Luân văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động tổ chuyên môn các trường Trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

Chia sẻ: Ganuongmuoiot | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là trên cơ sở nghiên cứu lý luận, các văn bản chỉ đạo và thực trạng của 3 các đơn vị về quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ, nâng cao hiệu quả các hoạt động tổ chuyên môn trong các nhà trường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luân văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động tổ chuyên môn các trường Trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC MAI QUẢNG ĐẠI QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN HẢI HẬU, TỈNH NAM ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC MAI QUẢNG ĐẠI QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN HẢI HẬU, TỈNH NAM ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60 14 01 14 Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐINH VIỆT HÒA HÀ NỘI - 2016
LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành theo chương trình đào tạo thạc sĩ chuyên ngành quản lý giáo dục của trường Đại học Giáo dục- Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban giám hiệu, Phòng quản lý Đào tạo sau đại học, Khoa quản lý giáo dục trường Đại học giáo dục và quý thầy cô đã tận tình giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tác giả cũng chân thành cảm ơn Lãnh đạo Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Nam Định đã tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả học tập; Ban giám hiệu và quý thầy cô của các trường Trung học phổ thông huyện Hải Hậu và bạn bè đồng nghiệp đã giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Đinh Việt Hòa đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng 11 năm 2016 Tác giả Mai Quảng Đại i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Mai Quảng Đại ii
MỤC LỤC Lời cảm ơn.............................................................................................................. i Lời cam đoan.........................................................................................................ii Mục lục.................................................................................................................iii Danh mục các bảng .............................................................................................vii Danh mục các biểu đồ, sơ đồ .............................................................................viii MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........................ 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................ 5 1.2. Một số khái niệm liên quan của đề tài ........................................................... 8 1.2.1. Quản lý và chức năng quản lý..................................................................... 8 1.2.2. Quản lý giáo dục ....................................................................................... 12 1.2.3. Quản lý nhà trường.................................................................................... 13 1.3. Hoạt động tổ chuyên môn ............................................................................ 14 1.3.1. Tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông ......................................... 14 1.3.2. Nhiệm vụ tổ chuyên môn trong trường trung học phổ thông ................... 15 1.3.3. Hoạt động của tổ chuyên môn trong trường trung học phổ thông................ 16 1.4. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ............................................................... 20 1.4.1. Nhiệm vụ của hiệu trưởng trường trung học phổ thông ........................... 20 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động của tổ chuyên môn của hiệu trưởng trường trung học phổ thông............................................................................................. 23 1.5. Vị trí trường trung học phổ thông trong Hệ thống giáo dục quốc dân ........ 28 1.6. Một số yêu cầu đổi mới đối với trường trung học phổ thông trong giai đoạn hiện nay ............................................................................................................... 30 1.6.1. Đổi mới nội dung giảng dạy...................................................................... 30 1.6.2. Đổi mới phương pháp giảng dạy............................................................... 31 1.6.3. Đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh .......................................................... 32 1.6.4. Đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn ............................................................. 32 iii
