Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là phân tích đánh giá thực trạng chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên giai đoạn 2016 - 2020; chỉ ra những mặt đã làm được và những mặt còn tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý, từ đó đề xuất các giải pháp khắc phục nhằm phát triển toàn diện kinh tế xã hội huyện Mường Ảng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN NGỌC TRƯỜNG QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG Ở HUYỆN MƯỜNG ẢNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN – 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN NGỌC TRƯỜNG QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG Ở HUYỆN MƯỜNG ẢNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thanh Minh THÁI NGUYÊN - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sĩ này do chính tôi nghiên cứu và thực hiện. Các thông tin, số liệu được sử dụng trong Luận văn là hoàn toàn chính xác và có nguồn gốc rõ ràng. Học viên Nguyễn Ngọc Trường
ii LỜI CẢM ƠN Trước hết với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn đến thầy giáo Tiến sĩ Nguyễn Thanh Minh, người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các Khoa của trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn các đồng chí lãnh đạo huyện Mường Ảng và các đồng nghiệp đã giúp đỡ, cung cấp số liệu liên quan đến mục đích nghiên cứu của luận văn. Và cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu thực hiện Luận văn tốt nghiệp này. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Ngọc Trường
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC VIẾT TẮT .............................................................................. vii DANH MỤC BẢNG BIỂU .......................................................................... viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ ................................................................................ viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài ...................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học̣ của Luận văn .................................................................... 4 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG ............................................................................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững ................................................................................................................... 5 1.1.1 Chương trình mục tiêu quốc gia............................................................... 5 1.1.2. Giảm nghèo và giảm nghèo bền vững .................................................... 7 1.1.3 Quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững .............. 8 1.1.4. Nội dung quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững ......................................................................................................................... 11 1.1.5 Những yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ...................................................................................... 15 1.2. Kinh nghiệm quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững tại một số địa phương ............................................................................. 16 1.2.1. Kinh nghiệm của tỉnh Yên Bái .............................................................. 16
iv 1.2.2 Kinh nghiệm của huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La...................................... 19 1.2.3. Bài học kinh nghiệm cho huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên ............. 21 CHƯƠNG 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................... 23 2.1. Các câu hỏi nghiên cứu ............................................................................ 23 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 23 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin……………………………………… 23 2.2.2. Phương pháp tổng hợp và xử lý thông tin ............................................. 25 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 26 2.2.4. Phương pháp thực chứng ...................................................................... 26 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 26 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu đánh giá các nguồn lực và phát triển kinh tế................. 26 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh hoạt động thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ............................................................................................... 27 2.3.3. Nhóm chỉ tiêu phản ánh công tác quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững ................................................................................ 27 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG Ở HUYỆN MƯỜNG ẢNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN GIAI ĐOẠN 2016-2018 ............................................... 28 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 28 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên huyện Mường Ảng ................................................. 28 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Mường Ảng ...................................... 29 3.2. Thực trạng quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng ....................................................................................... 36 3.2.1. Kết quả thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng ..................................................................................................... 36 3.2.2. Kết quả thực hiện các dự án thuộc Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững trên địa bàn huyện ........................................................................... 38 3.3 Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thực hiện Chương trình
v MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng ...................................... 57 3.3.1. Văn bản chỉ đạo điều hành .................................................................... 57 3.3.2. Mô hình quản lý, điều hành Chương trình ............................................ 59 3.3.3. Cơ chế, chính sách ................................................................................ 60 3.3.4. Nguồn nhân lực thực hiện Chương trình .............................................. 61 3.3.5. Công tác quy hoạch ............................................................................... 62 3.4. Đánh giá chung về quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng ....................................................................... 62 3.4.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 62 3.4.2. Những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân ................................................ 63 CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP CHỦ YẾU HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG Ở HUYỆN MƯỜNG ẢNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN................... 68 4.1. Quan điểm, mục tiêu quản lý Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ......................................................................................................................... 68 4.1.1. Quan điểm ............................................................................................. 68 4.1.2. Mục tiêu................................................................................................. 69 4.2. Các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng ................ 70 4.2.1. Hoàn thiện chính sách huy động vốn cho Chương trình ...................... 70 4.2.2. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch vốn cho Chương trình ..................... 71 4.2.3. Hoàn thiện cơ chế phân bổ vốn phù hợp với từng nhiệm vụ của Chương trình ................................................................................................................. 72 4.2.4. Hoàn thiện mô hình quản lý của Chương trình ..................................... 72 4.2.5. Giải pháp về công tác kiểm tra, giám sát Chương trình ....................... 73 4.2.6. Giải pháp về sự phối hợp giữa các bên liên quan ................................. 74 4.2.7. Xây dựng kế hoạch phối hợp, lồng ghép giữa các Chương trình MTQG ......................................................................................................................... 74
vi 4.2.8. Tăng cường công tác đào tạo, phát triển nguồn nhân lực ..................... 75 4.2.9. Tổ chức quản lý vận hành công trình sau đầu tư .................................. 75 KẾT LUẬN .................................................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 80 PHỤ LỤC 1 .................................................................................................... 83 PHỤ LỤC 2 .................................................................................................... 96
vii DANH MỤC VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 ĐBKK Đặc biệt khó khăn 2 MTQG Mục tiêu Quốc gia 4 NSNN Ngân sách Nhà nước 5 LĐ, TB&XH Lao động, Thương binh và Xã hội 6 UBND Ủy ban nhân dân
viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Tình hình dân số và lao động huyện Mường Ảng .......................... 30 Bảng 3.2: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Mường Ảng theo khu vực kinh tế ...................................................................................................... 31 Bảng 3.3: Phân bổ vốn của Chương trình giai đoạn 2016 - 2018 ................... 43 Biểu 3.4: Kết quả và cơ cấu đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng ............. 45 Biểu 3.5: Kết quả và cơ cấu đầu tư xây dựng các công trình giao thông huyện Mường Ảng ..................................................................................... 46 Biểu 3.6: Kết quả và cơ cấu đầu tư xây dựng các công trình thủy lợi huyện Mường Ảng ..................................................................................... 48 Biểu 3.7: Kết quả hỗ trợ phát triển sản xuất của huyện Mường Ảng ............. 49 Bảng 3.8. Kết quả kiểm tra chương trình giai đoạn 2016-2018...................... 52 Bảng 3.9. Ý kiến đánh giá của cán bộ về quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên ................................................................................................. 55 Bảng 3.10: Ý kiến đánh giá của người dân về quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên ................................................................................................. 56 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Chỉ số về Kế hoạch ngân sách giai đoạn 2016 - 2018 ............... 39
