Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại trường Trung học Cơ sở Olympia, Hà Nội

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại trường trung học cơ sở trực thuộc trường phổ thông liên cấp nhằm đảm bảo chất lượng giáo dục nhà trường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại trường Trung học Cơ sở Olympia, Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ MAI HÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ OLYMPIA, HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ MAI HÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ OLYMPIA, HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60140114 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Lê Kim Long HÀ NỘI – 2016
LỜI CẢM ƠN Sau thời gian học tập và nghiên cứu ở trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, được sự giúp đỡ và chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo và sự nỗ lực của bản thân, tác giả đã hoàn thành luận văn khoa học này. Với tình cảm chân thành nhất, tác giả xin gửi lời tri ân sâu sắc tới các thầy giáo, cô giáo, cán bộ Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy, truyền đạt nhiều kiến thức quý báu, tạo mọi điều kiện giúp đỡ tác giả hoàn thành chương trình học tập và nghiên cứu của mình. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Lê Kim Long, người hướng dẫn khoa học, một thầy giáo đầy trách nhiệm, tận tâm, nhiệt tình giúp đỡ tác giả trong việc định hướng cũng như trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tác giả xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo, Ban Giám Hiệu trường THCS Olympia, gia đình, bạn bè đã tạo điều kiện công tác và ủng hộ tác giả trong quá trình học tập, khảo sát thu thập dữ liệu liên quan đến đề tài. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song do điều kiện thời gian, khả năng nghiên cứu còn hạn chế, chắc chắn luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả kính mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo của các thầy giáo, cô giáo, các bạn đồng nghiệp và tất cả những ai quan tâm tới đề tài này. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 25 tháng 11 năm 2016 Tác giả Nguyễn Thị Mai Hà i
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BGH Ban Giám Hiệu CBQL Cán Bộ Quản Lý DHTH Dạy Học Tích Hợp GV Giáo Viên HS Học Sinh SGK Sách Giáo Khoa QL Quản Lý TH-LM Tích hợp – Liên môn THCS Trung Học Cơ Sở THPT Trung Học Phổ Thông ii
MỤC LỤC Lời cảm ơn ........................................................................................................ i Danh mục chữ viết tắt ..................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................ iii Danh mục bảng biểu ..................................................................................... vii Danh mục biểu đồ......................................................................................... viii Danh mục sơ đồ ............................................................................................ viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ................. 6 1.1 Tổng quan nghiên cứu về dạy học tích hợp ở trƣờng Trung học cơ sở ........... ........................................................................................................ 6 1.1.1 Một số công trình nghiên cứu ở nước ngoài .................................... 6 1.1.2 Một số công trình nghiên cứu ở trong nước .................................... 8 1.2 Một số khái niệm cơ bản ..................................................................... 11 1.2.1 Quản lý ........................................................................................... 