Luận văn tiến sỹ: Tổ chức kiểm toán ngân sách nhà nước do kiểm toán Việt Nam thực hiện

Chia sẻ: Le Van Dai | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:222

Thêm vào BST

Báo xấu

257
lượt xem 101
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Qua gân 15 nam hoVt dong, Kiem toán nhà nưJc (KTNN) Viet Nam dã khang dPnh dưAc vP trí, vai trò c/a mình trong cơ câu bo máy nhà nưJc, khang dPnh dưAc s9 cân thiêt và tính tât yêu khách quan c/a kiem tra, kiem soát hoVt dong qun lý kinh tê - tài chính nhà nưJc, dac biet là Ngân sách nhà nưJc (NSNN). Nh:ng kêt qu kiem toán trung th9c, khách quan c/a KTNN báo cáo lên Chính ph/, Quôc hoi và các cơ quan chDc nang khác không chy cho phép dánh giá th9c trVng NSNN mà còn cung câp thông tin...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tiến sỹ: Tổ chức kiểm toán ngân sách nhà nước do kiểm toán Việt Nam thực hiện

B GIÁO D C VÀ ÀO T O TRƯ NG I H C KINH T QU C DÂN NGUY N H U PHÚC T CH C KI M TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯ C DO KI M TOÁN NHÀ NƯ C VI T NAM TH C HI N Chuyên ngành: K toán, Ki m toán và Phân tích Mã s : 62.34.30.01 LU N ÁN TI N SĨ KINH T NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: 1. PGS.TS ng Văn Thanh 2. TS. Nguy n Th Phương Hoa Hà N i - 2009
B GIÁO D C VÀ ÀO T O TRƯ NG I H C KINH T QU C DÂN NGUY N H U PHÚC T CH C KI M TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯ C DO KI M TOÁN NHÀ NƯ C VI T NAM TH C HI N LU N ÁN TI N SĨ KINH T Hà N i - 2009
iii L I CAM OAN Tôi xin cam oan Lu n án này là công trình c a riêng tôi. S li u s d ng trong Lu n án là trung th c. Nh ng k t qu c a Lu n án chưa t ng ư c công b trong b t c công trình nào khác. Tác gi c a Lu n án Nguy n H u Phúc
iv L I C M ƠN Tác gi xin bày t s bi t ơn sâu s c t i PGS,TS. ng Văn Thanh, TS. Nguy n Th Phương Hoa - ngư i hư ng d n khoa h c, ã nhi t tình hư ng d n Tác gi hoàn thành Lu n án. Tác gi xin bày t s c m ơn Trư ng i h c Kinh t qu c dân, Vi n ào t o Sau i h c Trư ng i h c Kinh t Qu c dân, Khoa K toán ã giúp Tác gi trong su t quá trình h c t p và nghiên c u lu n án. Tác gi xin trân tr ng c m ơn s h tr quí báu trong quá trình thu th p tài li u, trao i kinh nghi m, góp ý s a ch a lu n án c a các ki m toán viên, các chuyên gia c a Ki m toán nhà nư c, cơ quan Ki m toán nhà nư c. Cu i cùng, Tác gi mu n bày t l i c m ơn t i v , con, b m và các anh, ch ã ng viên, giúp Tác gi trong su t quá trình nghiên c u và hoàn thi n Lu n án. Nguy n H u Phúc
v Môc lôc Trang Trang ph bìa L i cam oan iii L i c m ơn iv M cl c v Danh m c các t vi t t t vi Danh m c sơ , hình v vii M U 1 CHƯƠNG 1. NH NG V N LÝ LU N CƠ B N V T CH C KI M TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯ C 8 1.1. Ngân sách nhà nư c v i t ch c ki m toán ngân sách nhà nư c 1.1.1. B n ch t c a ngân sách nhà nư c 8 1.1.2. T ch c qu n lý ngân sách nhà nư c 13 1.1.3. Quy trình ngân sách nhà nư c 15 1.1.4. Ki m tra, giám sát ngân sách nhà nư c và các nguyên t c qu n lý 18 ngân sách nhà nư c 1.1.5. Ch c năng ki m toán ngân sách nhà nư c g n v i vi c s d ng 21 các lo i hình ki m toán trong ki m toán ngân sách nhà nư c 34 1.2. T ch c công tác và b máy ki m toán ngân sách nhà nư c 1.2.1. B n ch t t ch c ki m toán ngân sách nhà nư c 34 1.2.2. Quy trình t ch c công tác ki m toán ngân sách nhà nư c 38 1.2.3. T ch c b máy ki m toán ngân sách nhà nư c 54 66 1.3. Kinh nghi m t ch c ki m toán ngân sách nhà nư c t i m t s nư c trên th gi i
