Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ….………./…………. ….………./…………. HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THỊ KIM ANH QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG ĐẮK LẮK - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ….………./…………. ….………./…………. HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THỊ KIM ANH QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 8 34 04 03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN ĐĂNG QUẾ ĐẮK LẮK - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Đăng Quế. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, chưa được công bố trong công trình nào khác. Tác giả luận văn Lê Thị Kim Anh i
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu, thực hiện đề tài, tác giả luận văn nhận được rất nhiều sự động viên, giúp đỡ từ các cá nhân, tổ chức. Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến: Các quý thầy, cô giáo đã quản lý, giảng dạy trong chương trình đào tạo cao học chuyên ngành Quản lý công, lớp HC22.TN11 tại Học viện Hành chính quốc gia. Tiến sĩ Nguyễn Đăng Quế – người hướng dẫn khoa học đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Lãnh đạo cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Đắk Lắk, các đơn vị, doanh nghiệp đóng trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk đã tạo điều kiện thuận lợi, cung cấp số liệu liên quan đến đề tài cho tác giả. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng do trình độ còn hạn chế, chắc chắn luận văn còn tồn tại những hạn chế nhất định. Rất mong quý thầy cô và bạn đọc góp ý. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Lê Thị Kim Anh ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................ ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ ................................................. vii MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1 ........................................................................................................... 8 CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ........ 8 1.1. Bảo hiểm xã hội và thu BHXH bắt buộc .............................................. 8 1.1.1. BHXH ................................................................................................... 8 1.1.2. BHXH bắt buộc và Thu BHXH bắt buộc ............................................... 9 1.2. Quản lý thu BHXH bắt buộc .............................................................. 14 1.2.1. Khái niệm ........................................................................................... 14 1.2.2. Yêu cầu quản lý thu BHXH bắt buộc................................................... 14 1.2.3. Nội dung quản lý thu BHXH bắt buộc................................................. 16 1.2.4. Các chỉ tiêu cơ bản để đánh giá công tác quản lý nhà nước về thu BHXH bắt buộc ............................................................................................ 28 1.3. Nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý thu BHXH bắt buộc ....................... 29 1.3.1. Nhân tố chủ quan ............................................................................... 29 1.3.2. Nhân tố khách quan ............................................................................ 31 1.4. Kinh nghiệm và bài học tham khảo về thu BHXH bắt buộc ở một số địa phƣơng .................................................................................................. 32 1.4.1. Thu BHXH bắt buộc tại tỉnh Đắk Nông .............................................. 32 1.4.2. Thu BHXH bắt buộc tại tỉnh Gia Lai .................................................. 34 1.4.3. Bài học tham khảo về quản lý thu BHXH bắt buộc ở địa phương .......... 35 CHƢƠNG 2 ......................................................................................................... 37 ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BHXH BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK ........................................................................................ 37 iii