11 1.2.2 Bản chất, chức năng quản lý.......................................................... 13 1.2.3 Giải pháp quản lý........................................................................... 14 1.2.4 Quản lý giáo dục và quản lý trường học ....................................... 15 1.2.5 Quản lý dạy học ............................................................................. 17 1.2.6 Chất lượng giáo dục ...................................................................... 20 1.2.7 Mối quan hệ giữa quản lý và chất lượng ....................................... 22 1.2.8 Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ............................... 22 1.3 Một số vấn đề lý luận về dạy học tích hợp ........................................ 24 1.3.1 Khái niệm dạy học tích hợp ........................................................... 24 1.3.2 Các mức độ tích hợp trong dạy học tích hợp ................................. 25 1.3.3 Nội dung phương pháp dạy học tích hợp ....................................... 25 iii
1.3.4 Tầm quan trọng của hoạt động dạy học tích hợp ở trường Trung học Cơ sở .................................................................................................. 27 1.4 Một số vấn đề lý luận về quản lý hoạt động dạy học tích hợp trong nhà trƣờng Trung học Cơ sở .................................................................... 29 1.4.1 Xây dựng kế hoạch ......................................................................... 30 1.4.2 Tổ chức thực hiện kế hoạch ........................................................... 30 1.4.3 Chỉ đạo triển khai hoạt động dạy học tích hợp ............................. 31 1.4.4 Kiểm tra, đánh giá ......................................................................... 31 1.5 Các yếu tố tác động đến quản lý hoạt động dạy học tích hợp ở bậc THCS trong bối cảnh hiện nay ................................................................. 32 1.5.1 Những yếu tố khách quan .............................................................. 32 1.5.2 Những yếu tố chủ quan .................................................................. 35 Tiểu kết Chƣơng 1 ......................................................................................... 38 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP TẠI TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ OLYMPIA, HÀ NỘI ............. 39 2.1 Khái quát chung về quận Nam Từ Liêm, Hà Nội............................. 39 2.1.1 Đặc điểm kinh tế - xã hội của Quận................................................ 39 2.1.2 Tình hình giáo dục của Quận .......................................................... 39 2.2 Thực trạng hoạt động dạy học tích hợp tại trƣờng Trung học cơ sở Olympia, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội .................................................... 40 2.2.1 Đặc điểm, tình hình giáo dục của trường Trung học cơ sở Olympia ....40 2.2.2 Giới thiệu hoạt động khảo sát ......................................................... 43 2.2.3 Thực trạng hoạt động dạy học tích hợp tại trường Trung học cơ sở Olympia .................................................................................................... 45 2.3 Thực trạng quản lý dạy học tích hợp ở trƣờng Trung học cơ sở Olympia....................................................................................................... 49 2.3.1 Thực trạng triển khai quản lý dạy học tích hợp.................................... 49 2.3.2 Thực trạng xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp ............................ 51 iv
