Luận văn Thạc sĩ Nhân văn: Đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình (1986 -2015)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:114

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tập trung nghiên cứu về đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình giai đoạn từ 1986 -2015. Trong đó, nghiên cứu về đời sống kinh tế bao gồm sự thay đổi cơ bản trong các hoạt động kinh tế, từ kinh tế nông nghiệp, ngư nghiệp đến tiểu thủ -công nghiệp... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Nhân văn: Đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình (1986 -2015)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– ĐỖ THỊ XUÂN ĐỜI SỐNG KINH TẾ VĂN HÓA CỦA CƯ DÂN CÁC XÃ VEN BIỂN HUYỆN KIM SƠN TỈNH NINH BÌNH 1986 - 2015 Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 60.22.03.13 LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN VĂN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Hà Thị Thu Thuỷ THÁI NGUYÊN - 2017 i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các nội dung nêu trong luận văn là kết quả làm việc của tôi và chưa một công trình nào công bố. Thái Nguyên, tháng năm 2017 Tác giả luận văn Đỗ Thị Xuân ii
LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Hà Thị Thu Thủy đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành công trình nghiên cứu này. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm cùng tất cả các thầy cô giáo trong khoa Lịch sử, Phòng sau đại học Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập. Tôi xin chân thành cảm ơn Thư viện Quốc gia Hà Nội, Thư viện Tỉnh Ninh Bình, Trung tâm học liệu - Đại học Thái Nguyên, Thư viện Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên… đã giúp đỡ tôi về mặt tư liệu. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Đảng ủy - Ủy ban nhân dân huyện Kim Sơn, Phòng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Huyện, Phòng Thống kê Huyện, Phòng Văn hóa thông tin Huyện… đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Ủy ban nhân dân 3 xã Kim Đông, Kim Trung, Kim Hải, Đồn biên phòng huyện Kim Sơn, cùng với cán bộ và nhân dân - nơi tôi đến điền dã đã giúp đỡ tôi rất nhiều. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp… đã khích lệ, động viên và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian tôi thực hiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Đỗ Thị Xuân iii
MỤC LỤC Trang Lời cam đoan ....................................................................................................... ii Lời cảm ơn ..........................................................................................................iii Mục lục ............................................................................................................... iv Danh mục các chữ viết tắt .................................................................................. vi Danh mục các bảng, biểu ................................................................................... vii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 Chương 1. KHÁI QUÁT VỀ CÁC XÃ VEN BIỂN HUYỆN KIM SƠN, TỈNH NINH BÌNH .......................................................................................... 10 1.1.Vị trí địa lí và lịch sử hình thành ................................................................. 10 1.1.1.Vị trí địa lí................................................................................................. 10 1.1.2. Lịch sử hình thành ................................................................................... 