v CHƯƠNG 2. TH C TR NG T CH C KI M TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ 77 NƯ C DO KI M TOÁN NHÀ NƯ C VI T NAM TH C HI N 2.1. c i m chung c a Ngân sách nhà nư c Vi t Nam nh hư ng 77 t i t ch c ki m toán Ngân sách nhà nư c 80 2.2. Khái quát ch c năng, nhi m v c a Ki m toán Nhà nư c Vi t Nam trong ki m toán Ngân sách nhà nư c 82 2.3. T ch c ki m toán Ngân sách nhà nư c c a Ki m toán nhà nư c Vi t Nam 2.3.1. Khái quát k t qu ki m toán Ngân sách nhà nư c do Ki m toán nhà 82 nư c Vi t Nam th c hi n 2.3.2. Th c tr ng t ch c công tác ki m toán Ngân sách nhà nư c Vi t 89 Nam 2.3.3. T ch c b máy ki m toán Ngân sách nhà nư c 116 2.3.4. Nguyên nhân c a nh ng y u i m trong t ch c ki m toán Ngân 125 sách nhà nư c 131 CHƯƠNG 3. NH HƯ NG VÀ GI I PHÁP HOÀN THI N T CH C KI M TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯ C DO KI M TOÁN NHÀ NƯ C VI T NAM TH C HI N 131 3.1. nh hư ng hoàn thi n t ch c ki m toán Ngân sách nhà nư c 3.1.1. M t s quan i m i m i t ch c qu n lý Ngân sách nhà nư c 131 Vi t Nam liên quan n t ch c ki m toán Ngân sách nhà nư c 3.1.2. nh hư ng hoàn thi n t ch c ki m toán Ngân sách nhà nư c 136 141 3.2. Các gi i pháp hoàn thi n t ch c ki m toán ngân sách nhà nư c 3.2.1. Nâng cao nh n th c th c v v trí, vai trò và ch c năng, nhi m v 141 c a Ki m toán Nhà nư c trong ki m toán Ngân sách nhà nư c
v 3.2.2. Hoàn thi n cơ s pháp lý m b o tính th ng nh t và tính c 142 l p th c s c a ho t ng ki m toán Ngân sách nhà nư c 3.2.3. Hoàn thi n v t ch c b máy ki m toán Ngân sách nhà nư c 146 theo mô hình t p trung th ng nh t và tăng cư ng năng l c ki m toán Ngân sách nhà nư c 3.2.4. Hoàn thi n t ch c oàn ki m toán, t ki m toán Ngân sách nhà 154 nư c 3.2.5. Hoàn thi n vi c áp d ng các lo i hình ki m toán trong ki m toán 158 Ngân sách nhà nư c 3.2.6. Hoàn thi n quy trình ki m toán Ngân sách nhà nư c 162 3.2.7. Hoàn thi n công tác ki m soát ch t lư ng ki m toán Ngân sách 187 nhà nư c c bên trong và bên ngoài Ki m toán nhà nư c 3.2.8. Tăng cư ng ph i h p gi a Ki m toán nhà nư c v i các ch th 191 liên quan n ki m toán Ngân sách nhà nư c 3.2.9. Tăng cư ng ng d ng công ngh thông tin, xây d ng h th ng 196 thông tin v i tư ng, h sơ và k t qu ki m toán Ngân sách nhà nư c 3.2.10. Nâng cao năng l c và o c ngh nghi p c a Ki m toán viên 199 nhà nư c 200 K T LU N viii DANH M C CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U C A TÁC GI ix TÀI LI U THAM KH O x PH BI U
vi DANH M C CÁC T VI T T T Doanh nghi p nhà nư c DNNN Hi ng nhân dân H ND INTOSAI T ch c qu c t các cơ quan ki m toán t i cao Kho b c nhà nư c KBNN Ki m soát n i b KSNB Ki m toán nhà nư c KTNN Ki m toán viên KTV NS P Ngân sách a phương Ngân sách nhà nư c NSNN Ngân sách trung ương NSTW Trung ương TW U ban nhân dân UBND XDCB Xây d ng cơ b n
vii DANH M C SƠ , HÌNH V Trang Hình 1.1. Quy trình ki m toán ngân sách nhà nư c 39 Hình 1.2. Mô t v trí t ch c ki m toán ngân sách nhà nư c thu c 55 cơ quan tr c ti p qu n lý và i u hành ngân sách nhà nư c Hình 1.3. Mô t v trí t ch c ki m toán ngân sách nhà nư c thu c 56 cơ quan phê chu n và giám sát ngân sách nhà nư c Hình 1.4. Mô t v trí t ch c ki m toán ngân sách nhà nư c cl p 57 v i cơ quan qu n lý, i u hành ngân sách nhà nư c và cơ quan phê chu n và giám sát ngân sách nhà nư c Hình 1.5 Cơ c u t ch c oàn Ki m toán nhà nư c theo mô hình 63 phân tuy n Hình 2.1. T l m u ki m toán ơn v d toán c p I thu c ngân sách 106 trung ương tính theo s ơn v Hình 2.2. T l m u các t nh, thành ph tr c thu c trung ương tính 107 theo s ơn v Hình 2.3. T l m u ki m toán các t nh, thành ph tr c thu c trung 10 ương tính theo cơ c u thu, chi cân i ngân sách a phương Hình 2.4. Trình t xét duy t báo cáo ki m toán ngân sách nhà nư c 112
