Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu trong giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐỖ TUẤN ANH HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI HUYỆN TAM ĐƯỜNG, TỈNH LAI CHÂU LUẬN VĂN THẠC SỸ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH : QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN –2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐỖ TUẤN ANH HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI HUYỆN TAM ĐƯỜNG, TỈNH LAI CHÂU NGÀNH : QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SỸ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Chu Đức Dũng THÁI NGUYÊN –2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân và không sao chép các công trình nghiên cứu của người khác để làm sản phẩm của riêng mình. Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình bày trong luận văn được thu thập trong quá trình nghiên cứu là trung thực chưa từng được ai công bố trước đây. Tác giả hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính xác thực và nguyên bản của luận văn. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2020 Học viên Đỗ Tuấn Anh
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, trước tiên tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên, các thầy cô giáo đã trực tiếp truyền thụ, trang bị cho tôi những kiến thức cơ bản và những định hướng đúng đắn trong học tập và tu dưỡng đạo đức, tạo tiền đề tốt để tôi học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Chu Đức Dũng đã dành nhiều thời gian và tâm huyết, tận tình hướng dẫn chỉ bảo cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn UBND huyện Tam Đường, Bảo hiểm xã hội huyện Tam Đường đã cung cấp những thông tin cần thiết và giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè đã quan tâm giúp đỡ, động viên và tạo điều kiện cho tôi trong học tập, tiến hành nghiên cứu và hoàn thành đề tài này. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng năm 2020 Học viên Đỗ Tuấn Anh
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT .................................................... vi DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ..................................................... vii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Đóng góp của luận văn .................................................................................. 3 5. Kết cấu của đề tài .......................................................................................... 4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI ................................................................................................ 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chi bảo hiểm xã hội ............................................ 5 1.1.1. Lý luận chung về bảo hiểm xã hội .......................................................... 5 1.1.2. Quản lý chi bảo hiểm xã hội ................................................................. 11 a. Phân cấp thực hiện quản lý chi BHXH ....................................................... 15 * Phân cấp đối tượng hưởng ........................................................................... 15 1.1.3. Chức năng, nhiệm vụ của Bảo hiểm xã hội cấp huyện ......................... 25 1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội ....................................... 28 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý chi bảo hiểm xã hội ở một số địa phương trong nước ................................................................................................................. 28 1.2.2. Bài học kinh nghiệm đối với huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu ......... 31 Chương 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 32 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 32 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 32 2.2.1. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 32
iv 2.2.2. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu .................................................... 35 2.2.3. Phương pháp phân tích số liệu .............................................................. 35 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 36 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh cơ cấu, chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý chi bảo hiểm xã hội ............................................................................................... 36 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội ............ 37 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI HUYỆN TAM ĐƯỜNG, TỈNH LAI CHÂU .............................................. 40 3.1. Giới thiệu chung về huyện Tam Đường và bộ máy quản lý chi BHXH huyện Tam Đường........................................................................................... 40 3.1.1. Giới thiệu chung về huyện Tam Đường................................................ 40 3.1.2. Bộ máy quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường ................ 