11 1.2. Đặc điểm tự nhiên ....................................................................................... 17 1.3. Đặc điểm kinh tế - xã hội............................................................................ 22 1.3.1. Đặc điểm kinh tế ...................................................................................... 22 1.3.2. Đặc điểm xã hội ....................................................................................... 25 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 28 Chương 2. ĐỜI SỐNG KINH TẾ, VĂN HÓA CỦA CƯ DÂN CÁC XÃ VEN BIỂN HUYỆN KIM SƠN, TỈNH NINH BÌNH GIAI ĐOẠN 1986 - 2000 ...... 30 2.1. Bối cảnh lịch sử .......................................................................................... 30 2.2. Đời sống kinh tế.......................................................................................... 37 2.2.1. Kinh tế nông nghiệp ................................................................................ 37 2.2.2. Kinh tế ngư nghiệp .................................................................................. 43 2.2.3. Kinh tế tiểu thủ công nghiệp ................................................................... 46 2.3. Đời sống văn hóa ........................................................................................ 49 2.3.1. Văn hóa vật chất ...................................................................................... 49 2.3.2. Văn hóa tinh thần ..................................................................................... 51 iv
Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 60 Chương 3. ĐỜI SỐNG KINH TẾ, VĂN HÓA CỦA CƯ DÂN CÁC XÃ VEN BIỂN HUYỆN KIM SƠN, TỈNH NINH BÌNH GIAI ĐOẠN 2001 - 2015 ...... 63 3.1. Bối cảnh lịch sử .......................................................................................... 63 3.2. Đời sống kinh tế.......................................................................................... 64 3.2.1. Kinh tế ngư nghiệp .................................................................................. 65 3.2.2. Kinh tế nông nghiệp ................................................................................ 73 3.2.3. Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp .......................................................... 74 3.3. Văn hóa của cư dân các xã ven biển........................................................... 78 3.3.1. Sự chuyển biến trong đời sống vật chất .................................................. 79 3.3.2. Nét mới trong đời sống văn hóa tinh thần ............................................... 83 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 85 KẾT LUẬN....................................................................................................... 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 90 PHỤ LỤC v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Viết là Đọc là 1 NXB Nhà xuất bản 2 PGS.TS Phó giáo sư tiến sĩ 3 STT Số thứ tự 4 Tr Trang 5 UBND Ủy ban nhân dân 6 HN Hà Nội 7 Kg Kilôgam 8 Ha Hécta 9 m Mét 10 Km Kilômét vi