1 M U 1. Tính c p thi t c a tài Qua g n 15 năm ho t ng, Ki m toán nhà nư c (KTNN) Vi t Nam ã kh ng nh ư c v trí, vai trò c a mình trong cơ c u b máy nhà nư c, kh ng nh ư c s c n thi t và tính t t y u khách quan c a ki m tra, ki m soát ho t ng qu n lý kinh t - tài chính nhà nư c, c bi t là Ngân sách nhà nư c (NSNN). Nh ng k t qu ki m toán trung th c, khách quan c a KTNN báo cáo lên Chính ph , Qu c h i và các cơ quan ch c năng khác không ch cho phép ánh giá th c tr ng NSNN mà còn cung c p thông tin làm căn c cho vi c ho ch nh các chính sách, các gi i pháp qu n lý, kh c ph c nh ng y u kém trong qu n lý thu-chi NSNN, ưa công tác qu n lý NSNN lên trình cao hơn và tăng cư ng hơn hi u qu s d ng NSNN. Trong lĩnh v c tài chính-ngân sách, NSNN là khâu quan tr ng nh t, m b o ngu n tài chính cho t t c các lĩnh v c ho t ng. NSNN là i tư ng ki m toán thư ng xuyên và ch y u c a KTNN. Vì v y ch t lư ng t ch c ki m toán NSNN có ý nghĩa h t s c quan tr ng trong ho t ng c a KTNN. Trong nh ng năm qua, ch t lư ng t ch c ki m toán NSNN ã d n ư c nâng cao trên cơ s ngu n l c hi n có c a KTNN. T ch c b máy c a KTNN ã hoàn thi n hơn, nh t là t khi th c hi n Lu t KTNN vào năm 2006, m b o tính c l p cao nh t trong ho t ng KTNN v i tư cách là ngo i ki m i v i vi c qu n lý và i u hành NSNN c a Chính ph . gi i quy t nh ng vư ng m c phát sinh trong ho t ng th c ti n ho t ng ki m toán, trong ó có ho t ng ki m toán NSNN, Lu t KTNN ã có nh ng quy nh r t c th liên quan n ch c năng, nhi m v c a KTNN, c bi t là yêu c u i v i t ch c ki m toán NSNN. Bên c nh ó, công tác qu n lý NSNN cũng có nh ng thay i. Nh m áp ng nh ng yêu c u này, t ch c ki m toán NSNN do KTNN Vi t Nam th c hi n ph i i m i toàn di n, góp ph n tăng cư ng vai trò c a KTNN trong vi c h tr Qu c h i và H i ng nhân dân (H ND) nâng cao năng l c giám sát NSNN. Chính vì v y vi c nghiên c u hoàn thi n t ch c ki m toán NSNN do KTNN Vi t Nam th c hi n có ý nghĩa h t s c quan tr ng và là yêu c u c p thi t.
2 2. T ng quan nh ng nghiên c u v t ch c ki m toán ngân sách nhà nư c Nghiên c u c v lý lu n và th c ti n các nư c v t ch c ki m toán NSNN, v n d ng vào Vi t Nam là v n h t s c quan tr ng i v i s phát tri n c a KTNN Vi t Nam. Ho t ng nghiên c u khoa h c c a KTNN Vi t Nam chính th c ư c tri n khai t năm 1995 và ư c công nh n như m t u m i nghiên c u k t năm 1996. T ó n nay ã có r t nhi u tài nghiên c u khoa h c t c p Nhà nư c, c p B , c p cơ s và m t s lu n án th c sĩ, ti n sĩ c a các cán b KTNN tri n khai nghiên c u các v n liên quan n t ch c ho t ng KTNN nói chung và các v n c th nói riêng như các quy trình nghi p v , chu n m c KTNN, m u bi u h sơ ki m toán...nh m áp ng k p th i ho t ng c a KTNN trong t ng th i kỳ. Bên c nh ó nhi u t ch c như Ngân hàng phát tri n châu Á, KTNN C ng hoà liên bang c... ã tr giúp KTNN tri n khai nghiên c u v quy trình ki m toán, a v pháp lý c a KTNN, chu n m c KTNN. Lu t KTNN ra i và có hi u l c t năm 2006 t o bư c chuy n bi n quan tr ng trong ho t ng KTNN, kh ng nh vai trò không th thi u ư c c a KTNN trong b máy ki m tra, ki m soát tài chính công. Sau ây là m t s khái quát v các v n ã nghiên c u có liên quan n ph m vi nghiên c u c a Lu n án. Lu n án c a Ti n sĩ Mai Vinh ( i h c Kinh t qu c dân-2000) v i tài “Hoàn thi n t ch c ki m toán ngân sách c p b ” ã có nhi u thành công trong vi c nghiên c u khái quát v t ch c ngân sách c a c p b v i v n ki m toán báo cáo quy t toán c a c p b và ch rõ nh ng n i dung c th khi ki m toán t i các cơ quan qu n lý t ng h p và ki m toán chi ti t. Qua ó, Lu n án xây d ng quy trình ki m toán i v i ki m toán báo cáo quy t toán ngân sách c p b . Ph m vi nghiên c u c a Lu n án ch gi i h n là ki m toán báo cáo quy t toán NSNN c p b và ư c tri n khai trong i u ki n Lu t NSNN chưa ư c s a i và hoàn thành trư c khi có Lu t KTNN. ây là m t trong nh ng tài li u tham kh o r t quý trong quá trình th c hi n Lu n án. tài c p B 2003 c a KTNN v i ch : “Cơ s lý lu n và th c ti n xây d ng chi n lư c phát tri n KTNN giai o n 2001-2010” do KS. Bình Dương