2.3.3 Thực trạng tổ chức và chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy học tích hợp..... ....................................................................................................... 54 2.3.4 Thực trạng kiểm tra đánh giá dạy học tích hợp .......................................56 2.3.5 Thực trạng bồi dưỡng đào tạo giáo viên DHTH ........................... 57 2.3.6 Thực trạng các điều kiện đảm bảo cho hoạt động dạy học tích hợp ...... 59 2.4 Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động dạy học tích hợp ở trƣờng Trung học cơ sở Olympia ............................................................. 61 2.4.1 Điểm mạnh ..................................................................................... 61 2.4.2 Thuận lợi trong triển khai và quản lý ............................................ 62 2.4.3 Hạn chế và nguyên nhân ................................................................ 64 2.4.4 Khó khăn trong triển khai và quản lý ............................................ 65 Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 69 CHƢƠNG 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP TẠI TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ OLYMPIA, HÀ NỘI ..................................................................................... 70 3.1. Định hƣớng và nguyên tắc đề xuất các biện pháp ........................... 70 3.1.1. Định hướng xây dựng, phát triển giáo dục trường THCS Olympia, Hà Nội ...................................................................................................... 70 3.1.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ................................................. 74 3.2. Các biện pháp nâng cao chất lƣợng quản lý dạy học tích hợp tại trƣờng Trung học cơ sở Olympia, Hà Nội............................................... 76 3.2.1. Tổ chức xây dựng kế hoạch chỉ đạo cụ thể về chương trình, nội dung dạy học tích hợp .............................................................................. 76 3.2.2. Phân cấp, phân quyền, phân nhiệm về dạy học tích ..................... 80 3.2.3. Tổ sinh hoạt chuyên môn dưới hình thức liên hợpmôn, liên khối 82 3.2.4. Tổ chức thanh tra, kiểm tra và giám sát thực hiện dạy học tích hợp .................................................................................................................. 85 3.2.5. Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng thường xuyên cho đội ngũ về dạy học tích hợp .........................................................................................................................87 v
3.2.6. Đầu tư thêm cơ sở vật chất phục vụ phát triển chuyên môn bằng việc xây dựng thư viện tài liệu dạy học tích hợp trực tuyến .................... 89 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp........................................................ 91 3.4 Khảo sát tính cần thiết và khả thi của các biện pháp ...................... 92 3.4.1 Khảo sát tính cần thiết của các biện pháp ...................................... 92 3.4.2 Khảo sát tính khả thi của các biện pháp ......................................... 93 Tiểu kết chƣơng 3 .......................................................................................... 95 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 98 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 100 vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Nhóm năng lực học sinh .................................................................. 23 Bảng 2.1: Số lượng HS, GV dạy các môn ở cấp Trung học cơ sở ................. 42 Bảng 2.2: Đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý cấp Trung học cơ sở ............ 43 Bảng 2.3 Kết quả khảo sát về tầm quan trọng của hoạt động DHTH ............. 47 Bảng 2.4: Kết quả khảo sát thực trạng hoạt động DHTH của GV ................. 48 Bảng 2.5: Kết quả khảo sát thực trạng quản lý DHTH của CBQL ................. 50 Bảng 2.6 : Kết quả khảo sát thực trạng định hướng hoạt động DHTH .......... 