49 3.2. Phân cấp thực hiện quản lý chi BHXH tại huyện Tam Đường................ 52 3.2.1. Phân cấp quản lý đối tượng hưởng ....................................................... 52 3.2.2. Phân cấp chi trả các chế độ ................................................................... 53 3.3. Lập kế hoạch dự toán chi BHXH tại huyện Tam Đường ........................ 54 3.4. Tổ chức quản lý chi BHXH tại huyện Tam Đường ................................. 57 3.4.1. Quản lý đối tượng hưởng chế độ BHXH .............................................. 57 3.4.2. Quản lý điều kiện hưởng, mức hưởng BHXH ...................................... 59 3.4.3. Quản lý chi các chế độ BHXH cho người thụ hưởng ........................... 59 3.4.4. Kết quả thực hiện chi BHXH ................................................................ 64 3.5. Công tác kiểm tra, kiểm soát chi và giải quyết khiếu nại, tố cáo ............ 69 3.6. Kết quả khảo sát các đối tượng về công tác quản lý chi BHXH tại huyện Tam Đường ..................................................................................................... 71 3.7. Các yếu tố ảnh hưởng tới công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu ............................................................................. 74 3.8. Đánh giá chung về công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu ...................................................................................... 76
v 3.8.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 76 3.8.2. Một số hạn chế và nguyên nhân của hạn chế ........................................ 77 Chương 4 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI HUYỆN TAM ĐƯỜNG, TỈNH LAI CHÂU........... 80 4.1. Quan điểm, phương hướng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu ...................................................................................... 80 4.1.1. Quan điểm quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường ........... 80 4.1.2. Phương hướng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường ..... 81 4.2. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu ............................................................................. 82 4.2.1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi BHXH ......................................... 82 4.2.2. Hoàn thiện công tác tổ chức quản lý chi BHXH .................................. 83 4.2.3. Hoàn thiện công tác kiểm tra, kiểm soát chi BHXH ............................ 84 4.2.4. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý chi bảo hiểm xã hội ....... 85 4.2.5. Một số giải pháp khác ........................................................................... 87 KẾT LUẬN .................................................................................................... 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 91 PHỤ LỤC 1 .................................................................................................... 93 PHỤ LỤC 2 .................................................................................................... 95
vi DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT STT DẠNG VIẾT TẮT DẠNG ĐẦY ĐỦ 1 BHXH Bảo hiểm xã hội 2 BHYT Bảo hiểm y tế 3 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp 4 BQ Bình quân 5 BTC Bộ Tài chính 6 CP Chính phủ 7 ĐVT Đơn vị tính 8 HD Hướng dẫn 9 NĐ Nghị định 10 NSNN Ngân sách nhà nước 11 QĐ Quyết định 12 TTg Thủ tướng chính phủ 13 TT Thông tư
vii DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ BẢNG Bảng 2.1: Thang đo Likert .............................................................................. 34 Bảng 3.1: Đội ngũ triển khai hoạt động quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường năm 2019 .................................................................... 51 Bảng 3.2: Kết quả dự toán chi BHXH trên địa bàn huyện Tam Đường giai đoạn 2017-2019 .............................................................................. 55 Bảng 3.3: Đối tượng hưởng BHXH trên địa bàn huyện Tam Đường giai đoạn 2017-2019 ....................................................................................... 58 Bảng 3.4: Kết quả thực hiện chi BHXH trên địa bàn huyện Tam Đường giai đoạn 2017-2019 .............................................................................. 64 Bảng 3.5: Kết quả chi BHXH trên địa bàn huyện Tam Đường giai đoạn 2017-2019 theo nguồn chi .............................................................. 65 Bảng 3.6: Kết quả chi BHXH trên địa bàn huyện Tam Đường giai đoạn 2017-2019 theo nội dung chi .......................................................... 67 Bảng 3.7: Kết quả khảo sát đối tượng 01 về công tác quản lý chi BHXH tại huyện Tam Đường .......................................................................... 72 Bảng 3.8: Kết quả khảo sát đối tượng 02 về công tác quản lý chi BHXH tại huyện Tam Đường .......................................................................... 73 SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1: Bộ máy triển khai hoạt động quản lý chi bảo hiểm xã hội ............ 50 BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Cơ cấu dự toán chi BHXH trên địa bàn huyện Tam Đường giai đoạn 2017-2019 .............................................................................. 56 Biểu đồ 3.2: Cơ cấu chi BHXH trên địa bàn huyện Tam Đường giai đoạn 2017-2019 theo nội dung chi .......................................................... 68
