Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Ngữ văn: Dạy học dự án phần văn học trung đại trong chương trình Ngữ văn 10 Trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:114

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bố cục của luận văn gồm phần Mở đầu, Kết luận, Khuyến nghị và Tài liệu tham khảo; luận văn được triển khai thành 3 chương: Chương 1 - Cơ sở lý luận và thực tiễn; Chương 2 - Đề xuất thiết kế dự án dạy học; Chương 3 - Thực nghiệm sư phạm. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Ngữ văn: Dạy học dự án phần văn học trung đại trong chương trình Ngữ văn 10 Trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LƢU THỊ DUNG DẠY HỌC DỰ ÁN PHẦN VĂN HỌC TRUNG ĐẠI TRONG CHƢƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN HÀ NỘI – 2017
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LƢU THỊ DUNG DẠY HỌC DỰ ÁN PHẦN VĂN HỌC TRUNG ĐẠI TRONG CHƢƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM LỊCH SỬ CHUYÊN NGHÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN NGỮ VĂN) Mã số : 8 14 01 11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lê Thanh Huyền HÀ NỘI – 2017
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, các em học sinh, gia đình, bạn bè cùng sự nỗ lực của bản thân. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, Khoa Sư phạm, Phòng Sau đại học Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã hướng dẫn, tạo điều kiện cho tôi trong suốt khóa học Cao học. Tôi xin chân thành cảm ơn TS. Lê Thanh Huyền đã tận tình chỉ dẫn trong suốt thời gian xây dựng đề cương và hoàn thành luận văn, Cô đã hướng dẫn và giúp tôi sửa chữa những khuyết điểm còn mắc phải. Cô cũng chính là người đã khuyến khích, động viên tôi hoàn thành tốt đề tài. Sau nữa, tôi cũng trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu và Tổ bộ môn Văn Trường THPT Nho Quan, quý thầy cô đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi hoàn thành khóa học và luận văn này. Để hoàn thành tốt luận văn, tôi cũng gặp phải những khó khăn nhưng tôi đã nhận được sự động viên, ủng hộ từ gia đình, các thầy cô giáo và bạn bè. Đây là nguồn động lực lớn tiếp thêm sức mạnh cho tôi trong suốt thời gian qua. Tôi xin chân thành cảm ơn! Học viên Lưu Thị Dung i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DH Dạy học DHDA Dạy học dự án GD và ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh THPT Trung học phổ thông Tr Trang ii
MỤC LỤC Lời cảm ơn ......................................................................................................... i Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................. ii Danh mục các bảng ........................................................................................... v Danh mục các biểu đồ ...................................................................................... vi MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN....................................... 8 1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 8 1.1.1. Mô hình dạy học dự án............................................................................ 8 1.2. Cơ sở thực tiễn ....................................................................................... 27 1.2.1. Tính khả thi của việc dạy học dự án phần Văn học Trung đại (Ngữ văn 10) theo định hướng phát triển năng lực .................................................. 27 1.2.2. Đánh giá khả năng áp dụng hình thức tổ chức dạy học dự án phần Văn học Trung đại (Ngữ văn 10) ............................................................................ 28 CHƢƠNG 2 : ĐỀ XUẤT THIẾT KẾ DỰ ÁN DẠY HỌC ........................ 