3 làm Ch nhi m tài và tài khoa h c c p Nhà nư c năm 2004 c a KTNN v i ch “ nh hư ng chi n lư c và nh ng gi i pháp xây d ng, phát tri n h th ng ki m toán Vi t Nam trong th i kỳ công nghi p hoá và hi n i hoá t nư c” do GS.TS Vương ình Hu -T ng KTNN làm Ch nhi m. C hai tài này ã cp nhi u khía c nh khác nhau c a công tác t ch c ki m toán nói chung và ã kh ng nh m c tiêu và l trình phát tri n t ch c b máy c a KTNN, trong ó có các KTNN khu v c và KTNN chuyên ngành. C hai tài có nhi u óng góp quan tr ng v m t khoa h c và th c ti n trong vi c hoàn thi n mô hình t ch c và ho t ng c a KTNN. Do c hai tài nghiên c u t ng quan v t ch c và ho t ng KTNN nói chung nên không i sâu v t ch c, phân công nhi m v ki m toán NSNN và th c hi n quy trình ki m toán NSNN. M t khác do các tài ư c nghiên c u trư c khi Lu t KTNN ư c ban hành, ng th i vi c c i cách qu n lý và phân c p NSNN cùng v i công cu c c i cách hành chính Vi t Nam có nhi u thay i ã xu t hi n các tình hu ng m i. C hai tài này là tài li u tham kh o quan tr ng trong quá trình nghiên c u c a Tác gi Lu n án này. tài c p B 2003 c a KTNN v i ch : “Xây d ng quy trình và phương pháp ki m toán ho t ng i v i ơn v s nghi p có thu”, Ch nhi m PGS.TS inh Tr ng Hanh và tài c p B 2003 v i ch “Hoàn thi n quy trình ki m toán chi ngân sách i v i các ơn v hành chính s nghi p th c hi n khoán chi”, Ch nhi m tài: CN Tr nh Ng c Sơn. C hai tài này ã r t thành công trong vi c ưa ra nh ng hư ng d n v ki m toán ho t ng i v i các ơn v tr c ti p s d ng kinh phí là ơn v s nghi p có thu và ơn v hành chính s nghi p th c hi n khoán chi, ph m vi nghiên c u c a tài ch gi i h n trong ki m toán chi ti t NSNN. Vì v y, ây s là tài li u quan tr ng và ư c xem như là nh ng hư ng d n chi ti t trong vi c th c hi n quy trình ki m toán NSNN i v i vi c tri n khai lo i hình ki m toán ho t ng trong ki m toán NSNN. tài khoa h c c p B 2004 c a KTNN v i ch “ nh hư ng và gi i pháp i m i công tác ki m toán NSNN trong i u ki n th c hi n Lu t NSNN s a i”, Ch nhi m tài GS.TS Vương ình Hu và b n thân Tác gi Lu n án này là
4 Thư ký tài. tài ã i sâu nghiên c u nh ng i m i trong Lu t NSNN 2002 và nh ng tác ng n công tác ki m toán NSNN. tài ã thành công trong vi c phân tích nh ng n i b t trong Lu t NSNN 2002 so v i Lu t NSNN 1996, ánh giá th c tr ng ki m toán NSNN và ra các n i dung ki m toán NSNN phù h p v i Lu t NSNN 2002. tài không i sâu vào vi c nghiên c u t ch c b máy và ho t ng ki m toán NSNN và ư c nghiên c u khi Lu t KTNN chưa ư c ban hành. Do ư c tr c ti p tham gia nghiên c u tài này, nên tài th t s là ngu n tư li u quý tham kh o cho Lu n án này có ư c nhi u ý tư ng khoa h c quan tr ng. Ngoài ra, còn nhi u tài khoa h c c a KTNN cp n nhi u khía c nh khác nhau v m t t ch c cũng như th c hi n các quy trình ki m toán và các m t ho t ng c a KTNN; nhi u tài li u c a các d án mà KTNN h p tác, c bi t là trong quá trình so n th o Lu t KTNN ã cung c p r t nhi u ngu n tài li u tham kh o và hình thành nên nhi u ý tư ng m i, ưa ra nh ng phương hư ng và gi i pháp hoàn thi n t ch c ki m toán NSNN. M t s tài th c sĩ v t ng m t ho c ph m vi h p liên quan n ho t ng ki m toán cũng ã ít nhi u cp n ki m toán NSNN trong m t ơn v c th , như: ơn v d toán c p III hay ơn v s nghi p. Bên c nh ó, k t khi