Luận văn Thạc sĩ Văn học: Truyện ngắn An Giang 1975 – 2000 - Những thành tựu chủ yếu

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Văn học: Truyện ngắn An Giang 1975 – 2000 - Những thành tựu chủ yếu hướng đến mục tiêu là tổng kết những thành tựu chủ yếu về nội dung cũng như nghệ thuật mà qua 25 năm, truyện ngắn An Giang đã đạt được. Với các bạn chuyên ngành Văn học thì đây là tài liệu hữu ích.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học: Truyện ngắn An Giang 1975 – 2000 - Những thành tựu chủ yếu

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH  NGUYỄN KIM NƯƠNG TRUYỆN NGẮN AN GIANG 1975 – 2000: NHỮNG THÀNH TỰU CHỦ YẾU LUẬN VĂN THẠC SỸ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TRẦN HỮU TÁ TP. HỒ CHÍ MINH - 2004
PHÇN Më §ÇU 1- Lý DO CHäN ®Ò TµI Tõ n¨m 1975, ®Êt níc bíc sang mét giai ®o¹n lÞch sö míi. V¨n häc còng chuyÓn m×nh trong t thÕ dß t×m nh÷ng ph¬ng thøc thÓ hiÖn tèt nhÊt ®Ó kÞp ph¶n ¸nh ®êi sèng x· héi ®a d¹ng tríc yªu cÇu míi cña thêi ®¹i. Do vËy mµ c¸c thÓ lo¹i v¨n häc cã sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. V¨n xu«i ®· cã nh÷ng khëi s¾c vµ nh÷ng tÝn hiÖu míi; trong ®ã, víi u thÕ lµ mét lo¹i h×nh cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhanh nh¹y vµ ®a d¹ng, truyÖn ng¾n ®· giµnh ®îc u thÕ. ThËt vËy, cha bao giê truyÖn ng¾n l¹i ®îc “lªn ng«i” nh thêi kú sau 1975, nhÊt lµ trong thêi kú ®æi míi. TruyÖn ng¾n thu hót søc s¸ng t¹o cña c¸c thÕ hÖ cÇm bót, l«i cuèn giíi phª b×nh v¨n häc vµ ®Æc biÖt lµ t¹o nªn ®îc mét bé phËn ®«ng ®¶o b¹n ®äc yªu truyÖn ng¾n. §ã lµ nãi trªn b×nh diÖn c¶ níc. Cßn ë miÒn Nam, sau mét thêi kú dµi bÞ chÕ ®é Mü ngôy bãp nghÑt, nay ®îc luång giã tù do thæi vµo, v¨n häc nãi chung vµ truyÖn ng¾n nãi riªng nh sèng dËy, cïng c¶ d©n téc lao vµo mét cuéc chiÕn ®Êu míi: cuéc chiÕn chèng l¹i ®ãi nghÌo, l¹c hËu. ChØ trong ph¹m vi mét tØnh, An Giang quª t«i, h¬n 25 n¨m qua ®· næi lªn 39 c©y bót viÕt truyÖn ng¾n (chØ tÝnh nh÷ng ngêi cã truyÖn ®îc in s¸ch vµ ®îc nhiÒu ®éc gi¶ biÕt ®Õn). Mét hiÖn tîng v¨n häc mµ tríc 1975 cha hÒ cã t¹i An Giang - mét vïng ®Êt ®îc xem lµ cha cã ®é dµy vÒ truyÒn thèng v¨n ch¬ng. VËy mµ trong c¸c trêng phæ th«ng cña tØnh, nh÷ng tiÕt d¹y vÒ v¨n häc ®Þa ph¬ng (theo quy ®Þnh cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o) l¹i bÞ bá trèng. Häc sinh kh«ng ®îc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp xóc víi nh÷ng s¸ng t¸c ë ®Þa ph¬ng ®Ó t×m hiÓu xem trong thµnh tùu chung cña v¨n häc c¶ níc th× v¨n häc An Giang ®· mang vµo nh÷ng gi¸ trÞ g×? Riªng m¶ng truyÖn ng¾n, ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nh hÇu hÕt truyÖn ng¾n ViÖt Nam tõ sau 1975 th× truyÖn ng¾n An Giang cßn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× kh¸c? Cho nªn, viÖc t×m hiÓu tõng lo¹i h×nh v¨n häc ®Þa ph¬ng ®Ó qua ®ã chän läc mét sè t¸c phÈm ®a vµo giíi thiÖu trong nhµ trêng lµ rÊt cÇn thiÕt. B¶n th©n v¨n häc còng ®ßi hái sù tæng kÕt ë tõng giai ®o¹n ®Ó t¹o thÕ ®i lªn. Mäi ph¬ng ph¸p, mäi phong c¸ch s¸ng t¸c ®Òu cÇn ®îc khuyÕn khÝch t×m tßi, thÓ nghiÖm; song ®iÒu quan träng lµ sù t×m tßi, thÓ nghiÖm ®ã ph¶i ®îc dùa trªn c¬ së c¨n b¶n v× môc ®Ých ®¸p øng ®êi sèng tinh thÇn lµnh m¹nh, bæ Ých cho c«ng chóng. TruyÖn ng¾n An Giang sau 1975 ®· sèng
cïng víi c«ng chóng ®éc gi¶ h¬n mét phÇn t thÕ kû. Kho¶ng thêi gian ®ã còng võa ®ñ cho viÖc ®¸nh gi¸ cuéc t×m tßi, thÓ nghiÖm cña lùc lîng cÇm bót ®Ó rót ra nh÷ng gi¸ trÞ tÝch cùc hoÆc chØ ra nh÷ng h¹n chÕ trong mét giai ®o¹n s¸ng t¸c truyÖn ng¾n hÇu gióp cho v¨n häc ®Þa ph¬ng thùc sù trë thµnh mét lùc lîng c¸ch m¹ng trong sù nghiÖp x©y dùng quª h¬ng, ®Êt níc. NghÞ quyÕt Trung ¬ng 5 (kho¸ VIII) vÒ X©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc còng ®Æt ra cho v¨n häc - nghÖ thuËt mét nhiÖm vô kh¸ nÆng nÒ lµ “s¸ng t¹o nªn nhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ t tëng vµ nghÖ thuËt cao, thÊm nhuÇn tinh thÇn nh©n v¨n, d©n chñ, cã søc hÊp dÉn m¹nh mÏ vµ cã t¸c dông s©u s¾c x©y dùng con ngêi”. NhiÖm vô nµy ®· khiÕn kh«ng chØ nh÷ng ngêi s¸ng t¸c v¨n häc mµ c¶ nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c qu¶n lý v¨n häc còng ph¶i nh×n l¹i qu¸ tr×nh s¸ng t¸c h¬n 25 n¨m qua ®Ó ®Þnh híng cho thêi gian tíi. Kh«ng ph¶i chØ bÊy nhiªu lùc lîng s¸ng t¸c nh hiÖn nay mµ ph¶i cã thªm nhiÒu c©y bót truyÖn ng¾n n÷a, ®Æc biÖt lµ giíi trÎ. §ã lµ nh÷ng lý do th«i thóc ngêi viÕt ®Õn víi ®Ò tµi “TruyÖn ng¾n An Giang 1975 - 2000: Nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu”. 2- Môc ®Ých nghiªn cøu Lµ mét bé phËn cña v¨n häc c¶ níc, v¨n häc mçi ®Þa ph¬ng gãp phÇn cô thÓ trong thµnh tùu chung cña nÒn v¨n häc níc nhµ. V¨n häc ®Þa ph¬ng, víi t¸c dông tÝch cùc cña nã, còng lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy c«ng cuéc x©y dùng, ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. C«ng viÖc nghiªn cøu m¶ng truyÖn ng¾n An Giang giai ®o¹n 1975 - 2000 cña chóng t«i, ngoµi môc ®Ých lµ c«ng tr×nh tèt nghiÖp, cßn lµ sù tæng kÕt cÇn thiÕt ®Ó b¶n th©n (hiÖn lµ c¸n bé theo dâi V¨n häc - NghÖ thuËt) tham mu víi TØnh ñy, UBND tØnh: - ChØ ®¹o ngµnh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o biªn so¹n tµi liÖu híng dÉn gi¶ng d¹y phÇn v¨n häc ®Þa ph¬ng t¹i c¸c trêng phæ th«ng trong tØnh. - ChØ ®¹o, ®Þnh híng cho lÜnh vùc s¸ng t¸c v¨n ch¬ng t¹i ®Þa ph¬ng. Nh»m ®¹t ®îc môc ®Ých nªu trªn, ®Ò tµi sÏ híng ®Õn môc tiªu lµ tæng kÕt nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu vÒ néi dung còng nh nghÖ thuËt mµ qua 25 n¨m, truyÖn ng¾n An Giang ®· ®¹t ®îc. 3- §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
§èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ truyÖn ng¾n An Giang - mét m¶ng cña v¨n häc ®Þa ph¬ng. Cho ®Õn nay, cha cã mét tµi liÖu chÝnh thøc nµo ®Þnh nghÜa “v¨n häc ®Þa ph¬ng” lµ g×. ThËt khã mµ v¹ch ranh giíi cho v¨n häc ®Ó ph©n biÖt “®Þa ph¬ng”, “vïng” hay “c¶ níc” nhng buéc ph¶i lµm c«ng viÖc ®ã lµ v× trong ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ng÷ v¨n ë c¸c trêng phæ th«ng vµ cao ®¼ng s ph¹m, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o cã dµnh cho v¨n häc ®Þa ph¬ng mét thêi lîng nhÊt ®Þnh. (VÝ dô: BËc THCS, mçi khèi líp cã 6 tiÕt chÝnh kho¸/n¨m häc). Trong thùc tÕ, nhiÒu ngêi ®ång t×nh víi ý kiÕn xem “v¨n häc ®Þa ph¬ng” lµ mét m¶ng v¨n häc mang ®Ëm s¾c th¸i ®Þa ph¬ng vµ vÒ mÆt phæ biÕn t¸c phÈm còng chñ yÕu lµ ë ®Þa ph¬ng. Dùa vµo c¸ch hiÓu nµy, vµ ®Ó ®¸p øng môc ®Ých nghiªn cøu, ®èi tîng kh¶o s¸t cña ®Ò tµi sÏ bao gåm: - TruyÖn ng¾n cña nh÷ng ngêi sinh sèng vµ c«ng t¸c t¹i An Giang s¸ng t¸c giai ®o¹n 1975 - 2000. - TruyÖn ng¾n do nh÷ng ngêi quª An Giang nhng c«ng t¸c n¬i kh¸c, còng s¸ng t¸c trong 25 n¨m sau gi¶i phãng. §Ó viÖc kh¶o s¸t ®îc tËp trung h¬n, xin x¸c ®Þnh tiªu chÝ: - §èi víi t¸c gi¶ ®Þa ph¬ng: Cã t¸c phÈm ®¹t gi¶i thëng hoÆc cã gi¸ trÞ, ®îc ngêi ®äc chó ý. §ã lµ c¸c c©y bót: 1- §oµn V¨n §¹t 2- NguyÔn LËp Em 3- Ca Giao 4- TrÞnh Böu Hoµi 5- Mai Böu Minh 6- Ng« Kh¾c Tµi 7- Ph¹m Nguyªn Th¹ch - §èi víi c¸c nhµ v¨n quª An Giang nhng c«ng t¸c n¬i kh¸c: Cã nhiÒu truyÖn ng¾n viÕt vÒ An Giang giai ®o¹n 1975 - 2000 ®îc ®éc gi¶ An Giang chó ý. §ã lµ: 1- NguyÔn Quang S¸ng 2- Lª V¨n Th¶o
Hai nhµ v¨n Anh §øc vµ Mai V¨n T¹o quª An Giang nhng giai ®o¹n 1975 - 2000 Ýt cã truyÖn ng¾n viÕt vÒ An Giang nªn chóng t«i chØ giíi thiÖu lít qua vÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp chø kh«ng ®i s©u kh¶o s¸t c¸c s¸ng t¸c. 4 - LÞch sö vÊn ®Ò Nh trªn ®· nªu, truyÖn ng¾n tõ sau 1975 ®· ph¸t triÓn phong phó, trë thµnh ®èi tîng quan t©m hµng ®Çu cña c¸c nhµ nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc. Trong c¸c s¸ch viÕt vÒ v¨n xu«i sau gi¶i phãng (Theo dßng v¨n häc cña BÝch Thu, Nxb KHXH, Hµ Néi, 1998; V¨n häc ViÖt Nam trong thêi ®¹i míi cña NguyÔn V¨n Long, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2002 ...), phÇn nghiªn cøu vÒ truyÖn ng¾n chiÕm mét ®é dµy ®¸ng kÓ. Trªn T¹p chÝ V¨n häc, TuÇn b¸o V¨n nghÖ, V¨n nghÖ qu©n ®éi, Sµi Gßn thø b¶y vµ c¶ trªn c¸c nhËt b¸o Nh©n d©n, Sµi Gßn gi¶i phãng, r¶i r¸c còng cã bµi ®iÓm t¸c phÈm. VÒ thµnh tùu vµ ®Æc ®iÓm cña truyÖn ng¾n An Giang 1975-2000, cho ®Õn nay, cha cã t¸c gi¶ nµo nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng. §¸nh gi¸ vÒ thµnh tùu th× chØ cã trong c¸c b¸o c¸o tæng kÕt h»ng n¨m cña Héi V¨n häc nghÖ thuËt An Giang. Nhng còng chØ nªu ®îc sè lîng t¸c phÈm, c¸c gi¶i thëng vµ mét nhËn ®Þnh rÊt chung lµ “cã ph¸t triÓn”. §èi víi riªng tõng nhµ v¨n quª An Giang ®· kh¼ng ®Þnh tªn tuæi trong lµng v¨n nh NguyÔn Quang S¸ng, Lª V¨n Th¶o... th× ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu nhng phÇn lín lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu t¸c gia, hoÆc nh÷ng bµi ®iÓm t¸c phÈm . M¶ng truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang S¸ng sím ®îc lµm ®èi tîng nghiªn cøu cho nh÷ng ngêi kh¸m ph¸ bé phËn v¨n häc miÒn Nam. N¨m 1992, Ng« ThÞ Kim Loan ®· tr×nh bµy “NghÖ thuËt truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng” tríc Héi ®ång chÊm luËn v¨n tèt nghiÖp t¹i Trêng §¹i häc Tæng hîp Thµnh phè Hå ChÝ Minh. T¸c gi¶ ®· nhËn xÐt: “ HiÖn thùc kh¸ch quan trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Quang S¸ng lµ hiÖn thùc chiÕn tranh vµ chiÕn tranh còng lµ thùc tiÔn cuéc sèng cña «ng. Do ®ã, chiÕn tranh thêng ®îc «ng chän lµm ®Ò tµi trung t©m vµ «ng thiªn vÒ ca ngîi chÊt anh hïng, c¸i ®Ñp cña nh÷ng con ngêi trong cuéc chiÕn; nhÊt lµ ngêi n«ng d©n vµ ngêi phô n÷ víi c¸ch nãi, nÕp sèng, nÕp nghÜ rÊt Nam Bé cña hä” (tr. 61). Sau ngµy ®Êt níc thèng nhÊt, trong truyÖn ng¾n cña m×nh, “NguyÔn Quang S¸ng cha x©y dùng ®îc nh÷ng nh©n vËt ®¹t ®Õn møc ®iÓn h×nh. ¤ng cha kh¾c häa ®îc h×nh ¶nh cña ngêi thµnh phè trong c¶i t¹o x©y dùng x· héi míi” (tr.61). Phan Duy Quan khi t×m hiÓu ®Æc trng truyÖn ng¾n NguyÔn Quang S¸ng còng cã nhËn xÐt: “NÐt riªng ®éc ®¸o trong viÖc thÓ
hiÖn cuéc sèng vµ con ngêi cña NguyÔn Quang S¸ng lµ bao giê «ng còng b¾t ®Çu tõ nh÷ng ®iÒu rÊt nhá cña cuéc sèng còng nh nh÷ng ®iÒu nhá nhÊt s©u kÝn nhÊt cña con ngêi. HiÖn thùc trong truyÖn cña «ng do vËy kh«ng ph¶i lµ mét hiÖn thùc hoµnh tr¸ng. HiÖn thùc Êy còng kh«ng ph¶i ®îc t¹o nªn tõ nh÷ng sù kiÖn träng ®¹i mµ tõ nh÷ng c¶nh ®êi, nh÷ng sè phËn nhá bÐ trong lßng nh÷ng sù kiÖn träng ®¹i Êy. HiÖn thùc ®îc ph¶n ¸nh tõ sè phËn cña con ngêi nªn lu«n lu«n cã mét søc lay ®éng m¹nh mÏ còng nh vËy mµ nã cã søc sèng l©u bÒn. Trong c¶m nhËn vµ sù thÓ hiÖn vÒ con ngêi, nhµ v¨n lu«n n©ng niu tr©n träng trong tinh thÇn nh©n b¶n s©u s¾c” (50, tr. 98). Nhµ v¨n Lª V¨n Th¶o còng ®îc c¸c c©y bót phª b×nh v¨n häc chó ý. NguyÔn §×nh ChÝnh ®· lu ý khi ®äc truyÖn ng¾n cña Lª V¨n Th¶o: “nªn ®Æc biÖt ch¨m chó