Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Kiểm soát chất lượng trong các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương của Kiểm toán nhà nước

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài thực hiện nghiên cứu các nội dung liên quan đến hoạt động kiểm soát chất lượng trong các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương do cơ quan Kiểm toán nhà nước Việt Nam thực hiện. Trên cơ sở đó, đề tài đề xuất một số các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán ngân sách tại các địa phương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Kiểm soát chất lượng trong các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương của Kiểm toán nhà nước

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH HOÀNG THỊ HÒA KIỂM SOÁT CHẤT LƯỢNG TRONG CÁC CUỘC KIỂM TOÁN NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG CỦA KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH HOÀNG THỊ HÒA KIỂM SOÁT CHẤT LƯỢNG TRONG CÁC CUỘC KIỂM TOÁN NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG CỦA KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Quang Hợp THÁI NGUYÊN - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, chưa được sử dụng để bảo vệ bất cứ học vị nào. Các số liệu sử dụng trong nghiên cứu hoàn toàn trung thực, các tài liệu tham khảo được trích dẫn đầy đủ, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn. Thái Nguyên, ngày ... tháng ... năm 2020 Học viên Hoàng Thị Hòa
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân, cơ quan. Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn người hướng dẫn khoa học TS. Nguyễn Quang Hợp đã tận tâm hướng dẫn, giúp tôi hoàn thành việc nghiên cứu đề tài luận văn. Tôi xin chân thành cảm sự giúp đỡ nhiệt tình của cơ quan Kiểm toán Nhà nước Việt Nam đã cung cấp số liệu phục vụ cho nghiên cứu đầy đủ, chính xác và có những tư vấn, nhận xét, đóng góp ý kiến giúp tôi hoàn thiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của Phòng Đào tạo, Khoa chuyên môn và các phòng liên quan của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại Nhà trường. Học viên Hoàng Thị Hòa
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ................................................................... vii MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3 4. Ý nghĩa khoa học của luận văn ....................................................................... 4 5. Bố cục của luận văn ........................................................................................ 5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KIỂM SOÁT CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG ................................. 6 1.1. Cơ sở lý luận về kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương .... 6 1.1.1. Một số khái niệm liên quan ....................................................................... 6 1.1.2. Mục đích kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương .......... 10 1.1.3. Đặc điểm của kiểm soát chất lượng kiểm toán ....................................... 11 1.1.4. Vai trò của kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương ....... 12 1.1.5. Nội dung của kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương ... 13 1.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng tới kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương ............................................................................................................... 19 1.2. Cơ sở thực tiễn của kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương ........................................................................................................................... 24 1.2.1 Kinh nghiệm của một số quốc gia về kiểm soát chất lượng kiểm toán ... 24 1.2.2. Bài học kinh nghiệm đối với Kiểm toán Nhà nước Việt Nam ............... 31 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................... 33 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................... 33 2.2. Phương pháp nghiên cứu............................................................................ 33 2.2.1. Phương pháp thu thập số liệu .................................................................. 33 2.2.2. Phương pháp tổng hợp số liệu................................................................. 33