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Công cuộc xóa đói giảm nghèo của Việt Nam trong thời gian vừa qua đã đạt được những thành tựu quan trọng; thành quả này có được nhờ quá trình phát triển kinh tế - xã hội gắn với giảm nghèo. Trong nhiều năm qua Chương trình Mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển tải những hỗ trợ của Chính phủ đến người nghèo và các vùng nghèo. Tuy nhiên trong công tác triển khai chương trình còn thiếu tính phối hợp giữa các hợp phần của các Chương trình Mục tiêu quốc gia; phương pháp hỗ trợ giảm nghèo theo hướng cung và theo “một công thức chung cho tất cả” không còn phù hợp cho việc giải quyết các thách thức nghèo đói hiện nay; còn có sự chồng chéo trong một số hợp phần của các Chương trình Mục tiêu Quốc gia, năng lực thực hiện các dự án ở cấp địa phương còn nhiều hạn chế, sự tham gia của các cấp vào công cuộc xóa đói giảm nghèo còn nhiều bất cập. Hệ thống xác định đối tượng hưởng lợi thiếu linh hoạt trong điều kiện quy mô, phạm vi rộng và không phù hợp với bối cảnh hiện nay, trong khi tình trạng người dân thoát nghèo rồi lại tái nghèo diễn ra thường xuyên. Mường Ảng là một huyện miền núi nằm ở phía đông của tỉnh Điện Biên, có địa hình chia cắt phức tạp bởi nhiều dãy núi và thung lũng, giao thông đi lại khó khăn, kinh tế chậm phát triển. Huyện mới được chia tách, thành lập đi vào hoạt động từ tháng 4/2007 nên còn gặp rất nhiều khó khăn về các mặt như: Kết cấu hạ tầng còn thấp chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội , bộ máy tổ chức cán bộ một số cơ sở còn thiếu và yếu, tỷ lệ nghèo còn cao, trình độ dân trí còn thấp... là một trong những huyện nghèo của cả nước theo Nghị quyết số 30a/2008/NQ-CP ngày 27/12/2008 của Chính phủ; huyện có 9 xã và một thị trấn, trong đó có 8 xã thuộc khu vực xã đặc biệt khó khăn. Năm đầu thành lập toàn huyện có 3.823 hộ nghèo
2 chiếm 53,69% đây cũng là vấn đề cấp thiết cần quan tâm giải quyết của Đảng bộ và nhân dân các dân tộc trên địa bàn huyện. Đến nay tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn huyện đã giảm nhanh từ 54,91% (đầu kỳ năm 2016) xuống còn 30,85% (cuối năm 2019); trung bình giảm khoảng 6,3%/năm, đạt 157% mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo giai đoạn 2016-2020 (mục tiêu tối thiểu giảm 4%/năm). Kết quả giảm nghèo đã đạt được mục tiêu đề Nghị quyết Đại hội Đảng bộ lần thứ XXII đề ra nhưng chưa thực sự bền vững. Mục tiêu xóa đói giảm nghèo của huyện Mường Ảng trong những năm qua tuy đã đạt được những kết quả quan trọng, song huyện Mường Ảng vẫn là một trong những huyện nghèo của nước và là một trong 05 huyện nghèo cả tỉnh Điện Biên; tỷ lệ xã, bản đặc biệt khó khăn vẫn còn khá cao (114/139 bản, tổ dân phố). Nguyên nhân bởi trong quá trình triển khai thực hiện Chương trình vẫn còn bộc lộ nhiều bất cập ở một số khía cạnh như: Công tác tổ chức chỉ đạo chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ban ngành, đoàn thể; công tác lập kế hoạch và quản lý vốn đầu tư xây dựng công trình còn hạn chế; công tác kiểm tra, giám sát chưa được quan tâm đầy đủ; công tác triển khai thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững còn gặp nhiều khó khăn, bất cập, nhiều chương trình, chính sách, dự án triển khai chậm so với kế hoạch, hiệu quả thực hiện chưa rõ rệt; nguồn vốn hỗ trợ từ Chương trình cơ bản đều được giao cho cấp xã làm chủ đầu tư nơi mà trình độ, năng lực quản lý điều hành của cán bộ còn hạn chế. Để thực hiện tốt hơn Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững ở các xã, bản đặc biệt khó khăn trong những năm tiếp theo, đòi hỏi cần phải hoàn thiện các khâu trong quá trình quản lý Chương trình. Xuất phát từ những lý do đã nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên” làm đề tài luận văn thạc sỹ chuyên ngành Quản lý kinh tế.”
3 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Phân tích đánh giá thực trạng chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên giai đoạn 2016 - 2020; chỉ ra những mặt đã làm được và những mặt còn tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý, từ đó đề xuất các giải pháp khắc phục nhằm phát triển toàn diện kinh tế xã hội huyện Mường Ảng. 2.2. Mục tiêu cụ thể Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về Quản lý Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững. Phân tích thực trạng quản lý Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên giai đoạn 2016-2020. Nêu định hướng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên giai đoạn 2021-2025. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu công tác quản lý Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên giai đoạn 2016-2020. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Luận văn được nghiên cứu tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên. - Phạm vi thời gian: Nghiên cứu thực trạng về quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững trong giai đoạn 2016-2018. Các giải pháp đề xuất đến năm 2025. - Phạm vi nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu các vấn đề có liên quan đến công tác quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng, nội dung quản lý chương trình MTQG tập trung
4 vào nội dung hỗ trợ cơ sở hạ tầng; đánh giá tình hình quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững; phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016-2020; đề xuất một số giải pháp chủ yếu hoàn thiện công tác quản lý Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng giai đoạn 2020-2025. 4. Ý nghĩa khoa học̣ của Luận văn Luận văn đã đánh giá được thực trạng công tác quản lý Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững của huyện Mường Ảng trong giai đoạn 2016- 2020; chỉ ra những mặt mạnh, những tồn tại và nguyên nhân làm cơ sở cho việc đề xuất giải pháp”. Đề xuất được những định hướng cơ bản và giải pháp chủ yếu trong công tác quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng. Mặt khác, các giải pháp ở khía cạnh nào đó là tài liệu giúp cho các lãnh đạo, các nhà quản lý của địa phương trong việc xây dựng kế hoạch công tác quản lý thực hiện Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững đã được Đảng, nhà nước quan tâm đầu tư”. Với những kết quả nghiên cứu có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan và cá nhân có quan tâm, là tài liệu dùng trong nghiên cứu, học tập trong nhà trường”. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài được kết cấu thành 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên giai đoạn 2016-2018 Chương 4: Giải pháp chủ yếu hoàn thiện quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững ở huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên.