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ở nước ta, bảo hiểm xã hội (BHXH) được Đảng và Nhà nước rất coi trọng, chính sách BHXH góp phần ổn định cuộc sống của người lao động, trợ giúp người lao động khi gặp rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp…sớm trở lại tình trạng sức khỏe ban đầu cũng như sớm có việc làm, góp phần tích cực vào việc ổn định xã hội, thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Đối với chính sách BHXH thì công tác quản lý chi BHXH có thể coi là một khâu trọng yếu trong việc thực hiện các chế độ, chính sách BHXH. Bởi thực hiện tốt công tác quản lý chi BHXH là trực tiếp bảo đảm quyền lợi của người thụ hưởng các chế độ BHXH, góp phần thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội của đất nước, qua đó góp phần đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội vì đã đáp ứng được nhu cầu cần thiết nhất của con người. Bảo hiểm xã hội huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu được thành lập năm 2009, hiện nay có trụ sở tại thị trấn Tam Đường, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu. Thời gian qua, xác định công tác quản lý chi BHXH là công tác trọng yếu trong việc bảo đảm quyền lợi của người thụ hưởng các chế độ BHXH, Bảo hiểm xã hội huyện Tam Đường đã tăng cường công tác quản lý chi trả, quản lý các đối tượng hưởng chế độ BHXH; kiểm soát chặt chẽ các thủ tục chi trả các chế độ, đảm bảo chi BHXH đầy đủ, kịp thời cho các đối tượng thụ hưởng. Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác quản lý chi BHXH tại huyện Tam Đường vẫn còn tồn tại những hạn chế, đó là: qua công tác kiểm tra, kiểm soát chi BHXH phát hiện vẫn còn tình trạng chi sai quy định, chế độ hưởng BHXH. Tổng số tiền phát hiện và thu hồi do chi sai quy định, chế độ hưởng BHXH trong giai đoạn 2017-2019 là 48,6 triệu đồng, chiếm tỷ lệ 0,08%; thanh toán các chế độ ngắn hạn không kịp thời; việc quản lý các đối tượng hưởng chế độ BHXH chưa chặt chẽ; việc xử lý những vi phạm trong
2 quản lý chi BHXH còn nhiều bất cập; còn tình trạng lỏng lẻo trong công tác quản lý chi trả đối với các trường hợp nhận thay, nhận hộ không có giấy ủy quyền, chữ ký của người nhận trên giấy lĩnh tiền là chữ ký của người nhận thay/nhận hộ nhưng không được ủy quyền; tính bảo mật, bảo toàn dữ liệu chưa cao gây khó khăn trong quản lý, phụ thuộc mức độ trung thực của cán bộ được phân công sử dụng phần mềm quản lý cơ sở dữ liệu…Vì vậy việc nghiên cứu, đánh giá công tác quản lý chi BHXH cũng như phân tích các nguyên nhân và đề xuất các khuyến nghị nhằm đảm bảo thực hiện công tác quản lý chi BHXH kịp thời, đúng quy định, thuận lợi cho người tham gia BHXH là cần thiết đối với huyện Tam Đường hiện nay và trong thời gian tới. Xuất phát từ tình hình thực tế nói trên, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu” làm luận văn nghiên cứu của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu trong giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội. - Phân tích thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu trong giai đoạn 2017-2019. - Phân tích những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu trong giai đoạn 2017-2019. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu trong thời gian tới.
3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội cấp huyện, cụ thể là tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: đề tài được nghiên cứu tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu - Phạm vi về thời gian: các số liệu thứ cấp được thu thập và phân tích trong luận văn được lấy trong 3 năm từ năm 2017 đến năm 2019, số liệu sơ cấp được thực hiện trong năm 2020. - Phạm vi về nội dung: đề tài tập trung công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội (cả BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện) tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu, gồm các nội dung: lập kế hoạch, dự toán chi BHXH; tổ chức quản lý chi BHXH; kiểm tra, kiểm soát chi BHXH. 4. Đóng góp của luận văn - Về mặt lý luận Luận văn góp phần tổng hợp và hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội, luận giải những yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội. - Về mặt thực tiễn Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách có hệ thống về công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu. Luận văn là tài liệu tham khảo để Bảo hiểm xã hội huyện Tam Đường, UBND huyện Tam Đường đề xuất được các giải pháp để hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Tam Đường trong thời gian tới. Đồng thời, luận văn là tài liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu thực hiện các nghiên cứu sau này có nội dung liên quan đến đề tài.