iv 2.2.3. Phương pháp phân tích số liệu ................................................................ 34 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ..................................................................... 37 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG CỦA KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC .............. 38 3.1. Khái quát về Kiểm toán nhà nước và Vụ Chế độ chính sách và Kiểm soát chất lượng kiểm toán ......................................................................................... 38 3.1.1. Kiểm toán nhà nước ................................................................................ 38 3.1.2. Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng kiểm toán ...................................... 40 3.2. Tổ chức hoạt động KSCLKT ngân sách địa phương ................................. 45 3.2.1. Kiểm soát chất lượng kiểm toán theo chủ thể kiểm soát ....................... 46 3.2.2. Kiểm soát chất lượng kiểm toán theo thời điểm kiểm soát .................... 48 3.2.3. Kết quả thực hiện công tác KSCLKT toán ngân sách địa phương ......... 49 3.3. Thực trạng kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương .......... 52 3.3.1. Kiểm soát chất lượng giai đoạn chuẩn bị kiểm toán ............................... 52 3.3.2. Kiểm soát chất lượng giai đoạn thực hiện kiểm toán.............................. 57 3.3.3. Kiểm soát chất lượng giai đoạn lập và gửi báo cáo kiểm toán ............... 65 3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chất lượng kiểm toán........ 69 3.4.1. Hệ thống văn bản quản lý về kiểm soát chất lượng kiểm toán ............... 69 3.4.2. Mô hình, tổ chức và phương pháp kiểm soát .......................................... 70 3.4.3. Sự phối hợp, hợp tác giữa đơn vị kiểm soát chất lượng kiểm toán và Đoàn kiểm toán ........................................................................................................... 71 3.4.4. Trình độ, năng lực và đạo đức của cán bộ làm công tác kiểm soát chất lượng kiểm toán................................................................................................. 72 3.4.5. Chính sách đào tạo, tập huấn và đãi ngộ đối với cán bộ kiểm soát chất lượng kiểm toán................................................................................................. 73 3.4.6. Toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế thế giới .................................................. 74 3.5. Đánh giá công tác kiểm soát chất lượng kiểm toán ................................... 75 3.5.1. Những kết quả đạt được .......................................................................... 75 3.5.2. Những hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân ............................................ 76 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC KIỂM SOÁT CHẤT LƯỢNG ĐỐI VỚI CÁC CUỘC KIỂM TOÁN NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG ......................................................................................................... 78 4.1. Phương hướng, mục tiêu kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa
v phương ............................................................................................................... 78 4.1.1. Phướng hướng công tác kiểm soát chất lượng kiểm toán ....................... 78 4.1.2. Mục tiêu kiểm soát chất lượng kiểm toán ............................................... 79 4.2. Giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chất lượng đối với các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương ................................................................................ 79 4.2.1. Hoàn thiện các chính sách làm cơ sở pháp lý cho hoạt động kiểm soát chất lượng kiểm toán tại Đoàn kiểm toán ................................................................. 79 4.2.2. Hoàn thiện việc tổ chức triển khai kiểm soát chất lượng kiểm toán....... 80 4.2.3. Tăng cường công tác soát xét, kiểm tra hồ sơ, tài liệu kiểm toán, hồ sơ kiểm soát của các Đoàn kiểm toán ngân sách địa phương................................ 