5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững 1.1.1 Chương trình mục tiêu quốc gia 1.1.1.1 Khái niệm chương trình mục tiêu quốc gia Chương trình MTQG là một tập hợp các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp đồng bộ về kinh tế, xã hội, khoa học công nghệ, môi trường, cơ chế, chính sách, tổ chức để thực hiện một hoặc một số mục tiêu đã được xác định trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội chung của đất nước trong một thời kỳ nhất định (Ban Dân tộc tỉnh Điện Biên, 2018) Một Chương trình MTQG gồm nhiều dự án khác nhau, để thực hiện các mục tiêu chung của Chương trình. Đối tượng quản lý và kế hoạch thực hiện Chương trình được đầu tư thực hiện theo dự án. Các vấn đề được lựa chọn đưa vào Chương trình MTQG phải là những vấn đề có tính cấp bách, tính liên ngành, liên vùng và có tầm quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, cần phải được tập trung chỉ đạo giải quyết. Thời gian thực hiện chương trình phải quy định giới hạn, thường là 05 năm hoặc định kỳ thực hiện cho từng giai đoạn theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ. 1.1.1.2 Mục tiêu của chương trình mục tiêu quốc gia Mỗi Chương trình MTQG đều có mục tiêu riêng, xong tựu chung lại mục tiêu chung của Chương trình MTQG là nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người nghèo, thu hẹp khoảng cách về trình độ phát triển giữa các vùng, miền và giữa các dân tộc, các nhóm dân cư; thực hiện xóa đói giảm nghèo, hiện đại hóa nông thôn; thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững.
6 1.1.1.3 Vai trò của chương trình mục tiêu Quốc gia Các chương trình mục tiêu Quốc gia đóng vai trò quan trọng trong công tác xóa đói, giảm nghèo góp phần cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người nghèo, thu hẹp khoảng cách chênh lệch về mức sống giữa nông thôn và thành thị, giữa các vùng, các dân tộc và các nhóm dân cư. Các chương trình, chính sách, các dự án hỗ trợ giảm nghèo đã giúp người dân trên địa bàn nói chung; người nghèo, cận nghèo, người DTTS nói riêng cải thiện đời sống, tiếp cận được các dịch vụ xã hội cơ bản; thông qua tác động từ các chương trình, chính sách hỗ trợ giảm nghèo, tình hình đời sống của người dân được cải thiện rõ rệt, cơ bản giải quyết được những vấn đề cấp bách nhất của các bản, xã đặc biệt khó khăn như: Điện, đường, trường, trạm, nước sinh hoạt, nhà ở; Hỗ trợ sản xuất, tạo việc làm; hỗ trợ trực tiếp các nhu cầu thiết yếu cho người nghèo, người dân tộc thiểu số... đã giải quyết các khó khăn về đời sống vật chất cũng như tinh thần của nhân dân, tạo lòng tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, góp phần củng cố khối đại đoàn kết dân tộc, giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội. Việc thực hiện các chương trình giảm nghèo trên địa bàn đã nâng cao mức sống của nhân dân các dân tộc trên địa bàn, góp phần đưa tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh và bền vững (đầu kỳ năm 2016 tỉ lệ hộ nghèo là 54,91% đến cuối năm 2019 đã giảm xuống còn 30,85% trung bình giảm khoảng 6,3%/năm, đạt 157% mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo giai đoạn 2016-2020); hạn chế tối đa tình trạng tái nghèo . Các Chương trình MTQG được triển khai thực hiện trên địa bàn các tỉnh đã tác động tích cực đến tình hình kinh tế - xã hội của từng địa phương, như: - Đời sống người dân ngày một nâng lên; - Các tiêu chí về người dân thụ hưởng các dịch vụ xã hội cơ bản đều có bước phát triển tốt; - Tỷ lệ hộ nghèo giảm dần qua các năm; - Giải quyết việc làm cho hàng nghìn lao động mỗi năm.