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Trang Bảng 1.1. Tốc độ bồi tụ và tiến ra biển của huyện Kim Sơn ............................ 19 Bảng 1.2: Số lần quai đê lấn biển của huyện Kim Sơn ..................................... 20 Bảng 1.3: Dân số và diện tích của các xã ven biển huyện Kim Sơn ................. 21 Bảng 1.4: Tỉ lệ người theo đạo ở vùng ven biển Kim Sơn ................................ 27 Bảng 2.1. Diện tích, năng suất và sản lượng cói vùng ven biển giai đoạn 1995 - 2000 ................................................................................................. 39 Bảng 2.2: Diện tích, năng suất và sản lượng lúa vùng ven biển huyện Kim Sơn giai đoạn từ 1995 - 2000 .............................................................................. 41 Bảng 2.3: Số lượng gia súc của các xã vùng ven biển từ năm 1995 - 2000...... 42 Biểu 3.1: Biểu đồ cơ cấu hình thức nuôi trồng thủy sản ở vùng ven biển Kim Sơn ... 66 Biểu 3.2: Biểu đồ cơ cấu con nuôi chính của cư dân ven biển Kim Sơn .......... 70 Bảng 3.1: Kết quả sản xuất giống thủy sản giai đoạn 2008 - 2012 ................... 76 Bảng 3.2: Hiện trạng hệ thống thủy lợi của vùng.............................................. 80 Bảng 3.3: Hiện trạng hệ thống điện của vùng ................................................... 80 Bảng 3.4: Phương tiện sinh hoạt trong đời sống của cư dân các xã ven biển Kim Sơn hiện nay ................................................................................................ 81 vii
BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH TỈNH NINH BÌNH (Nguồn: www.Google.com.vn)
BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH HUYỆN KIM SƠN (Nguồn: www.Google.com.vn)
MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Kinh tế là hoạt động đầu tiên đảm bảo và duy trì cuộc sống của con người. Văn hóa lại là yếu tố đóng vai trò quan trọng cho việc định hướng và phát triển nền kinh tế bền vững. Do đó, có thể nói, kinh tế và văn hóa là những yếu tố thiết yếu tạo nên sợi dây liên kết mật thiết giữa con người với con người trên một vùng đất, tạo thành một cộng đồng xã hội. Nói cách khác, kinh tế và văn hóa là hai yếu tố cốt lõi tạo nền tảng vững chắc của mỗi quốc gia dân tộc. Bởi những lý do đó, con người dù sinh sống và lập nghiệp ở bất cứ vùng đất nào thì những người dân ở nơi đó sẽ lựa chọn và thích nghi để tìm ra những hướng đi mới, tạo ra những nét đặc trưng trong đời sống kinh tế, văn hóa của mình. Kim Sơn là huyện ven biển nằm ở phía nam của tỉnh Ninh Bình, là huyện đồng bằng được thành lập năm 1829 bởi doanh điền sứ Nguyễn Công Trứ. Kim Sơn có diện tích tự nhiên là 215,75km2, bao gồm 25 xã và 2 thị trấn. Đặc biệt, Kim Sơn có chiều dài bờ biển khoảng 18km, trải dài qua các xã Kim Hải, Kim Trung và Kim Đông, nằm giữa đê Bình Minh I và II. Trong nhiều thập kỷ qua, do luôn nắm bắt kịp thời và thực hiện đúng các chủ trương của Đảng trong từng giai đoạn khác nhau nên huyện Kim Sơn đã từng bước phát triển theo hướng tiến dần ra biển. Đặc biệt, tháng 12 - 1986, Đại hội VI đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước - đưa đất nước thoát khỏi tình trạng khủng hoảng kinh tế - xã hội kéo dài nhiều năm. Thực hiện Nghị quyết Đại hội VI, Đảng bộ tỉnh Ninh Bình nói chung và huyện Kim Sơn nói riêng đã cụ thể hóa đường lối đổi mới của Đảng vào địa phương, đưa Nghị quyết của Đảng vào cuộc sống. Cũng do đó, tình hình kinh tế và đời sống văn hóa của cư dân ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình đã có sự “thay da đổi thịt”, cuộc sống vật chất và tinh thần của nhân dân ngày càng được cải thiện và nâng cao. 1