4 5. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu thành 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu. Chương 4: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu.
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chi bảo hiểm xã hội 1.1.1. Lý luận chung về bảo hiểm xã hội 1.1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội Trong quá trình lao động, con người không ngừng nỗ lực, phấn đấu để đạt kết quả cao nhất. Một trong những mục đích cuối cùng của con người là kinh tế. Đó cũng là một trong những mục tiêu của sự phát triển. Trong lao động, con người làm ra của cải cho chính bản thân mình và cho xã hội. Tuy vậy không phải bất cứ lúc nào sự nỗ lực của con người cũng được đền đáp xứng đáng. Có những sự nỗ lực đã gặp phải những khó khăn, trắc trở hoặc những rủi ro ngoài ý muốn do điều kiện tự nhiên, môi trường sống hoặc môi trường xã hội làm cho con người gặp khó khăn trong cuộc sống của mình, mà ta gọi chung là rủi ro trong lao động. Những rủi ro này có thể là: ốm đau, tai nạn, mất việc làm, già yếu, tử vong. Những rủi ro này làm cho người lao động giảm khả năng lao động dẫn đến việc làm giảm hoặc mất thu nhập, nói một cách chung nhất là gặp khó khăn về kinh tế trong cuộc sống hiện tại. Để khắc phục những rủi ro này thì chính sách bảo hiểm xã hội được coi là một chính sách mang tính chất xã hội có hiệu quả tốt, đáp ứng nhu cầu của phần lớn người lao động và được hầu hết các nước trên thế giới áp dụng. “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội” (Luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam, 2014). Như vậy, bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm khoản thu nhập từ nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do những
6 rủi ro xã hội thông qua việc hình thành, sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, nhằm góp phần đảm bảo an toàn đời sống của người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội, do đó, đối tượng của BHXH chính là thu nhập của người lao động bị biến động giảm hoặc mất đi do bị giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm của những người lao động tham gia BHXH. Đối tượng tham gia BHXH là người lao động và người sử dụng lao động. Tuy vậy, tuỳ theo sự phát triển kinh tế – xã hội của mỗi nước mà đối tượng này có thể là tất cả hoặc một bộ phận những người lao động nào đó. 1.1.1.2. Phân loại bảo hiểm xã hội Hiện nay, bảo hiểm xã hội được triển khai dưới hai hình thức là BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. - Bảo hiểm xã hội bắt buộc: là loại hình bảo hiểm mà Nhà nước dùng công cụ pháp luật để bắt buộc chủ sử dụng lao động và người lao động thường xuyên đóng góp vào quỹ bảo hiểm xã hội để trợ cấp cho người lao động khi gặp rủi ro hay già yếu. Loại hình này bảo đảm được việc trợ cấp ổn định, chắc chắn và lâu dài từ thế hệ này sang thế hệ khác, đáp ứng được mục tiêu cơ bản của bảo hiểm xã hội (Luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam, 2014). - Bảo hiểm xã hội tự nguyện: là hình thức Nhà nước đưa ra các quy định pháp luật về bảo hiểm, mọi người dân có thể tự nguyện tham gia theo đúng các quy định đó. Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện rất đa dạng, bên cạnh những người tự tạo việc làm, người nội trợ, nông dân, ngư dân...còn có cả những người đã tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc nhưng cũng tự nguyện tham gia loại hình BHXH tự nguyện. Mục đích của BHXH tự nguyện chính là bổ sung thêm trợ cấp cho những người có nhu cầu hoặc để bảo hiểm cho những người lao động không thuộc quan hệ thuê mướn lao động (Luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam, 2014). BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện có điểm giống nhau đều là bộ