2.1. Khái quát các điều kiện về kinh tế xã hội trên địa bàn tác động đến công tác thu BHXH bắt buộc ..................................................................... 37 2.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên tỉnh Đắk Lắk...................................... 37 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội tỉnh Đắk Lắk ............................................... 39 2.2. Thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2015 - 2018 ......................................................................................... 42 2.2.1. Thực hiện chính sách, pháp luật về thu BHXH bắt buộc ..................... 42 2.2.2. Tổ chức bộ máy và nhân sự quản lý thu BHXH bắt buộc .................... 43 2.2.3. Quản lý đối tượng thu, quỹ tiền lương và tiền thu BHXH bắt buộc ..... 46 2.2.4. Quản lý công nợ về BHXH bắt buộc ................................................... 54 2.2.5. Quy trình thu BHXH bắt buộc ............................................................ 57 2.2.6. Thanh tra, kiểm tra thu BHXH bắt buộc ............................................. 60 2.2.7. Tình hình về thu BHXH bắt buộc được điều tra .................................. 65 2.3. Kết quả, hạn chế và các nhân tố ảnh hƣởng đến công tác quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Đắk Lắk................................................................. 74 2.3.1. Những kết quả đạt được...................................................................... 74 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân..................................................................... 77 2.3.3. Nhân tố chủ quan ............................................................................... 82 2.3.4. Nhân tố khách quan ............................................................................ 83 CHƢƠNG 3 ......................................................................................................... 86 ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC86 3.1. Định hƣớng .......................................................................................... 86 3.2. Hệ thống giải pháp quản lý thu BHXH bắt buộc tại Đắk Lắk .......... 88 3.2.2. Đối với người lao động ....................................................................... 89 3.2.3. Đối với Bảo hiểm xã hội tỉnh Đắk Lắk ................................................ 89 3.3. Kiến nghị .............................................................................................. 98 3.3.1. Đối với Quốc hội ................................................................................ 98 iv
3.3.2. Đối với cơ quan BHXH ....................................................................... 98 3.3.3. Đối với cơ quan nhà nước có thẩm quyền ở địa phương ..................... 99 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 102 v