tíi c¸i ®êi sèng bªn trong c¸c t¸c phÈm cña «ng. §ã lµ ®êi sèng t×nh c¶m t©m hån kÝn ®¸o lÆng lÏ, tuy cã chót trÔ n¶i, mái mÖt nhng rÊt tinh tÕ. Vµ chÝnh tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã l¹i t¹o nªn gi¸ trÞ t tëng trong s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña Lª V¨n Th¶o” (47, tËp 6). VÒ viÖc sö dông ng«n tõ trong s¸ng t¸c, Lª V¨n Th¶o ®îc xem lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n Nam Bé cã lèi viÕt trong s¸ng. T¸c phÈm cña anh vÉn mang s¾c th¸i nh÷ng vïng ®Êt Nam Bé, nhng ®éc gi¶ ë mäi vïng ®Êt níc ®Òu hiÓu ®îc. §îc hái vÒ vÊn ®Ò nµy, anh gi¶i thÝch: “Nhµ v¨n ViÖt Nam chóng ta viÕt ch÷ ViÖt. Tõng vïng, cã thÓ cã nhiÒu tõ ®Þa ph¬ng lµm giµu thªm ng«n ng÷ tiÕng ViÖt, nhng còng cã nguy c¬ lµm mÊt ®i vÎ trong s¸ng cña c©u v¨n, h¹n chÕ sù giao lu, th«ng hiÓu. Thãi quen dïng tõ ®Þa ph¬ng cã nhiÒu nguyªn nh©n: kh«ng tËp trung chñ ®éng khi viÕt, bÞ “v¨n nãi” lÊn ¸t, thiÕu nh×n xa tr«ng réng, qu¸ tù tin vµo ng«n ng÷ ®Þa ph¬ng m×nh. Nãi chung, dïng tõ ®Þa ph¬ng nh con dao hai lìi. Dïng mét tõ “®¾t” sÏ lµm c©u v¨n s¸ng lªn, trë nªn mÒm m¹i, duyªn d¸ng. Nhng dïng kh«ng ®óng chç, c©u v¨n sÏ tèi nghÜa, khã hiÓu, kh«ng chØ trong viÖc dïng tõ mµ cßn c¸ch ®Æt c©u, c¸ch dïng Èn dô. §©u ph¶i nãi “ph¶i h«n” lµ ra ngêi Nam Bé. B¶n s¾c ®Þa ph¬ng lµ ë tÝnh c¸ch, ë c¸ch lµm, c¸ch nghÜ, ë t©m hån con ngêi” (TrÇn Nh· Thôy, B¸o KiÕn thøc gia ®×nh - Xu©n Quý Mïi 2003). Trong sè c¸c c©y bót truyÖn ng¾n ë ®Þa ph¬ng th× Ng« Kh¾c Tµi lµ ngêi thêng ®îc b¸o chÝ nh¾c ®Õn. T« Hoµng trong mét bµi viÕt trªn b¸o Sµi Gßn gi¶i phãng (sè ngµy 24-11-2002) ®· thÊy ®îc gi¸ trÞ c¸c tËp truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n Ng« Kh¾c Tµi: “ThËt buån nÕu nh÷ng tËp truyÖn ng¾n, nh÷ng nh©n vËt cña Ng« Kh¾c Tµi cßn cha ®îc chu du tíi miÒn Trung, ra miÒn
B¾c”. T¸c gi¶ bµi b¸o nhËn xÐt: “Nh©n vËt chÝnh trong nh÷ng tËp truyÖn cña Ng« Kh¾c Tµi lÏ ®¬ng nhiªn lµ nh÷ng con ngêi b×nh thêng ë miÒn T©y mµ anh kh¸ gÇn gôi, quen thuéc. VÊn ®Ò anh quan t©m lµ nh÷ng th©n phËn gÆp nhiÒu tr¾c trë nhng kh«ng chÞu khoanh tay ®Çu hµng mµ cè t×m c¸ch ngoi lªn”. ViÕt vÒ c¸c nhµ v¨n vµ nh÷ng ngêi tham gia viÕt v¨n ë ®Þa ph¬ng, ®¸ng chó ý nhÊt lµ tËp tiÓu luËn “Mét chÆng ®êng v¨n häc An Giang” cña nhµ v¨n Mai V¨n T¹o, Héi V¨n nghÖ An Giang xuÊt b¶n n¨m 1992, dµy 51 trang. Lµ mét nhµ v¨n rÊt g¾n bã víi quª h¬ng, l¹i lµ thµnh viªn cña Ban chÊp hµnh Héi V¨n nghÖ An Giang hai nhiÖm kú (1980-1987; 1987-1992), Mai V¨n T¹o ®äc nhiÒu, hiÓu nhiÒu v¨n häc ®Þa ph¬ng. ¤ng tù hµo vÒ ®éi ngò cÇm bót trÎ cña quª h¬ng. BiÕt m×nh “kh«ng ph¶i lµ nhµ lý luËn phª b×nh v¨n häc”, nªn «ng chØ chän ra 9 ngêi (cha biÕt theo tiªu chÝ nµo - ng ý nhÊt ch¨ng?) ®Ó “t©m t×nh” víi hä. Trong ®ã cã 5 c©y bót viÕt truyÖn ng¾n: Ph¹m Nguyªn Th¹ch, TrÞnh Böu Hoµi, NguyÔn LËp Em, §oµn V¨n §¹t vµ Ng« Kh¾c Tµi. Riªng ®èi víi NguyÔn LËp Em, t¸c gi¶ tËp tiÓu luËn chØ nhËn xÐt vÒ ®Æc ®iÓm c¸c s¸ng t¸c th¬, kh«ng ®Ò cËp ®Õn truyÖn ng¾n. Mçi ngêi ®Òu ®îc nhµ v¨n Mai V¨n T¹o dµnh tõ 3 ®Õn 4 trang ®Ó giíi thiÖu vµi nÐt vÒ tiÓu sö, vÒ phong c¸ch s¸ng t¸c. Cã khi, nhµ v¨n còng m¹nh d¹n nªu lªn mÊy lêi khuyªn, nh kinh nghiÖm cña ngêi ®i tríc ®Ó truyÒn l¹i cho thÕ hÖ sau. Ph¹m Nguyªn Th¹ch th× “cã lèi kÓ chuyÖn hån nhiªn, b×nh dÞ gÇn víi d©n gian. Anh rÊt giµu ng«n ng÷ vµ khÈu ng÷ b×nh d©n. Nh÷ng h¹t ®¸ quý cha mµi giòa Êy anh ®Æt ®óng chç vµ kh«ng l¹m dông, g©y cho ngêi ®äc c¶m gi¸c thó vÞ nh xem tranh thñy mÆc” (60, tr.13). Nhµ v¨n Mai V¨n T¹o nhËn xÐt: “C¶m gi¸c ban ®Çu khi ®äc nh÷ng truyÖn ng¾n cña anh lµ chÊt hµi r¶i r¸c trong tõng ®o¹n v¨n méc m¹c cña anh. Mét chÊt hµi ®¾t gi¸ anh sö dông kh¸ chän läc ®Ó g©y Ên tîng vµ kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt, néi t©m nh©n vËt kh¸ thµnh c«ng” (60, tr.13); cèt truyÖn th× “gi¶n dÞ, Ýt thÊy nh÷ng pha gay cÊn vµ xung ®ét lín. Cã ch¨ng, nh÷ng Ðo le, nghÞch c¶nh th«ng thêng võa ®ñ nãi lªn th©n phËn vµ sè phËn con ngêi trong nh÷ng lµng quª kh«ng nhiÒu biÕn ®éng” (60, tr.13), “kÕt thóc mçi truyÖn b»ng nh÷ng t×nh tiÕt rÊt hay, g©y cho ngêi ®äc nhiÒu c¶m xóc vµ nghÜ ngîi” (60, tr.14). T¸c gi¶ tËp tiÓu luËn còng ®· chØ ra mét nhîc ®iÓm mµ
Ph¹m Nguyªn Th¹ch cÇn lu ý trªn con ®êng s¸ng t¹o truyÖn ng¾n: “NhiÒu ®o¹n håi øc, phôc hiÖn h¬i dµi, ®Ó cho nh©n vËt chÝnh khuÊt nÎo kh¸ xa råi míi gäi l¹i” (60, tr.14). §èi víi TrÞnh Böu Hoµi, nhµ v¨n Mai V¨n T¹o nhËn xÐt: “TruyÖn cña TrÞnh Böu Hoµi gÇn gòi víi cuéc sèng, ®êi thêng. H vµ thùc ®an lÉn vµo nhau, khã t¸ch b¹ch chç nµo ngêi viÕt s¸ng t¹o, chç nµo chÊt thùc mµ anh ch¾t chiu, gãp nhÆt trong thùc t¹i h»ng ngµy. Nh©n vËt cña anh thêng lµ nh÷ng con ngêi ta b¾t gÆp quanh quÈn ®©u ®©y, nh÷ng con ngêi cã søc sèng, biÕt íc m¬, biÕt hµnh ®éng v× m×nh, v× ngêi kh¸c, biÕt yªu say ®¾m vµ biÕt tù kiÒm chÕ, dõng l¹i bªn bê vùc th¼m t×nh yªu vµ c¸m dç” (60, tr.23). §èi víi §oµn V¨n §¹t, «ng lu ý ®Õn “lèi viÕt ng¾n gän, xóc tÝch, ng«n ng÷ s¸ng, m¹ch v¨n kh«ng gót m¾c, nhÞp ®iÖu dån dËp, nhanh (…) Anh viÕt b×nh dÞ nh kÓ chuyÖn ngoµi ®êi, l©u l©u ®iÓm vµo mét c©u hµi híc tØnh b¬, lµm cho ngêi nghe thó vÞ bËt cêi kh«ng thµnh tiÕng” (60, tr.38); “§oµn V¨n ®¹t cã c¸i nh×n vµo thùc tÕ ®êi sèng, con ngêi kh¸ s¾c s¶o vµ tinh tÕ. Anh nh×n nhiÒu phÝa, nhiÒu gãc ®é, c¶ bi lÉn hµi. Kh«ng h¼n “thÝch t×m c¸i bÊt b×nh thêng trong ®êi thêng”. Anh viÕt kü, viÕt ch¾c, kh«ng véi vµng. TruyÖn ng¾n cña anh khã thÊy chi tiÕt thõa hoÆc nh÷ng c©u nh÷ng tõ dÔ d·i. ChuyÓn ý, chuyÓn ®o¹n tÕ nhÞ, rÊt hay” (60, tr.40). PhÇn cuèi tËp tiÓu luËn lµ nh÷ng ý kiÕn cña t¸c gi¶ vÒ nhµ v¨n Ng« Kh¾c Tµi. Mai V¨n T¹o nhËn xÐt: “Ng« Kh¾c Tµi cã lèi viÕt truyÖn ng¾n nhÑ nhµng, dÝ dám nh kÓ chuyÖn “ch¬i ch¬i” (…), cã mét giäng ch©m biÕm c¸i ¸c xÊu ®Õn l¹nh lïng. Ngßi bót cña anh l¸ch thËt s©u, thËt hiÓm vµo c¸i ¸c vµ nh÷ng con ngêi tåi, hîm hÜnh, bÊt l¬ng” (60, tr.47). Nh÷ng nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Ng« Kh¾c Tµi thêng lµ líp thÞ d©n nghÌo vµ líp ngêi c¬ cùc ë lµng quª; cã khi, v× nghÌo khæ qu¸ dÉn ®Õn tha ho¸ vµ sa ®äa vÒ nh©n phÈm. Theo Mai V¨n T¹o, anh ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ sinh ®éng, dï r»ng “anh kh«ng thÓ tr¸nh khái ®«i chç non tay vµ dÔ d·i. VÝ nh kiÓu triÕt lý kh«ng cÇn thiÕt võa tèi nghÜa võa rêm rµ. Vèn sèng anh giµu cã nhiÒu khi anh sö dông th¶ giµn, kh«ng tiÕt chÕ. Anh m« t¶ l¹nh lïng nh nhµ phÉu thuËt ®a mòi dao vµo u bíu” (60, tr.51). Ngêi ®äc cã thÓ tæng hîp tõ c¸c bµi viÕt trong tËp tiÓu luËn ®Ó rót ra mét vµi ®Æc ®iÓm chung cña nh÷ng c©y bót truyÖn ng¾n ë An Giang, nhng kh«ng nhiÒu l¾m. Vµ cã lÏ do giíi h¹n vÒ khu«n khæ bµi viÕt, nªn c¸c ®Æc ®iÓm Êy cha ®îc minh häa mét c¸ch ®Çy ®ñ, thµnh ra søc
thuyÕt phôc cha cao. TËp tiÓu luËn còng kh«ng cã nh÷ng nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t vÒ thµnh tùu cña mét chÆng ®êng v¨n häc An Giang. Sau tËp tiÓu luËn cña nhµ v¨n Mai V¨n T¹o, ®Õn nay, cha cã mét c«ng tr×nh nµo tiÕp tôc nghiªn cøu v¨n häc An Giang mét c¸ch cã hÖ thèng. Nh×n chung, nh÷ng tµi liÖu ®· ®îc tiÕp cËn tuy cha ph¶i lµ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu s¸t víi vÊn ®Ò mµ luËn v¨n ®· ®Æt ra nhng tÊt c¶ ®Òu lµ nh÷ng gîi ý quý b¸u ®Ó chóng t«i ®i s©u t×m hiÓu nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu cña truyÖn ng¾n An Giang 25 n¨m sau ngµy gi¶i phãng. 5- NhiÖm vô nghiªn cøu Môc ®Ých vµ ®èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®· ®Æt ra cho ngêi nghiªn cøu ph¶i thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô sau: - Su tÇm, tËp hîp c¸c truyÖn ng¾n An Giang ®îc s¸ng t¸c tõ 1975 ®Õn 2000. - §¸nh gi¸ thµnh tùu vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n An Giang giai ®o¹n nµy. (§i s©u vµo c¸c s¸ng t¸c cña c¸c t¸c gi¶ ®îc chän) - §Ò xuÊt viÖc gi¶ng d¹y vµ giíi thiÖu v¨n häc ®Þa ph¬ng (truyÖn ng¾n) trong Trêng §¹i häc An Giang vµ c¸c trêng phæ th«ng trong tØnh. 6- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph¬ng ph¸p luËn: Dùa vµo c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa Duy vËt biÖn chøng, Duy vËt lÞch sö vµ T tëng Hå ChÝ Minh. - Ph¬ng ph¸p chuyªn ngµnh: + Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu LÞch sö - ph¸t sinh ®Ó t×m hiÓu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m¶ng truyÖn ng¾n An Giang giai ®o¹n 1975 - 2000. + Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu LÞch sö - chøc n¨ng ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é tiÕp nhËn cña ®éc gi¶ ®èi víi m¶ng v¨n häc nµy trong bèi c¶nh v¨n ho¸ - x· héi 25 n¨m sau ngµy gi¶i phãng. + Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu HÖ thèng - cÊu tróc, chñ yÕu t×m hiÓu quan ®iÓm s¸ng t¸c, ph©n tÝch ®Æc ®iÓm.
+ Ph¬ng ph¸p So s¸nh v¨n häc ®Ó ®èi chiÕu c¸c t¸c gi¶ vµ c¸c t¸c phÈm, t×m nh÷ng nÐt chung vµ nÐt riªng ®Æc thï; so s¸nh thµnh tùu truyÖn ng¾n An Giang giai ®o¹n 1975-2000 víi giai ®o¹n tríc 1975 vµ víi thµnh tùu truyÖn ng¾n c¶ níc. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, ngêi viÕt sÏ vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt vÒ thi ph¸p häc hiÖn ®¹i kÕt hîp víi c¶m thô truyÒn thèng ®Ó kh¶o s¸t vµ nhËn ®Þnh t¸c phÈm theo quan niÖm cña m×nh. Thao t¸c nghiªn cøu: Thèng kª. Pháng vÊn (trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp) t¸c gi¶, ®éc gi¶ vµ mét sè nhµ phª b×nh v¨n häc. Ph©n tÝch - tæng hîp. 7- KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn Më ®Çu vµ KÕt luËn, luËn v¨n gåm 3 ch¬ng: Ch¬ng I (19 trang): Tr×nh bµy s¬ lîc ®Æc ®iÓm vïng ®Êt An Giang vÒ c¸c mÆt x· héi, chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, v¨n häc. Ch¬ng II (28 trang): NhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh tùu vÒ ph¬ng diÖn néi dung cña truyÖn ng¾n An Giang. Ch¬ng III (30 trang): TËp trung nghiªn cøu nh÷ng thµnh tùu vÒ ph¬ng diÖn nghÖ thuËt cña hÖ thèng truyÖn ng¾n nµy.  Phô lôc (72 trang): Giíi thiÖu tiÓu sö t¸c gi¶ vµ mét sè truyÖn ng¾n tiªu biÓu. ***