Nghiên cứu về đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình giai đoạn 1986 - 2015, giúp chúng ta thấy được những kết quả đạt được và chỉ ra những hạn chế về tình hình kinh tế - văn hóa của nhân dân huyện Kim Sơn. Trên cơ sở nghiên cứu vấn đề này còn giúp tác giả nâng cao được ý thức trách nhiệm của bản thân đối với sự phát triển của quê hương, tăng cường sức mạnh đoàn kết dân tộc, tăng thêm niềm tự hào đối với giá trị lịch sử văn hóa của dân tộc. Xuất phát từ ý nghĩa khoa học và thực tiễn nêu trên, được sự đồng ý của Ban chủ nhiệm khoa Lịch sử - trường Đại học sư phạm Thái Nguyên; đồng thời, với sự hướng dẫn trực tiếp của cô giáo - PGS.TS Hà Thị Thu Thủy, tác giả lựa chọn đề tài “Đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình (1986 - 2015) làm luận văn của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Tình hình kinh tế và văn hóa vùng ven biển nói chung là một vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu chú ý đến. Tìm hiểu về tình hình kinh tế - văn hóa của tỉnh Ninh Bình nói chung trong thời kì đổi mới cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu khác nhau. Tiêu biểu phải kể đến là cuốn Thực trạng kinh tế - xã hội và con đường làm giàu ở nông thôn Ninh Bình trong thời kì đổi mới của Cục Thống kê Ninh Bình, xuất bản năm 1995. Công trình nghiên cứu này đã chỉ ra được thực trạng kinh tế của các huyện trong tỉnh Ninh Bình. Đồng thời, cuốn sách này cũng vạch ra con đường làm giàu của nông dân Ninh Bình ở các vùng miền, và đề các giải pháp cụ thể để phát triển kinh tế ở các địa phương trong toàn tỉnh. Cuốn sách Đổi mới và phát triển vùng kinh tế ven biển của tác giả Lê Cao Đoàn, xuất bản năm 1999. Công trình này đi sâu phân tích vấn đề đổi mới kinh tế vùng ven biển nước lợ ở địa bàn tỉnh Thái Bình. Tác giả của công trình này mới chỉ dừng lại ở mức gợi mở, xới lên những vấn đề hệ trọng trong việc khai thác các tài nguyên thiên nhiên, hình thành những vùng kinh tế mới và ở một chừng mực nhất định đã chỉ ra những tất yếu trong việc giải quyết những quan hệ cơ bản giữa 2
con người với thiên nhiên và giữa con người với con người trong việc khai hoang, hình thành những vùng kinh tế mới trong điều kiện hiện đại. Cuốn “Lịch sử Đảng bộ huyện Kim Sơn” tập 3 giai đoạn 1975 - 2005, xuất bản năm 2006. Cuốn sách đã khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng bộ huyện Kim Sơn trong 10 năm đầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đồng thời, cuốn sách cũng đã khái quát được những thành tựu và chỉ ra được những hạn chế mà Đảng bộ, chính quyền và nhân dân đã làm được sau khi tiến hành đường lối đổi mới. Cuốn “Lịch sử Đảng bộ huyện Kim Sơn” giai đoạn 1947 - 2007, xuất bản năm 2008 đã khẳng định một cách hệ thống quá trình hình thành, xây dựng và phát triển của Đảng bộ, nhân dân huyện Kim Sơn trong suốt 60 năm qua. Cuốn sách Kim Sơn vùng đất mở của tác giả Lã Đăng Bật, được Nxb Văn hóa - Thông tin xuất bản năm 2010. Cuốn sách đã chỉ ra những đặc điểm về điều kiện tự nhiên, khí hậu, dân cư và cụ thể hóa quá trình mở rộng khai hoang của vùng đất Kim Sơn từ khi thành lập cho đến nay. Đồng thời, tác giả cũng trình bày một cách chung nhất về đời sống kinh tế và văn hóa của con người huyện Kim Sơn. Cuốn Một số lễ hội điển hình ở Ninh Bình của tác giả Đỗ Thanh Gia, được xuất bản năm 2011 là một tài liệu viết về những phong tục tập quán, lễ hội... của người dân Ninh Bình. Cuốn sách này giúp cho tác giả có cái nhìn phong phú hơn về đời sống văn hóa của con người Ninh Bình nói chung. Cuốn Địa chí văn hóa dân gian Ninh Bình của tác giả Trương Đình Tưởng, được Nxb Thời đại xuất bản năm 2012 đã nêu lên một cách chung nhất về đặc điểm tự nhiên như đặc điểm địa hình, khí hậu, đường sá, sông ngòi,… Đồng thời, cuốn sách này cũng đã khái quát được những đặc điểm về văn hóa - xã hội của người dân Ninh Bình. Đây được xem là một nguồn tài liệu tổng hợp nhất, giúp tác giả có một cái nhìn toàn diện về đặc điểm tự nhiên và xã hội của tỉnh Ninh Bình nói chung. 3