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Cụm từ viết tắt Diễn giải 1 BHXH Bảo hiểm xã hội 2 BHYT Bảo hiểm y tế 3 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp 4 LĐTB&XH Lao động, Thương binh và Xã hội 5 CNTT Công nghệ thông tin 6 DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh 7 ĐTNN Đầu tư nước ngoài 8 ĐVT Đơn vị tính 9 HCSN Hành chính sự nghiệp 10 HTX Hợp tác xã 11 NLĐ Người lao động 12 SDLĐ Sử dụng lao động 13 TTHC Thủ tục hành chính 14 HĐLĐ Hợp đồng lao động 15 LLLĐ Lực lượng lao động 16 CB, CCVC Cán bộ, công chức viên chức 17 BHTNLĐ-BNN Tai nạn lao động - Bệnh nghề nghiệp vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ Số hiệu Nội dung Trang Bảng 2.1 Tình hình lao động tham gia BHXH tại tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 53 2015 - 2018 Bảng 2.2 Số tiền BHXH tỉnh Đắk Lắk thu theo khối gia đoạn 2015 – 2018 56 Bảng 2.3 Tình hình đơn vị tham gia BHXH tại tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 58 2015 - 2018 Bảng 2.4 Tình hình nợ BHXH bắt buộc giai đoạn 2015 - 2018 61 Bảng 2.5 Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch giai đoạn 2014 - 2018 62 Bảng 2.6 Tỷ lệ đơn vị được thanh tra, kiểm tra giai đoạn 2015 – 2018 64 Bảng 2.7 Kết quả điều tra ý kiến của người lao động về thông tin các quy 66 định thu BHXH bắt buộc Bảng 2.8 Kết quả điều tra ý kiến của người lao động về giải pháp để làm 68 tốt công tác cải cách thủ tục hành chính Bảng 2.9 Kết quả điều tra về hình thức tuyên truyền mang lại hiệu quả nhất 70 Bảng 2.10 Kết quả điều tra ý kiến của người lao động về tham gia các lớp 72 tuyên truyền Bảng 2.11 Kết quả điều tra ý kiến của người lao động về trách nhiệm và thái 73 độ phục vụ của cán bộ BHXH Bảng 2.12 Kết quả điều tra ý kiến của người lao động về giải pháp nâng cao 74 chất lượng phục vụ Hình Bản đồ hành chính tỉnh Đắk Lắk 44 Sơ đồ Tổ chức bộ máy quản lý của BHXH tỉnh Đắk Lắk 50 Biểu đồ 2.1 Lao động thực tế đóng BHXH giai đoạn 2015 - 2018 54 Biểu đồ 2.2 Số đơn vị tham gia đóng BHXH giai đoạn 2015 - 2018 59 Biểu đồ 2.3 Tình hình nợ BHXH giai đoạn 2015 - 2018 61 Biểu đồ 2.4 Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch giai đoạn 2015 - 2018 62 Biểu đồ 2.5 Tình hình đơn vị được thanh tra, kiểm tra giai đoạn 2015 – 2018 64 vii
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trong hai chính sách lớn của Đảng và nhà nước ta, là chính sách quan trọng có tính nhân văn sâu sắc. Trong những năm qua, công tác BHXH đã đạt được những thành tựu quan trọng, góp phần ổn định đời sống của nhân dân, thực hiện công bằng xã hội và ổn định chính trị - xã hội. Hệ thống chính sách, pháp luật về BHXH từng bước được hoàn thiện phù hợp với phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Số người tham gia BHXH tăng qua các năm, thực hiện chi trả lương hưu và các chế độ BHXH theo quy định của pháp luật, quyền lợi của người tham gia ngày càng được mở rộng. Quỹ BHXH được hình thành, có kết dư và bảo toàn, tăng trưởng tham gia đầu tư góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Hệ thống tổ chức BHXH Việt Nam được hình thành và phát triển, cơ bản đáp ứng yêu cầu của việc thực hiện các chế độ, chính sách BHXH. Trải qua nhiều giai đoạn phát triển BHXH Việt Nam nói chung và BHXH tỉnh Đắk Lắk nói riêng đã có sự phát triển nhất định đã tăng nhanh về số đối tượng tham gia BHXH bắt buộc và số đơn vị sử dụng lao động, tổ chức chi trả các chế độ BHXH bắt buộc cho người lao động được kịp thời, chính xác và góp phần ổn định đời sống của người lao động khi bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp từ đó góp phần ổn định, an toàn và an sinh xã hội, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đất nước và của địa phương. Có thể nói quản lý thu BHXH bắt buộc là một trong những công tác trọng yếu của ngành. Thu BHXH bắt buộc chính là cơ sở đầu tiên để thực hiện các quyền lợi cho người lao động bởi quỹ BHXH được thiết lập trên cơ sở đóng góp của người lao động, sự hỗ trợ của ngân sách nhà nước và lợi nhuận do đầu tư quỹ sinh lời. Nhận thức được tầm quan trọng của công tác quản thu đối với việc bảo toàn nguồn quỹ và xác lập cơ sở giải quyết chế độ cho người lao động, ngay từ khi thành lập, BHXH đã tập trung chỉ đạo thực hiện tốt công tác thu và quản lý thu BHXH bắt buộc, mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc theo qui định của pháp luật. 1