43 2.1. Nguyên tắc thiết kế.................................................................................. 43 2.1.1 Nguyên tắc lựa chọn nội dung ............................................................... 43 2.2.2 Nguyên tắc thiết kế bài dạy theo DHDA ............................................... 44 2.2. Đề xuất thiết kế DHDA ............................................................................ 46 2.2.1. Dạy học dự án theo bài......................................................................... 47 2.2.2. Dạy học dự án theo nhóm bài: .............................................................. 53 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 64 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................... 65 3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ............................................................... 65 3.1.1. Mục đích và nhiệm vụ ........................................................................... 65 3.1.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm sư phạm ..................................... 65 3.2. Nội dung và Kết quả thực nghiệm ........................................................... 66 3.2.1. Nội dung thực nghiệm ........................................................................... 66 iii
3.2.2. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 68 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 72 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 77 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 79 iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. :So sánh dạy học truyền thống với dạy học dự án .......................... 18 Bảng 1.2: So sánh một số đặc trưng cơ bản của chương trình định hướng nội dung và chương trình định hướng phát triển năng lực .................................... 22 Bảng 1.3.1. bảng thống kê số bài học và tiết học phần VHTĐ trong sách giáo khoa THPT ...................................................................................................... 36 Bảng 1.3.2: bảng phân tích hệ thống câu hỏi trong sách giáo khoa Ngữ văn THPT ............................................................................................................... 37 Bảng 1.3.3. Bảng phân tích cấp độ câu hỏi trong sách giáo khoa ngữ văn theo các cấp độ nhận thức. ...................................................................................... 38 Bảng 3.1 So sánh trình độ HS trước khi thực nghiệm .................................... 68 v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1.: Tiến trình thực hiện DHDA .......................................................... 12 Biểu đồ 1.2.1. Mức độ quan trọng của văn học trung đại ............................... 32 Biểu đồ 1.2.2. Khả năng tiếp nhận văn học trung đại ..................................... 32 Biểu đồ 1.2.3. Mức độ hứng thú của học sinh khi học văn học trung đại ..... 33 Biểu đồ 1.2.4. Nguyên nhân dẫn đến sự không hứng thú của VHTĐ với ...... 34 Biểu đồ 1.2.5. Mức độ hứng thú của học sinh với phương pháp dạy học VHTĐ mới ...................................................................................................... 35 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực của đất nước. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo khẳng định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”.