thành l p n nay, KTNN Vi t Nam ã tranh th m t s ngu n l c t các d án và ngu n kinh phí vi n tr h tr cho vi c nghiên c u ti p c n và chuy n giao công ngh , ch y u là liên quan n các v n t ng quan ki m toán. Liên quan n lĩnh v c ki m toán NSNN có d án GTZ (C ng hoà Liên bang c) ã tr giúp cho KTNN Vi t Nam xây d ng các quy trình ki m toán, trong ó có quy trình ki m toán NSNN. B ng ho t ng d án, KTNN Vi t Nam ã ban hành quy trình ki m toán NSNN năm 1999. ây cũng là m t v n quan tr ng trong vi c t ch c th c hi n ki m toán NSNN. Quy trình này ã c p các bư c c n ti n hành trong m t cu c ki m toán NSNN và các n i dung ki m toán c th . c bi t, thông qua các ho t ng c th c a các d án, KTNN ã ti p c n ư c kinh nghi m t ch c ki m toán NSNN c a KTNN C ng hoà Liên bang c. Tuy nhiên, quy trình ki m toán NSNN ư c xây d ng khi ch c năng, nhi m v và av
5 pháp lý c a KTNN chưa rõ ràng, ng th i, quy trình xây d ng khi Lu t NSNN chưa ư c s a i. K t qu nghiên c u c a các tài, các d án này v cơ b n ã ư c ng d ng trong ho t ng ki m toán NSNN c a KTNN. Tuy nhiên, h u h t nh ng tài này ư c nghiên c u trư c th i i m Lu t KTNN có hi u l c ho c ch liên quan n t ng m t ho c trong ph m vi t nh, thành ho c ơn v d toán c th trong t ch c ki m toán NSNN c a KTNN Vi t Nam. a s hư ng nghiên c u c a các tài này i sâu vào vi c ưa ra các gi i pháp nâng cao ch t lư ng ki m toán NSNN xét góc h p (ngân sách c a các ơn v , các kho n thu, chi) và chưa có m t tài nào nghiên c u tr c ti p t ch c ki m toán NSNN. Vì v y, Lu n án không nh ng t p trung vào ánh giá th c tr ng t ch c ki m toán NSNN do KTNN Vi t Nam th c hi n mà còn nghiên c u lý lu n, kinh nghi m t ch c ki m toán NSNN trên th gi i và nghiên c u kh năng v n d ng vào Vi t Nam ưa ra các gi i pháp hoàn thi n t ch c b máy và t ch c công tác ki m toán NSNN Vi t Nam. 3. M c ích và ph m vi nghiên c u c a Lu n án 3.1. M c ích nghiên c u c a Lu n án Trên cơ s h th ng hoá và phát tri n các v n lý lu n chung v NSNN g n v i t ch c ki m toán NSNN, t ch c ki m toán NSNN, nghiên c u th c tr ng t ch c ki m toán NSNN do KTNN Vi t Nam th c hi n, Lu n án xu t phương hư ng và gi i pháp hoàn thi n t ch c ki m toán NSNN do KTNN Vi t Nam th c hi n. 3.2. Ph m vi nghiên c u c a Lu n án Trong ph m vi nghiên c u c a Lu n án, Tác gi Lu n án i sâu nghiên c u nh ng v n cơ b n, tr c ti p tác ng n hi u qu t ch c ki m toán NSNN bao g m t ch c công tác ki m toán và t ch c b máy ki m toán NSNN. Lu n án không i sâu nghiên c u các v n nghi p v ki m toán c th liên quan n ki m toán các ơn v d toán ngân sách các c p và ki m toán các kho n m c thu, chi c a NSNN. 4. i tư ng và phương pháp nghiên c u c a Lu n án
6 4.1. i tư ng nghiên c u c a Lu n án G n li n v i tài nghiên c u, Lu n án có i tư ng nghiên c u là NSNN, qu n lý NSNN và ki m toán NSNN do KTNN Vi t Nam th c hi n. Lu n án không nghiên c u ki m toán NSNN do các t ch c ki m toán khác, ngoài KTNN Vi t Nam th c hi n. 4.2. Phương pháp nghiên c u c a Lu n án Lu n án ư c th c hi n trên cơ s phương pháp lu n duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s c a ch nghĩa Mác-Lênin. Xu t phát t tính ng d ng th c ti n c a Lu n án và nghiên c u ho t ng c th là t ch c ki m toán NSNN do KTNN Vi t Nam th c hi n, Lu n án ch y u s d ng phương pháp khái quát hoá, t ng h p và phân tích... Vi c phân tích, t ng h p di n bi n, nh ng thay i trong t ch c ki m toán NSNN s ư c thư ng xuyên s d ng ưa ra các nh n nh, ánh giá. Lu n án còn s d ng các phương pháp th ng kê, phân tích và so sánh ưa ra các nh n nh, ánh giá c th , trên cơ s ó ưa ra các ki n ngh c th v hoàn thi n t ch c ki m toán NSNN do KTNN Vi