Cách riêng, về vùng đất ven biển huyện Kim Sơn, lại càng có nhiều công trình lớn nhỏ đã nghiên cứu và tìm hiểu về vùng đất này. Trước hết phải kể đến là công trình Công cuộc khẩn hoang thành lập huyện Kim Sơn (Kỷ Sửu 1829) của tác giả Đào Tố Uyên, xuất bản năm 2012. Công trình này đã khái quát đặc điểm sinh thái, quá trình thành lập vùng đất bãi bồi Kim Sơn, những thành tựu của công cuộc khai hoang và vai trò của Nguyễn Công Trứ trong việc tổ chức, chỉ đạo và thực hiện. Bên cạnh các công trình nghiên cứu được xuất bản thành sách còn có nhiều tài liệu trên các tạp chí, báo chí cũng nghiên cứu về huyện Kim Sơn. Các bài trên các tạp chí như: Ấp Thủ Trung, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình nửa đầu thế kỉ XIX của tác giả Đào Tố Uyên tại Hội thảo Quốc tế Việt Nam học lần thứ 3, xuất bản năm 2008. Đây là một tài liệu nêu lên một cách chi tiết về quá trình khai hoang lập ấp và cách thức tổ chức thực hiện cụ thể của người dân Ấp Thủ Trung, huyện Kim Sơn nửa đầu thế kỉ XIX . Trong Tạp chí nghiên cứu lịch sử số 3, tác giả Phan Đại Doãn có bài viết về Tìm hiểu công cuộc khẩn hoang thành lập hai huyện Tiền Hải, Kim Sơn đầu thế kỉ XIX. Đây tiếp tục là một công trình nghiên cứu cung cấp thêm những nguồn tư liệu đầy đủ hơn về công cuộc khẩn hoang thành lập những vùng đất mới ở nửa đầu thế kỉ XIX. Ngoài ra, tác giả Đào Tố Uyên còn nhiều các công trình nghiên cứu khác cũng đi sâu phân tích về vùng đất khai hoang huyện Kim Sơn như: Vài nét về tình hình văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng ở các làng khai hoang Tiền Hải, Kim Sơn nửa đầu thế kỉ XIX và Chế độ ruộng đất ở Kim Sơn trong nửa đầu thế kỉ XIX của Đào Tố Uyên, Nguyễn Cảnh Minh... Những công trình nghiên cứu này là những nguồn tư liệu quý giá giúp cho tác giả có những cái nhìn sâu sắc và toàn diện hơn về quá trình thành lập huyện Kim Sơn nửa đầu thế kỉ XIX. Tác giả Trần Hồng Quảng trên Tạp chí Kinh tế và phát triển, xuất bản năm 2013 cũng có bài về Phát triển kinh tế nông nghiệp trong xây dựng nông thôn 4
nhằm xây dựng nông thôn mới ở huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình hiện nay. Tác giả đã nhấn mạnh đến tình hình phát triển kinh tế nông nghiệp nông thôn huyện Kim Sơn và khẳng định những điều kiện cần thiết cho công cuộc xây dựng nông thôn mới của huyện trong thời gian tới. Ngoài ra, còn rất nhiều bài viết đăng trên các báo cũng viết về vùng đất Kim Sơn như: Bước tăng trưởng của kinh tế Kim Sơn đăng trên báo điện tử Đảng cộng sản Việt Nam. Bài viết này cho thấy sự phát triển của kinh tế huyện Kim Sơn trong những giai đoạn gần đây; khẳng định được con đường phát triển kinh tế đúng đắn của huyện Kim Sơn. Trên báo Tạp chí Cộng sản, tác giả Hồng Giang có bài viết Kim Sơn phát huy thế mạnh xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp. Bài báo nhấn mạnh đến việc huyện Kim Sơn đã thực hiện và vận dụng có hiệu quả những chủ trương, đường lối của Đảng, góp phần phát huy những thế mạnh sẵn có của vùng. Bên cạnh đó, còn nhiều các bài báo khác cũng nhấn mạnh đến sự chuyển biến kinh tế của huyện Kim Sơn và nhấn mạnh đến vai trò của ngành kinh tế nuôi trồng thủy sản của vùng ven biển huyện Kim Sơn, như: Kim Sơn đưa nuôi trồng thủy sản thành ngành kinh tế mũi nhọn của Mai Lan, đăng trên báo Ninh Bình online; Kim Sơn trên đường đổi mới của Phương Thảo, đăng trên báo điện tử Kinh tế nông thôn... Thêm vào đó, trên phạm vi địa phương còn có rất nhiều các Báo cáo tổng kết kinh tế hằng năm của huyện Kim Sơn và các xã trực thuộc; các Văn kiện Đại hội Đảng bộ của Huyện; các số liệu thống kê của Phòng Thống kê huyện Kim Sơn, Cục Thống kê Ninh Bình... Đây là nguồn số liệu chính xác và đầy đủ mà tác giả có thể khai thác và sử dụng trong luận văn của mình. Ngoài ra, một số luận án Tiến sĩ, luận văn Thạc sĩ cũng đã nghiên cứu về vấn đề kinh tế hay văn hóa của huyện Kim Sơn, tiêu biểu như: Luận án Tiến sĩ của tác giả Trần Hồng Quảng: Kinh tế nông thôn trong xây dựng nông thôn mới ở huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình. Công trình nghiên cứu này đã nêu rõ được những chủ 5