52 Bảng 2.7: Kết quả khảo sát thực trạng Lập kế hoạch hoạt động DHTH ........ 53 Bảng 2.8: Kết quả khảo sát thực trạng Tổ chức thực hiện kế hoạch DHTH .. 54 Bảng 2.9: Khảo sát thực trạng tổ chức, chỉ đạo thực hiện kế hoạch DHTH... 55 Bảng 2.10: Khảo sát thực trạng kiểm tra đánh giá hoạt động DHTH ............. 56 Bảng 2.11: Khảo sát thực trạng bồi dưỡng đào tạo hoạt động DHTH ........... 57 Bảng 2.12: Khảo sát thực trạng đảm bảo điều kiện cho hoạt động DHTH .... 59 Bảng 2.13: Khảo sát thực trạng khó khăn của CBQL trong việc quản lý hoạt động DHTH ..................................................................................................... 67 Bảng 2.14: Các yếu tố chính tác động đến hiệu quả triển khai và quản lý DHTH tại trường THCS Olympia ................................................................... 68 Bảng 3.1: Kết quả khảo sát tính cần thiết của các biện pháp đề xuất ............. 92 Bảng 3.2: Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp đề xuất ................ 93 vii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1 : Tỉ trọng khảo sát về tầm quan trọng của hoạt động DHTH ...... 47 Biểu đồ 2.2 Kết quả khảo sát thực trạng định hướng hoạt động DHTH ........ 52 Biểu đồ 2.3: Kết quả khảo sát thực trạng Lập kế hoạch cho DHTH .............. 53 Biểu đồ 2.4: Kết quả khảo sát thực trạng thực hiện kế hoạch DHTH ............ 54 Biểu đồ 2.5: Khảo sát thực trạng kiểm tra đánh giá hoạt động DHTH .......... 56 Biểu đồ 2.6: Vai trò hỗ trợ phối hợp trong hoạt động DHTH ........................ 59 Biểu đồ 2.7: Khảo sát thực trạng đảm bảo điều kiện cho hoạt động DHTH .. 60 Biểu đồ 2.8: Khảo sát thực trạng khó khăn của GV trong triển khai DHTH . 66 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Mối quan hệ giữa các chức năng quản lý ...................................... 14 Sơ đồ 1.2: Quy trình tổ chức dạy học tích hợp ............................................... 26 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Để giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự nhiên và xã hội, kiến thức của một lĩnh vực chuyên môn sẽ không thể thực hiện được. Điều này đòi hỏi các học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp liên quan đến nhiều môn học, các kỹ năng, kinh nghiệm một cách linh hoạt và sáng tạo. Có thể thấy rằng, quan điểm dạy học tích hợp là một bước chuyển từ cách tiếp cận nội dung giáo dục sang tiếp cận năng lực nhằm đào tạo con người có tri thức mới, năng động, sáng tạo khi giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. Trên thế giới, phương thức tích hợp các môn học trong quá trình dạy học xuất hiện từ những năm 60 của thế kỷ XX đã được vận dụng phổ biến. Khi xây dựng chương trình giáo dục phổ thông, xu hướng chung của các nước là tăng cường tích hợp. Theo thống kê của UNESCO, từ năm 1960 đến 1974 có 208/392 chương trình môn Khoa học trong chương trình giáo dục phổ thông các nước thể hiện quan điểm tích hợp ở các mức độ khác nhau. Một nghiên cứu mới đây của Viện Khoa học Giáo dục VN về chương trình Giáo dục Phổ thông của trên 20 nước cho thấy 100% các nước đều xây dựng chương trình theo hướng tích hợp. Trên tinh thần Nghị quyết 29 - NQ/TƯ về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, sau khi Quốc hội thông qua Đề án đổi mới chương trình, SGK giáo dục phổ thông, Bộ GD-ĐT tiếp tục chỉ đạo các cơ sở giáo dục tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên sẵn sàng đáp ứng mục tiêu đổi mới, trong đó tăng cường năng lực dạy học theo hướng “tích hợp, liên môn” là một trong những vấn đề cần ưu tiên. Dạy học tích hợp là đưa những nội dung giáo dục có liên quan vào quá trình dạy học các môn học như: tích hợp giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia ... Dạy học liên môn là xác định các nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học để 1