7 phận tạo thành hệ thống chính sách BHXH hoàn chỉnh của một đất nước. Cùng một mục tiêu là bảo vệ che chắn, ổn định cuộc sống cho người lao động khi họ bị giảm hoặc mất nguồn thu nhập do khả năng lao động bị giảm hoặc mất; bằng nguồn trợ cấp từ quỹ BHXH, góp phần đảm bảo công bằng và an sinh xã hội. Cùng thực hiện các chế độ BHXH, do Nhà nước ban hành, quản lý, bảo hộ và thực hiện. Để đảm bảo nguyên tắc liên thông giữa BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện, chính sách BHXH tự nguyện đã được quy định cơ bản giống như chính sách đối với BHXH bắt buộc về đóng BHXH (tỷ lệ % đóng BHXH; mức thu nhập tối thiểu và tối đa làm căn cứ đóng BHXH; điều chỉnh mức thu nhập đã đóng BHXH), về hưởng BHXH (điều kiện tuổi đời và thời gian đóng BHXH hưởng chế độ hưu trí, mức hưởng lương hưu và trợ cấp một lần khi nghỉ hưu, trợ cấp BHXH một lần, trợ cấp tử tuất, điều chỉnh lương hưu trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá sinh hoạt và tăng trưởng kinh tế, hưởng BHYT từ quỹ BHXH khi nghỉ hưu). Tuy nhiên, do đặc điểm riêng của BHXH tự nguyện, nên giữa BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc có một số nội dung khác nhau về quy định của chính sách và thực hiện, cụ thể là: + Để đảm bảo cho những người ở độ tuổi trung niên (40-45 tuổi) có khả năng về kinh tế để tham gia BHXH đủ thời gian tối thiểu đóng BHXH được hưởng chế độ hưu trí (20 năm) và một số người lao động tham gia BHXH bắt buộc khi hết tuổi lao động (nam 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi) nghỉ việc nhưng thời gian đóng BHXH còn thiếu không nhiều mới đủ để hưởng chế độ hưu trí hàng tháng. Vì vậy, chính sách BHXH tự nguyện quy định đối tượng tham gia BHXH đối với trường hợp nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi nhưng thời gian đóng BHXH còn thiếu không quá 5 năm (kể cả những người đã có đủ từ 15 năm đóng BHXH bắt buộc trở lên mà chưa nhận BHXH một lần) thì được đóng tiếp cho đến khi đủ 20 năm để hưởng lương hưu hàng tháng. + Quá trình tham gia thực hiện BHXH tự nguyện chỉ gồm có người
8 tham gia BHXH và tổ chức BHXH, nên người tham gia BHXH tự nguyện hoặc thân nhân phải trực tiếp thực hiện. Việc đóng BHXH cho cơ quan BHXH với mức đóng theo quy định, lập thủ tục tham gia BHXH và tự quản lý sổ BHXH, hóa đơn nộp BHXH trong suốt quá trình tham gia BHXH; lập thủ tục hưởng chế độ BHXH khi đủ điều kiện theo quy định. + Tùy thuộc vào khả năng kinh tế và thu nhập trong từng thời gian (nhất là những sản phẩm thu hoạch theo thời vụ) của từng người, BHXH quy định người tham gia được lựa chọn và thay đổi: mức thu nhập làm căn cứ đóng BHXH với mức thấp nhất bằng mức lương tối thiểu chung, sau đó cứ mỗi mức tiếp theo tăng thêm 50.000đ và mức thu nhập làm căn cứ đóng BHXH cao nhất bằng 20 lần mức lương tối thiểu chung. Ngoài ra, người tham gia BHXH tự nguyện được tạm dừng đóng BHXH tự nguyện mà không cần nêu lý do. + Do đối tượng tham gia BHXH tự nguyện không phải là người có quan hệ lao động (làm công, ăn lương) và không nhất thiết phải là người có khả năng lao động do vậy BHXH tự nguyện quy định người tham gia chỉ đóng góp vào quỹ hưu trí và tử tuất để hưởng 2 chế độ BHXH là chế độ hưu trí và tử tuất (không thực hiện chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp). 1.1.1.3. Vai trò của bảo hiểm xã hội Dù là BHXH bắt buộc hay tự nguyện thì vai trò của BHXH cũng luôn luôn thể hiện rất rõ, cả đối với người lao động, người sử dụng lao động và đối với nền kinh tế - xã hội. Vai trò của BHXH được thể hiện cụ thể như sau: - Đối với người lao động và người sử dụng lao động + BHXH có vai trò đảm bảo ổn định thu nhập cho người lao động và gia đình họ. Mục đích chủ yếu của BHXH là bảo đảm quyền lợi cho người lao động và gia đình họ khi người lao động gặp những rủi ro làm giảm hoặc mất thu nhập, từ đó góp phần đảm bảo ổn định cuộc sống cho họ và gia đình.