trương của Đảng và những thành tựu đạt được của nhân dân huyện Kim Sơn trong công cuộc xây dựng nông thôn mới, chỉ ra được những thay đổi trong đời sống vật chất của nhân dân huyện Kim Sơn trong những năm gần đây. Luận án Tiến sĩ nghiên cứu về Đồng bào công giáo huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình trong những năm đầu thực hiên đường lối đổi mới của Đảng (1986 - 2010) của tác giả Hoàng Thị Lan tìm hiểu về đời sống của đồng bào công giáo huyện Kim Sơn trong bối cảnh đổi mới đất nước. Công trình này đã khẳng định được quá trình vận dụng và thực hiện những chủ trương của Đảng của đồng bào công giáo huyện Kim Sơn, góp phần ổn định và nâng cao đời sống cho người dân. Luận văn Thạc sĩ về Tiểu thủ công nghiệp ở huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình từ 1986 - 2012 của tác giả Lê Thị Hoa. Công trình này là kết quả nghiên cứu rất cụ thể về nền kinh tế tiểu thủ công nghiệp của huyện Kim Sơn. Tác giả của công trình cũng đã khẳng định được những tiềm năng và thế mạnh cần phát huy đối với ngành kinh tế này ở huyện Kim Sơn. Như vậy, mặc dù đã có nhiều các công trình nghiên cứu về vùng đất Kim Sơn ở các khía cạnh khác nhau, trong những giai đoạn lịch sử không giống nhau. Nhưng tác giả khẳng định, cho đến nay, chưa có một công trình nào nghiên cứu chuyên sâu và toàn diện về “Đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình (1986 - 2015)”. Do đó, tác giả đã lựa chọn vấn đề này làm đề tài nghiên cứu của mình. Tác giả cũng coi những công trình nghiên cứu của các tác giả đi trước là những ý kiến gợi mở, những kinh nghiệm quý báu để hoàn thiện đề tài nghiên cứu của mình. 3. Đối tượng, mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu về đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình giai đoạn từ 1986 - 2015. Trong đó, nghiên cứu về đời sống kinh tế bao gồm sự thay đổi cơ bản trong các hoạt động kinh tế, từ kinh tế nông nghiệp, ngư nghiệp đến tiểu thủ - công nghiệp…; nghiên 6
cứu về văn hóa bao gồm cả trong đời sống vật chất và tinh thần của cư dân nơi đây. 3.2. Mục đích nghiên cứu Thực hiện đề tài “Đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình (1986 - 2015)”, tác giả góp phần phản ánh một cách khách quan, khoa học về thực trạng đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình giai đoạn từ năm 1986 đến năm 2015. Trên cơ sở phân tích và đánh giá những thành tựu đã đạt được và chỉ ra những hạn chế tồn tại, tác giả rút ra những bài học kinh nghiệm cho sự phát triển trong tương lai của huyện Kim Sơn. 3.3. Nhiệm vụ nghiên cứu Tác giả tập trung làm rõ những đặc điểm về vị trí địa lý, đặc điểm tự nhiên và đặc điểm kinh tế - xã hội của các xã ven biển huyện Kim Sơn. Trên cơ sở đó, tác giả đi sâu phân tích những đặc điểm và sự biến đổi trong đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình giai đoạn 1986 - 2015. 3.4. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi thời gian: Nghiên cứu về đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn trong khoảng thời gian từ năm 1986 đến năm 2015. Đây là khoảng thời gian từ sau Đại hội “Đổi mới” (tháng 12 - 1986), tình hình đời sống kinh tế, văn hóa ở tỉnh Ninh Bình nói chung và ở huyện Kim Sơn nói riêng có nhiều biến chuyển mạnh mẽ nhất. - Phạm vi không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình (bao gồm 3 xã Kim Hải, Kim Trung và Kim Đông). 4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu 4.1. Nguồn tư liệu Để nghiên cứu đề tài “Đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình (1986 – 2015)” tác giả đã dựa trên các nguồn tư liệu sau: 7