dạy học, tránh việc học sinh phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau. Với quan điểm giáo dục tiên tiến, Trường Olympia đã tiếp cận và sử dụng phương pháp dạy học tích hợp liên môn. Phương pháp này đã được triển khai đến các môn học như đưa kỹ thuật Tin học (làm phim) vào môn Lịch sử; đưa kỹ thuật biểu diễn (đóng kịch) vào môn Văn, dự án liên môn Lý - Hóa - Sinh “Làm nước hoa”, dự án liên môn Văn - Sử - Địa “Nước Nga Thế kỷ 19”, tích hợp môn xã hội – nhân văn (Humanity) cho học sinh cấp THCS ... Các hoạt động trên bước đầu mang đã mang lại sự hào hứng và tạo động lực học tập cho học sinh. Tuy nhiên, trong việc triển khai phương pháp, giáo viên vẫn còn những bỡ ngỡ, dẫn đến hiệu quả chưa đạt được hoàn toàn như mong muốn. Ngoài ra, tại trường Olympia, chưa có ai nghiên cứu về vấn đề này. Vì vậy, tác giả chọn đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ của mình với tiêu đề: “Quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại trường Trung học Cơ sở Olympia, Hà Nội”. 2. Mục đích nghiên cứu Tác giả xác định mục đích nghiên cứu là đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại trường trung học cơ sở trực thuộc trường phổ thông liên cấp nhằm đảm bảo chất lượng giáo dục nhà trường. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu đề ra như trên, đề tài sẽ tập trung vào các nhiệm vụ sau: 3.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp và hoạt động dạy học tích hợp. 3.2. Khảo sát thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp ở trường THCS Olympia và phân tích nguyên nhân của thực trạng; Xác định 2
các yếu tố, nguyên nhân cơ bản ảnh hưởng đến hiệu quả việc quản lý dạy học tích hợp tại trường THCS Olympia. 3.3. Trên cơ sở phân tích thực trạng và nguyên nhân, đề xuất một số biện pháp quản lý khả thi nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại trường THCS Olympia, áp dụng phổ biến ở các trường THCS khác trên địa bàn thành phố Hà Nội. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học tích hợp tại trường THCS. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại trường THCS Olympia, quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. 5. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp ở trường THCS Olympia từ năm 2014 đến năm 2016. 6. Câu hỏi nghiên cứu Cần những biện pháp quản lý như thế nào để nâng cao hiệu quả của những hoạt động dạy học tích hợp ở trường trung học cơ sở trực thuộc trường liên cấp tư thục? 7. Giả thuyết khoa học Hoạt động dạy học tích hợp đang bắt đầu được nghiên cứu, thực hiện thí điểm tại các trường Tiểu học, THCS và THPT tại Việt Nam. Nhưng trong giai đoạn này các trường còn bỡ ngỡ nên việc triển khai còn thiếu sự đồng bộ, các trường cũng chưa nhận được nhiều sự quan tâm và định hướng chỉ đạo của các cơ quan quản lý giáo dục. Việc nâng cao nhận thức về đổi mới với hình thức dạy học tích hợp và áp dụng một số biện pháp quản lý phù hợp từ lập kế hoạch, tổ chức chỉ đạo và kiểm tra đánh giá sẽ góp phần nâng cao chất lượng hoạt động triển khai dạy học tích hợp hiện nay ở các trường THCS nói chung và Trường THCS Olympia nói riêng. 3
8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 8.1. Ý nghĩa lý luận: Tổng kết lý luận về công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp ở trường Olympia, chỉ ra những thành công và mặt hạn chế, cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng một số phương pháp quản lý hiệu quả cho hoạt động này. 8.2. Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu có thể được áp dụng cho công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp ở các trường THCS ở thành phố Hà Nội. 9. Phƣơng pháp nghiên cứu 9.