9 Trong cuộc sống, người lao động luôn phải đối mặt với những biến cố, rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động, thai sản...gây giảm hoặc mất sức lao động, thậm chí tạo ra những cú sốc cho người lao động, từ những biến cố đó dẫn tới giảm hoặc mất thu nhập hoặc làm cho chi phí gia đình tăng lên. Do vậy, thu nhập của gia đình sẽ bị giảm, đời sống kinh tế lâm vào tình cảnh khó khăn. Khi đó người lao động tham gia BHXH sẽ được chi trả một khoản tiền trợ cấp để bù đắp một phần thu nhập bị mất hoặc bị giảm giúp người lao động và gia đình có thể ổn định thu nhập và cuộc sống. + BHXH là nguồn động viên tinh thần, là chỗ dựa tâm lý vững chắc khi gặp các rủi ro. Người lao động tham gia BHXH được đảm bảo về thu nhập ổn định ở mức độ cần thiết nên thường có tâm lý yên tâm, tạo niềm tin cho họ vào cuộc sống tương lai. Những điều này sẽ giúp họ phát huy được khả năng sáng tạo trong lao động sản xuất, nâng cao năng suất lao động và hiệu quả công tác. + BHXH giúp cho hoạt động sản xuất kinh doanh của tổ chức sử dụng lao động nói chung hay doanh nghiệp nói riêng duy trì liên tục, ổn định, gia tăng hiệu quả sản xuất kinh doanh từ đó tăng lợi nhuận. Đồng thời, góp phần nâng cao tinh thần trách nhiệm của người sử dụng lao động hay doanh nghiệp đối với người lao động mà mình sử dụng và đối với xã hội, góp phần làm cho mối quan hệ chủ thợ gắn bó hơn. - Đối với nền kinh tế - xã hội + BHXH góp phần thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế của đất nước. Trong nền kinh tế thị trường, vốn là tiền đề của quá trình sản xuất kinh doanh. Nền kinh tế càng phát triển thì nhu cầu về vốn càng lớn, các chủ thể có thể huy động vốn từ nhiều nguồn khác nhau như tự tiết kiệm, phát hành cổ phiếu, đi vay...Quỹ BHXH được hình thành từ sự đóng góp của người lao động, sự hỗ trợ của Nhà nước và được dùng để chi trả các chế độ BHXH cho người tham gia. Việc sử dụng Quỹ BHXH không thực hiện cùng một lúc mà
10 dàn trải theo thời gian, vì vậy được tồn tích lại và thường có một khoản tiền tạm thời nhàn rỗi được sử dụng cho hoạt động đầu tư sinh lời. Lượng quỹ nhàn rỗi này sẽ tham gia vào thị trường tài chính và trở thành nguồn cung ứng vốn ổn định, lâu dài đem đầu tư cho các công trình, dự án lớn phát triển kinh tế- xã hội. Với sức mạnh về tài chính của mình cùng với sự quản lý của Nhà nước, BHXH sẽ góp phần ổn định tài chính, tiền tệ quốc gia, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế đất nước. + Tăng cường mối quan hệ giữa Nhà nước, người lao động và người sử dụng lao động. Đó là mối quan hệ ràng buộc chặt chẽ, san sẻ rủi ro, chia sẻ trách nhiệm giữa các bên. Tuy nhiên, mối quan hệ này được thể hiện trên giác độ khác nhau. Người lao động tham gia BHXH nhằm mục đích bảo vệ quyền lợi trực tiếp của chính mình và gia đình, đồng thời cũng là trách nhiệm đối với cộng đồng xã hội. Người