn tỉnh Yên Bái. Luận văn này là công trình đầu tiên trong khoa học luật hình sự Việt Nam, nghiên cứu một cách tương đối toàn diện và tương đối có hệ thống về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong Luật Hình sự Việt Nam năm 1999 dưới hai góc độ pháp lý hình sự và thực tiễn áp dụng. Có thể xem những nội dung sau đây là những đóng góp mới về mặt khoa học và thực tiễn của luận văn: 7
- Làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận chung về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong Luật Hình sự Việt Nam hiện hành. - Đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự Việt nam về trách nhiệm hình sự đối với các xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Yên Bái trong 5 năm (từ năm 2010 đến năm 2014). - Từ những luận cứ có cơ sở về mặt lý luận và thực tiễn, đưa ra những kiến nghị hoàn thiện pháp luật và những giải pháp có tính khả thi nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trong thực tiễn. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Một số vấn đề chung về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người. Chương 2: Thực trạng các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 hiện hành về trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm nhân phẩm, danh dự của con người và thực tiễn áp dụng các quy định này trên địa bàn tỉnh Yên Bái (Giai đoạn 2010 – 2014). Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 hiện hành về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người. 8
Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI 1.1. Khái niệm, các đặc điểm của các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người 1.1.1. Khái niệm các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người Kế thừa và tiếp nối tư tưởng Hồ Chí Minh về con người, Đảng và Nhà nước ta trong các giai đoạn đều luôn quan tâm đến việc chăm lo, phát triển, xây dựng và bảo vệ các giá trị nhân văn tiến bộ, trong đó có việc bảo vệ con người, chủ thể của xã hội. Rất nhiều các quy định của Nhà nước ta đã có những chế định khác nhau về việc bảo vệ con người, từ các quy định về bồi thường thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm con người trong Bộ luật dân sự, hay các quy định về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người trong Bộ luật hình sự. Tất cả các quy định trên đều hướng tới việc bảo vệ toàn vẹn các giá trị cơ bản nhất của con người như tính mạng, sức khỏe của người đó hay các giá trị tinh thần như nhân phẩm, danh dự. Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 cũng có những quy định rất cụ thể về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm của con người. Trong đó, quy định về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người được quy định trong 8 điều luật quy định về tội phạm từ Điều 111 đến 116 và từ 121 đến 122. Trước khi tìm hiểu về khái niệm các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người chúng ta cần hiểu thế nào là nhân phẩm, danh dự. Theo Từ điển Tiếng Việt xuất bản năm 2006 của Nhà xuất bản Đà Nẵng 9
và từ điển Luật học xuất bản năm 2006 của Nhà xuất bản Tư pháp thì danh dự là sự coi trọng của dư luận xã hội, dựa trên giá trị tinh thần, đạo đức tốt đẹp và là cái nhằm mang lại danh dự, nhằm tỏ rõ sự kính trọng của xã hội, của tập thể [4, tr.133]. Danh dự là một khái niệm rộng, gắn liền với một chủ thể xác định. Chủ thể này có thể là tổ chức hoặc cá nhân. Danh dự của con người không tự nhiên mà có, nó được hình thành qua hoạt động thực tiễn, biểu hiện dưới góc độ đạo đức và xã hội. Danh dự là sự coi trọng của xã hội về con người hoặc tổ chức nào đó và được thừa nhận như một quyền nhân thân. Đó là sự ca ngợi của tập thể dành cho cá nhân với những phẩm chất đạo đức tốt đẹp và những thành tích trước cộng đồng. Danh dự là phạm trù mang tính đạo đức và xã hội luôn gắn liền với chủ thể xác định, là một trong những yếu tố để khẳng định vai trò, vị trí, uy tín của một người hoặc một tổ chức trong xã hội được Hiến pháp, pháp luật bảo hộ, không ai được xâm phạm. Như vậy, danh dự chính là sự suy tôn các tiêu chuẩn đạo đức đối với con người. Vì vậy, danh dự là một trong những yếu tố để khẳng định vị trí, vai trò và uy tín của chủ thể đó trong xã hội. Theo Từ điển Tiếng Việt xuất bản năm 2006 của Nhà xuất bản Đà Nẵng và từ điển Luật học xuất