CH¦¥NG I §ÆC §IÓM VïNG §ÊT AN GIANG 1.1- Vµi ®Æc ®iÓm tù nhiªn vµ nh©n v¨n An Giang ngµy nay tr¶i réng trªn diÖn tÝch 3.424 km2, n»m ë b¾c - t©y b¾c Nam Bé, phÝa b¾c gi¸p níc Campuchia víi ®êng biªn giíi dµi gÇn 100 km. D©n sè kho¶ng 2,2 triÖu ngêi, ®«ng nhÊt ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Xa kia, vïng ®Êt nµy thuéc Thñy Ch©n L¹p. V× lµ vïng ®Êt thÊp, bïn lÇy níc ®äng, thêng bÞ ch×m trong bÓ níc mªnh m«ng vµo mïa níc næi nªn gÇn nh lµ mét vïng ®Êt hoang. §Õn ®Çu thÕ kû XVII, míi cã nh÷ng ®oµn ngêi ViÖt tõ miÒn Trung vµo. Hä lµ nh÷ng ngêi nghÌo tha ph¬ng cÇu thùc hoÆc lµ nh÷ng téi ®å trèn vµo Nam ®Ó mu cÇu sù sèng. §Ó sinh tån, hä ®· ph¶i lao ®éng vÊt v¶, ®Êu tranh víi thiªn nhiªn, chèng chäi l¹i víi thó d÷, vît qua biÕt bao gian khæ. Nh÷ng n¨m gi÷a thÕ kû XVIII, triÒu chÝnh níc Ch©n L¹p cã biÕn, ngêi trong hä hµng chÐm giÕt lÉn nhau ®Ó tranh ng«i b¸u. Chóa NguyÔn cho qu©n sang dÑp yªn. §Ó ®Òn ¬n cøu m¹ng, vua cña Ch©n L¹p lµ NÆc T«n ®· d©ng ®Êt TÇm Phong Long cho chóa NguyÔn. Chóa lÊy ®Êt Êy lËp ®¹o Ch©u §èc. BÊy giê, t¹i vïng ®Êt nµy d©n c còng cßn rÊt tha thít, nhiÒu chç bá hoang. §Çu ®êi Gia Long, vua cho mé d©n ®Õn ë, gäi lµ Ch©u §èc T©n C¬ng - mét phÇn cña An Giang ngµy nay. §êi Minh M¹ng, nhiÒu chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch míi cña nhµ níc phong kiÕn khuyÕn khÝch viÖc khai hoang nh miÔn gi¶m thuÕ vµi ba n¨m cho ruéng míi vì, phong thëng cho nh÷ng ngêi cã thµnh tÝch mé d©n, lËp lµng ë vïng ®Êt míi. Nhê vËy mµ d©n sè t¨ng nhanh. V× An Giang cã ®Þa h×nh thÊp nªn h»ng n¨m, cø ®é th¸ng 6, th¸ng 7 ©m lÞch th× lò s«ng Mªk«ng ®æ vÒ. Níc s«ng TiÒn, s«ng HËu l¹i d©ng cao, trµn bê, ch¶y vµo ®ång ruéng. N¨m nµo níc nhá (mùc níc thÊp) th× lóa thÊt mïa; níc võa th× thãc ®Çy bå; níc lín, cuèn tr«i nhµ cöa, ruéng vên th× ®ãi khæ. Êy thÕ mµ cø 3- 4 n¨m l¹i lò lín mét lÇn, thµnh ra “®èn cñi 3 n¨m thiªu mét giê”. V× vËy mµ hÇu hÕt ngêi d©n n¬i ®©y, tríc khi cã c¸c c«ng tr×nh thñy lîi, c«ng tr×nh vît lò, lµm lông vÊt v¶ mµ kh«ng ®ñ ¨n, nãi chi ®Õn x©y nhµ, s¾m xe. Trong d©n gian, ngêi ta hay nh¾c bµi th¬ “Níc lôt” cña Tó Qu× (1857-1926)*:
Ma tõng chÆp, giã tõng håi, Ngo¶nh l¹i giang s¬n ngËp c¶ råi. Lò kiÕn bÊt tµi ®eo ngän cá, Chßm rªu v« lùc ®ãng bÌ tr«i. Linh lang vên réng nghe chim hãt, Láng kháng giêng cao thÊy chã ngåi. Th¬ng bÊy h¹ d©n sao xiÕt kÓ, Nµo «ng H¹, Vò ë ®©u råi. Lò lôt ®· g©y nhiÒu thiÖt h¹i, nhng ngêi d©n n¬i ®©y vÉn g¾n bã víi m¶nh ®Êt mµ xa kia tæ tiªn ®· dµy c«ng khai ph¸, vÉn b¸m ®Êt ®Ó sèng, t¹o lËp c¬ nghiÖp cho líp líp con ch¸u vÒ sau. Con níc mªnh m«ng træ vµng b«ng ®iªn ®iÓn, Anh cã th¬ng em th× ë l¹i ®©y. Can chi ph¶i xuèng biÓn lªn rõng. _________________________________ * Cã ý kiÕn cho r»ng bµi nµy do NguyÔn §×nh ChiÓu s¸ng t¸c. Nãi ®i anh! §õng cã ng¹i ngïng. ChÕt th× chung nhau chÕt, chí ®õng véi xa nhau! (H¸t ru) An Giang lµ vïng ®Êt quÇn c cña kh¸ nhiÒu d©n téc anh em g¾n bã nhau tõ thêi më ®Êt. D©n téc Khmer hiÖn nay cã ®Õn h¬n 80 ngµn ngêi (4,2% d©n sè tØnh), sèng nhiÒu nhÊt ë hai huyÖn Tri T«n, TÞnh Biªn vµ r¶i r¸c ë c¸c huyÖn Tho¹i S¬n, Ch©u Phó. Ngêi Ch¨m Ýt h¬n, kho¶ng 16 ngµn ngêi, tËp trung ë huyÖn An Phó vµ T©n Ch©u. Ngêi Hoa còng cã mÆt t¹i An Giang rÊt sím. Do giái nghÒ bu«n b¸n nªn hä thêng sèng n¬i thµnh thÞ, ®«ng nhÊt ë Long Xuyªn, Ch©u §èc. Hä rÊt gÇn gòi víi ngêi ViÖt, nãi th¹o tiÕng ViÖt. C¸c d©n téc víi b¶n s¾c v¨n ho¸ riªng ®· lµm phong phó thªm nh÷ng nÐt sinh ho¹t cña céng ®ång d©n c An Giang. §iÒu kiÖn thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt khi xa ®· lµm cho c¸c d©n téc trªn vïng ®Êt míi nµy ®oµn kÕt ®Ó sinh tån.
VÒ t«n gi¸o, do nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh lÞch sö nªn An Giang cã nhiÒu t«n gi¸o. Nh÷ng ®¹o mµ ®Õn nay cßn kh¸ ®«ng tÝn ®å lµ: ®¹o PhËt, Thiªn Chóa, Tin Lµnh, ®¹o Håi, Cao §µi; c¸c t«n gi¸o b¶n ®Þa: Böu S¬n Kú H¬ng, Tø ¢n HiÕu NghÜa vµ ®¹o PhËt Gi¸o Hoµ H¶o - t«n gi¸o cã ®«ng tÝn ®å nhÊt t¹i An Giang vµ cã lóc (tríc 1975), sè tÝn ®å cña t«n gi¸o nµy t¹i ®ång b»ng s«ng Cöu Long lªn ®Õn h¬n 2 triÖu ngêi. T«n gi¸o b¶n ®Þa ph¸t triÓn rÊt m¹nh trong thêi kú chiÕn tranh vµ mang ®Çy mµu s¾c thÇn bÝ, gãp phÇn thÓ hiÖn nÐt ®Æc thï trong ®êi sèng sinh ho¹t cña céng ®ång d©n c n¬i ®©y. NhiÒu huyÒn tho¹i ra ®êi t¹i vïng ThÊt S¬n kú bÝ ®îc lu truyÒn trong d©n gian cho ®Õn ngµy nay. §Æc biÖt, vïng nói ThÊt S¬n cßn lµ c¨n cø ®Þa cña c¸c sÜ phu yªu níc thêi chèng Ph¸p vµ lµ mÆt trËn kiªn cêng cña qu©n gi¶i phãng suèt thêi kú chèng Mü x©m lîc. An Giang tuy lµ vïng ®Êt ®îc më mang sau cïng trªn bíc ®êng Nam tiÕn cña c¸c chóa NguyÔn; nhng víi ®Æc ©n cña thiªn nhiªn lµ h»ng n¨m ®îc nhËn phï sa mµu mì tõ s«ng TiÒn vµ s«ng HËu, vïng ®Êt nµy ®· trë thµnh n¬i “®Êt lµnh chim ®Ëu”, kinh tÕ n«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ næi tiÕng nhê ®¹t tæng s¶n lîng l¬ng thùc cao nhÊt níc: 2,5 triÖu tÊn/n¨m (n¨m 2000); nghÒ nu«i c¸ bÌ còng ph¸t triÓn m¹nh, nhÊt lµ tõ sau gi¶i phãng. VÒ gi¸o dôc, do lµ vïng ®Êt ®îc ngêi ViÖt ®Õn khai hoang, lËp Êp sau cïng nªn viÖc tæ chøc häc hµnh chËm h¬n so víi c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XVIII ®Çu thÕ kû XIX, tõ viÖc më trêng ®Õn viÖc mín thÇy d¹y häc ®Òu do d©n tù lo liÖu. Nhng chØ lÎ tÎ chø kh«ng nhiÒu. Cho ®Õn n¨m 1837, An Giang míi cã HuyÖn häc ë huyÖn §«ng Xuyªn; n¨m 1842 míi më TØnh häc ë Ch©u §èc. N¨m 1864, khi qu©n Ph¸p ®¸nh chiÕm ba tØnh miÒn §«ng, triÒu ®×nh HuÕ quyÕt ®Þnh dêi trêng thi Gia §Þnh vÒ ®Æt t¹i An Giang nhng sau ®ã, v× giÆc Ph¸p tiÕp tôc ®¸nh chiÕm ba tØnh miÒn T©y nªn kú thi bÞ hñy bá. N¨m 1867, qu©n Ph¸p chiÕm nèt ba tØnh miÒn T©y, hoµn thµnh viÖc x©m chiÕm toµn vïng ®Êt Nam Kú. Nh»m ®µo t¹o mét ®éi ngò ®äc th«ng, viÕt th¹o ng«n ng÷ Ph¸p - ViÖt ®Ó gióp viÖc cho bé m¸y thùc d©n, Ph¸p ®· më mét sè trêng häc. V× lµ vïng ®Êt ®îc ngêi Ph¸p “b×nh ®Þnh” muén nhÊt ë Nam Kú nªn viÖc më trêng häc t¹i An Giang (gåm c¶ Long Xuyªn vµ Ch©u §èc) chËm h¬n nhiÒu so víi c¸c tØnh kh¸c. ë vïng B¶y Nói, häc sinh ph¶i häc trong c¸c nhµ chïa. §Õn n¨m 1930, An Giang cha cã trêng trung häc.