[1] Vài năm trở lại đây, vấn đề đổi mới phương pháp giảng dạy và đổi mới đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn nhằm rèn luyện và phát triển năng lực cho học sinh thực sự là giải pháp có tính chiến lược để nâng cao chất lương dạy và học trong nhà trường phổ thông. Tuy nhiên, do sự thiếu đồng bộ trong chương trình học, trình độ của người dạy, người học, hình thức nội dung kiểm tra đánh giá nên các môn học nói chung, bộ môn Ngữ văn nói riêng vẫn chưa thực sự mang đến những chuyển biến tích cực, chưa khai thác, phát huy được năng lực cho học sinh. Văn học trung đại Việt Nam ra đời trong khoảng thời gian từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX bao gồm hai bộ phận chủ yếu là văn học chức năng và văn chương thẩm mỹ. Văn học trung đại giữ một vị trí quan trọng trong chương trình và sách giáo khoa Ngữ văn của nền giáo dục Việt Nam.Trên phương diện lịch sử, những văn bản thuộc giai đoạn văn học này được lựa chọn đưa vào dạy học trong chương trình phổ thông ra đời muộn nhất cũng cách đây hơn trăm năm, không ít văn bản ra đời cách đây cả ngàn năm (Quốc tộ, Nam quốc sơn hà, Thiên đô chiếu…). Vấn đề dạy – học phần Văn học Trung đại trong nhà trường từ lâu đã là một thách thức lớn đối với giáo viên và học sinh. Dạy học dự án (DHDA) là một trong những hình thức tổ chức dạy học tích cực, lấy người học làm trong tâm của quá trình dạy học. DHDA có ưu thế nổi bật trong việc phát huy tính tích cực, chủ động, rèn luyện kĩ năng, hình thành năng lực cho người học. 1
Với mong muốn góp phần cải thiện, nâng cao hiệu quả, tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình dạy học Văn học Trung đại Việt Nam, chúng tôi lựa chọn đề tài “Dạy học dự án phần Văn học Trung đại trong chương trình Ngữ văn lớp 10 trung học phổ thông”. 2. Lịch sử vấn đề 2.1 Các nghiên cứu về dạy học dự án Dạy học theo dự án (được dich ̣ từ thuật ngữ tiếng Anh là Project based learning) và còn được gọi là Phương pháp PBL, Dạy học dựa trên dự án, Dạy học tiếp cận dự án). Ở bài viết này, chúng tôi dùng thuật ngữ "dạy học dự án" (và viết tắt là DHDA). Có nhiều quan điểm khác nhau về sự ra đời của tư tưởng dạy học theo dự án, tuy vậy có thể nói những mầm mống đầu tiên của tư tưởng dạy học theo dự án đã có trong quan điểm của các nhà giáo dục kinh điển như J.J Rousseau (1712 - 1718), H. Pestalozzi (1746 - 1872) và W. Humboldt (1767 1835), thể hiện ở việc nhấn mạnh đặc biệt ý nghĩa của "Tính tự quyết" và "Sự tự hoạt động của con người" như là cơ sở nền móng của dạy học. Theo quan điểm của K. Frey và B.S de Boutemard thì phương pháp dự án xuất hiện từ thế kỷ XIX. P. Pertersen, C. Odenbach thì lại thống nhất cho rằng phương pháp dự án là một sản phẩm tất yếu của trào lưu cải cách giáo dục ở Mỹ những năm đầu thế kỷ. Năm 1918, nhà tâm lý học William H . Kilpatric (1871 - 1965) đã viết một bài báo với tiêu đề "Phương pháp dự án" gây tiếng vang trong các cơ sở đào tạo giáo viên cũng như trong các trường đại học. Ông cho rằng , dự án là một hoạt động có ý thức cụ thể , có cam kết với tất cả những người thực hiện và diễn ra trong một môi trường xã hội. Tóm lại, học tập theo dự án đã tạo nên một chuyển động xã hội- giáo dục từ đầu thế kỉ 20 ở Bắc Mỹ cũng như ở châu Âu với thay đổi mạnh mẽ trong dạy học nhà trường. Nền tảng của chuyển động này là đem đến cho HS sự tiếp nhận hào hứng kiến thức, sự thay đổi phương pháp học tập với sự tham gia một cách có ý thức nhất , tích cực nhất của HS vào việc thiết lập tri 2
thức. Ngày nay, DHDA còn mang tính toàn cầu và càng phát triển hơn với sự hỗ trợ của kĩ thuật hiện đại mà đặc biệt là mạng Internet. Nhiều trường học ở Đức hằng năm đều giành riêng một tuần cuối năm cho việc DHDA và gọi đó là tuần lễ dự án cuối năm học. Trong tuần lễ này, GV và HS tự đề xuất những dự án liên quan đến những kiến thức đã học. HS tự đăng kí tham gia vào những dự án mà họ ưa thích. Tổ chức Trinh sát và Hướng Đạo Pháp (Les Scouts et Guides de France) đã tiến hành cho trẻ em và thanh niên trên toàn thế giới, không phân biệt quốc tich, ̣ sắc tộc; văn hóa, tôn giáo và hoàn cảnh xã hội cùng thực hiện những dự án học tập với những mục đích