bản năm 2006 của Nhà xuất bản Tư pháp thì nhân phẩm được hiểu là phẩm chất, giá trị của một con người cụ thể và được pháp luật bảo vệ. Nhân phẩm là tổng hợp những phẩm chất mang tính đặc trưng của mỗi cá nhân, những yếu tố đặc trưng này tạo nên giá trị một con người [4, tr.428]. Danh dự và nhân phẩm của cá nhân là những yếu tố gắn liền với quyền nhân thân, phụ thuộc vào điều kiện kinh tế, xã hội và quan điểm của thời đại lịch sử. Khái niệm danh dự và nhân phẩm của cá nhân không phải lúc nào cũng tách biệt nhau mà trái lại giữa chúng còn có mỗi liên hệ tác động qua lại lẫn nhau. Danh dự có nội hàm rộng và ở một góc độ là giá trị xã hội nó còn bao hàm cả nhân phẩm và uy tín. Nhân phẩm của mọi người trong xã hội 10
là ngang nhau, còn danh dự của mỗi người là khác nhau. Mặc dù có sự giống nhau hay khác nhau về danh dự, nhân phẩm nhưng mọi người trong xã hội đều được pháp luật bảo vệ các quyền nhân thân này một cách bình đẳng, trong đó có quy định của BLHS. Mọi hành vi xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người đều bị trừng trị nghiêm khắc. Các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người là những hành vi (hành động hoặc không hành động) có lỗi (cố ý hoặc vô ý) xâm phạm quyền được tôn trọng và bảo vệ về nhân phẩm, danh dự của người khác. Nhân phẩm và danh dự con người là một trong những quyền bất khả xâm phạm. Hiến pháp năm 2013 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định: “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khỏe, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khoẻ, xúc phạm danh dự, nhân phẩm” [46, Điều 20]. Không ai hoặc cơ quan, tổ chức nào có quyền xâm phạm đến nhân phẩm, danh dự của người khác, những hành vi xâm phạm đến nhân phẩm, danh dự của người khác đều bị pháp luật trừng trị. Như vậy qua những phân tích trên có rút ra khái niệm, các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện một cách có lỗi xâm phạm quyền được tôn trọng và bảo vệ về nhân phẩm, danh dự của người khác. 1.1.2. Các đặc điểm của các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người Từ khái niệm trên, có thể thấy rõ các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người được quy định trong Bộ luật hình sự có các đặc điểm sau: Thứ nhất, các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người là những hành vi nguy hiểm cho xã hội. 11
Các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người không phải là hành vi của con người chung chung. Hành vi là một trong những hình thức biểu hiện sự tồn tại của con người trong thế giới khách quan. Hành vi của con người không thể và chưa thể là tội phạm nếu nó chưa mang tính nguy hiểm cho xã hội dưới những dạng nhất định. Do đó, đặc điểm của các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người phải là những hành vi nguy hiểm cho xã hội. Thứ hai, các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người phải được quy định trong Bộ luật hình sự Như mọi tội phạm khác, các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người được quy định trong BLHS. Phần chung của BLHS quy định dấu hiệu pháp lý chung của tội phạm. Phần các tội phạm quy định dấu hiệu pháp lý đặc trưng của các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người được quy định tại một số điều luật trong Chương XII BLHS năm 1999 bao gồm các điều luật từ 111 đến 116 và điều 121, 122 của BLHS. Như vậy, việc Nhà nước ta xác định các tội phạm xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người phải là những hành vi đã được quy định trong BLHS, xâm hại tới khách thể được luật hình sự bảo vệ, đó là quyền bất khả xâm phạm về nhân phẩm, danh dự của con người. Thứ ba, các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người được thực hiện một cách có lỗi của người phạm tội. Việc khẳng định lỗi của các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người như một đặc điểm cơ bản của nhóm tội phạm này là sự khẳng định chính sách hình sự của Nhà nước ta trong công tác đấu tranh, phòng, chống tội phạm đối với các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người là “không chấp nhận quy tội khách quan, nghĩa là quy trách nhiệm hình sự cho người chỉ căn cứ vào việc người đó thực hiện hành vi gây thiệt hại cho xã hội mà không căn cứ vào lỗi của họ” [70, tr.55]. Dấu hiệu lỗi của người phạm các 12