1.7. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tổ chuyên môn ................ 33 1.7.1. Yếu tố chủ quan......................................................................................... 33 1.7.2. Yếu tố khách quan..................................................................................... 35 Tiểu kết chương 1................................................................................................ 36 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN HẢI HẬU, TỈNH NAM ĐỊNH.................................................................................. 37 2.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội và giáo dục của Huyện Hải Hậu Tỉnh Nam Định............................................................................................ 37 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên của Huyện Hải Hậu Tỉnh Nam Định.......................... 37 2.1.2. Tình hình kinh tế xã hội ở Huyện Hải Hậu Tỉnh Nam Định. ................... 37 2.1.3. Tình hình phát triển văn hóa, giáo dục của Huyện Hải Hậu Tỉnh Nam Định. .................................................................................................................... 38 2.1.4. Khái quát về các trường trung học phổ thông công lập huyện Hải Hậu tỉnh Nam Định...................................................................................................................... 39 2.2. Thực trạng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu tỉnh Nam Định ................................................................. 43 2.2.1. Thực trạng về số lượng đội ngũ Tổ trưởng chuyên môn .......................... 44 2.2.2. Thực trạng về cơ cấu đội ngũ Tổ trưởng chuyên môn.............................. 45 2.2.3. Thực trạng chất lượng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn ............................. 46 2.3. Thực trạng hoạt động của tổ chuyên môn.................................................... 47 2.3.1. Thực trạng công tác xây dựng, thực hiện kế hoạch chuyên môn và kế hoạch giảng dạy bộ môn của tổ chuyên môn ...................................................... 47 2.3.2. Thực trạng sinh hoạt chuyên môn của tổ chuyên môn ............................. 48 2.3.3. Thực trạng thực hiện quy chế chuyên môn và hồ sơ chuyên môn ............... 50 2.3.4. Thực trạng hoạt động bồi dưỡng và tự bồi dưỡng các chuyên đề ................ 51 2.3.5. Thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng thiết bị dạy học của giáo viên trong tổ chuyên môn............................................................................ 52 2.3.6. Thực trạng công tác kiểm tra đánh giá cho điểm của giáo viên ............... 52 iv
2.3.7. Thực trạng việc thực hiện phong trào thi đua và viết sáng kiến kinh nghiệm ................................................................................................................. 53 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn.................................................. 53 2.4.1. Xây dựng kế hoạch chuyên môn............................................................... 54 2.4.2. Tổ chức các hoạt động của tổ chuyên môn ............................................... 56 2.4.3. Chỉ đạo các hoạt động của tổ chuyên môn................................................ 61 2.4.4. Công tác kiểm tra, đánh giá các hoạt động của tổ chuyên môn................ 65 2.5. Đánh giá thực trạng hoạt động của tổ chuyên môn và quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ..................................................................................................... 68 2.5.1. Đánh giá thực trạng hoạt động của tổ chuyên môn .................................. 68 2.5.2. Đánh giá thực trạng quản lý hoạt động của tổ chuyên môn...................... 70 Tiểu kết chương 2................................................................................................ 71 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN HẢI HẬU, TỈNH NAM ĐỊNH ......................................................................... 73 3.1. Những nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ............................................................................................................................. 73 3.1.1. Nguyên tắc đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo ........................................................................................................................ 73 3.1.2. Nguyên tắc mang tính thực tiễn ................................................................ 73 3.1.3. Nguyên tắc kế thừa và phát triển............................................................... 74 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .............................................................. 74 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ............................................................ 74 3.2. Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn các trường trung học phổ thônghuyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định .......................................................... 75 3.2.1. Biện pháp 1: Xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn và giáo viên ...................................................................................................................... 75 3.2.2. Biện pháp 2: Quản lý công tác xây dựng và thực hiện kế hoạch chuyên môn, chương trình giáo dục tổ bộ môn và giáo viên .......................................... 80 v
3.2.3. Biện pháp 3: Quản lý sinh hoạt chuyên môn của tổ chuyên môn theo hướng đổi mới dạy học........................................................................................ 82 3.2.4. Biện pháp 4: Đầu tư và nâng cao hiệu quả sử dụng công nghệ thông tin, thiết bị dạy học phục vụ hoạt động dạy học theo hướng đổi mới....................... 88 3.2.5. Biện pháp 5: Quản lý công tác thi đua - khen thưởng, viết và áp dụng sáng kiến kinh nghiệm vào thực tiễn ........................................................................... 92 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .................................................................. 95 3.4. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp ............................ 97 3.4.1. Khảo sát về mức độ cấp thiết của các biện pháp quản lý hoạt động của tổ chuyên môn các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định .. 97 3.4.2. Khảo sát về mức độ khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động của tổ chuyên môn các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu ............................ 99 Tiểu kết chương 3.............................................................................................. 104 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 105 1. Kết luận ......................................................................................................... 105 2. Khuyến nghị .................................................................................................. 106 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 108 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 111 vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2. 1. Kết quả khảo sát thực trạng xây dựng kế hoạch chuyên môn của Hiệu trưởng ......................................................................................................... 54 Bảng 2. 2. Kết quả đánh giá thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động tổ chuyên môn của Hiệu trưởng........................................................................................... 57 Bảng 2. 3. Kết quả khảo sát thực trạng chỉ đạo hoạt động của tổ chuyên môn của Hiệu trưởng................................................................................................... 61 Bảng 2. 4. Kết quả khảo sát thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động của tổ chuyên môn của Hiệu trưởng .............................................................................. 65 Bảng 3. 1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của 5 biện pháp đề xuất quản lý hoạt động của tổ chuyên môn...................................................................................... 98 Bảng 3. 2. Kết quả khảo sát tính khả thi của 5 biện pháp đề xuất quản lý hoạt động của tổ chuyên môn.................................................................................... 100 Bảng 3. 3. Tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động của tổ chuyên môn............................................................... 102 vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Biểu đồ 2. 1. Kết quả khảo sát 4 chức năng quản lý hoạt động của tổ chuyên môn............................................................................. 70 Biểu đồ 3. 1. Điểm khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi các biện pháp quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ........................................... 102 Sơ đồ 1. 1. Quan hệ các chức năng quản lý .............................................. 11 Sơ đồ 3. 1. Sơ đồ tổ hợp mối quan hệ giữa 5 biện pháp đề xuất quản lý . 96 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nâng cao chất lượng Giáo dục và đào tạo là một yêu cầu hết sức cấp thiết hiện nay nhằm đào tạo ra những công dân có đủ phẩm chất, năng lực đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước. Để thực hiện tốt vấn đề này, một trong những giải pháp có tính chất quyết định là nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo. Nhận thức sâu sắc vấn đề này, trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, biện pháp về xây dựng đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã xác định:“Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dụcViệt Nam theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá, dân chủ hoá và hội nhập quốc tế, trong đó đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục là khâu then chốt”. Khi xác định những nhiệm vụ, giải pháp về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII, Bộ Chính trị đã chỉ rõ:“Xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý đủ về số lượng, đáp ứng yêu cầu về chất lượng…chuẩn hoá trong đào tạo, tuyển chọn, sử dụng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục các cấp”. Như vậy, đội ngũ nhà giáo có vai trò rất to lớn và phát triển đội ngũ nhà giáo ở các nhà trường là một vấn đề cấp thiết hiện nay. Ở các nhà trường nói chung, nhà trường Trung học phổ thông nói riêng, tổ chuyên môn có ý nghĩa rất quan trọng, tác động trực tiếp đến kết quả giáo dục trong nhà trường, trong đó vai trò của người tổ trưởng chuyên môn là rất to lớn. Tổ trưởng chuyên môn là người trực tiếp triển khai những yêu cầu về mục tiêu, nội dung, chương trình, hình thức, phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện của nhà trường. Vì vậy, quản lý hoạt động tổ chuyên môn là một trong những vấn đề trọng tâm và thường xuyên của người Hiệu trưởng. Trước yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện, nâng cao chất lượng nền giáo dục Việt Nam nói chung, chất lượng giáo dục ở các nhà trường trung học phổ thông nói riêng, Hiệu trưởng - người lãnh đạo, chỉ đạo công tác giáo dục 1
và đào tạo cần thay đổi tư duy quản lý, phải có kiến thức, có kỹ năng quản lý tổ chuyên môn cũng như giáo viên nhà trường theo hướng chuẩn hoá, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Trong những năm qua, công tác quản lý nhà trường nói chung và công tác quản lý hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng các trường trung học phổ thông ở huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định đã thu được những kết quả nhất định nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập. Ở một số trường, việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng còn mang tính chủ quan, làm theo kinh nghiệm, thiếu tính khoa học. Điều này đã ảnh hưởng rất lớn đến việc nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay. Do vậy, quản lý hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng ở các trường trung học phổ thông ở huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định là một vấn đề quan trọng. Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài “Quản lý hoạt động tổ chuyên môn các trường Trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định” làm vấn đề nghiên cứu.. 2. Câu hỏi nghiên cứu 1) Thực trạng hoạt động tổ chuyên môn và quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu đang diễn ra như thế nào? 2) Có những biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn nào góp phần nâng cao chất lượng hoạt động tổ chuyên môn các trường Trung học phổ thông huyện Hải Hậu? 3. Giả thuyết khoa học Việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu nếu được áp dụng một cách khoa học, phù hợp với điều kiện cụ thể của nhà trường sẽ góp phần đem lại hiệu quả trong việc nâng cao năng lực đội ngũ, phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của học sinh. 4. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, các văn bản chỉ đạo và thực trạng của 2
các đơn vị về quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ, nâng cao hiệu quả các hoạt động tổ chuyên môn trong các nhà trường. 5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 5.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động tổ chuyên môn các trường trung học phổ thông. 5.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động tổ chuyên môn các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 1) Nghiên cứu lý luận về hoạt động tổ chuyên môn và quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại trường trung học phổ thông hiện nay. 2) Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. 3) Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. 7. Phạm vi và giới hạn nghiên cứu 1) Đề tài nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định từ năm 2012 - 2016. 2) Giới hạn địa bàn khảo sát: Các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. 3) Đối tượng khảo sát: khảo sát 7 trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. 8. Phương pháp nghiên cứu 1) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu các lý luận khoa học, các văn bản pháp quy về loại hình trường trung học phổ thông về hoạt động của tổ chuyên môn; các đề tài khoa học đã nghiên cứu khác có liên quan 3
đến đề tài. 2) Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát; - Phương pháp điều tra (phỏng vấn, phiếu điều tra); - Phương pháp chuyên gia (hỏi ý kiến chuyên gia); - Sử dụng toán thống kê để xử lý các kết quả nghiên cứu. 9. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 9.1. Ý nghĩa lý luận Đề tài nghiên cứu góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận của việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường trung học phổ thông. 9.2. Ý nghĩa thực tiễn Trên cơ sở đúc kết những kinh nghiệm quản lý hoạt động tổ chuyên môn đã có, đề xuất những biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn phù hợp với thực tế và có tính khả thi nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần tích cực vào việc thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện của nhà trường. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, phần nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông. - Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. - Chương 3: Một số biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. 4
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Để đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hướng đến một nền kinh tế tri thức trong tương lai, Ngành giáo dục phải thực hiện nhiệm vụ đào tạo cho đất nước những con người mới đủ khả năng thực hiện nhiệm vụ mà thời đại giao phó. Trước tình hình thực tiễn của đất nước và thế giới hiện nay, Đảng đã liên tục lãnh chỉ đạo Ngành phải thực hiện đổi mới giáo dục. Cụ thể, trong Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII, Đảng đã khẳng định chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2020: “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế. Trong đó, đổi mới cơ chế giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ giáo dục là khâu then chốt” [11, tr. 19]; trong mục tiêu cụ thể của Nghị quyết 29 đã đề ra: “Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn.” và “Bảo đảm cho học sinh có trình độ trung học cơ sở (hết lớp 9) có tri thức phổ thông nền tảng, đáp ứng yêu cầu phân luồng mạnh sau trung học cơ sở; trung học phổ thông phải tiếp cận nghề nghiệp và chuẩn bị cho giai đoạn học sau phổ thông có chất lượng. Nâng cao chất lượng phổ cập giáo dục, thực hiện giáo dục bắt buộc 9 năm từ sau năm 2020.” [29, tr. 3]. Trước yêu cầu của Đảng về nhiệm vụ của bậc trung học, nhất là trung học phổ thông mỗi nhà trường phải cụ thể hóa nhiệm vụ bằng những hành động vừa đáp ứng yêu cầu vừa phải phù hợp với tồn tại khách quan hiện có của nhà trường. Trong đó, hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà trường vừa phải cơ bản kế thừa những ưu thế đã có, vừa phải thay đổi để đáp ứng yêu cầu con người mới của xã hội. 5
Chất lượng giáo dục của nhà trường phụ thuộc các yếu tố điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và giáo dục; yếu tố con người (đội ngũ giáo viên, năng lực học sinh, mặt bằng dân trí); sự quan tâm của xã hội; truyền thống, văn hóa của nhà trường và nhất là năng lực lãnh đạo và quản lý của người hiệu trưởng. Người hiệu trưởng có vai trò như một thuyền trưởng, xác định mục đích xa cần đến và các mục tiêu ngắn hơn để từng bước đạt được mục đích mà mình đã đề ra. Để đạt được mục tiêu đó người hiệu trưởng phải biết linh hoạt sử dụng các nguồn “năng lượng” để tạo động lực, vận hành các bộ phận để vận hành chung con tàu; phải biết các điểm mạnh, điểm yếu để hạn chế khuyết điểm, phát huy ưu điểm của từng bộ phận; phải biết “sửa chữa”, “tinh chỉnh” tạo sự hài hòa và sự liên kết giữa các bộ phận để giúp con tàu vận hành trơn tru. Trong tất cả các vận hành ấy, hoạt động chuyên môn được xem là loại vận hành chính - vận hành xương sống của nhà trường. Hoạt động của tổ chuyên môn trong các trường trung học phổ thông thời gian qua phần lớn hoạt động theo các quy định chung của Ngành, ngoài ra tùy theo đặc thù của từng trường mà hoạt động chuyên môn ở mỗi trường cũng có những nét riêng. Tùy đặc điểm, tình hình về nhiều yếu tố từ chủ quan người quản lý đến điều kiện khách quan như : điều kiện cơ sở vật chất – thiết bị dạy học; chất lượng đội ngũ; chất lượng đầu vào của học sinh; sự quan tâm của gia đình, của xã hội đến sự nghiệp giáo dục của nhà trường. Ngày nay, với yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện của nền giáo dục nước nhà, giáo dục không những phải quan tâm giáo dục học sinh một cách toàn diện mà còn phải quan tâm đến sự phát huy năng lực cá nhân của mỗi em. Do đó, các vấn đề liên quan đến hoạt động chuyên môn của nhà trường từ chương trình khung, nội dung môn học, phương pháp giảng dạy, cách thức tổ chức dạy – học, kiểm tra đánh giá… cho đến công tác đào tạo đội ngũ nhà giáo của các trường sư phạm trong tương lai cũng phải dần thay đổi, hướng tới việc không những phải trang bị kiến thức khoa học vững chắc, trang bị nghiệp vụ sư phạm mà nhà trường còn phải rèn luyện kỹ năng sống, kỹ năng phân tích và kỹ năng tổ chức hoạt động cho Học sinh đối với người giáo viên trong tương lai. 6
Để hoạt động chuyên môn của tổ chuyên môn trong nhà trường đạt hiệu quả, là tiền đề bền vững để thực hiện nhiệm vụ chính trị của nhà trường trung học phổ thông – nhiệm vụ giáo dục và trang bị kiến thức khoa học cơ bản cho học sinh chuẩn bị bước tiếp vào bậc học cao hơn hoặc tham gia lao động sản xuất – Người hiệu trưởng nhất thiết phải quan tâm quản lý một cách khoa học, phù hợp điều kiện khách quan của nhà trường để phát huy tối đa năng lực của đội ngũ, điều kiện cơ sở vật chất – thiết bị dạy học, nguồn lực tài chính của nhà trường và hơn hết là vận dụng các nguồn lực vật chất và tinh thần từ bên ngoài nhà trường. Từ đó, để hoạt động chuyên môn đạt hiệu quả thì bắt buộc phải có sự quản lý của người hiệu trưởng. Có nhiều đề tài nghiên cứu về quản lý hoạt động tổ chuyên môn nhằm mục đích nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường như : - “Quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại các trường trung học phổ thông trên địa bàn thị xã Sơn Tây, Hà Nội”của tác giả Nguyễn Kim Anh, Luận văn Thạc sỹ quản lý giáo dục– 2014 - “Quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường trung học phổ thông Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn” của tác giả Hoàng Mạnh Hùng, Luận văn thạc sỹ quản lý giáo dục- 2013 - “Quản lý hoạt động của tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học ở trường Trung học cơ sở Tây Tựu, Quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội” của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Bích, Luận văn Thạc sỹ quản lý giáo dục– 2015 - “Quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên” của tác giả Luyện Ngọc Thắng, Luận văn Thạc sỹ quản lý giáo dục– 2015 Tuy nhiên, tại các trường Trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định chưa có đề tài khoa học nghiên cứu về lĩnh vực quản lý hoạt động chuyên môn để có biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn hiệu quả hơn. Với mục đích giúp công tác quản lý hoạt động chuyên môn của nhà trường có hệ thống; bài bản và khoa học hơn để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, tác giả xin hệ thống các lý luận liên quan, khảo sát thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại các trường trung học phổ thông huyện Hải Hậu, tỉnh 7
Nam Định. Từ đó, tác giả đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại nhà trường. 1.2. Một số khái niệm liên quan của đề tài 1.2.1. Quản lý và chức năng quản lý 1.2.1.1. Quản lý Quản lý là một từ Hán Việt, theo Bửu Kế : “Quản : Bao trùm, trông coi tất cả ”, “Lý: chỉnh đốn”, quản lý thường dùng để chỉ người trông coi, sắp đặt công việc [15, tr. 1516]. Theo Hoàng Phế và các đồng tác giả trong Từ điển Tiếng Việt của Nhà xuất bản Khoa học Xã hội năm 1988: Quản lý là một động từ, có nghĩa là trông coi, giữ gìn theo những yêu cầu nhất định hoặc tổ chức và điều khiển các hoạt động theo những yêu cầu nhất định [23, tr. 829]. Quản lý là khái niệm được hình thành, tồn tại trong lao động của xã hội loài người. Sử gia Daniel A. Wren nhận xét rằng: “Quản lý cũng xưa cũ như chính con người vậy”, nhưng ông cũng ghi nhận rằng chỉ mới gần đây, người ta mới chú ý đến “chất khoa học” của quá trình quản lý và dần dần hình thành nên các “lý thuyết” Quản lý[9, tr. 23]. Từ thế kỷ XIX tới nay, có nhiều quan điểm khác nhau về quản lý. Trong đó, Frederick Winslow Taylor (1856 – 1915) – cha đẻ thuyết quản lý khoa học cho rằng: “Quản lý là biết chính xác điều bạn muốn người khác làm và sau đó thấy rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất” [27,tr. 15] với bốn nguyên tắc: 1. Nghiên cứu một cách khoa học mỗi yếu tố của một công việc và xác định phương pháp tốt nhất để hoàn thành. 2. Tuyển chọn công nhân một cách cẩn trọng và huấn luyện họ hoàn thành nhiệm vụ bằng cách sử dụng các phương pháp có tính khoa học đã được hình thành. 3. Người quản lý hợp tác đầy đủ và toàn diện với công nhân để đảm bảo chắc chắn rằng người công nhân sẽ làm việc theo những phương pháp đúng đắn. 4. Phân chia công việc và trách nhiệm sao cho người quản lý có bổn phận phải lập kế hoạch cho các phương pháp công tác khi sử dụng những 8