giáo dục về nhân cách, giới tính, lối sống cộng đồng và sự tôn trọng thiên nhiên. Dự án Côvit (CoVis, Collaborataire Visualization) ở Canada cho phép sự hợp tác làm việc qua mạng giữa các HS. Ở Mĩ, mô hình học tập theo dự án được sửa đổi là WebQuest được Bernie Dodge và Tom March thuộc trường Đại học bang SanChiago triển khai năm 1995. Một WebQuest là hoạt động yêu cầu một số hoặc tất cả các thông tin mà các học viên tương tác đến từ các nguồn trên Internet. WebQuest có thể ngắn hoặc dài từ một số tiết học cho đến một tháng hoặc lâu hơn nữa. Ở Việt Nam từ năm 2003, chương trình "Dạy học cho tương lai" của Bộ Giáo Dục và Đào tạo đã triển khai phương pháp DHDA tại 20 trường thuộc 9 tỉnh trong cả nước. Tiếp cận từ góc độ lý luận , 2 tác giả Nguyễn Văn Cường và Nguyễn Thi ̣Diệu Thảo đã có bài viết : "Dạy học dự án- một phương pháp có chức năng kép trong đào tạo giáo viên" đăng trên tạp chí Giáo dục số 80 phát hành tháng 4/ 2004. Trên tạp chí Giáo dục số 155 (kì 1-2/2007), tác giả Nguyễn Dục Quang có bài viết: "Học để cùng chung sống một con đường giáo dục nhân cách cho học sinh" cũng đã đề cập đến phương pháp DHDA với tư cách là một trong năm phương pháp giáo dục "Học để cùng chung sống". Bài viết đã nêu lên một cách ngắn gọn nhất về cách hiểu và tác dụng của DHDA. Gần đây nhất trên tạp chí Giáo dục số 157 (kì 1-3/2007), Đỗ 3
Hương Trà có bài viết: "Dạy học dự án và tiến trình thực hiện". Bài viết đã đưa ra cơ sở tiếp cận dự án và nêu lên tiến trình thực hiện DHDA. Tuy nhiên, những bài nghiên cứu này chưa tập trung vào chủ đề cụ thể còn tản mạn ở nhiều khía cạnh của DHDA. DHDA cũng đã được các tác giả nghiên cứu trong một số các luận văn: Thạc sĩ Cù Ánh Ngọc (Đại học Giáo dục) có công trình: "Tổ chức dạy học dự án bài Lời tiễn dặn chương trình Ngữ văn 10 nâng cao". Để nâng cao hiệu quả dạy học và khai thác các giá tri ̣văn hóa dân tộc Thái và góp phần lưu truyền , quảng bá văn hóa vùng miền, các tác giả đã đề xuất cách Tổ chức dạy học dự án bài "Lời tiễn dặn" chương trình Ngữ văn 10 nâng cao. Đây là hướng nghiên cứu mới hiện nay, nên đòi hỏi giáo viên phải linh hoạt, sáng tạo, lựa chọn, cân nhắc phối hợp nhiều hình thức và các phương pháp dạy học cụ thể vào thực tiễn dạy học ở các trường phổ thông. DHDA trong môn Ngữ văn đã được đề cập đến trong cuốn "Công nghệ dạy văn" của PhạmToàn nhưng tác giả chưa làm rõ có thể ứng dụng trong dạy học Ngữ văn ở trường THCS như thế nào . Lý thuyết về DHDA cũng được giới thiệu trong cuốn "Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình sách giáo khoa" các năm 2006, 2007,2008 của Bộ giáo dục và Đào tạo. Như vậy, chúng ta thấy: đã có không ít công trình nghiên cứu về dạy học dự án. Nó cho thấy những ưu điểm của dạy học dự án. Tuy nhiên trên thực tế, vấn đề triển khai phương pháp dự án vào dạy học nói chung, môn Ngữ văn nói riêng còn nhiều hạn chế. Luận văn của chúng tôi sẽ đi sâu phân tích quy trình thiết kế, triển khai và thực nghiệm nhằm khẳng đinh ̣ tính khả thi của việc vận dụng dự án vào dạy học, đặc biệt đối với việc dạy học Văn học Trung đại Việt Nam trong chương trình THPT để phát triển năng lực cho HS. Các kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trước chính là nguồn tài liệu quý báu, là những căn cứ , gợi ý có giá tri ̣cho chúng tôi tiếp tục tìm hiểu và phát triển sâu hơn nữa các vấn đề về lý luận cũng như thực tiễn của DH DA 4