7 1.1.1.4 Phân loại chương trình mục tiêu quốc gia Chương trình MTQG phân loại theo Chương trình, mục tiêu và dự án quốc gia, dựa trên cơ sở nhiệm vụ chi ngân sách cho các chương trình, mục tiêu, dự án quốc gia và các nhiệm vụ (gồm cả các chương trình hỗ trợ của nhà tài trợ quốc tế và chương trình, mục tiêu, dự án có tính chất chương trình do chính quyền cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương ban hành có thời gian thực hiện từ 05 năm trở lên, phạm vi thực hiện rộng, kinh phí lớn). Hiện nay trên cả nước có 02 Chương trình MTQG, cụ thể: - Chương trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng Nông thôn mới; - Chương trình Mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững. 1.1.2. Giảm nghèo và giảm nghèo bền vững 1.1.2.1 Giảm nghèo Giảm nghèo là cách thức vận dụng các nguồn lực, nhân lực của Nhà nước, của xã hội để triển khai thực hiện các chương trình, dự án nhằm tác động tới các đối tượng cụ thể như người nghèo, hộ nghèo hay xã nghèo với mục đích giúp họ nâng cao chất lượng cuộc sống, cải thiện khó khăn, tạo cơ hội cho họ về thu nhập, tiếp cận các dịch vụ xã hội, đảm bảo các nhu cầu cơ bản của con người (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, 2015). 1.1.2.2 Giảm nghèo bền vững Giảm nghèo bền vững đã được một số nghiên cứu đề cập từ những năm trước 2000. Nhưng đến năm 2008 cụm từ "giảm nghèo nhanh và bền vững" được sử dụng chính thức trong văn bản hành chính ở Việt Nam tại Nghị quyết số 30a/NQ-CP ngày 27/12/2008 của Chính phủ về Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với 61 huyện nghèo; tiếp đó là Nghị quyết số 80/NQ-CP ngày 19/5/2011 của Chính phủ về Định hướng giảm nghèo bền vững giai đoạn 2011-2020; Quyết định số 1489/QĐ-TTg ngày 8/10/2012 của TTCP phê duyệt chương trình giảm nghèo bền vững giai đoạn 2012-2015 và Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 1/6/2012, Hội nghị BCH trung ương khóa XI
8 về một số vấn đề về chính sách xã hội giai đoạn 2012-2020. Tính đến thời điểm này vẫn chưa có một định nghĩa hay khái niệm chính thức về “giảm nghèo bền vững”, nhưng trong các báo cáo (Báo cáo giảm nghèo quốc gia năm 2018, Báo cáo giảm nghèo giai đoạn 2016-2020, báo cáo thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ,...) hay các văn bản hành chính thì tình trạng tái nghèo luôn được xem là “vấn đề cơ bản” đối với giảm nghèo bền vững. “Bền vững” là không lay chuyển được, là vững chắc (Viện ngôn ngữ 2007, từ điển tiếng việt, Nxb từ điển Bách Khoa). Như vậy theo tác giả nên hiểu bền vững là một tiêu chuẩn hay một yêu cầu về sự “chắc chắn” đối với kết quả giảm nghèo. Mục đích rất rõ ràng của giảm nghèo bền vững chính là đảm bảo hay duy trì thành quả giảm nghèo một cách lâu dài, bền vững. Nếu hiểu “bền vững” với nghĩa là duy trì, là vững chắc thì: Giảm nghèo bền vững được hiểu là tình trạng dân cư đạt được mức độ thỏa mãn những nhu cầu cơ bản hay mức thu nhập cao hơn chuẩn (nghèo) và duy trì được mức độ thỏa mãn những nhu cầu cơ bản hay mức thu nhập trên mức chuẩn đó ngay cả khi gặp phải các cú sốc hay rủi ro; giảm nghèo bền vững có thể được hiểu với nghĩa đơn giản là: Thoát nghèo bền vững hay không tái nghèo. 1.1.3 Quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững 1.1.3.1 Khái niệm quản lý chương trình mục tiêu quốc gia Quản lý Chương trình MTQG là một tập hợp các hoạt động của chủ thể quản lý lên các đối tượng quản lý trong điều kiện biến động của môi trường để nhằm đạt được một hay nhiều mục tiêu cụ thể đã được định rõ trong chương trình, với một khoản ngân sách và một thời gian thực hiện được xác định (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, 2015) 1.1.3.2 Đối tượng và phạm vi thực hiện của Chương trình mục tiêu quốc gia a) Đối tượng: - Hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo trên phạm vi cả nước; ưu tiên hộ nghèo dân tộc thiểu số, phụ nữ thuộc hộ nghèo;