t Nam th c hi n. Lu n án cũng s d ng k t qu phân tích v t ch c ki m toán NSNN m t s nư c trên th gi i t ng k t kinh nghi m và bài h c cho vi c v n d ng vào Vi t Nam. S li u, tình hình trong Lu n án ư c khai thác t nhi u ngu n khác nhau bao g m: t các báo cáo t ng k t công tác hàng năm c a KTNN, báo cáo k t qu ki m toán năm mà tr ng tâm là lĩnh v c NSNN c a KTNN, s li u v NSNN hàng năm công khai trên website c a B Tài chính, s li u và thông tin trong quá trình nghiên c u Lu t KTNN c a các nư c trong quá trình so n th o Lu t KTNN Vi t Nam…Tác gi Lu n án cũng trao i v i m t s ki m toán viên (KTV) ã tr c ti p tham gia ki m toán NSNN, m t s chuyên gia trong lĩnh v c ki m toán NSNN c a KTNN Vi t Nam n m b t thông tin và thu th p thêm ý ki n nh n xét, ánh giá. 5. Nh ng óng góp c a Lu n án Nh ng óng góp c a Lu n án g m có: M t là, V lý lu n: Lu n án làm rõ nh ng cơ s lý lu n chung v NSNN g n v i t ch c ki m toán NSNN, cơ s lý lu n v t ch c ki m toán NSNN, th c hi n
7 quy trình ki m toán NSNN. Qua vi c phân tích 03 mô hình t ch c b máy c a KTNN trong m i liên h v i h th ng cơ quan qu n lý và i u hành NSNN và cơ quan phê chu n, giám sát NSNN cùng v i 02 mô hình v t ch c và phân giao nhi m v ki m toán NSNN g n v i t ch c h th ng NSNN v n d ng hoàn thi n t ch c b máy ki m toán NSNN. i m m i v m t lý lu n là l n u tiên Tác gi xác nh i tư ng và khách th ki m toán NSNN. Hai là, V th c ti n: Lu n án ánh giá m t cách khái quát th c tr ng t ch c b máy ki m toán NSNN và t ch c công tác ki m toán thông qua th c hi n quy trình ki m toán NSNN do KTNN Vi t Nam th c hi n trong nh ng năm qua và nh ng tác ng c a vi c i m i t ch c qu n lý NSNN c a Vi t Nam trong tương lai n vi c t ch c ki m toán NSNN. Ba là, V nh ng xu t c a Lu n án: Lu n án ưa ra nh ng nh hư ng cơ b n và gi i pháp hoàn thi n t ch c ki m toán NSNN trên 02 phương di n t ch c b máy và t ch c công tác ki m toán NSNN do KTNN Vi t Nam th c hi n. Trong ó, Tác gi nh n m nh nh ng v n m i như thay i quan ni m v t ch c cu c ki m toán NSNN hi n nay thành nhi u cu c ki m toán NSNN theo hình th c chuyên và t ch c oàn ki m toán theo mô hình tr c tuy n; xác nh rõ i tư ng ki m toán NSNN các c p; thay i trình t ki m toán, hư ng vào ki m toán trư c khi báo cáo quy t toán ngân sách ư c l p và y m nh ho t ng ti n ki m; xem lo i hình ki m toán ho t ng có vai trò quan tr ng như ki m toán tuân th và ki m toán báo cáo tài chính trong ki m toán NSNN. 6. K t c u c a Lu n án Ngoài các ph n M u và K t lu n, Lu n án g m 3 chương: Chương 1. Nh ng v n lý lu n cơ b n v t ch c ki m toán ngân sách nhà nư c Chương 2. Th c tr ng t ch c ki m toán Ngân sách nhà nư c do Ki m toán nhà nư c Vi t Nam th c hi n Chương 3. nh hư ng và gi i pháp hoàn thi n t ch c ki m toán Ngân sách nhà nư c do Ki m toán nhà nư c Vi t Nam th c hi n
8 Chương 1. NH NG V N LÝ LU N CƠ B N VT CH C KI M TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯ C 1.1. NGÂN SÁCH NHÀ NƯ C V I T CH C KI M TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯ C 1.1.1. B n ch t c a ngân sách nhà nư c T “ngân sách” ư c xu t phát t thu t ng “budget”, m t t ti ng Anh th i trung c , dùng mô t chi c túi c a nhà vua trong ó có ch a nh ng kho n ti n c n thi t cho nh ng kho n chi tiêu công c ng. Dư i ch phong ki n, chi tiêu c a nhà vua cho nh ng m c ích công c ng như: p ê phòng ch ng lũ l t, xây d ng ư ng xá và chi tiêu cho b n thân hoàng gia không có s tách bi t nhau. Trong i s ng kinh t , thu t ng ngân sách ã thoát ly ý nghĩa ban u và mang n i dung hoàn toàn m i. T i n Oxford advanced learn’s Dictionary c a Nhà xu t b n i h c Oxford c a Anh thì gi i