được vận dụng trong dạy học phần Văn học Trung đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn THPT theo định hướng phát triển năng lực. 3. Mục đích nghiên cứu Khi tiến hành nghiên cứu đề tài “Dạy học dự án phần Văn học Trung đại trong chương trình Ngữ văn lớp 10 trung học phổ thông” chúng tôi hướng tới hai mục đích cơ bản: - Xác định những năng lực cần thiết của học sinh trong dạy học đọc – hiểu văn bản văn học Trung đại từ đó đưa ra giải pháp phát triển các năng lực đó - Tạo hứng thú học tập cho học sinh khi học phần văn học trung đại – một phần văn học gắn với nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc của Việt Nam. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu lịch sử vấn đề: các luận văn, luận án khoa học sử dụng phương pháp dạy học dự án đã có. - Tìm hiểu cơ sở lý luận của đề tài: tổng quan về đổi mới phương pháp dạy học, các phương pháp dạy học tích cực, phương pháp dạy học theo dự án. - Tìm hiểu cơ sở thực tiễn của đề tài. - Làm rõ các khái niệm liên quan trong phần cơ sở lý luận. - Khảo sát và đánh giá tình hình dạy và học phần Văn học Trung đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn 10 THPT, trường THPT Nho quan B – Ninh Bình. - Xây dựng một số kế hoạch dạy học dự án cho việc dạy và học phần Văn học Trung đại. - Thiết kế giáo án thực nghiệm. - Kết luận và đề xuất một số biện pháp kiểm tra đánh giá trong quá trình thực hiện kế hoạch dự án của học sinh. 5. Đối tƣợng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu và đối tƣợng khảo sát - Đối tượng nghiên cứu: Tính khả thi, hiệu quả của việc tổ chức thiết kế dạy học dự án phần Văn học Trung đại Việt nam trong chương trình Ngữ văn THPT 5
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học phần Văn học Trung đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn 10 THPT. -Đối tượng khảo sát: + Phần Văn học trung đại Việt Nam trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn lớp 10 + 50 học sinh khối 10 cùng với 5 giáo viên ngữ văn trường THPT Nho Quan B - Ninh Bình + Phạm vi không gian: trường THPT Nho Quan B - Ninh Bình + Phạm vi thời gian: Từ tháng 09/2017 đến tháng 12/2017 4. Phƣơng pháp nghiên cứu: - Phương pháp ngiên cứu lí luận: nghiên cứu các tài liệu lý luận, hệ thống hóa các khái niệm, các lý thuyết có liên quan đến dạy học dự án và phát triển năng lực. - Phương pháp quan sát: tiến hành dự giờ, quan sát hoạt động dạy và học ở trường THPT Nho quan B và một số trường trong huyện Nho quan về việc dạy và học phần Văn học Trung đại từ đó có những nhận định về dạy học dự án ứng dụng vào dạy học phần văn học này. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: lập các phiếu điều tra và tiến hành điều tra và phỏng vấn sâu dành cho học sinh và giáo viên về dạy học phần Văn học Trung đại. - Phương pháp thống kê toán học: sử dụng phương pháp thống kê toán học xử lý các kết quả thu được và rút ra kết luận. - Phương pháp phỏng vấn sâu: phỏng vấn, trao đổi với một số giáo viên và học sinh nhằm làm rõ hơn những kết quả thu được từ phiếu hỏi, đồng thời bổ sung thêm những thông tin cần thiết phục vụ cho quá trình nghiên cứu đề tài. - Phương pháp thực nghiệm khoa học: nhằm kiểm định giả thuyết khoa học và tính khả thi của đề tài. - Phương pháp chuyên gia: tham khảo các ý kiến của chuyên gia về dạy học dự án cũng như phần dạy học văn học trung đại theo định hướng phát triển năng lực. 6
- Phương pháp phân tích, tổng hợp, đánh giá. 4. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Khuyến nghị và Tài liệu tham khảo; luận văn được triển khai thành 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn Chƣơng 2: Đề xuất thiết kế dự án dạy học Chƣơng 3: Thực nghiệm sư phạm 7