81 4.2.4. Tăng cường công tác kiểm soát chất lượng kiểm toán của đối với Đoàn KTNN của Kiểm toán trưởng............................................................................ 82 4.2.5. Thực hiện việc trao đổi thông tin với đơn vị được kiểm toán ................ 83 4.2.6. Nâng cao vai trò các cá nhân làm công tác kiểm soát chất lượng và tổ chức giúp việc cho Tổng kiểm toán ........................................................................... 84 Thứ nhất, tăng cường phổ biến, nâng cao nhận thức cho cán bộ, KTV về kiểm soát chất lượng .................................................................................................. 84 4.2.7. Đẩy mạnh công tác đào tạo, tập huấn nâng cao trình độ cho cán bộ làm công tác kiểm soát chất lượng kiểm toán .......................................................... 86 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 88
vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải BQ Bình quân CC Cơ cấu CP Chính phủ KHKT Kế hoạch kiểm toán KSCLKT Kiểm soát chất lượng kiểm toán KTNN Kiểm toán Nhà nước KTV Kiểm toán viên HĐND Hội đồng nhân dân UBND Ủy ban nhân dân SL Số lượng
vii DANH MỤC CÁC HÌNH, BẢNG BIỂU Hình 3.1: Tổ chức bộ máy Kiểm toán nhà nước ............................................. 39 Hình 3.2: Sơ đồ các cấp độ kiểm soát chất lượng kiểm toán của KTNN ....... 47 Bảng 3.1: Tổ chức bộ máy và nhân sự Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng kiểm toán - Kiểm toán nhà nước .............................................................. 45 Bảng 3.2: Số lượng các cuộc kiểm soát chất lượng kiểm toán của Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng kiểm toán ..................................................... 50 Bảng 3.3: Các hình thức kiểm soát chất lượng kiểm toán .............................. 51 Bảng 3.4: Các sai sót chính trong quá trình kiểm toán ngân sách địa phương tại giai đoạn chuẩn bị kiểm toán .......................................................... 54 Bảng 3.5: Tình hình khắc phục sai sót trong quá trình chuẩn bị kiểm toán của Đoàn kiểm toán ngân sách địa phương ........................................... 56 Bảng 3.6: Các sai sót chính trong quá trình thực hiện kiểm toán ngân sách địa phương tại giai đoạn thực hiện kiểm toán ...................................... 60 Bảng 3.7: Tình hình khắc phục sai sót trong quá trình chuẩn bị kiểm toán của Đoàn kiểm toán ngân sách địa phương ........................................... 63 Bảng 3.8: Các sai sót chính trong quá trình thực hiện kiểm toán ngân sách địa phương tại giai đoạn lập và gửi báo cáo kiểm toán ........................ 67 Bảng 3.9: Tình hình khắc phục sai sót trong quá trình chuẩn bị kiểm toán của Đoàn kiểm toán ngân sách địa phương ........................................... 68
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trải qua hơn 30 năm tiến hành đổi mới, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu to lớn và đang dần từng bước phát triển, hội nhập với nền kinh tế khu vực và trên thế giới. Đóng góp vào sự thành công đó là sự phát huy của vai trò ngân sách nhà nước ngân sách nhà nước trong quản lý cũng như thực hiện các chính sách quốc gia. Đây là nguồn lực quan trọng đảm bảo tài chính cho mọi lĩnh vực. Một trong những công cụ để góp phần quản lý và sử dụng có hiệu lực nguồn lực ấy chính là cơ quan kiểm toán nhà nước. Kiểm toán nhà nước đã khẳng định sự cần thiết và vai trò ngày càng lớn của mình trong việc góp phần quản lý kinh tế vĩ mô nói chung và trong lĩnh vực quản lý ngân sách nhà nước công quỹ quốc gia nói riêng. Với chức năng kiểm tra, đánh giá và xác nhận tính đúng đắn chung thực, chính xác, hợp pháp, hợp lệ của số liệu kiểm toán, báo cáo kiểm toán của các đơn vị nhà nước, đơn vị kinh tế, đơn vị sự nghiệp, các đoàn thể quần chúng và các tổ chức xã hội, Kiểm toán nhà nước bước đầu khẳng định được vai trò không thể thiếu được của mình trong hệ thống kiểm tra, kiểm soát của nhà nước ta. Những kết quả kiểm toán trung thực, chính xác, khách quan của cơ quan kiểm toán nhà nước không chỉ giúp chính phủ, quốc hội đánh giá đúng tình hình thực trạng tài chính ngân sách nhà nước mà còn cung cấp các thông tin làm căn cứ cho việc hoạch định các chính sách kinh tế, ra các quyết định có hiệu lực cao, đề ra các biện pháp tăng cường quản lý thu chi ngân sách đồng thời nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội trong việc sử dụng ngân sách. Sau 25 năm hoạt động đến nay, Kiểm toán nhà nước đã khẳng định được vị trí, vai trò là bộ phận quan trọng không thể thiếu trong kiểm tra, kiểm soát của Nhà nước đối với nền tài chính công. KTNN đã không ngừng phát triển toàn diện cả về quy mô và chất lượng hoạt động, số lượng các cuộc kiểm toán
