Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Phạm Gia Hưng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN THANH HUYỀN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG BÁN LẺ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN THANH HUYỀN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG BÁN LẺ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐỖ ANH TÀI THÁI NGUYÊN - 2017
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, Luận văn: "Quản lý nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên" là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trình bày trong luận văn là trung thực, rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 12 năm 2017 Tác giả luận văn Trần Thanh Huyền
ii LỜI CẢM ƠN Được sự đồng ý của Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo của Trường ĐH Kinh tế và Quản trị Kinh doanh và thầy giáo hướng dẫn PG.TS. Đỗ Anh Tài, tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Quản lý nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên”. Tôi xin trân trọng cảm ơn thầy giáo hướng dẫn PG.TS. Đỗ Anh Tài - người đã trực tiếp hướng dẫn tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, làm luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình và những ý kiến đóng góp của thầy, cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình trong quá trình làm Luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 12 năm 2017 Tác giả Trần Thanh Huyền
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................... viii DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................ ix MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ........................................ 3 4. Những đóng góp của luận văn .............................................................. 3 5. Kết cấu của luận văn ............................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG BÁN LẺ ĐỐI VỚI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ............................................ 5 1.1. Tổ chức hệ thống trong nền kinh tế quốc dân .................................... 5 1.1.1. Ngân hàng trung ương..................................................................... 5 1.1.2. Cơ sở lý luận về ngân hàng thương mại ......................................... 9 1.1.3. Quản lý của nhà nước đối với hoạt động phát triển dịch vụ ngân hàng bán lẻ của các ngân hàng thương mại ............................................ 13 1.1.4. Nội dung quản lý của nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của các ngân hàng thương mại ..................................................... 17 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động quản lý của nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của các ngân hàng thương mại................... 23 1.2. Các bài học trong quản lý của nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của các ngân hàng thương mại.................................... 25
iv 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý của một số địa phương ............................... 25 1.2.2. Bài học kinh nghiệm quản lý nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của các NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên .................................................................................................... 27 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................... 29 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................... 29 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................. 29 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin .................................................... 29 2.2.2. Phương pháp xử lý thông tin ......................................................... 31 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .................................................. 31 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ........................................................... 32 2.3.1. Các phản ánh hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của NHTM ... 32 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu thể hiện hoạt động quản lý của NHNN ................. 33 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG BÁN LẺ CỦA NGÂN HÀNG TMCP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN ........................................... 