- Nguồn tư liệu thành văn: Đó là những cuốn sách, những công trình nghiên cứu khoa học viết về vùng đất Kim Sơn nói riêng và tỉnh Ninh Bình nói chung. Ngoài ra, tác giả còn tham khảo các tác phẩm thông sử, các sách chuyên khảo, các bài viết có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. - Nguồn tư liệu từ các bản báo cáo, thống kê: bao gồm các văn kiện của Đảng, các báo cáo tổng kết kinh tế hàng năm, các số liệu thống kê của phòng thống kê huyện Kim Sơn và của Cục thống kê Ninh Bình... - Nguồn tư liệu thực địa: Trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình, tác giả đã tiến hành phương pháp điền giã dân tộc học qua việc phát phiếu điều tra và gặp gỡ, phỏng vấn nhân chứng... Điều này giúp cho tác giả có được những nguồn tư liệu phong phú và khách quan hơn cho đề tài nghiên cứu của mình. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành đề tài nghiên cứu, tác giả sử dụng hai phương pháp nghiên cứu chính là phương pháp lịch sử và phương pháp lôgic. Bằng phương pháp lịch sử, dựa trên các nguồn tư liệu có chọn lọc, tác giả đã trình bày có hệ thống tình hình phát triển trong đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn trong từng giai đoạn lịch sử của đất nước. Trên cơ sở đó, tác giả đã sử dụng phương pháp lôgic để chỉ ra được những sự chuyển biến trong đời sống kinh tế, văn hóa của người dân nơi vùng đất biển Kim Sơn. Từ việc phân tích các sự kiện, hiện tượng lịch sử, tác giả đã rút ra những nhận xét, đánh giá về những thành tựu đạt được và những hạn chế tồn tại cần phải khắc phục. Đồng thời, tác giả mạnh dạn đưa ra những giải pháp để khắc phục những hạn chế và khó khăn đó. Bên cạnh đó, tác giả còn sử dụng một phương pháp quan trọng nữa là phương pháp điền dã dân tộc học. Tác giả đã vận dụng phương pháp này qua việc phỏng vấn nhân chứng cụ thể và phát phiếu điều tra để thu được những nguồn tư liệu phong phú, khách quan hơn cho nội dung nghiên cứu. 8
Ngoài ra, tác giả còn sử dụng phương pháp thống kê, so sánh, đối chiếu, kết hợp với phân tích, đánh giá và xử lý tài liệu… để hoàn thiện đề tài nghiên cứu của mình. 5. Đóng góp của luận văn - Nghiên cứu đề tài Đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình trong một thời gian dài gần 30 năm (1986 - 2015), tác giả sẽ khái quát được sự chuyển biến quan trọng trong đời sống kinh tế, văn hóa của vùng đất ven biển duy nhất của tỉnh Ninh Bình. Từ việc chỉ ra được những thành tựu và hạn chế trong đời sống kinh tế, văn hóa của địa phương, tác giả cũng mạnh dạn đề xuất các giải pháp phát triển cho địa phương trong tương lai. - Kết quả nghiên cứu của đề tài này sẽ trở thành một nguồn tư liệu trong việc giảng dạy lịch sử địa phương; giáo dục truyền thống lịch sử, bồi đắp niềm tự hào, niềm tin của nhân dân vào con đường mà Đảng ta lựa chọn. 6. Bố cục của luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, phần nội chính gồm 3 chương: Chương 1: Khái quát về các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình. Chương 2: Đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình giai đoạn 1986 - 2000. Chương 3: Đời sống kinh tế, văn hóa của cư dân các xã ven biển huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2001 - 2015. 9