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Thu thập các tài liệu liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu, đặc biệt về quản lý các hoạt động chuyên môn nhà trường; phân tích, phân loại, xác định các khái niệm cơ bản; đọc sách, tham khảo các công trình nghiên cứu có liên quan để hình thành cơ sở lý luận cho đề tài. Cơ sở lý luận có thể được xác định bằng việc: nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, quản lý công tác DHTH; về phương pháp dạy học tích hợp; về các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý hoạt động dạy học tích hợp. 9.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Điều tra bằng bảng hỏi: Phiếu trưng cầu gồm các câu hỏi đóng/mở về vấn đề hoạt động dạy học tích hợp, và quản lý hoạt động dạy học tích hợp. Đối tượng khảo sát sẽ là giáo viên, cán bộ quản lí nhà trường từ bộ môn đến Ban giám hiệu. Phỏng vấn: Kỹ thuật nghiên cứu này nhằm thu thập những thông tin sâu về một số vấn đề cốt lõi của đề tài. Nhóm đối tượng phỏng vấn sẽ hạn chế hơn và tập trung vào giáo viên và cán bộ quản lý. 4
Quan sát: Tác giả sẽ chủ động quan sát với kỹ thuật chụp ảnh, quay phim các hoạt động tích hợp liên môn đã và đang được triển khai tại trường Olympia; đồng thời quan sát các hình ảnh và thông tin về các hoạt động dạy học tích hợp triển khai ở một số trường học trong nước. 9.3. Đánh giá chất lượng qua sản phẩm đầu ra Dựa trên các số liệu thống kê được về việc triển khai hình thức dạy học tích hợp ở các trường THCS qua một số tài liệu sưu tầm được; về thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy tích hợp tại trường THCS Olympia nhằm đưa ra những nhận định, phân tích, đánh giá thực trạng và giải pháp quản lí hoạt động dạy học tích hợp tại các trường THCS. 10. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn dự kiến được trình bày theo 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại các trường THCS. Chƣơng 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại trường THCS Olympia, Hà Nội. Chƣơng 3: Biện pháp quản lý nâng cao hiệu quả dạy học tích hợp tại trường THCS Olympia, Hà Nội 5
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1 Tổng quan nghiên cứu về dạy học tích hợp ở trƣờng Trung học cơ sở 1.1.1 Một số công trình nghiên cứu ở nước ngoài Khi xây dựng chương trình giáo dục phổ thông, xu hướng chung của các nước trên thế giới hiện nay là tăng cường tích hợp, đặc biệt là ở cấp Tiểu học và Trung học cơ sở. Theo thống kê của UNESCO (từ năm 1960 đến năm 1974) có 208/ 392 chương trình môn khoa học trong chương trình giáo dục phổ thông các nước thể hiện quan điểm tích hợp ở các mức độ khác nhau. Một nghiên cứu mới đây của Viện khoa học giáo dục Việt Nam về chương trình giáo dục phổ thông 20 nước cho thấy 100% các nước đều xây dựng chương trình theo hướng tích hợp. Trên thế giới, dạy học tích hợp (DHTH) đã trở thành một trào lưu sư phạm hiện đại bên cạnh các trào lưu sư phạm như: dạy học theo mục tiêu, dạy học giải quyết vấn đề, dạy học phân hoá, tương tác... Trào lưu sư phạm dạy học tích hợp xuất phát từ quan niệm coi học tập là một quá trình góp phần hình thành ở học sinh những năng lực rõ ràng, trong đó HS học cách sử dụng phối hợp các kiến thức, kĩ năng và thao tác đã lĩnh hội được. Tư tưởng tích hợp trong dạy học được thể hiện ở việc xây dựng chương trình dạy học của nhiều nước từ những năm 60 của thế kỉ XX và ngày càng được áp dụng rộng rãi. Một số tác giả trên thế giới nghiên cứu về dạy học tích hợp như: Xavier Roegiers cho rằng giáo dục nhà trường phải chuyển từ đơn thuần dạy kiến thức sang phát triển ở HS các năng lực hành động, xem năng lực (compétence) là khái niệm cơ sở" của khoa sư phạm tích hợp (pédagogie de l'intégration). Theo Xavier Roegiers, sư phạm tích hợp là một 6