35 3.1. Khái quát các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên .................................................................................................... 35 3.2. Thực trạng quản lý của nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của ngân hàng TMCP trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ..................... 42 3.2.1.Định hướng phát triển đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của ngân hàng TMCP trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ............................ 42 3.2.2. Công tác xây dựng, phổ biến triển khai các văn bản pháp luật, chính sách, chế độ của nhà nước ....................................................................... 46 3.2.3. Tổ chức bộ máy quản lý đối với hoạt động phát triển dịch vụ ngân hàng bán lẻ của ngân hàng TMCP trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ......... 48 3.2.4. Giám sát, thanh tra, kiểm tra và xử lý theo thẩm quyền đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của các ngân hàng thương mại ............ 54
v 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động quản lý của nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ........................................................................ 65 3.3.1. Thể chế chính trị............................................................................ 65 3.3.2.Môi trường pháp lý ........................................................................ 66 3.3.3.Môi trường kinh tế ......................................................................... 66 3.3.4. Hiện trạng hoạt động của các ngân hàng thương mại ................... 67 3.4. Đánh giá chung về công tác quản lý của nhà nước đối với hoạt động phát triển dịch vụ ngân hàng bán lẻ của ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam - chi nhánh Thái Nguyên ................................................................ 68 3.4.1. Kết quả .......................................................................................... 68 3.4.2.Hạn chế và nguyên nhân ................................................................ 70 Chương 4: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG BÁN LẺ TẠI NGÂN HÀNG TMCP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN ................. 74 4.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu công tác quản lý nhà nước đối với hoạt đông dịch vụ ngân hàng bán lẻ của các ngân hàng TMCP trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên .............................................................................. 74 4.1.1. Quan điểm ..................................................................................... 74 4.1.2.Định hướng..................................................................................... 76 4.1.3.Mục tiêu.......................................................................................... 77 4.2. Giải pháp tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của ngân hàng TMCP trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên..................................................................................................... 77 4.2.1. Xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động của các NHTM và quản lý của NHNN đối với hoạt động của các NHTM ......... 78 4.2.2.Phát triển các tổ chức cung cấp thông tin chuyên nghiệp .............. 79
vi 4.2.3.Hoạch định chiến lược phát triển Ngành ngân hàng giai đoạn từ nay đến năm 2020 .......................................................................................... 79 4.2.4. Đổi mới hình thức quản lý, quy trình, nội dung trong việc thực hiện chức năng quản lý của NHNN chi nhánh ............................................... 80 4.2.5. Hoàn thiện công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm với hoạt động của các NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ................ 81 4.3. Kiến nghị .......................................................................................... 82 4.3.1.Đối với NHNN ............................................................................... 82 4.3.2. Kiến nghị với UBND, HĐND, các sở, ban ngành tại địa phương 83 KẾT LUẬN ............................................................................................ 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 86 PHỤ LỤC ............................................................................................... 88
vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CSTT : Cơ sở thông tin DNNVV : Doanh nghiệp nhỏ và vừa DVNHBL : Dịch vụ ngân hàng bán lẻ HĐTD : Hoạt động tín dụng NHBL : Ngân hàng bán lẻ NHNN : Ngân hàng nhà nước NHNo&PTNT : Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn NHTM : Ngân hàng thương mại NHTM CP : Ngân hàng thương mại cổ phần NHTW : Ngân hàng trung ương QLNN : Quản lý nhà nước TCTD : Tổ chức tín dụng TMCP ĐT&PT : Thương mại cổ phần đầu tư và phát triển TNHH : Trách nhiệm hữu hạn VBPL : Văn bản pháp luật
viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Số lượng các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên............................................................................ 36 Bảng 3.2. Số liệu về tổng tài sản của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.............................................................. 37 Bảng 3.3. Các hoạt động kinh doanh cơ bản của các NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014 - 2016 ................................ 38 Bảng 3.4. Cơ cấu kỳ hạn cho vay của các NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014 - 2016 ................................................ 40 Bảng 3.5. Thị phần huy động vốn và tín dụng của các NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên .................................................................... 41 Bảng 3.6. Kết quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014 - 2016 ............ 41 Bảng 3.7. Định hướng hoạt động tín dụng của NHNN giai đoạn 2014-2016 ................................................................................................. 44 Bảng 3.8. Định hướng hoạt động tín dụng của NHNN tỉnh Thái Nguyên .................................................................................... 45 Bảng 3.9: Kết quả điều tra đánh giá về sự phù hợp của các định hướng phát triển dịch vụ NHBL của NHNN tỉnh Thái Nguyên ........ 45 Bảng 3.10: Kết quả điều tra đánh giá về sự phù hợp của các định hướng phát triển dịch vụ NHBL của NHNN tỉnh Thái Nguyên ........ 48 Bảng 3.11. NHNN tỉnh Thái Nguyên tham gia điều tiết hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn ............................ 51 Bảng 3.12: Kết quả điều tra đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu quản lý trong hoạt động dịch vụ NHBL của các NHTM của thanh tra giám sát NHNN tỉnh Thái Nguyên ......................................... 64
ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Quy trình quản lý của NHNN đối hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của NHTM.................................................................... 19 Hình 3.1. Cơ cấu tổ chức ngân hàng nhà nước chi nhánh tỉnh Thái Nguyên .................................................................................... 49
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Những năm gần đây, hội nhập kinh tế quốc tế đã tạo ra một luồng gió mới, cơ hội mới cho sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam. Cùng với việc thực hiện đường lối chính sách do Đảng và Nhà nước đã đề ra trong từng thời kỳ, nền kinh tế Việt Nam đã có sự chuyển biến sâu sắc theo hướng ngày càng phát triển và năng động. Trong sự phát triển đó, hệ thống Ngân hàng thương mại (NHTM CP) Việt Nam đã không ngừng gặt hái được nhiều thành công và ngày càng khẳng định vị thế trung gian tài chính số một của mình. Vốn cung ứng cho nền kinh tế chủ yếu do các NHTM đáp ứng, theo tính toán của một số chuyên gia kinh tế tổng tài sản của hệ thống các NHTM lên tới khoảng 140% GDP. Thái Nguyên là tỉnh nằm ở trung tâm vùng Đông Bắc, là một trong 9 tỉnh rộng lớn nhất Việt Nam, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc thủ đô Hà Nội. Ngày 01/07/1997 khi thực hiện tách tỉnh Thái Nguyên và Bắc Kạn, Thái Nguyên chỉ có sự hiện diện của các ngân hàng nhà nước. Tuy nhiên hiện nay số lượng các NHTM đã lên tới con số 21, chưa kể 1 ngân hàng Chính sách Xã hội, 01 ngân hàng Phát triển, 02 Quỹ Tín dụng nhân dân và 1 tổ chức Tổ chức tài chính vi mô. Hoạt động phát triển dịch vụ ngân hàng bán lẻ trên địa bàn diễn ra hết sức sôi động, tăng trưởng tín dụng hàng năm ở mức 16,38 %/ năm, tăng trưởng huy động ở mức 16,23% / năm và tỷ lệ nợ xấu là xấp xỉ 1%. Các NHT- MCP trên địa bàn đã đóng góp đắc lực cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ của các NHTMCP trên địa bàn cũng còn một số tồn tại, hạn chế như: nợ xấu chưa được xử lý có hiệu quả; tình hình thanh khoản ở một số NHTMCP có thời điểm còn căng thẳng; còn tồn tại tình trạng cạnh tranh không lành mạnh giữa các NHTMCP; hoạt động còn tiềm ẩn nguy cơ bất ổn, rủi ro có thể xảy ra khi môi trường kinh tế - xã hội trong và ngoài nước biến động bất thường…Các