2 được gia tăng hàng năm đi đôi với nguồn lực tài chính công được kiểm toán. Hàng năm các cuộc kiểm toán của KTNN đã kiến nghị tăng thu, giảm chi cho ngân sách hàng tỷ đồng về các khoản thu thiếu, chi sai của các đơn vị quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước, các doanh nghiệp… đồng thời phát hiện và ngăn chặn kịp thời các sai phạm, góp phần làm minh bạch và lành mạnh hóa các quan hệ của nền tài chính công Việt Nam. Để củng cố, tăng cường hoạt động KTNN, nâng cao chất lượng công tác kiểm toán của KTNN đang là vấn đề được Đảng, Nhà nước, Quốc hội coi trọng, môi trường kiểm soát cũng như hoạt động kiểm soát chất lượng kiểm toán ngày càng được hoàn thiện. Mặc dù kiểm toán là một lĩnh vực mới ở Việt Nam nên hệ thống kiểm soát chất lượng kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước còn có những hạn chế nhất định, đặc biệt là công tác kiểm soát chất lượng tại Đoàn kiểm toán ngân sách địa phương tại các tỉnh, thành phố lớn, nhiều Đoàn kiểm toán chưa chấp hành đầy đủ quy trình, chuẩn mực kiểm toán; một số các biên bản kiểm toán, báo cáo kiểm toán đưa ra chưa phản ánh đầy đủ tính đúng đắn, trung thực, hợp pháp của các số liệu quyết toán, đồng thời chưa đề xuất được nhiều giải pháp có giá trị giúp các đơn vị được kiểm toán khắc phục những tồn tại được phát hiện trong quá trình kiểm toán. Hồ sơ kiểm toán lưu trữ chưa có hệ thống, đầy đủ và khoa học, bằng chứng kiểm toán mờ nhạt thiếu căn cứ… Vì vậy, công tác kiểm soát chất lượng kiểm toán tại Đoàn kiểm toán ngân sách địa phương cần được ưu tiên chú trọng và cần có những giải pháp phù hợp, hiệu quả để nâng cao chất lượng hoạt động của KTNN, góp phần xây dựng KTNN trở thành công cụ đắc lực, tin cậy của Chính Phủ và Quốc Hội trong kiểm tra, giám sát việc quản lý, điều hành nền tài chính công của đất nước. Xuất phát từ thực tiễn đó, việc nghiên cứu kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương là hết sức cấp thiết nhằm nắm bắt được thực trạng cũng như đánh giá được những ưu điểm và những mặt hạn chế còn tồn tại. Trên cơ sở đó, có đề xuất những giải pháp phù hợp và kịp thời để nâng cao chất lượng
3 kiểm toán, góp phần hoàn thiện công tác quản lý tài chính của quốc gia. Vì vậy, tôi lựa chọn nghiên cứu vấn đề “Kiểm soát chất lượng trong các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương của Kiểm toán nhà nước” làm đề tài Luận văn Thạc sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đề tài thực hiện nghiên cứu các nội dung liên quan đến hoạt động kiểm soát chất lượng trong các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương do cơ quan Kiểm toán nhà nước Việt Nam thực hiện. Trên cơ sở đó, đề tài đề xuất một số các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán ngân sách tại các địa phương. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương của KTNN; - Đánh giá, phân tích thực trạng hoạt động kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương của KTNN; chỉ ra được các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động kiểm soát chất lượng hoạt động kiểm toán đối với hoạt động kiểm toán ngân sách địa phương; - Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát chất lượng của Kiểm toán Nhà nước đối với hoạt động kiểm toán ngân sách địa phương của các đoàn kiểm toán. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các công tác liên quan đến việc kiểm soát chất lượng của Kiểm toán Nhà nước đối với hoạt động kiểm toán ngân sách địa phương của các đoàn kiểm toán bao gồm các hoạt động tổ chức, thực hiện cuộc kiểm toán theo các giai đoạn của quy trình kiểm toán: chuẩn bị kiểm toán, thực hiện kiểm toán, lập và gửi báo cáo kiểm toán của KTNN.