Tuy đạt được nhiều thành tựu đáng kể nhưng trên thực tế hoạt động quản lý thu BHXH buộc còn bộc lộ nhiều tồn tại và hạn chế như: Diện bao phủ BHXH bắt buộc còn thấp, mới đạt được khoảng 12% lực lượng lao động (Báo cáo tình hình lao động tham gia đóng BHXH của Sở LĐTB và xã hội tỉnh Đắk Lắk năm 2017) quản lý nhà nước về BHXH bắt buộc chưa đáp ứng yêu cầu; việc tổ chức thực hiện các chế độ, chính sách BHXH bắt buộc còn nhiều thiếu sót; tình trạng doanh nghiệp nợ, trốn đóng BHXH bắt buộc diễn ra phổ biến, số đơn vị sử dụng lao động, số lao động chưa tham gia BHXH bắt buộc còn nhiều; tỷ lệ tăng về mức lương, tiền công tham gia BHXH bắt buộc diễn ra khá phức tạp; có nhiều doanh nghiệp thành lập, sử dụng lao động nhưng trốn đóng hoặc trích chuyển khoản đóng của người lao động kéo dài thời gian làm ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của người lao động; việc tăng trưởng nguồn thu BHXH bắt buộc còn thấp chưa tương xứng với tiềm năng. Để khắc phục những hạn chế nêu trên, nhằm mở rộng đối tượng tham gia và tăng trưởng nguồn thu BHXH bắt buộc, phát triển bền vững quỹ BHXH, rất cần có những giải pháp thiết thực, hiệu quả. Đồng thời xuất phát từ thực trạng quản lý thu tại BHXH tỉnh Đắk Lắk. Từ những vấn đề trên tôi chọn đề tài “Quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc” làm luận văn cao học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về BHXH bắt buộc và quản lý thu BHXH bắt buộc hiện nay? - Công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Đắk Lắk hiện nay như thế nào? Còn có những tồn tại gì và nguyên nhân nào dẫn đến những tồn tại nêu trên? - BHXH tỉnh Đắk Lắk cần thực hiện những giải pháp nào để có thể hoàn thiện công tác quản lý của mình? Các nghiên cứu liên quan Luận án tiến sỹ “Hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam” của tác giả Đỗ Văn Sinh (2005) tại học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Luận án đã tập trung phân tích tình hình tài chính quỹ BHXH qua các thời kỳ, từ đó đưa ra các giải pháp liên quan đến quản lý quỹ và cân đối quỹ BHXH. 2
Luận án tiến sỹ “Hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam” của tác giả Phạm Trường Giang (2009). Luận án nghiên cứu sự phối hợp giữa các bộ phận trong hệ thống thu BHXH từ đó phát hiện ra những tồn tại, bất cập. Trên cơ sở đó, luận án đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam. Luận văn thạc sỹ “Quản lý thu BHXH đối với khu vực kimh tế tư nhân tại Hà Nội” của tác giả Đặng Ngọc Liên (2004). Luận văn nghiên cứu BHXH dưới góc độ ngồn thu trên địa bàn Hà Nội 1997-2004 và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu đối với đối tượng này. Luận văn thạc sỹ “Hoàn thiện quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa” (2010). Trên cơ sở vận dụng lý thuyết và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý thu BHXH, luận văn phân tích thực trạng công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa và đề xuất những giải pháp chủ yếu để hoàn thiện quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa. Đề tài nghiên cứu cấp bộ “Cơ sở khoa học hoàn thiện quy trình quản lý thu BHXH (1999) của tiến sỹ Dương Xuân Triệu, Giám đốc trung tâm thông tin khoa học BHXH Việt Nam, bảo vệ năm 1999. Trên cơ sở nghiên cứu 5 mô hình quản lý thu BHXH của các nước trong khu vực và trên thế giới, tác giả đã làm rõ một số khái niệm xung quanh vấn đề thu BHXH, thực trạng quản lý thu BHXH phù hợp với từng loại đối tượng ở Việt Nam. Luận văn Thạc sĩ “Bảo hiểm xã hội bắt buộc trong luật bảo hiểm xã hội và thực tiễn thi hành trên địa bàn TP.Hà Nội” của Nguyễn Thị Thuý (2014) khi