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Mô hình dạy học dự án 1.1.1.1. Khái niệm và đặc điểm dạy học dự án Dự án (project), được hiểu là một đề án một dự thảo hay kế hoạch cần thực hiện để đạt được mục đích đã đề ra. Khái niệm dự án được sử dụng rất nhiều trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội như trong sản xuất, kinh doanh, nghiên cứu khoa học, quản lý xã hội và nay được sử dụng trong lĩnh vực giáo dục – đào tạo như một phương pháp dạy học, trong đó người học sẽ được thực hiện một nhiệm vụ phức hợp, có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý thuyết và thực hành, thực tiễn. Theo tổ chức giáo dục Intel (Mỹ) : “DHDA là một hình thức dạy học, trong đó HS thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn liền với thực tiễn, kết hợp lý thuyết với thực hành và đánh giá kết quả. Hình thức làm việc chủ yếu là theo nhóm, kết quả dự án là những sản phẩm hành động có thể giới thiệu được”[6, 1- 13] Bộ Giáo dục Singapore cho rẳng: “ Dạy học theo dự án là hoạt động học tập nhằm tạo cơ hội cho HS tổng hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực học tập và áp dụng một cách sáng tạo vào thực tiễn cuộc sống”[4, 125 – 126] Theo tác giả Đỗ Hương Trà “DHDA là mô hình dạy học lấy HS làm trung tâm. Kiểu dạy phát triển kiến thức, kĩ năng của HS thông qua quá trình HS giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn bằng những kiến thức theo nội dung môn học – được gọi là dự án. Dự án đặt HS vào vai trò tích cực như người giải quyết vấn đề, người ra quyết định, người điều tra viên, hay người viết báo cáo. Thường thì HS sẽ làm việc theo nhóm và hợp tác với chuyên gia bên ngoài cộng đồng để trả lời các câu hỏi và hiểu sâu hơn nội dung ý nghĩa của bài học. Học theo dự án đòi hỏi HS phải nghiên cứu và thể hiện kết quả học tập của mình thông qua sản phẩm lẫn quá trình thực hiện”[17, 246 - 247] 8
Những quan điểm trên, tuy còn chưa đồng nhất ở một vài khía cạnh song đều tập trung làm rõ bản chất của DHDA là HS giữ vai trò trung tâm, thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành. Nhiệm vụ này sẽ giúp cho người học thực hiện với tính tự lực cao trong quá trình học tập ngay từ bước xác định mục đích, lập kế hoạch cho đến việc thực hiện dự án, kiểm tra đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Trong quá trình thực hiện việc DHDA thì dưới sự hướng dẫn của GV, HS sẽ giải quyết không chỉ ở mặt lý thuyết của vấn đề mà còn phải thực hiện một nhiệm vụ học tập mang tính chất thực hành, tổng hợp những kĩ năng nhất định để tạo ra một sản phẩm cụ thể. Đặc điểm của dạy học dự án: Những đặc điểm mang tính cốt lõi nhất của DHDA thì đã được các nhà sư phạm Mỹ xác lập ngay từ đầu thế kỉ XX khi mà lý thuyết về phương pháp dạy học này mới được xác lập. Có ba đặc điểm cốt lõi, cơ bản và quan trọng nhất được đưa ra đó là: định hướng học sinh, định hướng thực tiễn và định hướng sản phẩm. Chúng tôi sẽ trình bày cụ thể các đặc điểm của dạy học dự án như sau: - Định hướng vào thực tiễn: chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống thực tiễn của xã hội, thực tiến nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ của dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của người học. - Có ý nghĩa thực tiễn xã hội: DHDA giúp gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống xã hội, giúp gắn việc học tập lý thuyết đi đôi với thực hành. Trong những điều kiện xã hội lý tưởng thì việc thực hiện một dự án dạy học sẽ mang lại những tác động tích cực cho xã hội. - Định hướng hứng thú người học: người học được tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. Hơn thế nữa trong quá trình thực hiện dự án người học sẽ nhận thấy được sự hứng thú trong suốt quá trình đó. 9