thích: ngân sách là kho n ti n cho t ch c ho c cá nhân s d ng v i k ho ch chi tiêu trong m t kho ng th i gian nh t nh [60, tr.193]. T i n Thu t ng tài chính tín d ng gi i thích: Ngân sách ư c hi u là d toán và th c hi n m i kho n thu nh p (ti n thu vào) và chi tiêu (ti n xu t ra) c a b t kỳ m t cơ quan, xí nghi p, t ch c, gia ình ho c cá nhân trong m t kho ng th i gian nh t nh (thư ng là m t năm) [4, tr.260]. B t kỳ ngân sách nào cũng là m t d báo c a các ho t ng. Các cá nhân, doanh nghi p, cơ quan hành chính a phương và c bi t là nhà nư c u ti n hành l p các chương trình tài chính dư i d ng d báo v ho t ng thu và chi c a mình. Khi giai c p tư s n l n m nh và t ng bư c kh ng ch ngh vi n và òi h i tách b ch hai kho n chi tiêu này, t ó hình thành khái ni m NSNN [6, tr.77]. NSNN là m t ph m trù mang tính l ch s g n li n v i s ra i c a nhà nư c. Nhà nư c ra i t t y u ph i có ngu n l c tài chính trang tr i cho các chi phí ho t ng c a b máy và th c hi n ch c năng kinh t xã h i c a nhà nư c, NSNN là ngu n l c tài chính ch y u, cơ b n nh t c a nhà nư c. Theo nguyên lý
9 chung, NSNN là m t b ph n c a công s n và ư c huy ng, c t tr , s d ng trong m t t ch c, cơ quan, ơn v c th . Khái ni m NSNN là khái ni m tr u tư ng và cho n nay v n có nhi u quan i m v khái ni m NSNN. Theo T i n i n t Bách khoa toàn thư Vi t Nam: NSNN là toàn b các kho n thu chi c a nhà nư c trong d toán ã ư c cơ quan nhà nư c có th m quy n (qu c h i) quy t nh và th c hi n trong m t năm bo m th c hi n các ch c năng, nhi m v c a nhà nư c. NSNN là k ho ch tài chính cơ b n c a nhà nư c trong h th ng tài chính qu c gia phát tri n kinh t - xã h i và duy trì b máy qu n lý nhà nư c [18]. Theo ý ki n c a GS.TS Tào H u Phùng: NSNN là h th ng các m i quan h kinh t gi a nhà nư c và xã h i phát sinh trong quá trình nhà nư c huy ng và s d ng các ngu n tài chính nh m m b o yêu c u th c hi n các ch c năng qu n lý và i u hành n n kinh t -xã h i c a mình [39, tr.11]. Theo T i n Thu t ng tài chính tín d ng: NSNN là d toán và th c hi n các kho n thu chi b ng ti n c a nhà nư c trong m t kho ng th i gian nh t nh (thư ng là m t năm) [4, tr.260]. Các ý ki n trên xu t phát t cách ti p c n v n khác nhau và có nh ng nhân t h p lý nhưng chưa y xét v phương di n pháp lý, b n ch t kinh t và tính ch t xã h i c a NSNN. Có th th y, i m khác bi t căn b n c a NSNN và “ngân sách tư nhân” nói chung là trên phương di n pháp lý. NSNN th hi n s phân chia th m quy n gi a m t bên là cơ quan th o lu n tác ng thông qua vi c phê chu n, m t bên là cơ quan hành pháp ph trách vi c th c thi các quy t nh c a cơ quan th o lu n. Tính c thù c a NSNN ư c th hi n dư i d ng m t lo t các quy t nh phê chu n thông qua c a ngh vi n, qu c h i i v i chính ph . Các quy t nh phê chu n ngân sách hư ng vào các ho t ng v i i tư ng ư c xác nh rõ ràng và v i th i gian hi u l c h n ch . D toán NSNN ư c phê chu n là m t văn b n lu t và v nguyên t c ph i ư c thông qua trư c khi tri n khai các ho t ng
10 ngân sách. Quy t nh phê chu n cho phép chính ph ti n hành thu ho c chi nhưng không th làm thay i quy nh pháp lý cũng như nguyên t c chung c a pháp lu t hi n hành tr nh ng trư ng h p c th . Các quy t nh phê chu n NSNN không t o ra quy n i v i các cá nhân. Quy nh này r t c n thi t v m t pháp lý nh m b o m v m t chính tr cho ngh vi n, cho phép ngh vi n duy trì vai trò là cơ quan duy nh t quy t nh v ngân sách, ít nh t là trên lý thuy t [3, tr.301-302]. Xét v hình th c, NSNN là b n d toán thu và chi do chính ph l p ra, trình Qu c h i phê chu n và giao cho chính ph t ch c th c hi n, k t thúc năm ngân sách, NSNN bi u hi n dư i hình th c