viết về Bảo hiểm xã hội bắt buộc trong luật bảo hiểm xã hội và thực tiễn thi hành trên địa bàn TP.Hà Nội, tác giả đã phân tích được thực trạng luật BHXH bắt buộc trên đia bàn nghiên cứu, tác giả đã đưa ra những tồn tại bất hợp lý trong các quy định của chính sách, chế độ và việc tổ chức thực thi các quy định này trên cơ sở đó tác giả đã đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về BHXH. Luận văn Thạc sĩ “Quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp có thu và chi của BHXH” khi nghiên cứu về vấn đề quản lý thu chi tác giả Đỗ Thị Hằng ( 2011) đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp có thu và chi 3
của BHXH từ đó đánh giá thực trạng quản lý thu, quản lý chi và tình hình cân đối quỹ tại BHXH tỉnh Đắk Lắk, từ những kết quả nghiên cứu tác giả đã đưa ra được những hạn chế và nguyên nhân hạn chế từ đó đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác quản lý tài chính. Ở nghiên cứu của Nguyễn Thị La Giang (2015) khi viết về pháp luật bảo hiểm xã hội bắt buộc, tác giả đã nghiên cứu chung vê lý luận pháp lý sử dụng những thực tiễn điển hình ở Hà Nội, một địa phương có phạm vi ảnh hưởng lớn đối với hê thống bảo hiểm xã hội nói riêng, nền kinh tế - xã hội nói chung để phân tích, chứng minh làm sáng tỏ những luận điểm pháp lý. Từ đó đưa ra những giải pháp cụ thể để hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam trong thời gian tới. Luận văn thạc sỹ “Tăng cường công tác kiểm soát thu BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam”, Nguyễn Thị Minh Trang (2017) đã dựa trên cơ sở lý luận về kiểm soát nội bộ, kiểm soát quy trình quản lý thu BHXH để làm rõ thực trạng và đánh giá công tác kiểm soát thu BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam, bên cạnh đó tác giả đã tổng hợp các sai phạm, các hạn chế và nguyên nhân của thực trạng kiểm soát thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Nam; trên cơ sở đó tác giả đã đề xuất các giải pháp tăng cường kiểm soát thu bảo hiểm xã hội tại BHXH tỉnh Quảng Nam. Luận văn này trình bày về kiểm soát thu BHXH nên phạm vi nghiên cứu của luận văn này chủ yếu về vấn đề quy định kiểm soát thu. Luận văn thạc sỹ “ Tăng cường quản lý thu BHXH tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Nghệ An” (2013) tác giả Phạm Thị Phong. Luận văn phân tích thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Nghệ An, đưa ra những giải pháp chủ yếu để nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Nghệ An. Từ những kết quả nghiên cứu, ta thấy được Luận văn đã đưa ra được những nhóm giải pháp, những kiến nghị, đề xuất nhằm tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Đề án khoa học: “Xây dựng quy định quản lý thu nợ BHXH, BHYT, BHTN”, chủ nhiệm đề án, Thạc sĩ Trần Đình Liệu, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam. Đề án đã nghiên cứu và đánh giá tình hình nợ BHXH, BHYT của các đơn vị sử dụng lao động tại 63 tỉnh, thành phố trên cả nước và công tác quản lý thu nợ 4
BHXH, BHYT trong thời gian 03 năm 2010-2012. Xác định những nguyên nhân khách quan, chủ quan đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý có hiệu quả nhằm chống thất thu, ngăn ngừa tình trạng chiếm dụng tiền đóng và giảm nợ đọng BHXH, BHYT như: + Hoàn thiện Luật BHXH và các văn bản hướng dẫn có liên quan, giao thẩm quyền thanh tra về thu BHXH, BHYT cho cơ quan BHXH. + Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ Đảng và chính quyền địa phương, sự phối hợp của các cơ quan quản lý Nhà nước ở địa phương trong công tác thu hồi nợ đọng BHXH, BHYT. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích Đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. 3.2. Nhiệm vụ - Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về BHXH bắt buộc đối với người lao động trên địa bàn tỉnh Đắk lắk. - Đánh giá thực trạng thực quản lý thu hiện nay, những tồn tại và nguyên nhân ảnh hưởng đến công tác quản lý thu trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. - BHXH tỉnh Đắk Lắk cần thực hiện những giải pháp nào để hoàn thiện công tác quản lý thu trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Các vấn đề lý luận cơ bản về BHXH, thu BHXH và quản lý thu BHXH bắt buộc. - Quản lý thu BHXH bắt buộc đối với các đơn vị trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Quản lý thu BHXH là một vấn đề rộng lớn và phức tạp trong khi đó thời gian nghiên cứu có hạn. Trong phạm vi nghiên cứu đề tài này 5
tác giả chỉ tập trung nghiên cứu về quản lý thu BHXH bắt buộc như: các vấn đề thu, nộp BHXH bắt buộc của người lao động, người sử dụng lao động, đối tượng nộp BHXH bắt buộc, phương thức thu, quy trình tổ chức quản lý thu BHXH, nguyên nhân trốn đóng BHXH và những biện pháp chống thất thu BHXH bắt buộc. - Phạm vi về không gian: Đề tài được tiến hành nghiên cứu tại địa bàn tỉnh Đắk Lắk. - Phạm vi về thời gian: Đề tài thực hiện dựa vào thu thập tài liệu có liên quan đến nội dung nghiên cứu trong giai đoạn từ 2015- 2018. Từ đó đưa ra giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng các nguyên lý chung của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng và Nhà nước, đồng thời có sự kế thừa, chọn lọc kết quả các công trình nghiên cứu trước đây. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp thu thập số liệu thông tin - Thu thập số liệu thứ cấp - Thu thập số liệu sơ cấp 5.2.2. Phương pháp xử lý số liệu Số liệu sau khi thu thập, được kiểm tra lại và sang lọc xử lý theo phần mềm Microsoft Excel. 5.2.3. Phương pháp phân tích số liệu 5.2.3.1. Phương pháp thống kê mô tả Dùng phương pháp phân tổ theo loại hình doanh nghiệp để phân tích. Căn cứ tình hình thực tế của các loại hình doanh nghiệp tại tỉnh Đắk Lắk, luận văn chia doanh nghiệp thành 2 nhóm chính là công ty cổ phần và công ty TNHH. 5.2.3.2. Phương pháp thống kê so sánh Phương pháp này được thực hiện thông qua việc đối chiếu giữa các sự vật, hiện tượng với nhau để thấy được những điểm giống và khác nhau giữa chúng. 6
Phương pháp này được thực hiện trong việc nghiên cứu đề tài là so sánh thực trạng công tác QLNN với các mục tiêu, định hướng đã đề ra,… để đưa ra được các kết luận cần thiết. + Số tuyệt đối: Biểu hiện quy mô, giá trị tuyệt đối của một chỉ tiêu nào đó trong một thời gian, địa điểm nhất định. So sánh các chỉ tiêu kinh tế giữa các khoảng thời gian khác nhau để thấy được quy mô phát triển của các chỉ tiêu cần so sánh. + Số tương đối: Là biểu hiện mối quan hệ so sánh giữa các mức độ của đối tượng nghiên cứu, nó cho phép phân tích đặc điểm của hiện tượng trong mối quan hệ so sánh với nhau. Phương pháp này đòi hỏi các chỉ tiêu phân tích và chỉ tiêu dùng làm cơ sở so sánh phải có những điều kiện cơ bản: + Phải thống nhất với nhau về nội dung phản ánh và phương pháp tính toán. + Được xác định trong cùng độ dài thời gian hoặc những thời điểm tương ứng. + Phải có cùng đơn vị tính. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Đề tài có thể sẽ góp phần hệ thống hóa và sáng tỏ thêm một số vấn đề lý luận và thực tiễn về BHXH bắt buộc và quản lý thu BHXH bắt buộc hiện nay trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk 6.2. Ý nghĩa Thực tiễn Đề tài có thể làm tài liệu tham khảo có giá trị cho công tác thu BHXH bắt buộc đối với các cơ quan BHXH trên cả nước. Kết quả nghiên cứu của đề tài các cơ quan quản lý nhàn nước về BHXH có thể vận dụng hoạch định và tổ chức thực hiện, góp phần thực hiện tốt BHXH trên địa bàn 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, kiến nghị thì luận văn bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở khoa học Quản lý thu BHXH bắt buộc Chương 2: Thực trạng Quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk Chương 3: Định hướng, mục tiêu và giải pháp Quản lý thu BHXH bắt buộc 7