Chương 1 KHÁI QUÁT VỀ CÁC XÃ VEN BIỂN HUYỆN KIM SƠN, TỈNH NINH BÌNH 1.1. Vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên 1.1.1. Vị trí địa lí Huyện Kim Sơn là một huyện ven biển nằm ở phía Nam tỉnh Ninh Bình, là một dải mũi đất ở cực Nam vùng châu thổ sông Hồng. Phía Bắc giáp huyện Yên Khánh; phía Tây giáp huyện Yên Mô, một phần giáp huyện Nga Sơn (Thanh Hóa); phía Đông có sông Đáy, là ranh giới với huyện Nghĩa Hưng (Nam Định); phía Nam giáp biển Đông với chiều dài đường bờ biển dài gần 18km. Vị trí này cho thấy vai trò rất đặc biệt của huyện Kim Sơn. Theo tác giả Trương Đình Tưởng nhận định: “Phía Đông có sông Đáy, phía Tây có sông Càn. Hai dòng sông như hai cánh tay ôm trọn vùng đất với hai cửa sông lớn gọi là cửa Đáy và cửa Càn, hai cửa sông đổ ra biển Đông” [52, tr.530]. Huyện Kim Sơn bao gồm 25 xã và 2 thị trấn, gồm thị trấn Phát Diệm đóng vai trò là trung tâm huyện lỵ, thị trấn Bình Minh là trung tâm tiểu vùng phía Nam. Huyện có quốc lộ 10 chạy qua 11 xã phía Bắc. Phía Nam có tỉnh lộ 481 (QL12B kéo dài) nối từ Yên Lộc đến bờ biển Ninh Bình qua vùng ven biển huyện Kim Sơn. Phía Bắc huyện có tỉnh lộ 481D (QL12B kéo dài) nối từ ngã ba Quy Hậu tới đò 10 sang Nam Định. Hệ thống giao thông đường thủy với 2 tuyến đường chính qua sông Đáy và sông Vạc. Các tuyến đường còn lại qua sông Càn, sông Ân, sông Vực, sông Cà Mau… rất thuận lợi cho việc kết nối giao thông trong vùng. Vùng ven biển huyện Kim Sơn nằm ở phía nam của huyện, từ đê Bình Minh I đến Cồn Nổi, giới hạn bởi 2 bên sông Đáy và sông Càn, bao gồm 3 đơn vị hành chính là Xã Kim Hải, Kim Trung và Kim Đông. Với diện tích là 1649,48 ha, các xã ven biển này nằm trọn vẹn phía trong vùng đất từ Đê Bình Minh I đến 10
Đê Bình Minh II. Đây là vùng nước chạy cặp bờ biển và chịu ảnh hưởng rõ rệt nhất của biển. Vị trí của vùng ven biển huyện Kim Sơn được xác định là phía Nam và Đông Nam giáp biển, phía Bắc giáp Thị trấn Bình Minh, phía Tây giáp huyện Nga Sơn - Thanh Hóa và phía Đông giáp huyện Nghĩa Hưng - Nam Định. Có thể nói, các xã vùng ven biển của Kim Sơn nằm ở “chót cạnh đáy của tam giác châu Bắc Bộ” [52, tr.7]. Nếu so sánh vùng ven biển này với vùng nông nghiệp nội địa thì vị trí này không mấy thuận lợi cho sự phát triển kinh tế trong điều kiện kinh tế thị trường. Bởi nó nằm xa những trung tâm công nghiệp - thương mại lớn, phía ngoài là biển và phía trong là nội đồng với nền nông nghiệp độc canh lúa. Nhưng ngược lại, trong điều kiện kinh tế thị trường mở cửa, vùng ven biển lại có nhiều lợi thế hơn trong việc thông thương, giao lưu kinh tế đường biển với bên ngoài. Với vị trí đặc biệt của các xã vùng ven biển huyện Kim Sơn, nó vừa tạo ra những khó khăn, bên cạnh đó cũng mang lại nhiều lợi thế cho sự phát triển kinh tế của vùng. 1.1.2. Điều kiện tự nhiên Địa hình Các xã vùng ven biển huyện Kim Sơn tuy là một vùng bãi bồi ven biển nhưng địa hình khá bằng phẳng, được chia cắt bởi hệ thống các tuyến đê là các đê Bình Minh I, II và III. Địa hình có xu thế thấp dần từ đê Bình Minh I về phía biển; phía ngoài bãi biển địa hình cao hơn, tạo nên vùng đất nổi lấy tên là Cồn Nổi. Qua nghiên cứu, các nhà thủy văn nhận xét: “vùng ven bờ biển Kim Sơn, nước biển dâng chậm chạp, trong điều kiện bồi tích phong phú, tạo ra năng lực bồi tụ nhanh ra biển. Bãi bồi này thực chất là bãi triều cửa sông ven biển và thủy triều là hai nhân tố quan trọng phân bố và tích tụ vật chất trên bãi [52, tr.533]. Sau nhiều lần quai đê lấn biển đã làm thay đổi hướng bờ tự nhiên ban đầu, từ đó làm thay đổi hướng dòng bồi tích và cả xu thế phát triển của bãi bồi nơi đây. Nếu 11