- Tính phức hợp: trong dự án có sự hiểu biết và nghiên cứu giữa tri thức của nhiều lĩnh vực và các môn học khác nhau để giải quyết vấn đề đặt ra trong dự án. Chính vì đặc điểm nổi bật đó của phương pháp dạy học sự án nên nó được dùng hiệu quả trong việc tổ chứ học các chủ đề học tập mang tính phức hợp cao. - Định hướng hành động: dự án được thực hiện sẽ có sự kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và vận dụng lý thuyết vào thực hành. Thông qua đó kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết để xây dựng kiến thức mới cũng như rèn luyện lỹ năng hành động của người học. - Tính tự lực cao của người học: trong DHDA người học cần tham gia tích cực vào các hoạt động của dự án mới có thể thực hiện được yêu cầu được giao. Điều đó sẽ đòi hỏi tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. Người dạy chỉ đóng vai trò là người tư vấn, giúp đỡ những tuy nhiên mức độ tự lực cần phù hợp với năng lực, kinh nghiệm khả năng của người học. - Cộng tác làm việc: các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, trong đó có sự phân công cụ thể giữa các thành viên trong nhóm; do đó mà dạy học dự án đòi hỏi kĩ năng cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia, giữa người học với người dạy và những lực lượng xã hội khác do đó đặc điểm này của dạy học dự án còn được gọi là học tập mang tính xã hội cao. - Định hướng vào sản phẩm: sản phẩm cuối cùng của dự án thì một sản phẩm sẽ được tạo ra. Sản phẩm của dự án không chỉ gói gọn trong những thu hoạch lý thuyết mà đa số những dự án học tập tạo ra những sản phẩm vật chất gắn với hoạt động thực tiễn thực hành đó. Sản phẩm của dự án là những sản phẩm có thể công bố và giới thiệu được. Phải chú ý rằng sản phẩm là dựa vào những thông tin đã thu thập được chứ không đơn thuần là việc sắp xếp và trình bày những thông tin đó. - Sử dụng bộ câu hỏi định hướng: trong DHDA sẽ tập trung vào những câu hỏi hay vấn đề định hướng cho người học để tiếp xúc với những khái niệm và nguyên lý trọng tâm của môn học, điều này sẽ được thực hiện qua bộ 10
câu hỏi định hướng. Trong suốt quá trình thực hiện dự án, người học phải bám vào bộ câu hỏi định hướng đó để có sự tự định hướng và đảm bảo các hoạt động và sản phẩm dự án phải đáp ứng đúng với yêu cầu ban đầu mà dự án đưa ra. - Định hướng hoạt động nghiên cứu: nghiên cứu là một quá trình có định hướng mục tiêu, liên quan đến yêu cầu thông tin, xây dựng kiến thức, giải quyết vấn đề. Tuy nhiên hoạt động nghiên cứu phải phát hiện, sáng tạo, thực hiện ra một kiến thức mới của người học. Và việc nghiên cứu dự án cần có sự thách thức, tư duy, sáng tạo. - Đánh giá đa dạng và thường xuyên: ngay từ khi triển khai dự án thì các kết quả dự kiến của dự án cần được làm rõ và luôn phải được rà soát nhiều lần để kiểm chứng mức độ lĩnh hội của học sinh bằng các phương pháp đánh giá khác nhau. Người học sẽ được xem mẫu, hiểu biết các tiêu chí đánh giá để tự định hướng bản thân, tự đánh giá nhóm của mình để có những điều chỉnh, đánh giá sự tiến bộ của bản thân. Ngoài ra, người dạy cũng cần tạo điều kiện để người học có cơ hội phản hồi và chia sẻ thông tin để có những điều chỉnh kịp thời. - Định hướng kĩ năng mềm: làm việc dự án sẽ hỗ trợ phát triển cả kĩ năng siêu nhận thức (tư duy về quá trình tư duy) lần tư duy nhận thức như hợp tác, tự giám sát, phân tích dữ liệu và xử lí thông tin... Ngoài ra khi thực hiện dự án còn hình thành và rèn luyện các kĩ năng mềm cho người học. 1.1.1.2. Quy trình thực hiện DHDA Mỗi dự án đều có những đặc thù riêng nên quy trình thực hiện có thể khác nhau, tuy nhiên bất kì một dự án dạy học nào cũng cần trải qua 4 giai đoạn và 11 bước 11
Sản phẩm Xác định chủ Xây dựng nội Thực hiện dự Báo cáo kết quả và đề và mục tiêu dung và kế án đánh giá dự án dự án hoạch thực hiện ND xác NH xây NH tổ NH trình định chủ dựng kế chức bày kết quả đề hoạch thực thực hiện dự án hiện dự án NH xây ND giám NH tự đánh Chia nhóm dựng điều sát và trợ giá và giao kiện thực giúp nhiệm vụ hiện NH hình ND xem xét ND đánh thành ý tính khả thi giá tưởng và xác định Sơ đồ 1.1.: Tiến trình thực hiện DHDA mục tiêu 12 cho dự án