4 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Đề tài được tổ chức nghiên cứu tại Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng Kiểm toán thuộc Nhà nước Kiểm toán Nhà nước và các cơ quan Kiểm toán khu vực thuộc kiểm toán Nhà nước. - Phạm vi thời gian: Số liệu nghiên cứu của đề tài được thu thập trong khoảng thời gian 2017 - 2019. - Phạm vi nội dung: Đề tài nghiên cứu các nội dung về hoạt động kiểm soát chất lượng kiểm toán trực tiếp và qua hồ sơ đối với Đoàn Kiểm toán ngân sách địa phương do Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng thuộc Kiểm toán nhà nước thực hiện. 4. Ý nghĩa khoa học của luận văn - Về mặt lý luận, đề tài tập trung nghiên cứu để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương như: mục tiêu của kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương; vai trò kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương; đối tượng và phạm vị kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương... Bên cạnh đó, Đề tài cũng đưa ra một số khái niệm, như: kiểm toán, kiểm toán ngân sách địa phương, kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương; đưa ra quy trình, phương pháp và nhân tố ảnh hưởng đến kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương. Trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm về hoạt động kiểm soát chất lượng kiểm toán ở một số cơ quan Kiểm toán nhà nước trên thế giới - Luận văn đã đi sâu nghiên cứu thực trạng hoạt động kiểm soát chất lượng cuộc kiểm toán ngân sách địa phương trong những năm qua; từ đó phân tích, đánh giá những mặt thành công, những tồn tại của hoạt động kiểm soát chất lượng cuộc kiểm toán ngân sách địa phương để đề xuất những giải pháp cụ thể, có tính khả thi nhằm hoàn thiện kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương của Kiểm toán nhà nước, góp phần nâng cao hiệu quả, chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương trong thực tiễn hoạt động kiểm toán của Kiểm toán nhà nước.
5 - Về mặt thực tiễn, luận văn là công trình nghiên cứu đáng tin cậy, có thể giúp cho Kiểm toán nhàn nước tham khảo vận dụng vào thực tiễn, có thể được sử dụng tham khảo cho các nghiên cứu khác có liên quan. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, bố cục của luận văn chia làm 4 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chất lượng của kiểm toán nhà nước. - Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. - Chương 3: Thực trạng kiểm soát chất lượng của các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương của Kiểm toán nhà nước. - Chương 4: Giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chất lượng đối với các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương.
6 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KIỂM SOÁT CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG 1.1. Cơ sở lý luận về kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương 1.1.1. Một số khái niệm liên quan 1.1.1.1 Khái niệm về kiểm toán và kiểm toán ngân sách địa phương a. Khái niệm về kiểm toán Hoạt động kiểm toán có nguồn gốc từ hoạt động kiểm tra, xuất hiện từ thời La Mã cổ đại. Vào thời kỳ đó các số liệu kế toán được phê chuẩn thông qua đọc và nghe trong cuộc họp công khai, vì vậy từ gốc của thuật ngữ kiểm toán (audit) theo tiếng Latinh là “auditus” có nghĩa là “nghe”. Từ thời Trung cổ, kiểm toán đã được sử dụng để thẩm tra về tính trung thực của các thông tin tài chính. Đến những năm 30 của thế kỷ XX, kiểm toán với nghĩa là “kiểm tra độc lập và bày tỏ ý kiến” mới được phát triển ở các nước Bắc Mỹ và Tây Âu. (Nguyễn Quang Quynh, 2017) Mặc dù kiểm toán đã xuất hiện từ rất lâu, nhưng đến nay vẫn chưa có sự thống nhất về khái niệm này. Có thể khái quát một số cách hiểu chủ yếu về kiểm toán như sau: Ở Vương quốc Anh đã đưa ra khái niệm: “Kiểm toán là sự kiểm tra độc lập và là sự bày tỏ ý kiến về những bản khai tài chính của một xí nghiệp do một kiểm toán viên được bổ nhiệm để thực hiện những công việc đó theo đúng với bất kỳ nghĩa vụ pháp định có liên quan”. Theo khái niệm này, kiểm toán là sự kiểm tra độc lập và bày tỏ ý kiến về bản khai tài chính của kiểm toán viên (KTV) theo nghĩa vụ pháp định. Theo Alvin A. Arens và James K.Loebbecke (Hoa Kỳ): “Kiểm toán là một quá trình mà qua đó một người độc lập, có nghiệp vụ, tập hợp và đánh giá rõ ràng về một thông tin có thể lượng hoá có liên quan đến một thực thể kinh tế riêng biệt nhằm mục đích xác định và báo cáo mức độ phù hợp giữa thông tin