quan niệm về quá trình học tập, trong đó toàn bộ quá trình học tập góp phần hình thành ở HS những năng lực cụ thể có dự tính trước những điều kiện cần thiết cho HS, nhằm phục vụ cho các quá trình học tập sau này hoặc nhằm hoà nhập HS vào cuộc sống lao động. Như vậy sư phạm tích hợp tìm cách làm cho quá trình học tập có ý nghĩa. Theo Xavier Roegiers, có 4 cách tích hợp môn học: - Cách 1: Những ứng dụng chung cho nhiều môn học, được thực hiện ở cuối năm học hay cuối cấp học. - Cách 2: Những ứng dụng chung cho nhiều môn học được thực hiện ở những thời điểm đều đặn trong năm học. - Cách 3: Phối hợp quá trình học tập những môn học khác nhau bằng đề tài tích hợp. Cách này được áp dụng cho những môn học gần nhau về bản chất, mục tiêu hoặc cho những môn học có đóng góp bổ sung cho nhau, thường dựa vào một môn học công cụ. Trong trường hợp này môn học tích hợp được cùng một GV giảng dạy. - Cách 4: Phối hợp quá trình học tập những môn học khác nhau bằng các tình huống tích hợp, xoay quanh những mục tiêu chung cho một nhóm môn, tạo thành môn học tích hợp. Lên cấp THCS, hệ thống khái niệm trong các môn học phức tạp hơn, mỗi môn học thường do một GV được đào tạo chuyên đảm nhiệm, do đó cách tích hợp thứ 3 khó thực hiện, người ta thiên về áp dụng cách 4, tuy có nhiều khó khăn nhưng phải tìm cách vượt qua vì DHTH là xu hướng tất yếu, đem lại nhiều lợi ích. Tác giả D' Hainaut (1977) đưa ra 4 quan điểm khác đối với các môn học - Quan điểm "đơn môn": có thể xây dựng chương trình học tập theo hệ thống nội dung của một môn học riêng biệt. Các môn học được tiếp cận một cách riêng rẽ. - Quan điểm "đa môn": một chủ đề trong nội dung học tập có liên quan với những kiến thức, kĩ năng thuộc một số môn học khác nhau. Các môn học 7
tiếp tục được tiếp cận riêng rẽ, chỉ phối hợp với nhau ở một số đề tài nội dung. - Quan điểm "liên môn": nội dung học tập được thiết kế thành một chuỗi vấn đề, tình huống đòi hỏi muốn giải quyết phải huy động tổng hợp kiến thức kĩ năng của những môn học khác nhau. - Quan điểm "xuyên môn": nội dung học tập hướng vào phát triển những kĩ năng, năng lực cơ bản mà học sinh có thể sử dụng vào tất cả các môn học, trong việc giải quyết những tình huống khác nhau. Nhu cầu phát triển xã hội hiện đại đòi hỏi nhà trường hướng tới quan điểm liên môn và quan điểm xuyên môn. Để đáp ứng và phù hợp với thực tiễn giáo dục phổ thông, chương trình đào tạo GV ở một số nước như Anh, Úc chuyển theo hướng tích hợp nhằm phát triển cho sinh viên sư phạm nền tảng về tri thức và triết lý cá nhân về chuyên môn sư phạm và năng lực nghề nghiệp. Điều này giúp sinh viên sư phạm trở thành những nhà chuyên môn sư phạm biết kết hợp chặt chẽ giữa dạy lý thuyết và trải nghiệm thực tế, ứng dụng lý thuyết dạy học và giáo dục chung vào lĩnh hội những lĩnh vực giảng dạy cụ thể. Một mặt khác, khối kiến thức cơ sở ngành không được tách biệt thành những môn học cụ thể như Toán, Tiếng Việt, Lịch sử ... mà được tích hợp vào các học phần về nghiên cứu chương trình môn học (lý luận dạy học môn học). Xây dựng chương trình đào tạo GV theo hướng tích hợp làm chương trình gọn nhẹ và tạo điều kiện cho sinh viên tự học, tự nghiên cứu ở nhà. Như vậy, nghiên cứu chương trình đào tạo GV của Anh và Úc có thể nhận thấy: sinh viên ngay từ khi còn học nghề sư phạm đã được chú trọng hình thành năng lực và kỹ năng dạy học tích hợp. 1.1.2 Một số công trình nghiên cứu ở trong nước Ở Việt Nam, thời gian gần đây đã có nhiều nghiên cứu về vấn đề dạy học tích hợp dưới góc độ lý luận dạy học nói chung và lý luận dạy học môn học nói riêng, trong đó vấn đề được các nhà nghiên cứu quan tâm là việc 8