2 tồn tại nói trên có nguyên nhân bắt nguồn từ phía bản thân các NHTMCP như: hoạt động quản trị, điều hành còn hạn chế; hệ thống kiểm soát, kiểm toán nội bộ chưa đáp ứng được yêu cầu đòi hỏi... Hoặc bắt nguồn từ thực trạng công tác quản lý của NHNN đối với của các NHTMCP chưa đáp ứng được yêu cầu đề ra. Hoạt động quản lý, giám sát của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và các cơ quan có thẩm quyền đối với hoạt động của các NHTMCP thời gian qua đạt được nhiều thành tích đáng kể, nhưng cũng còn một số bất cập. Để góp phần thúc đẩy phát triển dịch vụ NHBL của các NHTMCP hoạt động an toàn, lành mạnh, làm tốt vai trò trung gian tài chính, cần thiết tăng cường hơn nữa công tác quản lý của NHNN nói chung, trong đó có vai trò quản lý, giám sát của NHNN đối với hoạt động của các NHTM. Chính vì vậy, tôi đã chọn đề tài “Quản lý nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sỹ của mình 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu thực trạng công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, để từ đó để xuất các giải pháp theo hướng tăng cường các hoạt động quản lý Nhà nước đối với hoạt động dịch vụ NHBL của các NH TMCP trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về Quản lý nhà nước với hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần. - Phân tích, đánh giá thực trạng Quản lý nhà nước với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại các Ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
3 - Đề xuất giải pháp nhằm tăng cường quản lý nhà nước với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại các Ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu nội dung hoạt động của Ngân hàng nhà nước tỉnh Thái Nguyên với tư cách là chủ thể quản lý nhà nước đối với các Ngân hàng thương mại cổ phần trong hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên - Phạm vi về thời gian: Đề tài sử dụng số liệu phân tích và đánh giá trong giai đoạn từ năm 2014-2016. - Phạm vi về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại các Ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 4. Những đóng góp của luận văn * Ý nghĩa khoa học: Nhằm hệ thống hóa lý thuyết về quản lý nhà nước với hoạt động của Ngân hàng thương mại cổ phần. Hệ thống hóa các văn bản quy phạm pháp luật về hoạt động dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại các Ngân hàng thương mại cổ phần. *Ý nghĩa thực tiễn: Trên góc độ thực tiễn, luận văn có những đóng góp cụ thể sau: - Kết quả nghiên cứu luận văn sẽ làm cơ sở cho các cơ quan quản lý nhà nước có hành vi quản lý khoa học đối với hoạt động hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn. - Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý nhà nước về hoạt động phát triển dịch vụ ngân hàng bán lẻ của Ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn trên góc độ của cơ quan quản lý là Ngân hàng nhà nước. Những thành quả của hoạt động phát triển dịch vụ ngân hàng bán lẻ đã đạt được khi áp dụng các
4 quy định của cơ quan quản lý nhà nước, cũng như các quy định này có bất cập gì khi thực hiện trên thực tế không đem lại hiệu quả như mong muốn. - Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần giúp cơ quan quản lý nhà nước xây dựng được hệ thống biện pháp quản lý nhà nước hiệu quả đối với hoạt động phát triển dịch vụ ngân hàng bán lẻ tại các Ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, luận văn bao gồm có 04 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với hoạt động phát triển dịch vụ NHBL của Ngân hàng thương mại. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng về công tác quản lý của nhà nước đối với hoạt động phát triển các dịch vụ NHBL của Ngân hàng TMCP trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Chương 4: Một số giải pháp theo hướng tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động phát triển dịch vụ NHBL của Ngân hàng TMCP trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG DỊCH VỤ NGÂN HÀNG BÁN LẺ ĐỐI VỚI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Tổ chức hệ thống trong nền kinh tế quốc dân Trong nền kinh tế thị trường, ngân hàng là một tổ chức quan trọng nhất của nền kinh tế, là một tổ chức trung gian tài chính thực hiện các nghiệp vụ tập trung, phân