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC 1.1. Bảo hiểm xã hội và thu BHXH bắt buộc 1.1.1. BHXH a. Khái niệm: BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH Theo quy định tại Khoản 1 Điều 3 Luật BHXH số 58/2014/QH13 ngày 20/11/2014 thì thuật ngữ BHXH được hiểu là: “Sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH”. b. Ý nghĩa: Ra đời và phát triển cùng với nền kinh tế thị trường, BHXH đã có mặt ở hầu hết các nước trên thế giới. Trình độ phát triển của BHXH được quyết định bởi mức độ phát triển của nền kinh tế, nền kinh tế càng phát triển thì mức độ hoàn thiện của BHXH ngày càng cao và với những đặc trưng riêng có của mình BHXH đã có ý nghĩa thiết thực đối với sự phát triển kinh tế xã hội như sau: - Đối với người lao động: Trong giai đoạn hiện nay khi đất nước đang ngày càng hoàn thiện quá trình công nghiệp hoá- hiện đại hoá thì những "rủi ro" như ốm đau, tai nạn lao động- bệnh nghề nghiệp, thai sản, mất việc làm…lại diễn ra một cách thường xuyên và ngày càng phổ biến hơn, phức tạp hơn. Khi những rủi ro này xảy ra sẽ gây khó khăn cho người lao động vế cả vật chất lẫn tinh thần, ảnh hưởng không tốt cho cả cộng đồng. Với tư cách là một trong những chính sách kinh tế xã hội của Nhà nước, BHXH sẽ góp phần trợ giúp cho cá nhân những người lao động gặp phải rủi ro, bất hạnh bằng cách tạo ra cho họ những thu nhập thay thế, những điều kiện lao động 8
thuận lợi…giúp họ ổn định cuộc sống, yên tâm công tác, tạo cho họ một niềm tin vào tương lai. Từ đó góp phần quan trọng vào việc tăng năng suất lao động cũng như chất lượng công việc cho xí nghiệp nói riêng và cho toàn xã hội nó chung. - Đối với xã hội : Quỹ BHXH là một nguồn tài chính độc lập ngoài ngân sách Nhà nước do các bên tham gia BHXH đóng góp nhằm phân phối lại theo luật định cho mọi thành viên khi bị ngừng hoặc giảm thu nhập gây ra do tạm thời hay vĩnh viễn mất khả năng lao động. Quỹ BHXH không những tác động tới quá trình phát triển kinh tế của đất nước mà còn góp phần tạo ra những cơ sở sản xuất kinh doanh mới, việc làm mới cho người lao động, từ đó giải quyết tình trạng thất nghiệp, tăng thu nhập cho người lao động … dưới nhiều hình thức khác nhau như hình thức đầu tư phát triển phần "nhàn rỗi" của quỹ. 1.1.2. BHXH bắt buộc và Thu BHXH bắt buộc 1.1.2.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa BHXH bắt buộc a. Khái niệm Theo quy định tại Khoản 2 Điều 3 Luật BHXH số 58/2014/QH13 ngày 20/11/2014 BHXH bắt buộc được định nghĩa:“BHXH bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà NLĐ và người SDLĐ phải tham gia”. b. Đặc điểm của BHXH bắt buộc Thứ nhất, BHXH là hoạt động chia sẻ rủi ro của cộng đồng theo nguyễn tắc “số đông bù số ít” và nguyên tắc “tiết kiệm chi tiêu” Theo nguyên tắc “số đông bù số ít”: Rủi ro của một hoặc một số người sẽ được chia sẻ cho nhiều người tham gia BHXH cùng gánh chịu đây là nguyên tắc mang tính đặc thù của hoạt động BHXH. Những rủi ro trong cuộc sống như: ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tàn tật, chết là gánh nặng cho bản thân và gia đình của số ít người không may sẽ trở nên nhẹ bớt sau khi được san sẻ cho nhiều người. Đó chính là sự thể hiện tính tương hỗ của cộng đồng, những thành viên trong xã hội thông qua việc bù trừ rủi ro qua quỹ BHXH. Tính xã hội của BHXH được thể hiện rất rõ nét là cộng đồng chung tay góp lại để chăm lo cho những cá nhân không may mắn gặp rủi ro trong cuộc sống. 9