b n quy t toán. Xét v th c th , NSNN bao g m nh ng ngu n thu c th , nh ng kho n chi c th và ư c nh lư ng. Xét v quan h kinh t ch a ng trong NSNN, các kho n thu hình thành NSNN, các kho n chi u ph n ánh nh ng m i quan h kinh t nh t nh gi a nhà nư c v i ngư i n p thu , gi a nhà nư c v i các cơ quan, ơn v th hư ng. T nh ng quan ni m như trên, chúng ta có th khái quát v b n ch t c a NSNN m t s khía c nh ch y u như sau: Th nh t, V phương di n pháp lý: NSNN là m t o lu t v các kho n thu, chi c a nhà nư c trong m t kho ng th i gian nh t nh. NSNN ư c d toán b i cơ quan hành pháp (chính ph ), ư c th o lu n và quy t nh b i cơ quan l p pháp (qu c h i, ngh vi n). NSNN do chính ph t ch c th c hi n và ư c giám sát, ki m tra b i các cơ quan dân c cũng như các t ch c oàn th và nhân dân. M t khác, các ho t ng thu chi NSNN u ư c ti n hành trên cơ s nh t nh do nhà nư c quy nh, ây là m t yêu c u khách quan do ph m vi ho t ng c a NSNN ư c ti n hành trên m i lĩnh v c và tác ng n m i ch th c a n n kinh t xã h i; Th hai, V b n ch t kinh t : NSNN là quan h kinh t -tài chính gi a m t bên là nhà nư c và bên kia là các ch th c a n n kinh t -xã h i trong quá trình huy ng, phân b và s d ng các ngu n l c c a n n kinh t . Ho t ng cơ b n c a NSNN là ho t ng huy ng, phân ph i và phân ph i l i thu nh p do các ch th kinh t m i sáng t o ra. Thông qua vi c t o l p và s d ng qu ti n t t p trung l n nh t c a nhà nư c, m t ph n thu nh p c a các ch th chuy n thành thu nh p c a
11 nhà nư c. Nhà nư c s d ng quy n l c và quy n ch s h u c a mình th c hi n huy ng và phân ph i l i m t b ph n tài l c c a n n kinh t . Vi c huy ng và phân ph i NSNN ch y u dư i hình th c giá tr , g n li n v i vi c hình thành và s d ng qu NSNN nh m th c hi n ch c năng, nhi m v c a nhà nư c. Xét v quan h kinh t ch a ng trong NSNN, các kho n thu, các kho n chi u ph n ánh m i quan h kinh t nh t nh gi a nhà nư c v i ngư i n p thu , gi a nhà nư c v i cơ quan, ơn v th hư ng NSNN. Nhà nư c có quy n l c v NSNN nhưng NSNN cũng th hi n m i quan h v l i ích kinh t gi a nhà nư c và các thành viên c a xã h i. Chính vì m i quan h này, òi h i b t c m t qu c gia nào cũng ph i có chính sách ngân sách úng n, tôn tr ng các quy lu t kinh t khách quan, ng th i m i kho n chi tiêu c a nhà nư c ph i ư c tính toán th n tr ng, th hi n tính ti t ki m, hi u qu và công b ng xã h i; Th ba, V tính ch t xã h i: NSNN là công c kinh t c a nhà nư c, nh m ph c v cho vi c th c hi n các ch c năng c a nhà nư c. N i dung ch y u c a NSNN không ơn thu n là thu, chi ngân sách mà còn là nh hư ng chính sách, m c tiêu c a nhà nư c trong k ho ch phát tri n kinh t -xã h i c a t nư c. ng th i, nhà nư c th c hi n các ch c năng th c hi n d ch v xã h i có tính ch t c bi t ho c c thù mà các thành ph n hay l c lư ng khác trong xã h i không th c hi n ư c ho c không ư c pháp lu t cho phép th c hi n. Như v y, th c ch t NSNN ư c nhà nư c s d ng phân ph i m t b ph n c a c i c a xã h i nh m m b o yêu c u th c hi n các ch c năng qu n lý và i u hành n n kinh t xã h i c a nhà nư c. NSNN ph n ánh các m i quan h kinh t gi a nhà nư c và các ch th trong n n kinh t xã h i trong quá trình phân ph i ngu n l c tài chính qu c gia nh m th c hi n các ch c năng c a nhà nư c trên cơ s lu t nh. Quy n l c v NSNN thu c v nhà nư c. M i kho n thu và chi tài chính c a nhà nư c u do nhà nư c quy t nh và nh m m c ích ph c v yêu c u th c hi n các ch c năng c a nhà nư c. Quan h trong t o l p và s d ng NSNN mang tính pháp lý cao và ch y u không mang tính hoàn tr tr c ti p. Bi u hi n bên ngoài, NSNN là b ng d toán thu, chi b ng ti n, cũng có th là b n quy t toán, th c