ViÖc d¹y ch÷ Nho còng chØ r¶i r¸c ë vïng n«ng th«n. Tuy ngêi theo häc kh«ng nhiÒu nhng ë c¸c líp häc Êy, nh÷ng «ng ®å Nho ®· kh¬i gîi lßng yªu níc, hun ®óc tinh thÇn ®Êu tranh chèng x©m l¨ng cho thÕ hÖ trÎ. Mét sè häc trß ch÷ Nho ë lµng quª ngµy Êy ®· hëng øng phong trµo §«ng Du xuÊt d¬ng sang NhËt hoÆc cïng víi nghÜa binh khëi nghÜa chèng Ph¸p ë B¶y Tha - L¸ng Linh, §ång Th¸p Mêi v.v... Sau HiÖp ®Þnh GenÌve, gi¸o dôc ë An Giang t¹i vïng t¹m chiÕm vµ c¶ vïng gi¶i phãng cã ph¸t triÓn h¬n. §Õn n¨m 1970, Gi¸o héi PhËt gi¸o Hoµ H¶o më ViÖn §¹i häc Hoµ H¶o t¹i Long Xuyªn, cã kho¶ng 2000 sinh viªn víi 5 ngµnh häc. ViÖn míi ®µo t¹o ra trêng ®îc mét kho¸ vµo n¨m 1973. Sau 30/4/1975, ViÖn §¹i häc Hoµ H¶o ngng ho¹t ®éng. D©n sè ®«ng, trêng líp Ýt nªn ngêi nghÌo vµ ngêi ë vïng s©u, vïng xa kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó häc hµnh. V× vËy, n¨m 1975, sè ngêi mï ch÷ ë An Giang cßn rÊt ®«ng. Mêi ngêi d©n míi cã mét ngêi ®îc ®i häc. §ã lµ mét g¸nh nÆng cho chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng. Nh÷ng ®Æc ®iÓm lÞch sö - ®Þa lý - sinh th¸i vµ v¨n ho¸, x· héi nªu trªn kh«ng nh÷ng t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh lao ®éng mµ cßn ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng v¨n ho¸ vµ t©m linh cña con ngêi, t¹o thµnh nÐt c¸ tÝnh ®éc ®¸o cña ngêi n«ng d©n vïng ®Êt míi: can trêng, gan gãc, kh«ng chÞu lïi bíc tríc trë ng¹i thiªn nhiªn, còng nh kh«ng chÞu luån cói tríc søc m¹nh phi nghÜa: “Trêi sanh c©y cøng l¸ dai. Giã lay mÆc giã, chiÒu ai kh«ng chiÒu” (Ca dao Nam Bé). C¸ tÝnh ®ã cã nguån céi s©u xa tõ b¶n lÜnh cña nh÷ng ngêi “®Õn níc liÒu ph¶i ra ®i”, ®îc t«i luyÖn trong gian lao, ®îc thö th¸ch tríc mét thiªn nhiªn ®a d¹ng, bÝ Èn ®Ó mu cÇu cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n h«m qua. MÆt kh¸c, do cã cïng c¶nh ngé, cïng th©n phËn, cïng tr¶i qua nh÷ng khã kh¨n, vÊt v¶ trong qu¸ tr×nh chinh phôc thiªn nhiªn n¬i ®Êt míi nªn ngêi d©n n¬i ®©y sím nhËn ra r»ng: muèn chiÕn th¾ng mäi trë lùc th× ph¶i kÕt víi nhau thµnh mét khèi, ph¶i cu mang, ®ïm bäc lÉn nhau. N¬i ®Êt míi réng r·i, con ngêi kh«ng cÇn sù bon chen nh ë c¸c vïng ®Êt hÑp ngêi ®«ng. Hä sèng réng r·i, cëi më, tù do vµ phãng kho¸ng. Nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch Êy ®· chi phèi toµn bé ®êi sèng x· héi cña ngêi d©n An Giang hµng mÊy tr¨m n¨m nay. 1.2- TruyÒn thèng x©y dùng vµ ®Êu tranh b¶o vÖ quª h¬ng, ®Êt níc An Giang ®îc coi lµ “phªn dËu quèc gia” phÝa t©y nam Tæ quèc. Vïng ®Êt An Giang xa thêng diÔn ra c¸c cuéc chiÕn tranh gi÷a ngêi ViÖt víi qu©n Xiªm, gi÷a ngêi ViÖt víi ngêi Miªn bÞ Xiªm xói giôc. DÞch bÖnh l¹i x¶y ra liªn miªn lµm chÕt nhiÒu ngêi. §Ó tån t¹i
trªn mét vïng ®Êt míi ®Çy hiÓm ho¹ nh thÕ nµy, ngêi d©n n¬i ®©y kh«ng thÓ sèng riªng lÎ mµ ph¶i hîp søc cïng nhau, trong ®Êu tranh chèng x©m lîc còng nh trong lao ®éng s¶n xuÊt. TruyÒn thèng ®oµn kÕt sím ®îc h×nh thµnh. ë vïng ®Êt nµy kh«ng cã vÊn ®Ò kú thÞ chñng téc. N¨m 1818, kho¶ng 1.500 ngêi ViÖt vµ ngêi Khmer, díi sù chØ huy cña NguyÔn V¨n Tho¹i, cïng hîp søc ®µo kªnh Tho¹i Hµ dµi h¬n 30 km. N¨m 1819, theo lÖnh vua Gia Long, NguyÔn V¨n Tho¹i ®iÒu ®éng d©n binh ngêi ViÖt vµ Khmer ®µo kªnh VÜnh TÕ dµi h¬n 60 km. Nh©n c«ng lªn ®Õn 80.000 lît ngêi. VËy mµ rßng r· ®Õn 5 n¨m míi ®µo xong. BiÕt bao gian khæ, hiÓm nguy. BiÕt bao ngêi ph¶i vïi th©y vÜnh viÔn n¬i ®Êt nói kh« c»n ®Ó cho ®êi sau ®îc Êm no bªn dßng níc m¸t! Kh«ng chØ cã vÊn ®Ò lo c¸i ¨n, c¸i mÆc, c d©n An Giang xa kia thêng ph¶i ®èi mÆt víi thiªn tai, dÞch bÖnh. Khoa häc trÞ liÖu cha ®Õn ®îc n¬i ®©y, ngêi d©n thêng ph¶i b¸m vÝu vµo t«n gi¸o ®Ó nhê phÐp mÇu cña mét ®Êng thiªng liªng nµo ®ã chèng l¹i tö thÇn. ThÕ nªn ngêi ta rÊt dÔ theo ®¹o. Gi÷a thÕ kû XIX, t¬ng truyÒn «ng §oµn Minh Huyªn ®· chÆn ®îc mét trËn dÞch t¶ b»ng bïa phÐp vµ dîc th¶o. ThÕ lµ ngêi ta theo «ng rÊt ®«ng, t«n «ng lµ §øc PhËt ThÇy. PhËt ThÇy tiÕp tôc ch÷a bÖnh theo c¸ch riªng cña m×nh vµ truyÒn b¸ gi¸o lý “Tu nh©n, häc PhËt”, lËp nªn gi¸o ph¸i Böu S¬n Kú H¬ng. §iÒu ®Æc biÖt lµ gi¸o ph¸i Böu S¬n Kú H¬ng rÊt quan t©m ®Õn viÖc khÈn hoang lËp lµng. Hä ®i tõng ®oµn, tõng ®oµn tíi nh÷ng vïng hoang vu, xa x«i, hÎo l¸nh, cã khi lµ ®Çm lÇy nh L¸ng Linh - B¶y Tha, cã khi lµ biªn giíi hiÓm trë nh ThÊt S¬n. Nh÷ng “tr¹i ruéng” xa, nay ph¸t triÓn thµnh nh÷ng c¸nh ®ång b¸t ng¸t, cß bay th¼ng c¸nh, lµ chøng tÝch cña truyÒn thèng cÇn cï, siªng n¨ng, chÞu th¬ng, chÞu khã trong lao ®éng cña ngêi d©n An Giang. Qu¸ tr×nh më ®Êt gian nan nh thÕ, gi÷ ®Êt l¹i cµng khæ h¬n. Víi ®êng biªn giíi gi¸p Campuchia (s¸ch sö xa thêng gäi lµ Ch©n L¹p) gÇn 100 km, An Giang ph¶i thêng xuyªn chèng l¹i kÎ thï x©m lîc. MÆc dï tríc ®©y NguyÔn ¸nh vµ níc Xiªm cã mèi quan hÖ tèt ®Ñp (cuèi thÕ kû XVIII), nhng cµng vÒ sau cµng n¶y sinh m©u thuÉn gay g¾t do tranh giµnh ¶nh hëng ®èi víi níc Ch©n L¹p, nhÊt lµ vµo thêi Minh M¹ng, ThiÖu TrÞ.
N¨m 1833, Xiªm mîn cí cÇu viÖn cña Lª V¨n Kh«i ®em qu©n sang x©m lîc níc ta. An Giang lµ mÆt trËn cã nhiÖm vô ng¨n chÆn qu©n x©m lîc tõ Nam Vang (Campuchia) trµn xuèng. GiÆc ®· chiÕm ®îc Ch©u §èc. S«ng Vµm Nao ®îc chän lµ n¬i quyÕt chiÕn chiÕn lîc víi qu©n Xiªm. MÆc dï thÕ giÆc rÊt m¹nh, nhng qu©n ta chiÕn ®Êu rÊt anh dòng. Qu©n Xiªm ph¶i rót lui. Nh©n d©n ta gi÷ ®îc thµnh qu¶ lao ®éng cña m×nh trªn m¶nh ®Êt võa khai ph¸. Thua trËn nhng qu©n Xiªm vÉn cha tõ bá ý ®å chèng ph¸ níc ta. Th¸ng giªng n¨m Gi¸p Ngä (1834), qu©n Xiªm l¹i kÐo qu©n sang ®¸nh ph¸ vµ bÞ qu©n ta gi¸ng tr¶ mét ®ßn chÝ tö. Chóng thêng xói giôc ngêi Campuchia trµn xuèng ®¸nh ph¸ vïng biªn giíi ThÊt S¬n. Nh©n d©n kh«ng ®îc yªn æn lµm ¨n. N¨m 1842, qu©n Xiªm trµn xuèng l·nh thæ cña ta, NguyÔn Tri Ph¬ng mang ®¹i binh dÑp tan qu©n giÆc. §Êt An Giang xa cßn in dÊu ch©n biÕt bao tiÒn nh©n lçi l¹c: Tæng suÊt Tr¬ng Phóc Du, mu lîc tíng Do·n UÈn, NguyÔn Tri Ph¬ng, NguyÔn C«ng Trø... N¨m 1867, Ph¸p chiÕm nèt ba tØnh miÒn T©y Nam Kú. An Giang lät vµo vßng cai trÞ cña bän thùc d©n. Tõ ®ã, kh«ng cam chÞu sèng díi gãt giµy x©m lîc cña giÆc Ph¸p, nh©n d©n An Giang lu«n phÊt cao ngän cê ®Êu tranh chèng x©m lîc; khi th× ®Çu qu©n díi tríng cña c¸c sÜ phu yªu níc nh l·nh binh Lª V¨n Sanh, §ç V¨n Tµu, khi l¹i bÝ mËt tËp hîp lùc lîng díi danh nghÜa t«n gi¸o nh TrÇn V¨n Thµnh, Ng« Lîi ®Ó chèng qu©n giÆc, gi¶i phãng quª h¬ng. §Êt An Giang, nhê cã vïng ThÊt S¬n ®Þa h×nh hiÓm trë nªn cßn lµ n¬i “Tþ ®Þa” cña sÜ phu VÜnh - An - Hµ (VÜnh Long, An Giang, Hµ Tiªn). Cô NguyÔn Sinh S¾c - th©n sinh Hå Chñ tÞch - còng ®· tõng sèng ë n¬i ®©y. Vµ Tr¬ng Gia M«, mét chÝ sÜ yªu níc cña phong trµo Duy T©n, sau viÖc mu s¸t tªn Toµn quyÒn Pasquier kh«ng thµnh, n¨m 1924, «ng buån b· lui vÒ Hµ Tiªn, råi vÒ An Giang. Cuèi n¨m 1929, «ng ®Õn nói Sam (Ch©u §èc) chän con ®êng quyªn sinh. §µnh yªn mét giÊc ngh×n thu, Ch©u §èc h¸ r»ng quª qu¸n kh¸ch Trãt hÑn chiÕc th©n bèn bÓ, ViÖt Nam ®©u còng níc non nhµ (Lêi ®iÕu cô Tr¬ng Gia M« cña thi sÜ §«ng Hå) An Giang còng lµ quª h¬ng cña Chñ tÞch T«n §øc Th¾ng. Nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX, tõ cï lao ¤ng Hæ - mét miÒn quª b×nh dÞ vïng s«ng níc - ngêi thanh niªn T«n §øc Th¾ng mang nÆng nçi ®au cña ngêi d©n mÊt níc ®· ra ®i ®Ó hoµ vµo phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n chèng thùc d©n x©m lîc.
Ngµy 3 th¸ng 2 n¨m 1930, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®îc thµnh lËp. §Õn th¸ng 4/1930, chi bé §¶ng Céng s¶n ®Çu tiªn cña tØnh ®îc thµnh lËp ë x· Long §iÒn (huyÖn Chî Míi). L¸ cê ®á sao vµng ®îc mét ngêi d©n bÝ mËt treo lªn d©y thÐp, tung bay phÊt phíi gi÷a s«ng TiÒn, th¸ch thøc bän thùc d©n x©m lîc. Tõ ®ã, phong trµo c¸ch m¹ng næi lªn kh¾p n¬i díi sù l·nh ®¹o cña c¸c tæ chøc §¶ng. M¸u cña nh÷ng ngêi yªu níc còng ®· ®æ nhiÒu l¾m míi cã ®îc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m 1945. Tëng ®· cã mét níc ViÖt Nam tù do, d©n chñ, nµo ngê kÎ thï l¹i v« cïng ngoan cè, vÉn tiÕp tôc x©m l¨ng. Nh©n d©n An Giang cïng c¶ níc bíc vµo cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú. Phong trµo ®Êu tranh cña häc sinh, sinh viªn An Giang nh÷ng n¨m 60 còng ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo th¾ng lîi vinh quang cña ®Êt níc. Lµm sao kÓ hÕt nh÷ng tÊm g¬ng hy sinh anh dòng trong ®Êu tranh chèng ®Õ quèc Mü! Th¸ng 5/1975, nh©n d©n An Giang cïng víi c¶ níc h©n hoan chµo mõng chiÕn th¾ng, nhng... niÒm vui cha trän vÑn! Bän P«npèt - Iªng Xary ®· më hµng lo¹t cuéc lÊn chiÕm vµ khiªu khÝch trªn toµn tuyÕn biªn giíi T©y Nam. T×nh h×nh cµng phøc t¹p khi nhµ cÇm quyÒn Campuchia ®uæi hµng v¹n ViÖt kiÒu, Hoa kiÒu ch¹y vÒ An Giang. §Þch ngoan cè, cuéc xung ®ét biÕn thµnh cuéc chiÕn tranh biªn giíi thùc sù vµo th¸ng 4/1977. Nh÷ng chiÕc ®Çu l©u ë Nhµ Må Ba Chóc hiÖn nay lµ chøng tÝch téi ¸c chiÕn tranh do bän diÖt chñng P«npèt - Yªng Xary g©y ra. Cho ®Õn ngµy 7/1/1979, víi sù gióp søc cña ta, nh©n d©n Campuchia ®· ®Ëp tan bé m¸y diÖt chñng P«npèt. Tõ ®Êy, vïng biªn giíi An Giang míi ®îc t¹m yªn. Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ b¶o vÖ quª h¬ng An Giang suèt mÊy tr¨m n¨m thËt gian khæ mµ còng rÊt vinh quang. BiÕt bao bËc tiÒn nh©n ®· ®Õn n¬i ®©y khai s¬n, ph¸ th¹ch, t¹o dùng c¬ ®å cho con ch¸u mai sau! BiÕt bao ®øa con cña An Giang ®· rêi quª h¬ng ®Ó ®i theo tiÕng gäi cña hån thiªng s«ng nói! §ã lµ niÒm tù hµo lín lao cña thÕ hÖ h«m nay vµ còng lµ nguån c¶m høng ®Ó dßng v¨n ch¬ng cña ®Þa ph¬ng ch¶y m·i kh«ng bao giê v¬i! 1.3- T×nh h×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x· héi ë An Giang tõ 1975 ®Õn 2000 An Giang lµ tØnh ®îc gi¶i phãng sau cïng. T×nh h×nh chÝnh trÞ sau ngµy gi¶i phãng næi lªn nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p; trong ®ã ®Æc biÖt nhÊt lµ cuéc chiÕn tranh biªn giíi T©y Nam vµ c¸c
ho¹t ®éng chèng ph¸ c¸ch m¹ng cña nh÷ng phÇn tö ¸c «n, ngoan cè trong bé m¸y ngôy quyÒn, cña mét sè kÎ ®éi lèt t«n gi¸o lÐn lót mãc nèi víi t×nh b¸o, gi¸n ®iÖp níc ngoµi. §¶ng vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· dùa vµo nh©n d©n ®Ó ®Ëp tan mäi ©m mu chèng ph¸ c¸ch m¹ng, dÇn dÇn æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ an ninh trËt tù. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë thêi ®iÓm 1975 n¨ng suÊt thÊp, chñ yÕu lµ ®éc canh c©y lóa mïa, tæng s¶n lîng l¬ng thùc chØ kho¶ng 500 ngµn tÊn, b×nh qu©n 370 kg/ngêi, kh«ng ®ñ cung cÊp l¬ng thùc cho nh©n d©n trong tØnh. H»ng n¨m, trung ¬ng ph¶i chi viÖn cho tØnh 5.000 tÊn l¬ng thùc vµ cøu ®ãi cho h¬n 3.000 hé d©n. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn v× c«ng nghÖ l¹c hËu. MÆt b»ng d©n trÝ rÊt thÊp. Trêng häc Ýt. N¹n mï ch÷ rÊt trÇm träng. H¬n 150.000 trÎ trong ®é tuæi ®i häc cha ®îc ®Õn trêng. Sau ngµy gi¶i phãng, toµn §¶ng, toµn qu©n, toµn d©n ®· b¾t tay ngay vµo viÖc kh¾c phôc hËu qu¶ nÆng nÒ do chiÕn tranh ®Ó l¹i, dån søc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, æn ®Þnh an ninh chÝnh trÞ, x©y dùng l¹i quª h¬ng trong ®iÒu kiÖn xuÊt ph¸t ®iÓm ban ®Çu rÊt thÊp. MÆt kh¸c, n»m ë lu vùc ®Çu nguån s«ng Cöu Long, An Giang cßn ph¶i thêng xuyªn ®èi phã vµ ph¶i vît qua nhiÒu thö th¸ch nghiÖt ng· cña thiªn tai lò lôt tõng g©y nhiÒu thiÖt h¹i vÒ tÝnh m¹ng vµ tµi s¶n cña nh©n d©n. Còng nh c¶ níc, mÆc dï §¶ng vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· dån hÕt t©m trÝ vµo c«ng cuéc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa nhng hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi mêi n¨m sau gi¶i phãng ®îc ®¸nh gi¸ lµ thÊp. HËu qu¶ cña tæng ®iÒu chØnh gi¸ l¬ng tiÒn n¨m 1985 ®· lµm cho s¶n xuÊt ®×nh trÖ. Tõ ®ã, ®êi sèng cña nh©n d©n lao ®éng, c«ng nh©n viªn chøc vµ lùc lîng vò trang ngµy cµng khèn khã, ¶nh hëng ®Õn niÒm tin cña nh©n d©n ®èi víi §¶ng vµ Nhµ níc. Thùc hiÖn tinh thÇn ®æi míi cña §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn VI, An Giang ®i ®Çu trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt ruéng vµ ®Êt nói hoang ho¸ cho hé gia ®×nh vµ tËp thÓ, xo¸ kh¸i niÖm x©m canh t¹o ®iÒu kiÖn khai th¸c c¸c vïng hoang ho¸, t¨ng cêng c«ng t¸c thñy lîi ®Ó chuyÓn lóa mét vô thµnh hai vô... Råi hµng lo¹t nh÷ng chñ tr¬ng vµ chÝnh s¸ch míi ra ®êi nh»m u tiªn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch vÒ ruéng ®Êt vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. §Çu nh÷ng n¨m 90, ®êi sèng cña ngêi d©n ®· cã sù n©ng lªn râ rÖt. §Õn n¨m 2000, b×nh qu©n l¬ng thùc ®Çu ngêi ®îc gÇn 1.200kg, gÊp 3,2 lÇn so víi n¨m 1975. Nu«i trång thñy s¶n, nhÊt lµ
nghÒ nu«i c¸ bÌ còng t¨ng nhanh nhê ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn (1975: 662 bÌ, s¶n lîng: 6.440 tÊn; 2000: h¬n 3000 bÌ, s¶n lîng: 122.290 tÊn). VÒ ph¸t triÓn v¨n ho¸, chØ mêi n¨m sau ngµy gi¶i phãng, bé mÆt v¨n ho¸ cña tØnh tõ thµnh thÞ ®Õn n«ng th«n ®· thay ®æi kh¸ nhiÒu nhê tØnh ®· thµnh lËp ®îc 5 ®oµn biÓu diÔn nghÖ thuËt chuyªn nghiÖp, 150 ®éi v¨n nghÖ nghiÖp d, 23 ®¬n vÞ chiÕu bãng, 145 phßng ®äc s¸ch t¹i x·. Nh÷ng ®éi ®ên ca tµi tö ë n«ng th«n ®îc kh«i phôc t¹o nªn mét phong trµo v¨n nghÖ quÇn chóng kh¾p vïng s«ng níc. §ã lµ cha kÓ nh÷ng lo¹i h×nh v¨n nghÖ cña c¸c d©n téc Ýt ngêi, thêng ®îc biÓu diÔn vµo dÞp lÔ héi cña c¸c ®Þa ph¬ng. NhiÒu di tÝch v¨n ho¸ ë An Giang hÊp dÉn du kh¸ch. C¸c di tÝch v¨n ho¸ ë An Giang còng ®· ®îc tØnh ®Çu t n©ng cÊp ®Ó trë thµnh ®Þa ®iÓm tham quan cña du kh¸ch. Sau 25 n¨m, mÆc dï møc hëng thô v¨n ho¸ cña ngêi d©n ®· ®îc n©ng lªn mét bíc, nhng c¸c thiÕt chÕ v¨n ho¸ c¬ së vÉn cßn thiÕu nhiÒu nªn ngêi d©n ë n«ng th«n vÉn cßn thiÖt thßi. VÒ gi¸o dôc, chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng sau 1975 ®· cè g¾ng kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n do hËu qu¶ cña thiªn tai, ®Þch häa, x©y dùng m¹ng líi trêng häc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho con em nh©n d©n ®Õn líp häc hµnh. Th¸ng 3 n¨m 1977, An Giang ®îc Bé Gi¸o dôc c«ng nhËn xo¸ mï ch÷ c¬ b¶n, n¨m 1998, ®¹t chuÈn quèc gia vÒ chèng mï ch÷ - phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc. N¨m 2000, tØnh kh«ng cßn phßng häc tranh tre, häc sinh kh«ng ph¶i häc ca ba. C¬ së vËt chÊt ®îc chó träng ®Çu t nªn quy m« häc sinh t¨ng nhanh ë mäi ngµnh häc. Tuy nhiªn, v× ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, ®éi ngò gi¶ng d¹y cha ®¸p øng yªu cÇu vÒ sè lîng vµ chÊt lîng nªn gi¸o dôc An Giang cßn ph¶i phÊn ®Êu rÊt nhiÒu. Tû lÖ huy ®éng häc sinh ®Õn trêng h»ng n¨m cha ®¹t chØ tiªu kÕ ho¹ch. N¹n bá häc sím ®Ó lao ®éng mu sinh cha ®îc kh¾c phôc tèt lµm cho mét bé phËn thanh niªn bíc vµo ®êi khi cha ®îc chuÈn bÞ nghÒ nghiÖp. T×nh h×nh lao ®éng viÖc lµm cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nªn møc sèng ®¹i ®a sè nh©n d©n cßn thÊp, mét bé phËn cßn nghÌo khæ. TÖ n¹n x· héi cha ®îc ng¨n chÆn, thËm chÝ, cã lóc, cã n¬i cßn gia t¨ng. Tû lÖ nhiÔm HIV/AIDS t¹i An Giang ®øng thø 5 so víi c¶ níc. N¹n m¹i d©m ngµy cµng phøc t¹p; nhÊt lµ hiÖn tîng b¸n th©n trªn ®Êt Campuchia.
Khã kh¨n vÉn cßn nhiÒu, song nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc lµ tiÒn ®Ò thuËn lîi ®Ó An Giang chuyÓn sang thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, chuÈn bÞ hµnh trang v÷ng bíc tiÕn vµo thiªn niªn kû míi. 1.5- T×nh h×nh v¨n häc ë an giang 1.5.1- Thêi kú tríc 1975 §oµn ngêi di d©n vµo miÒn Nam xa kia tríc hÕt lµ n«ng d©n, råi ®Õn téi ®å; sau ®ã lµ c¸c binh sÜ vµ viªn chøc chÝnh quyÒn. Do vËy, phÇn lín ®Òu Ýt ch÷ nghÜa. Buæi ®Çu, c«ng viÖc khÈn hoang, lËp Êp lµ trªn hÕt nªn viÖc häc hµnh cha ®îc ch¨m lo. S¸ch sö ghi l¹i cho ®Õn n¨m 1864, ®Êt An Giang míi cã mét ngêi ®ç cö nh©n nhng kh«ng cã (hoÆc kh«ng cßn) mét bµi th¬ nµo cña vÞ cö nh©n nµy. Mét sè t¸c phÈm (v¨n häc viÕt) ®îc s¸ng t¸c giai ®o¹n nöa cuèi thÕ kû XIX (chñ yÕu lµ nh÷ng bµi th¬ §êng luËt) cßn lu gi÷ ®Õn nay phÇn lín lµ cña c¸c sÜ phu yªu níc trong phong trµo “tþ ®Þa” nh Phan V¨n TrÞ, NguyÔn H÷u Hu©n, hoÆc cña nho quan triÒu NguyÔn (kh«ng ph¶i ngêi An Giang). Bµi §i thuyÒn qua nói SËp cña Bïi H÷u NghÜa ®îc nh©n d©n ë ®Þa ph¬ng cÊt gi÷ trong lßng nh g×n gi÷ mét tÊm g¬ng c¬ng trùc, yªu níc th¬ng d©n: Mét thuyÒn cÇm h¹c mét m×nh ta, §êng hiÓm gian nan kh¾p tr¶i qua. Nói SËp sÊm rÒn vang tiÕng muçi, Vµm Nao níc ch¶y ®øt ®u«i xµ. V¨n ch¬ng míi thö n¨m hay b¶y, Vâ lîc cha truyÒn s¸u víi ba. Gµ g¸y häc ®ßi ngêi dËy móa, Luèng e n¨m th¸ng ®Ó ta ®µ. Ngµy nay, kÓ vÒ bËc tiÒn bèi trong lµng viÕt v¨n, viÕt b¸o ch÷ quèc ng÷ ë An Giang, ngêi ta thêng nh¾c ®Õn, tríc hÕt lµ NguyÔn Ch¸nh S¾t. ¤ng sinh t¹i x· Long Phó, huyÖn T©n Ch©u, tØnh An Giang. Thuë nhá, «ng theo häc ch÷ H¸n víi tó tµi TrÇn H÷u Thêng råi sau ®ã qua Ch©u §èc häc trêng TiÓu häc Ph¸p ViÖt.