7 có thể lượng hoá với những tiêu chuẩn đã được thiết lập". Khái niệm này đã khẳng định sự kiểm tra có tính độc lập của KTV và nhấn mạnh khía cạnh chuyên môn, đó là KTV không chỉ độc lập mà còn phải “có nghiệp vụ”. Khái niệm này cũng đề cập đến sự phù hợp giữa thông tin với những tiêu chuẩn đã được thiết lập. Trong giáo dục và đào tạo về kiểm toán ở Cộng hoà Pháp cho rằng: “Kiểm toán là việc nghiên cứu và kiểm tra các tài khoản niên độ của một tổ chức do một người độc lập, đủ danh nghĩa gọi là một kiểm toán viên tiến hành để khẳng định rằng những tài khoản đó phản ánh đúng tình hình tài chính thực tế, không che dấu sự gian lận và chúng được trình bày theo mẫu chính thức của luật định". (Nguyễn Quang Quynh, 2017) Các khái niệm trên đã phản ánh những đặc trưng cơ bản của kiểm toán truyền thống. Đó là: (1) Kiểm toán là sự kiểm tra và bày tỏ ý kiến về bản khai tài chính hoặc các tài khoản của một tổ chức, cơ quan, đơn vị; (2) Hoạt động kiểm toán được thực hiện bởi những KTV có chuyên môn nghiệp vụ, tiến hành độc lập; (3) Hoạt động kiểm toán nhằm đánh giá tính trung thực, phù hợp của các thông tin so với những tiêu chuẩn đã được thiết lập; (4) Thông tin kiểm toán được trình bày theo một hình thức nhất định. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của hoạt động kiểm toán, sự đa dạng của các loại hình kiểm toán, khái niệm kiểm toán đã được mở rộng, ra khỏi khuôn khổ quan niệm truyền thống, đó là: không chỉ kiểm toán đối với các bản khai tài chính, các tài khoản mà còn bao gồm kiểm toán việc tuân thủ pháp luật và kiểm toán đánh giá tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả trong việc quản lý, sử dụng các nguồn lực của một tổ chức, cơ quan, đơn vị. Ở một số quốc gia, hoạt động kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước còn bao gồm kiểm toán môi trường, kiểm toán nhân sự, kiểm toán trách nhiệm kinh tế .v.v... Từ đó có thể thấy, đối
8 tượng và nội dung kiểm toán ngày càng phát triển sâu, rộng tuỳ theo yêu cầu quản lý và nhu cầu thông tin được kiểm tra, xác nhận. Ở Việt Nam, thuật ngữ “kiểm toán” mới xuất hiện và được sử dụng vào đầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX. Vì ra đời muộn hơn so với đa số các nước khác trên thế giới, nên ở Việt Nam kiểm toán nói chung và khái niệm kiểm toán nói riêng đã kế thừa sự phát triển của kiểm toán trên thế giới. Tuy nhiên, ở Việt Nam xung quanh khái niệm kiểm toán vẫn có nhiều ý kiến khác nhau. Theo Giáo trình Lý thuyết Kiểm toán của Đại học Kinh tế quốc dân cho rằng: “Kiểm toán là xác minh và bày tỏ ý kiến về thực trạng hoạt động được kiểm toán bằng hệ thống phương pháp kỹ thuật của kiểm toán chứng từ và ngoài chứng từ do các kiểm toán viên có trình độ nghiệp vụ tương xứng thực hiện trên cơ sở hệ thống pháp lý có hiệu lực” (Nguyễn Quang Quynh, 2017). Theo khái niệm này, kiểm toán không chỉ kiểm toán bản khai tài chính mà còn xác minh và bày tỏ ý kiến về thực trạng hoạt động; đồng thời cũng đề cập đến việc sử dụng phương pháp kiểm toán khi KTV thực hành kiểm toán. (Nguyễn Quang Quynh, 2017) Theo Luật Kiểm toán Nhà nước 2015 của Việt Nam đưa ra khái niệm sau: Hoạt động kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước là việc kiểm tra, đánh giá và xác nhận tính đúng đắn, trung thực của báo cáo tài chính; việc tuân thủ pháp luật; tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả trong quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước. Từ nghiên cứu sự phát triển của các hoạt động kiểm toán và từ các khái niệm nêu trên, có thể hiểu khái niệm về kiểm toán như sau: Kiểm toán là việc kiểm tra, đánh giá và xác nhận tính đúng đắn, trung thực của các thông tin; kiểm tra, đánh giá tính tuân thủ pháp luật và tính kinh tế, tính hiệu lực, hiệu quả trong quản lý, sử dụng các nguồn lực do một chủ thể độc lập, có năng lực chuyên môn phù hợp (kiểm toán viên, tổ chức kiểm toán) thực hiện trên cơ sở các quy định nghề nghiệp.