nguyên lý khoa học, còn người công nhân có bổn phận thực thi công tác theo đúng kế hoạch đó.[21, tr. 29] H. Koontz thì lại cho rằng: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực hoạt động cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm (tổ chức). Mục tiêu của quản lý là hình thành một môi trường mà trong đó con người có thể đạt được các mục đích của nhóm với thời gian, tiền bạc, vật chất và sự bất mãn cá nhân ít nhất...” [19, tr. 638] Henry Fayol (1841 – 1925) đưa ra một định nghĩa khác về quản lý– thuyết quản lý hành chính. Ông đã phân biệt các loại hình hoạt động quản lý thành 5 chức năng cơ bản: “Quản lý hành chính là dự đoán và lập kế hoạch, tổ chức, điều khiển, phối hợp và kiểm tra” [20, tr. 36] mà sau này ta kết hợp thành 4 chức năng “Kế hoạch hóa, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra”. Mai Hữu Khuê có định nghĩa về quản lý như sau: “Quản lý là một phạm trù có liên quan mật thiết với hiệp tác và phân công lao động, nó là một thuộc tính tự nhiên của mọi lao động hiệp tác. Từ khi xuất hiện những hoạt động quần thể của loài người thì đã xuất hiện sự quản lý. Sự quản lý đã có trong cả xã hội nguyên thủy, ở đó con người phải tập hợp với nhau để đấu tranh với thế giới tự nhiên, muốn sinh tồn con người phải tổ chức sản xuất, tổ chức phân phối” [16, tr. 45] Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động (nói chung là khách thể quản lý) nhằm thực hiện những mục tiêu dự kiến” [24, tr. 35]. Trong tác phẩm Đại cương khoa học quản lý, hai tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc quan niệm: “Hoạt động quản lý là tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức ” [9, tr. 9]. Tác giả Đặng Quốc Bảo cho rằng: “Bản chất của hoạt động quản lý gồm hai quá trình tích hợp vào nhau: quá trình quản gồm sự coi sóc, giữ gìn, duy trì ở trạng thái ổn định, quá trình lý gồm sự sửa sang, sắp xếp, đổi mới hệ đưa vào hệ phát triển. Trong quản phải có lý, trong lý phải có quản để động 9
thái của hệ ở thế cân bằng động: hệ vận động phù hợp, thích ứng và có hiệu quả trong mối tương tác giữa các cá nhân bên trong (nội lực) với các cá nhân bên ngoài (ngoại lực)”. [1, tr. 14]. Tựu chung lại, quản lý là quá trình tác động có kế hoạch, có chủ đích, hợp quy luật của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý, nhằm sử dụng hiệu quả các tiềm năng, các cơ hội của tổ chức, đưa tổ chức đạt đến mục tiêu đã xác định [4,tr.43]. 1.2.1.2. Các chức năng quản lý Là 04 chức năng cơ bản mà nhà quản lý thực hiện trong quá trình quản lý của mình - Chức năng kế hoạch hóa: Là chức năng đầu tiên, có tầm quan trọng quyết định cho một chu trình quản lý. Nhà quản lý phải biết phân tích thực trạng các nguồn lực của tổ chức hiện có từ điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị, nguồn lực tài chính, nhân lực, văn hóa tổ chức của đơn vị, thương hiệu, các nguồn lực của môi trường bên ngoài, bối cảnh xã hội, cơ hội … và xác định mục đích mà tổ chức cần đạt được một cách khoa học. Từ cơ sở đó thực hiện xây dựng chi tiết từng bước thực hiện cơ bản căn cứ trên từng điều kiện cụ thể để có thể thực hiện thành công kế hoạch. Kế hoạch là cơ sở để tiến hành 3 chức năng còn lại của quá trình quản lý, là sự lựa chọn cách thức thực hiện của tổ chức mà tất cả bộ phận và cá nhân trong tổ chức phải tuân theo nhằm đạt được mục đích; - Chức năng tổ chức: Là chức năng sắp xếp nhân sự, phân bổ quyền hành và trách nhiệm từng cá nhân, phân bổ các nguồn lực cho các thành viên trong tổ chức để họ hoàn thành mục tiêu của tổ chức đã đề ra. Người quản lý biết tổ chức có khoa học, tạo được môi trường làm việc tốt và biết khai thác các nguồn lực từ bên trong lẫn bên ngoài tổ chức sẽ mang lại thành công cho kế hoạch đã xây dựng; - Chức năng lãnh đạo, chỉ đạo: Là quá trình nhà quản lý dùng ảnh hưởng của mình tác động đến tất cả các cá nhân trong tổ chức làm cho họ nhiệt tình, tự giác, nỗ lực phấn đấu để từng bước đạt được mục tiêu của tổ chức căn cứ trên kế hoạch. Vai trò của người lãnh đạo là phải chuyển được ý 10