xây dựng chương trình và sách giáo khoa theo quan điểm tích hợp. Ở cấp Trung học cơ sở và Trung học phổ thông, tích hợp môn học còn đang được nghiên cứu thử nghiệm trong phạm vi hẹp mà chưa được triển khai đại trà. Xu hướng dạy học tích hợp ở Việt Nam nhằm mục tiêu rút gọn thời lượng trình bày tri thức của nhiều môn học và chú trọng tập dượt cho học sinh cách vận dụng tổng hợp các tri thức vào thực tiễn. Thực tế cho thấy, để giải quyết một vấn đề thực tiễn thường phải huy động tri thức của nhiều môn học – dạy từng môn học riêng sẽ đem lại những tri thức hàn lâm có hệ thống nhưng khó vận dụng vào thực tiễn. Thực trạng dạy học tích hợp tại Việt Nam cho thấy, ở cấp Tiểu học về cơ bản đã quán triệt tinh thần tích hợp trong quá trình xây dựng chương trình, chẳng hạn môn Tìm hiểu Tự nhiên và Xã hội ở các lớp 1, 2, 3, môn Khoa học, môn Lịch sử và Địa lí. Ở các lớp 4, 5, Trung học cơ sở và Trung học phổ thông đã thực hiện tích hợp các nội dung trong từng môn học, ví dụ: tích hợp các phân môn Cơ học điện nhiệt học và quang học trong môn Vật Lý, Đại số, Hình học, Lượng giác trong môn Toán, Hóa học hữu cơ và Hóa học vô cơ trong môn Hóa học, Địa lý tự nhiên và Địa lý kinh tế xã hội trong môn Địa lý, Tiếng Việt, Văn học và Tập làm văn trong môn Ngữ Văn; tích hợp các nội dung giáo dục với năng lượng, biến đổi khí hậu, kỹ năng sống, dân số, sức khỏe sinh sản vào nhiều môn học khác nhau. [1, tr. 38 ] Những năm gần đây, có nhiều đề tài, công trình nghiên cứu đã đưa ra các biện pháp nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt là chất lượng dạy học tích hợp và quản lý dạy học tích hợp ở các nhà trường phổ thông. Một số ví dụ như sau: - Theo tác giả Trần Bá Hoành trong báo cáo “Dạy học tích hợp”, 2012, việc dạy học tích hợp ở các trường phổ thông không chỉ liên quan với việc thiết kế nội dung chương trình mà còn đòi hỏi sự thay đổi đồng bộ về cách tổ chức dạy học, đổi mới phương pháp dạy và học, thay đổi việc kiểm tra, đánh giá. 9
- Tại hội thảo “Dạy học tích hợp - dạy học phân hóa trong chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015” do Bộ GD-ĐT tổ chức ở TPHCM ngày 27/11/2012, nhiều tác giả đưa ra mô hình dạy học tích hợp và phân hóa cho giáo dục phổ thông nước nhà dựa trên kinh nghiệm một số nước như Hàn Quốc, Pháp… và đề xuất xu hướng tích hợp trong chương trình bậc THCS, ngoài các môn bắt buộc sẽ có các môn tự chọn. Nhiều nhà nghiên cứu đề xuất cần chú trọng đến việc tích hợp trong nhiều môn học và giảm các môn học bắt buộc, tăng môn học tự chọn. Ngoài các môn học Toán, Ngữ Văn, Ngoại ngữ, Công nghệ, Giáo dục Công dân sẽ xây dựng hai môn học mới gồm môn Khoa học Tự nhiên (trên cơ sở các môn Lý, Hóa, Sinh trong chương trình hiện hành) và môn Khoa học Xã hội (trên cơ sở môn Sử, Địa hiện hành cùng các vấn đề xã hội). - Theo tác giả Đỗ Hương Trà, trong nghiên cứu “Dạy học tích hợp liên môn: những yêu cầu đặt ra trong việc xây dựng, lựa chọn nội dung và tổ chức dạy học” (2015), nhận thấy: Dạy học tích hợp liên môn có thể dẫn đến việc thay đổi tổ chức sinh hoạt chuyên môn ở nhà trường, có thể tổ chức các nhóm giáo viên hoạt động xung quanh các chủ đề liên môn, điều này đối lập với cách tổ chức các nhóm chuyên môn riêng biệt. Việc xây dựng nội dung liên môn chưa phải là điều kiện đủ cho phép người học lĩnh hội các kiến thức tích hợp để giải quyết các vấn đề của thực tiễn. Nội dung liên môn cần được thể hiện qua tiến trình sư phạm nhằm thuận lợi cho việc tích hợp nội dung các môn học cũng như hoạt động tìm tòi nghiên cứu để người học có thể xây dựng kiến thức tích hợp. - Luận văn “Quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học Tự nhiên tại trường Quốc tế Liên hiệp quốc Hà Nội”(2015) của tác giả Dương Thị Bích Liên đã đưa ra những biện pháp quản lý đối với một tổ bộ môn trong việc dạy học 1 môn học là môn Khoa học Tự nhiên. - Luận văn “Quản lý hoạt động dạy học nội dung tích hợp tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong các môn Khoa học xã hội ở trường Trung học phổ 10