9 b. Khái niệm về kiểm toán ngân sách địa phương Hoạt động kiểm toán ngân sách địa phương của Kiểm toán Nhà nước là việc kiểm tra, đánh giá và xác nhận tính đúng đắn, trung thực của báo cáo quyết toán Ngân sách địa phương của tỉnh (thành phố) được kiểm toán; việc tuân thủ pháp luật; tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả trong quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước. 1.1.1.2. Khái niệm về kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương Chất lượng không tự sinh ra; chất lượng không phải là một kết quả ngẫu nhiên, nó là kết quả của sự tác động của hàng loạt yếu tố có liên quan chặt chẽ với nhau. Muốn đạt được chất lượng mong muốn cần phải quản lý một cách đúng đắn các yếu tố liên quan. Hoạt động quản lý trong lĩnh vực chất lượng được gọi là quản lý chất lượng. Quản lý chất lượng là các hoạt động có phối hợp nhằm định hướng và kiểm soát về chất lượng. Việc định hướng và kiểm soát về chất lượng thường bao gồm: lập chính sách, mục tiêu, hoạch định, kiểm soát, đảm bảo và cải tiến chất lượng. Một phương pháp phổ biến nhất để đảm bảo chất lượng sản phẩm phù hợp với quy định là bằng cách kiểm tra các sản phẩm và chi tiết bộ phận nhằm sàng lọc và loại ra bất cứ một bộ phận nào không đảm bảo tiêu chuẩn hay qui cách kỹ thuật. Đầu thế kỷ XX, việc sản xuất với khối lượng lớn đã trở nên phát triển rộng rãi, khách hàng bắt đầu yêu cầu ngày càng cao về chất lượng và sự cạnh tranh giữa các cơ sở sản xuất về chất lượng càng ngày càng mãnh liệt. Các nhà công nghiệp dần dần nhận ra rằng kiểm tra không phải là cách đảm bảo chất lượng tốt nhất. Theo định nghĩa, kiểm tra chất lượng là hoạt động như đo, xem xét, thử nghiệm, định cỡ một hay nhiều đặc tính của đối tượng và so sánh kết quả với yêu cầu nhằm xác định sự phù hợp của mỗi đặc tính. Như vậy kiểm tra chỉ là một sự phân loại sản phẩm đã được chế tạo, tức là chất lượng không được tạo dựng nên qua kiểm tra. Vào những năm 1920, người ta đã bắt đầu chú trọng đến những quá trình trước đó, hơn là đợi đến khâu cuối cùng mới tiến hành
10 sàng lọc sản phẩm. Khái niệm kiểm soát chất lượng (Quality Control) ra đời. Kiểm soát chất lượng là các hoạt động và kỹ thuật mang tính tác nghiệp được sử dụng để đáp ứng các yêu cầu chất lượng. Theo Từ điển Tiếng Việt do Viện Ngôn ngữ học biên soạn thì kiểm soát là “xem xét để phát hiện, ngăn chặn những gì trái với quy định”; Đại từ điển Tiếng Việt đưa ra khái niệm kiểm soát là “kiểm tra, xem xét nhằm ngăn ngừa những sai phạm các quy định”. Một khái niệm khác về kiểm soát như sau: "Kiểm soát được hiểu là tổng hợp những phương sách để nắm lấy và điều hành đối tượng hoặc khách thể quản lý". Kiểm soát có thể theo nhiều chiều: cấp trên kiểm soát cấp dưới bằng chính sách hoặc biện pháp, đơn vị này kiểm soát đơn vị khác thông qua việc chi phối về quyền sở hữu và lợi ích; nội bộ trong đơn vị kiểm soát lẫn nhau qua quy chế, quy định và thủ tục quản lý ... (Nguyễn Ánh Hồng, 2018). Trong hoạt động kiểm toán nhà nước, “Kiểm soát chất lượng