phối lại vốn tiền tệ cũng như các dịch vụ có liên quan đến tài chính - tiền tệ khác trong nền kinh tế quốc dân. Từ khi ra đời đến nay, hệ thống ngân hàng luôn đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của mọi quốc gia, không chỉ là kênh cơ bản cung ứng vốn cho mọi lĩnh vực hoạt động của nền kinh tế ngân hàng còn giữ vai trò thiết yếu trong việc truyền dẫn các CSTT, góp phần thực hiện thành công chiến lược phát triển kinh tế xã hội đất nước. Đóng vai trò là một bộ phận then chốt không tách rời của hệ thống tài chính quốc gia, hệ thống ngân hàng có quan hệ mang tính “sống còn” với các ngành, lĩnh vực của nền kinh tế. Hệ thống này hoạt động yếu kém sẽ gây bất ổn cho cả hệ thống tài chính và các thị trường bộ phận từ đó đe doạ đến sự ổn định chung của nền kinh tế. Trong lịch sử phát triển của nền kinh tế thế giới đã xảy ra nhiều cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ ở cấp độ quốc gia, khu vực và cả toàn cầu gây tổn thất nghiêm trọng về chính trị, kinh tế, văn hoá xã hội. Như vậy với vai trò không thể thay thế của hệ thống ngân hàng trong nền kinh tế, rất cần phải có sự quan tâm của nhà nước để cho hệ thống này (bao gồm cả NHTW và hệ thống các NHTM) vận hành một cách an toàn và có hiệu quả. 1.1.1. Ngân hàng trung ương 1.1.1.1 Khái niệm ngân hàng trung ương Chính thức ra đời đầu tiên ở Châu Âu vào thế kỷ 17, cho đến đầu thế kỷ 20 các NHTW có nguồn gốc từ các ngân hàng phát hành vẫn thuộc sở hữu tư nhân. Sau chiến tranh thế giới thứ hai, do ảnh hưởng của những bài học kinh
6 nghiệm từ cuộc đại suy thoái năm 1929 -1933 cũng như sự phát triển của các học thuyết kinh tế thế giới đã đòi hỏi sự can thiệp mạnh mẽ của nhà nước vào các hoạt động kinh tế - xã hội, đặc biệt là sự phát huy vai trò điều tiết vĩ mô, nhằm khắc phục khủng hoảng, duy trì chủ nghĩa tư bản. Các nước đã nhận thức được tầm quan trọng phải thành lập một NHTW đóng vai trò quản lý lưu thông tiền tệ, tín dụng và hoạt động của hệ thống ngân hàng trong quốc gia đó. Lúc này, các NHTW được thành lập bằng việc quốc hữu hoá các ngân hàng phát hành hiện có hoặc thành lập mới ngân hàng thuộc quyền sở hữu nhà nước. Tại các nước Châu âu đã có hệ thống ngân hàng phát triển lâu đời như Anh, Pháp… việc thành lập các NHTW bằng cách quốc hữu hoá ngân hàng phát hành thông qua việc mua lại cổ phần các ngân hàng này rồi bổ nhiệm người điều hành. Một số nước khác thì nhà nước nắm cổ phần khống chế và bổ nhiệm người điều hành như Nhật Bản, Mỹ... Về mặt bản chất có thể nói NHTW là ngân hàng phát hành, là nơi tập trung các quyền lực của hệ thống ngân hàng, là một bộ máy to lớn có khả năng chi phối về mặt tài chính tiền tệ trong nước. Dù được gọi bằng nhiều cái tên khác nhau như NHNN, Ngân hàng quốc gia, Ngân hàng dự trữ… nhưng NHTW đều thể hiện là một trung tâm tài chính tiền tệ lớn của quốc gia, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tín dụng của ngân hàng các nước. NHTW là một định chế công cộng, có thể độc lập hoặc trực thuộc Chính phủ; thực hiện chức năng độc quyền phát hành tiền, là ngân hàng của các ngân hàng, ngân hàng của Chính phủ và chịu trách nhiệm trong việc quản lý nhà nước về các hoạt động tiền tệ, tín dụng và ngân hàng. 1.1.1.2.Chức năng của ngân hàng trung ương a. Ngân hàng độc quyền phát hành tiền NHTW được giao trọng trách độc quyền phát hành tiền theo các qui định trong luật hoặc được chính phủ phê duyệt (về mệnh giá, loại tiền, mức phát hành...) nhằm đảm bảo thống nhất và an toàn cho hệ thống lưu thông tiền tệ của
7 quốc gia. Đồng tiền do NHTW phát hành là phương tiện thanh toán hợp pháp, với chức năng làm phương tiện lưu thông và phương tiện thanh toán. Bên cạnh chức năng phát hành tiền còn bao gồm trách nhiệm của NHTW trong việc xác định số lượng tiền cần phát hành, thời điểm phát hành cũng như phương thức phát hành. Đồng thời NHTW còn kiểm soát lượng tiền cung ứng được tạo ra từ các NHTM bằng các quy chế dự trữ bắt buộc, lãi suất tái chiết khấu,... nhằm đảm bảo cho sự ổn định của thị trường tiền tệ và giá trị đồng nội tệ. b. Ngân hàng của các ngân hàng trung gian NHTW cấp tín dụng cho các ngân hàng trung gian dưới hình thức chiết khấu lại (tái chiết khấu) các chứng từ có giá ngắn hạn do các ngân hàng trung gian nắm giữ. Thông qua nghiệp vụ này, NHTW đã làm tăng lượng vốn khả dụng cho hoạt động của ngân hàng trung gian, tạo điều kiện cho các ngân hàng này mở rộng các hoạt động tín dụng. Việc cấp tín dụng của NHTW cho các ngân hàng trung