9 - Người dân và cộng đồng trên địa bàn các huyện nghèo, xã nghèo; - Huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo; xã an toàn khu, xã biên giới, xã đặc biệt khó khăn, thôn, bản đặc biệt khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi theo quyết định phê duyệt của cấp có thẩm quyền; - Các tổ chức và cá nhân có liên quan. b) Phạm vi thực hiện: Chương trình được thực hiện trên phạm vi cả nước; ưu tiên nguồn lực của Chương trình đầu tư cho huyện nghèo, xã nghèo (xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo; xã đặc biệt khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi, xã biên giới, xã an toàn khu) và thôn, bản đặc biệt khó khăn. 1.1.3.3. Khái niệm quản lý chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững Các hoạt động trong quản lý Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững là hoạt động của chủ thể quản lý (Nhà nước) tác động lên các đối tượng quản lý (lập kế hoạch phê duyệt vốn, phân bổ vốn, thực hiện đầu tư, tổ chức vận hành sau đầu tư,...). Quản lý Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững nhằm mục tiêu: Hỗ trợ phát triển sản xuất: Bổ sung và nâng cao kiến thức phát triển kinh tế hộ gia đình; Hỗ trợ giống, phân bón, vật tư phục vụ chuyển đổi cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế; hỗ trợ làm chuồng trại chăn nuôi, cải tạo diện tích nuôi trồng thủy sản; Hỗ trợ vắc xin tiêm phòng các dịch bệnh nguy hiểm cho gia súc, gia cầm; Hỗ trợ xây dựng mô hình phát triển sản xuất, tạo điều kiện cho người dân thăm quan, học tập, nhân rộng mô hình; Hỗ trợ nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ chỉ đạo hỗ trợ phát triển sản xuất, cán bộ khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư. Hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng: Hoàn thiện hệ thống đường giao thông nông thôn phục vụ sản xuất, kinh doanh và dân sinh; Hoàn thiện hệ thống các công trình bảo đảm cung cấp điện phục vụ sinh hoạt và sản xuất, kinh doanh;
10 Hoàn thiện hệ thống các công trình phục vụ nhu cầu về hoạt động văn hóa trên địa bàn xã, gồm: Trạm chuyển tiếp phát thanh xã; nhà văn hóa, nhà sinh hoạt cộng đồng ở xã, thôn, bản; Hoàn thiện các công trình để bảo đảm chuẩn hóa trạm y tế xã; Hoàn thiện hệ thống các công trình để bảo đảm chuẩn hóa giáo dục trên địa bàn xã; xây dựng lớp tiểu học, mẫu giáo, nhà trẻ, nhà ở giáo viên, trang bị bàn ghế, điện, nước sinh hoạt, các công trình phụ trên địa bàn thôn, bản; Cải tạo, xây dựng mới hệ thống thủy lợi trên địa bàn xã, thôn, bản; Duy tu, bảo dưỡng các công trình hạ tầng cơ sở.(Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, 2015) 1.1.3.4. Mục tiêu của Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững a) Mục tiêu tổng quát: Thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững, hạn chế tái nghèo; góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội, cải thiện đời sống, tăng thu nhập của người dân, đặc biệt là ở các địa bàn nghèo, tạo điều kiện cho người nghèo, hộ nghèo tiếp cận thuận lợi các dịch vụ xã hội cơ bản (y tế, giáo dục, nhà ở, nước sinh hoạt và vệ sinh, tiếp cận thông tin), góp phần hoàn thành mục tiêu giảm tỉ lệ hộ nghèo giai đoạn 2016-2020 theo Nghị quyết Quốc hội đề ra.(Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, 2015) b) Mục tiêu cụ thể: Góp phần giảm tỉ lệ hộ nghèo cả nước bình quân 1%- 1,5% /năm, riêng các huyện nghèo, xã nghèo giảm 4%/năm; hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm 3%-4%/năm theo chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020. Cải thiện sinh kế và nâng cao chất lượng cuộc sống của người nghèo, bảo đảm thu nhập bình quân đầu người của hộ nghèo cả nước cuối năm 2020 tăng lên 1,5 lần so với 2015 (đối với các hộ nghèo ở huyện nghèo, xã nghèo, thôn bản đặc biệt khó khăn, hộ nghèo dân tộc thiểu số tăng gấp 02 lần).