là thuật ngữ hàm chứa các chính sách và thủ tục được cơ quan KTNN sử dụng nhằm bảo đảm công việc kiểm toán được thực hiện với chất lượng cao”. Như vậy, kiểm soát chất lượng kiểm toán trong nội bộ cơ quan KTNN là các chính sách, thủ tục điều chỉnh, hướng hoạt động kiểm toán tới chất lượng và hiệu quả; đồng thời gắn liền và thuộc cơ cấu tổ chức, cơ chế hoạt động kiểm toán của KTNN. Do đó, trong hoạt động kiểm toán ngân sách địa phương có thể hiểu Kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương là thuật ngữ hàm chứa các chính sách và thủ tục được sử dụng để quản lý, điều hành hoạt động kiểm toán tuân thủ đúng các nguyên tắc, chuẩn mực nghề nghiệp hiện hành và các tiêu chí chất lượng theo quy định của KTNN (Nguyễn Thanh Huệ, 2019). 1.1.2. Mục đích kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương Hoạt động kiểm soát chất lượng kiểm toán ngân sách địa phương là hoạt động kiểm tra, giám sát hoạt động kiểm toán nhằm đảm bảo chất lượng kiểm toán và chất lượng báo cáo kiểm toán; ngăn ngừa, phát hiện và khắc phục các sai phạm, hạn chế trong hoạt động kiểm toán. Trong đó, kiểm soát chất lượng
11 kiểm toán ngân sách địa phương là việc kiểm soát chất lượng kiểm toán từ bên ngoài đối với hoạt động của Đoàn KTNN ngân sách địa phương được thực hiện bởi Tổng KTNN với mục tiêu: - Đánh giá việc tuân thủ pháp luật; tuân thủ chuẩn mực kiểm toán, quy trình kiểm toán, mẫu biểu hồ sơ kiểm toán, Quy chế tổ chức và hoạt động của Đoàn KTNN và các quy định khác có liên quan trong hoạt động kiểm toán của KTNN. - Phát hiện và chấn chỉnh kịp thời những hạn chế, tồn tại trong hoạt động kiểm toán, góp phần nâng cao chất lượng và giảm thiểu rủi ro kiểm toán. - Đảm bảo chất lượng của báo cáo kiểm toán, tăng cường tính hiệu lực của kết luận và kiến nghị kiểm toán nhằm tăng tính minh bạch, sự tin cậy đối với hoạt động kiểm toán của KTNN. 1.1.3. Đặc điểm của kiểm soát chất lượng kiểm toán - Phạm vi kiểm soát chất lượng kiểm toán: thể hiện ở sự đầy đủ và thích hợp của các vấn đề cần kiểm soát chất lượng công tác kiểm toán, đơn vị được kiểm soát chất lượng kiểm toán... để đảm bảo việc kiểm soát chất lượng đạt được tính hiệu quả, đáp ứng các yêu cầu của các đối tượng (cơ quan) hữu quan. - Tin cậy: các phát hiện và kết luận trong công tác kiểm soát chất lượng kiểm toán phản ánh chính xác tình hình thực tế của đối tượng được kiểm soát, có bằng chứng đầy đủ, thích hợp; kiến nghị dựa trên các phát hiện kiểm kiểm soát chất lượng và sự hiểu biết về pháp luật và kiến thức chuyên môn cần thiết. - Khách quan: thực hiện kiểm soát chất lượng một cách công bằng và vô tư; đánh giá và kết luận dựa trên sự thực và sự phân tích bằng chứng. - Kịp thời: kết quả việc kiểm soát được công bố vào thời gian phù hợp. Tính kịp thời bao gồm sự tuân thủ về thời hạn theo quy định hoặc cung cấp kết quả kiểm kiểm soát chất lượng khi cần cho việc ra quyết định quản lý hoặc khắc phục các yếu kém trong quản lý. - Hiệu quả và hiệu lực: các phát hiện, kết luận và kiến nghị trong kiểm