gian không chỉ giới hạn ở nghiệp vụ tái chiết khấu các chứng từ có giá mà còn bao gồm cả các khoản cho vay ứng trước có đảm bảo bằng các chứng khoán đủ tiêu chuẩn, các khoản tiền gửi bằng ngoại tệ tại NHTW. Trong trường hợp một ngân hàng có nguy cơ phá sản, NHTW có thể sẽ cung cấp những khoản tín dụng không hạn chế nhằm giúp cho ngân hàng đó tránh khỏi sự đổ vỡ nếu sự sụp đổ của ngân hàng đó có ảnh hưởng lớn tới sự tồn tại và an toàn của cả hệ thống ngân hàng. Mức lãi suất cho vay của NHTW khi đó cũng thường là lãi suất phạt và ngân hàng nhận hỗ trợ phải đáp ứng những điều kiện nhất định phù hợp với yêu cầu của CSTT. c. Ngân hàng của Chính phủ Ngay từ khi ra đời NHTW đã được xác định là ngân hàng của chính phủ. Với chức năng này, NHTW có nghĩa vụ cung cấp các dịch vụ ngân hàng cho chính phủ, đồng thời làm đại lý, đại diện và tư vấn chính sách cho chính phủ. Chức năng này của NHTW thể hiện ở một số điểm sau: - NHTW thuộc sở hữu nhà nước
8 - Làm thủ quỹ cho kho bạc nhà nước thông qua việc quản lý tài khoản kho bạc, thực hiện quả lý dự trữ quốc gia bao gồm các loại tài sản chiến lược mà bất kỳ quốc gia nào cũng phải dự trữ cho nhu cầu chi tiêu trong trường hợp khẩn cấp như vàng, ngoại tệ, chứng từ có giá nước ngoài. - Cấp tín dụng cho Chính phủ nhằm bù đắp thiếu hụt tạm thời trong năm tài chính hoặc bội chi ngân sách vào cuối năm tài chính, thông qua việc tái chiết khấu trái phiếu kho bạc do các ngân hàng trung gian nắm giữ. - Làm đại lý, đại diện và tư vấn cho chính phủ trong việc phát hành chứng khoán chính phủ khi chính phủ có nhu cầu bù đắp thiếu hụt ngân sách. d. Chức năng quản lý nhà nước Đây là chức năng quyết định bản chất NHTW của một ngân hàng phát hành. Việc thực hiện chức năng này không thể tách rời khỏi các nghiệp vụ ngân hàng của NHTW. Chức năng này được cụ thể hóa qua một số phương diện sau: - Xây dựng và thực hiện CSTT quốc gia, Chính sách tiền tệ là chính sách kinh tế vĩ mô trong đó NHTW sử dụng các công cụ của mình để điều tiết và kiểm soát khối lượng tiền trong lưu thông nhằm đảm bảo sự ổn định giá trị tiền tệ đồng thời thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế và đảm bảo công ăn việc làm. Có thể nói, chính sách tiền tệ là trọng tâm hoạt động của một NHTW. Điều này có nghĩa là mọi hoạt động của NHTW (kể cả phát hành tiền) đều nhằm thực hiện các mục tiêu của chính sách tiền tệ và bị chi phối bởi các mục tiêu đó. - NHTW thẩm định và cấp giấy chứng nhận hoạt động cho NHTM; - NHTW quy định nội dung, phạm vi hoạt động kinh doanh và các quy chế nghiệp vụ, các hệ số an toànđòi hỏi các NHTM phải tuân thủ; - NHTW điều tiết các hoạt động kinh doanh của NHTM bằng những biện pháp kinh tế hành chính như: quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc, hạn mức tín dụng, ban hành chính sách lãi suất, tỷ lệ hoa hồng, lệ phí áp dụng trong hoạt động kinh doanh của các NHTM,...;
9 - NHTW thanh tra kiểm soát thường xuyên và toàn diện các hoạt động của toàn bộ hệ thống ngân hàng, áp dụng các chế tài trong các trường hợp vi phạm pháp luật nhằm đảm bảo cả hệ thống ngân hàng hoạt động ổn định, an toàn và có hiệu quả; - NHTW quyết định đình chỉ hoạt động hoặc giải thể đối với các ngân hàng trung gian trong các trường hợp vi phạm nghiêm trọng pháp luật hoặc mất khả năng thanh toán,.. 1.1.2. Cơ sở lý luận về ngân hàng thương mại 1.1.2.1.Khái niệm Theo luật các tổ chức tín dụng của Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội khoá XII (kỳ họp tứ bảy, thông qua ngày 16 tháng 6 năm 2010) thì “NHTM là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận”. Cũng theo luật này thì “Hoạt động ngân hàng là việc kinh doanh, cung ứng thường xuyên một hoặc một số các nghiệp vụ sau đây: - Nhận tiền gửi; - Cấp tín dụng; - Cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản”. Qua đây chúng ta có thể thấy rằng trên mỗi phương diện khác nhau, tại mỗi quốc gia khác nhau lại có những quan niệm, nhìn nhận khác nhau, tuy nhiên tất cả điều đó đều cho chúng ta những cách hiểu sâu hơn về khái niệm ngân hàng nói chung và NHTM nói riêng đồng thời qua đó giúp chúng ta có hiểu rõ hơn về các hoạt động và những loại hình dịch vụ mà ngân hàng cung cấp. Ngân hàng thương mại cổ phần là hình thức khác quyền sở hữu cũng như nguồn gốc hình thành so với ngân hàng thương mại. Nếu như ngân hàng thương mại do Nhà nước lập ra và vận hành, số vốn do 100% Nhà nước nắm giữ, thì ngân hàng thương mại cổ phần do nhiều thành phần kinh tế, bao gồm cả cá