Theo nguyên tắc “tiết kiệm chi tiêu”: người tham gia BHXH phải để dành một khoản thu nhập bằng việc đều đặn đóng góp vào quỹ BHXH lúc có thu nhập để được hưởng trợ cấp lúc tạm thời hoặc vĩnh viễn mất khả năng lao động Thứ hai, BHXH thực hiện phân phối lại thu nhập của các thành viên trong xã hội theo chiều dọc và chiều ngang: - Theo chiều ngang chỉ thể hiện trong nội bộ những người được hưởng quyền trợ cấp. Đó là phân phối giữa những người khỏe mạnh và người ốm đau hoặc những người không may gặp tai nạn nghề nghiệp, giữa những người đang làm việc và những người nghỉ việc; giữa những người chưa có con và những người có gánh nặng gia đình. - Theo chiều dọc là sự chuyển giao tài sản, sức mua của những người có thu nhập cao cho những người có thu nhập thấp thông qua việc hình thành và sử dụng quỹ BHXH Thứ ba, BHXH là thực thi chính sách xã hội, đảm bảo an toàn và hiệu quả xã hội, không nhằm mục đích kinh doanh - Thay thế hoặc bù đắp những khoản thu nhập bị mất để đảm bảo nhu cầu sinh sông thiết yếu cho người lao động và gia đình - Chăm sóc sức khỏe và chống lại bệnh tật của bản thân người lao động - Đảm bảo điều kiện sống tối thiểu để người lao động không lâm vào túng quẩn, góp phần bảo đảm hạnh phúc gia đình và an toàn xã hội Thứ tư, BHXH phải theo nguyên tắc có đóng có hưởng, quyền lợi tương ứng với nghĩa vụ, đảm bảo sự công bằng và bền vững của hệ thống BHXH. Nguyên tắc này thể hiện tính minh bạch, công bằng, bình đẳng giữa các đối tượng tham gia bảo hiểm có nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm, quỹ BHXH không chi trả trợ cấp cho người không tham gia đóng BHXH. Thứ năm, BHXH thực hiện phân phối trên cơ sở mức đóng góp vào quỹ BHXH, tỷ lệ đóng góp và nức hưởng trợ cấp có mối quan hệ chặt chẽ với tiền lương thu nhập của người được hưởng bảo hiểm 10
c. Ý nghĩa của BHXH bắt buộc - Đối với người lao động: BHXH bắt buộc là một trong những chính sách an sinh - xã hội của Nhà nước góp phần ổn định cuộc sống cho người lao động khi gặp rủi ro, khắc phục những khó khăn thông qua các khoản trợ cấp được chi trả bằng nguồn quỹ BHXH. Trong cuộc sống thường ngày, khi người lao động không may gặp rủi ro như: ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, già yếu hay tử tuất những rủi ro này không chừa một ai luôn rình rập ở khắc mọi nơi. Khi rủi ro xảy ra làm tinh thần và nguồn thu nhập của người lao động bị giảm sút, dựa trên cơ sở mức đóng góp trước đó của người lao động vào quỹ BHXH, cơ quan BHXH sẽ góp phần ổn định đời sống của người lao động bằng cách thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập tạo điều kiện thuận lợi cho người lao động ổn định cuộc sống và yên tâm làm việc - Đối với người sử dụng lao động: Trường hợp người lao động không may bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp nguồn thu nhập bị giảm sút thì cơ quan BHXH sẽ thay đơn vị SDLĐ trả mộ khoản tiền trợ cấp trong khoảng thời gian người lao động tạm thời không đi làm. Như vậy, BHXH bắt buộc đã góp phần làm giảm gánh nặng cho đơn vị SDLĐ khi người lao động không đi làm giúp người lao động có điều kiện nhanh chóng quay trở lại làm việc - Đối với xã hội: BHXH bắt buộc là một trong những chính sách kinh tế - xã hội của Nhà nước, hoạt động của BHXH đem lại sự an toàn và hiệu quả cho xã hội, đặc biệt trong việc phục hồi năng lực làm việc, khả năng sáng tạo của sức lao động. Hệ thống BHXH phát triển sẽ hỗ trợ cho thị trường lao động phát triển, giảm gánh nặng ngân sách Nhà nước trong việc hỗ trợ người cao tuổi không có thu nhập từ lương 1.1.2.2. Thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc a. Khái niệm thu BHXH bắt buộc Để thực hiện thu BHXH bắt buộc phải đảm bảo theo đúng các quy định của Nhà nước, cơ quan BHXH phải xây dựng biện pháp, kế hoạch, tổ chức các thao tác 11