sử dụng lao động tham gia BHXH trước hết là để tăng cường tình đoàn kết và cùng chia sẻ rủi ro cho người lao động nhưng cũng là gián tiếp bảo vệ chính doanh nghiệp và giúp doanh nghiệp phát triển ổn định và bền vững. Nhà nước thực hiện BHXH nhằm góp phần đảm bảo ổn định cuộc sống cho các thành viên trong xã hội, đảm bảo công bằng xã hội, đồng thời đây cũng là trách nhiệm quản lý xã hội của nhà nước. + BHXH góp phần thực hiện bình đẳng xã hội. BHXH góp phần thực hiện bình đẳng xã hội và là một công cụ để nâng cao điều kiện sống cho người lao động, là công cụ phân phối lại thu nhập giữa các thành viên trong cộng đồng. Nhờ sự điều tiết này mà người lao động được bình đẳng, không phân biệt các tầng lớp trong xã hội. + BHXH là trụ cột chính trong hệ thống an sinh xã hội quốc gia. BHXH là xương sống của hệ thống an sinh xã hội, bởi BHXH luôn được thực hiện theo nguyên tắc đóng hưởng. Do vậy, khi mở rộng các đối tượng tham gia thì nguồn thu để hình thành quỹ bảo hiểm sẽ ngày càng lớn. Đây là điều kiện kiên quyết và cơ bản nhất để đảm bảo an sinh xã hội lâu dài, bền vững.
11 Bởi lẽ, khi các đối tượng tham gia bảo hiểm không may gặp rủi ro ngân sách nhà nước đỡ phải chi trả, đỡ phải phải trợ giúp, khi đó ngân sách nhà nước có điều kiện trợ giúp, hỗ trợ các đối tượng khác, còn lại khi rơi vào hoàn cảnh yếu thế. 1.1.2. Quản lý chi bảo hiểm xã hội 1.1.2.1. Khái niệm quản lý chi bảo hiểm xã hội - Khái niệm chi bảo hiểm xã hội Chi bảo hiểm xã hội là quá trình phân phối, sử dụng quỹ BHXH để chi trả cho các chế độ BHXH nhằm ổn định cuộc sống của người tham gia BHXH và đảm bảo các hoạt động của hệ thống BHXH (Phạm Thị Định, 2011). Đó là quá trình phân phối lại các nguồn tài chính đã được tập trung vào quỹ BHXH. Quá trình phân phối được thực hiện theo từng mục đích sử dụng nhất định. Chi BHXH được thực hiện bởi hai quá trình là phân phối và sử dụng quỹ BHXH: + Phân phối quỹ BHXH: là quá trình phân bổ các nguồn tài chính từ quỹ BHXH để hình thành các quỹ thành phần như quỹ ốm đau và thai sản, quỹ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, quỹ hưu trí và tử tuất hoặc phân bổ cho các mục đích sử dụng khác nhau như quỹ đầu tư phát triển, quỹ chi trả các chế độ BHXH… + Sử dụng quỹ BHXH: là quá trình chi tiền của quỹ BHXH đến tay đối tượng được thụ hưởng hoặc cho từng mục đích sử dụng cụ thể. - Khái niệm quản lý chi bảo hiểm xã hội Quản lý chi BHXH là các hoạt động có tổ chức, theo quy định của pháp luật để thực hiện công tác chi các chế độ BHXH. Các hoạt động đó được thực hiện bằng hệ thống pháp luật của nhà nước và bằng các biện pháp hành chính, tổ chức, kinh tế của các cơ quan chức năng nhằm đạt được mục tiêu chi đúng đối tượng, chi đủ số lượng và đảm bảo tiền tới tận tay đối tượng được thụ hưởng đúng thời gian quy định (Phạm Thị Định, 2011). Quản lý chi BHXH có các đặc điểm sau: