Lý thuyết và khung mẫu lý thuyết trong xã hội học đương đại - Tô Duy Hợp

26 X· héi häc sè 4 (92), 2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lý thuyÕt<br /> vµ khung mÉu lý thuyÕt<br /> trong x· héi häc ®−¬ng ®¹i<br /> <br /> T« Duy Hîp<br /> <br /> <br /> Trong bµi "Lý thuyÕt", A. Giddens viÕt "chóng ta cã thÓ ph©n biÖt kh¸i niÖm<br /> c¸ch tiÕp cËn cã tÝnh lý thuyÕt víi kh¸i niÖm lý thuyÕt. C¸ch tiÕp cËn cã tÝnh lý thuyÕt<br /> lµ nh÷ng ®Þnh h−íng lín bao trïm ®èi víi ®èi t−îng cña x· héi häc. C¸c lý thuyÕt cã<br /> tÝnh tËp trung hÑp h¬n vµ lµ nh÷ng nç lùc nh»m gi¶i thÝch diÖn c¸c ®iÒu kiÖn x· héi<br /> hay c¸c sù kiÖn nhÊt ®Þnh, c¸c lý thuyÕt th−êng ®−îc h×nh thµnh nh− mét bé phËn<br /> cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ ®Õn l−ît m×nh, chóng gîi ra c¸c vÊn ®Ò mµ c¸c nghiªn<br /> cøu cÇn tËp trung vµo"1.<br /> Cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn lý thuyÕt vµ rÊt nhiÒu lý thuyÕt trong x· héi häc. §iÒu<br /> nµy ®· ®−îc tÊt c¶ c¸c nhµ x· héi häc thõa nhËn. Trong bµi "Lý thuyÕt" nªu trªn,<br /> Giddens viÕt: "Ng−êi ta ®· ph¸t triÓn v« sè c¸c lý thuyÕt trong nhiÒu lÜnh vùc nghiªn<br /> cøu kh¸c nhau mµ trong ®ã c¸c nhµ x· héi häc lµm viÖc". S¸ch "NhËp m«n x· héi<br /> häc"2 kh¼ng ®Þnh: "...do kh«ng cã kiÓu ph¸t triÓn duy nhÊt cña x· héi häc nªn kh«ng<br /> cã quan ®iÓm x· héi häc duy nhÊt"... "X· héi häc lµ khoa häc gåm c¸c lý thuyÕt c¹nh<br /> tranh vÒ viÖc x¸c ®Þnh vµ lý gi¶i ®êi sèng x· héi".<br /> §Ó lµm râ sù kh¸c biÖt, thËm chÝ ®èi lËp, lo¹i trõ nhau gi÷a c¸c c¸ch tiÕp cËn<br /> lý thuyÕt hoÆc gi÷a c¸c lý thuyÕt cÇn ph¶i tiÕn hµnh so s¸nh, ®èi chiÕu c¸c ®Æc tr−ng<br /> lý thuyÕt.<br /> Ch¼ng h¹n, trong s¸ch "NhËp m«n x· héi häc" ®· dÉn, c¸c t¸c gi¶ ®· lËp b¶ng<br /> so s¸nh, ®èi chiÕu hai c¸ch tiÕp cËn lý thuyÕt tæng qu¸t trong x· héi häc, ®ã lµ thùc<br /> chøng luËn vµ ph¶n thùc chøng luËn theo 4 ph−¬ng diÖn c¬ b¶n: 1/ b¶n thÓ luËn (häc<br /> thuyÕt vÒ tån t¹i vµ b¶n chÊt cña tån t¹i), 2/ nhËn thøc luËn (häc thuyÕt vÒ nhËn<br /> thøc vµ quy luËt cña nhËn thøc), 3/ ph−¬ng ph¸p luËn (häc thuyÕt vÒ ph−¬ng ph¸p<br /> vµ l«gÝch cña ph−¬ng ph¸p) vµ 4/ ph−¬ng ph¸p (kü thuËt thu thËp, ph©n tÝch vµ tæng<br /> hîp th«ng tin). B¶ng so s¸nh ®ã cã d¹ng sau:3<br /> <br /> <br /> 1<br /> Xem, Anthony Giddens, Lý thuyÕt. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1/1999, tr. 100.<br /> 2<br /> Xem, Tony Bilton, Kenvin Bonnett, v.v... NhËp m«n x· héi häc. Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1993, tr. 24, 25.<br /> 3<br /> Xem, Tony Bilton, Kenvin Bonnett, v.v... S®®, tr 456. B¶ng so s¸nh ph−¬ng ph¸p, xem tr. 490.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  T« Duy Hîp 27<br /> <br /> Thùc chøng Ph¶n thùc chøng<br /> B¶n thÓ luËn/khoa häc Thùc tÕ x· héi tån t¹i nh− nh÷ng quan hÖ Thùc tÕ x· héi lµ mét s¶n phÈm cña<br /> *<br /> luËn nh©n qu¶ gi÷a c¸c hiÖn t−îng sù t¸c ®éng qua l¹i x· héi cã ý nghÜa<br /> Ph−¬ng ph¸p luËn<br /> - §Þnh nghÜa thùc tÕ Nh÷ng gi¶i thÝch dùa trªn quan s¸t Nh÷ng gi¶i thÝch theo chñ thÓ<br /> nh»m ®Æt gi¶ thuyÕt vÒ mèi quan hÖ<br /> nh©n qu¶ gi÷a c¸c biÕn sè.<br /> - Qu¸ tr×nh hiÖu lùc hãa KiÓm tra c¸c gi¶ thuyÕt b»ng c¸ch sö HiÓu biÕt th«ng qua sù n¾m b¾t c¸c<br /> dông b»ng cø ®Þnh l−îng. b»ng cø ®Þnh tÝnh.<br /> - H×nh thøc gi¶i thÝch Ph¸t biÓu cã gi¸ trÞ thùc nghiÖm vÒ Nh÷ng m« t¶ cã ý nghÜa ®Ó hiÓu lµ<br /> nh÷ng quan hÖ nh©n qu¶ nh− ®Þnh luËt ®êi sèng x· héi ®−îc hoµn thµnh<br /> gi÷a c¸c biÕn sè nh− thÕ nµo.<br /> <br /> <br /> Chuyªn kh¶o "C¸c lý thuyÕt x· héi häc hiÖn ®¹i"4 ®· tËp trung so s¸nh ®èi<br /> chiÕu 3 lý thuyÕt nÒn t¶ng trong x· héi häc: 1/ ThuyÕt chøc n¨ng - c¬ cÊu, 2/ ThuyÕt<br /> xung ®ét, 3/ ThuyÕt hµnh vi theo c¸c ph−¬ng diÖn sau ®©y:<br /> LÞch sö lý thuyÕt: bao gåm:<br /> ‐  Nguån gèc lý thuyÕt<br /> ‐  Sù ph¸t triÓn cña lý thuyÕt<br /> C¸c nÐt chÝnh hiÖn nay cña lý thuyÕt, bao gåm:<br /> ‐  Nh÷ng ®iÒu chung<br /> ‐  Nh÷ng nÐt ®Æc thï<br /> Nh÷ng gãc ®é riªng, bao gåm:<br /> ‐  C¸ nh©n vµ x· héi.<br /> ‐  Ph©n hãa x· héi.<br /> ‐  Nh÷ng cÊu tróc quan träng cña x· héi.<br /> ‐  Xung ®ét vµ nhÊt trÝ.<br /> ‐  C¸c gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc x· héi.<br /> ‐  X· héi hãa.<br /> ¦u, nh−îc ®iÓm cña mçi lý thuyÕt x· héi häc ®−îc ®¸nh gi¸ theo 10 tiªu<br /> chuÈn sau ®©y: 1/ TÝnh kh¸i qu¸t, 2/ Quy m«, 3/ §¸nh gi¸ gi¶ thuyÕt, 4/ H×nh thøc<br /> hãa, 5/ Tiªn ®Ò hãa, 6/ Quan hÖ víi c¸c lý thuyÕt kh¸c, 7/ Kh¶ n¨ng dù b¸o, 8/ Kh¶<br /> n¨ng th«ng b¸o, 9/ Kh¶ n¨ng t¸i hiÖn, 10/ Kh¶ n¨ng thùc hiÖn.<br /> Mét b¶ng so s¸nh kh¸c, cã thÓ ®äc ®−îc trong s¸ch "X· héi häc"5 cã d¹ng<br /> nh− sau:<br /> <br /> *<br /> Tõ "khoa häc luËn” ë ®©y dÞch tõ "epistemology"trong tiÕng Anh, nªn dÞch theo nghÜa s¸t h¬n lµ "nhËn thøc luËn".<br /> 4<br /> Xem, Günter Endruweit chñ biªn. C¸c lý thuyÕt x· héi häc hiÖn ®¹i. Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi, 1999.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 28 Lý thuyÕt vµ khung mÉu lý thuyÕt trong x· héi häc ®−¬ng ®¹i<br /> <br /> ThuyÕt chøc n¨ng ThuyÕt xung ®ét ThuyÕt t−¬ng t¸c<br /> (Funtionalist) (Conflict) (Interactionist)<br /> 1. Quan niÖm æn ®Þnh, tÝch hîp cao ®é C¨ng th¼ng, ®Êu tranh ¶nh h−ëng vµ t¸c ®éng m¹nh<br /> vÒ x· héi gi÷a c¸c nhãm tíi t−¬ng t¸c x· héi hµng ngµy<br /> 2. CÊp ®é ph©n Ph©n tÝch x· héi häc vÜ Ph©n tÝch x· héi häc vÜ Ph©n tÝch x· héi häc vi m«<br /> tÝch ®−îc m« ®èi víi c¸c khu«n m« ®èi víi c¸c khu«n nh− ph−¬ng thøc thÊu hiÓu<br /> nhÊn m¹nh mÉu to lín mÉu to lín c¸c hiÖn t−îng réng lín<br /> 3. Quan niÖm Con ng−êi ®−îc x· héi Con ng−êi ®−îc s¾p ®Æt Con ng−êi nhµo nÆn c¸c biÓu<br /> vÒ c¸ nh©n hãa ®Ó thùc hiÖn c¸c theo quyÒn lùc, c−ìng t−îng vµ s¸ng t¹o thÕ giíi x· héi<br /> chøc n¨ng x· héi chÕ vµ ñy quyÒn cña hä th«ng qua t−¬ng t¸c<br /> 4. Quan niÖm TrËt tù x· héi ®−îc duy tr× TrËt tù x· héi ®−îc duy tr× TrËt tù x· héi ®−îc duy tr× bëi<br /> vÒ trËt tù x· th«ng qua hîp t¸c vµ th«ng qua søc m¹nh vµ sù chia sÎ hiÓu biÕt vÒ hµnh vi<br /> héi ®ång t×nh sù c−ìng chÕ cña mçi ng−êi<br /> 5. Quan niÖm Dù b¸o ®−îc, cã thÓ BiÕn ®æi lu«n diÔn ra vµ BiÕn ®æi x· héi ®−îc thÓ hiÖn<br /> vÒ biÕn ®æi t¨ng c−êng cã thÓ ®−a l¹i hÖ qu¶ trong c¸c ®Þa vÞ vµ sù giao tiÕp<br /> x· héi tÝch cùc cña mçi ng−êi víi ng−êi kh¸c<br /> 6. C¸c kh¸i TÝnh æn ®Þnh, chøc n¨ng C¹nh tranh lîi Ých, bÊt BiÓu t−îng, nhãm nhá, giao<br /> niÖm chñ biÓu hiÖn, chøc n©ng Èn b×nh ®¼ng x· héi, chinh tiÕp kh«ng lêi<br /> chèt tµng, ph¶n chøc n¨ng phôc c¸c nhãm<br /> 7. C¸c t¸c gi¶ E. Durkheim, K. Marx G. H. Mead<br /> chÝnh T.Parson W. E. B. Du Bois C. H. Cooley<br /> R. Merton C. Wright Mills E. Goffman<br /> M. J. Levyjun R. Dahrendorf<br /> N. Luhmann L. Coser<br /> A.Rapaport<br /> <br /> <br /> <br /> C¸c t¸c gi¶ R. A. Wallace & A. Wolf6 trong chuyªn kh¶o: "Lý thuyÕt x· héi häc<br /> ®−¬ng ®¹i - sù më réng truyÒn thèng cæ ®iÓn" ®· lËp b¶ng so s¸nh c¸c lý thyÕt x· héi<br /> häc theo 4 ph−¬ng diÖn: 1/ §èi t−îng (Subject matter), 2/ C¸c gi¶ ®Þnh<br /> (Assumptions), 3/ Ph−¬ng ph¸p luËn (Methodology) vµ 4/ Môc ®Ých (Objectives), kÕt<br /> qu¶ nh− sau:<br /> <br /> 1. C¸c cÊp ®é VÜ m« Vi m«<br /> ph©n tÝch (Macro) (Micro)<br /> ‐  ThuyÕt chøc n¨ng (Functionalism) ‐  ThuyÕt t−¬ng t¸c t−îng tr−ng<br /> ‐  ThuyÕt xung ®ét (Conflict) (Symbolic interactionism)<br /> ‐  HiÖn t−îng luËn (Phenomenology)<br /> ‐  ThuyÕt lùa chän hîp lý (Rational choice)<br /> 2. Quan ®iÓm vÒ Cã tÝnh dù b¸o Cã tÝnh s¸ng t¹o<br /> tån t¹i ng−êi (Predictable) (Creative)<br /> ‐  ThuyÕt chøc n¨ng ‐  ThuyÕt t−¬ng t¸c biÓu tr−ng<br /> ‐  ThuyÕt xung ®ét ‐  HiÖn t−îng luËn<br /> ‐  ThuyÕt lùa chän hîp lý<br /> <br /> <br /> 5<br /> Xem, Richard T. Schaefer, Robert P. Lamm. Sociology. Sixth Edition, The Mc Graw - Hill Companies,<br /> Inc, 1998.<br /> 6<br /> Xem, Ruth A.Wallace, Alison Wolf. Contemporary Sociological theory. Expanding the classical tradition.<br /> Fifth Edition. Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey, 1999.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  T« Duy Hîp 29<br /> <br /> 3. §éng c¬ cña hµnh C¸c gi¸ trÞ C¸c lîi Ých<br /> ®éng x· héi (Values) ( Interests)<br /> ‐  ThuyÕt chøc n¨ng ‐  ThuyÕt xung ®ét<br /> ‐  HiÖn t−îng luËn ‐  ThuyÕt lùa chän hîp lý<br /> ‐  ThuyÕt t−¬ng t¸c t−îng tr−ng<br /> 4. TiÕp cËn khoa häc DiÔn dÞch (Deductive) Quy n¹p (Inductive)<br /> ‐  ThuyÕt chøc n¨ng ‐  ThuyÕt t−¬ng t¸c t−îng tr−ng<br /> ‐  ThuyÕt xung ®ét ‐  HiÖn t−îng luËn<br /> ‐  ThuyÕt lùa chän hîp lý<br /> 5. Môc ®Ých Miªu t¶ (Description) Gi¶i thÝch (Explanation) Dù b¸o (Prediction)<br /> ‐  ThuyÕt t−¬ng t¸c t−îng ‐  ThuyÕt chøc n¨ng ‐  ThuyÕt tiÕn hãa<br /> tr−ng ‐  ThuyÕt xung ®ét (Evolutionism)<br /> ‐  HiÖn t−îng luËn ‐  ThuyÕt lùa chän hîp lý ‐  ThuyÕt chøc n¨ng<br /> ‐  ThuyÕt xung ®ét<br /> ‐  ThuyÕt lùa chän hîp lý<br /> <br /> Ta cã thÓ so s¸nh chi tiÕt h¬n sù kh¸c nhau gi÷a 3 lý thuyÕt: 1/ HiÖn t−îng<br /> luËn, 2/ ThuyÕt t−¬ng t¸c t−îng tr−ng vµ 3/ Ph−¬ng ph¸p luËn d©n téc ®Ó s¸ng tá<br /> thªm r»ng ngay trong mét c¸ch tiÕp cËn lý thuyÕt chung lµ lý thuyÕt x· héi häc vi<br /> m«, ®Ò cao vai trß cña hµnh ®éng x· héi th× còng ®· cã Ýt nhÊt 3 lý thuyÕt võa c¹nh<br /> tranh l¹i võa hîp t¸c víi nhau7.<br /> <br /> Lý thuyÕt x· héi B¶n thÓ luËn NhËn thøc luËn Ph−¬ng ph¸p luËn<br /> häc §Þnh nghÜa HiÖu lùc hãa H×nh thøc<br /> thùc tÕ gi¶i thÝch<br /> • HiÖn t−îng Thùc t¹i x· héi ‐  HiÓu ®−îc ý §êi sèng x· héi<br /> luËn lµ tËp hîp c¸c nghÜa ®· ®Þnh ®−îc diÔn ®¹t<br /> ý nghÜa chung vÒ mÆt x· héi ®éc nhÊt qua sù<br /> 1. A. Schutz mµ c¸c chñ trong thÕ giíi dµn xÕp cña<br /> 2. P. Berger thÓ chia sÎ chung cña c¸c ý nghÜa vµ<br /> 3.T.Luckmann c¸c ý nghÜa thµnh qu¶ thùc PhÐp quy n¹p §Þnh tÝnh lµ<br /> ‐  Kh«ng ph¶i lóc tiÔn cña c¸c ph©n tÝch chÝnh<br /> nµo còng xem ho¹t ®éng<br /> xÐt ®éng c¬, v× th−êng ngµy<br /> ng−êi ta hµnh<br /> ®éng th−êng<br /> theo thãi quen<br /> • T−¬ng t¸c ‐  Thùc t¹i x· ‐  NhËn thøc ‐  ChØ cã thÓ hiÓu ‐  Quy n¹p ‐  §Þnh tÝnh<br /> t−îng tr−ng héi do c¸ ®−îc m×nh ®−îc thùc tÕ ph©n tÝch lµ chÝnh<br /> nh©n s¸ng th«ng qua x· héi qua t×m<br /> 1. H.Blumer t¹o ra ng−êi kh¸c hiÓu ý thøc<br /> 2. G. H.Mead ‐  C¸ nh©n ‐  HiÓu ý nghÜa cña hä<br /> 3. C.H.Cooley h×nh thµnh, qua ng«n ng÷ ‐  C©u hái më, ‐  Kh«ng tho¸t ‐  Cã bæ<br /> ph¸t triÓn vµ c¸c biÓu "nã thÕ nµo th× khái hoµn sung ®Þnh<br /> th«ng qua t−îng kh¸c nãi thÕ Êy" toµn chñ l−îng<br /> t−¬ng t¸c x· ‐  7 nguyªn t¾c nghÜa thùc<br /> héi c¬ b¶n8 chøng<br /> <br /> <br /> 7<br /> Xem, ch¼ng h¹n, Tony Bilton, Kenvin Bonnett v.v... S®®<br /> 8<br /> 7 nguyªn t¾c c¬ b¶n, ®ã lµ: 1. N¨ng lùc t− duy, 2. T− duy vµ t−¬ng t¸c, 3. Häc hái ý nghÜa vµ c¸c biÓu<br /> t−îng, 4. Hµnh ®éng vµ t−¬ng t¸c, 5. Lùa chän, 6. B¶n th©n, 7. C¸c nhãm vµ c¸c x· héi.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 30 Lý thuyÕt vµ khung mÉu lý thuyÕt trong x· héi häc ®−¬ng ®¹i<br /> <br /> • Ph−¬ng ph¸p - Thùc t¹i x· héi - Mçi ng−êi nhËn TÊt c¶, kÓ c¶ Gi¶i thÝch - Gi¶i thÝch<br /> luËn d©n téc lµ tæng thÓ thøc chñ quan nhµ x· héi häc nh÷ng quan qua quy<br /> t−¬ng t¸c Nhµ x· héi häc ®Òu lµ "thµnh niÖm cña hä, chiÕu vµo<br /> 1. H.Garfinkel t−îng tr−ng còng chñ quan viªn" cña trao ph¬i trÇn ý viÖc trao<br /> 2. D. Boden ®æi x· héi, dµn nghÜa cña ®æi n¨ng<br /> - Hµnh ®éng tù - Nhµ x· héi häc xÕp vµ x©y dùng chóng qua ®éng cña ý<br /> ®éng Ýt quan ch¼ng qua chØ lµ mét thùc tÕ x· mét sù tù th¨m nghÜa trong<br /> t©m ®éng c¬ thªm mét chñ héi dß kü l−ìng, nh÷ng cuéc<br /> thÓ, thªm mét sù nhÊt qu¸n gÆp gì trß<br /> - Mçi ng−êi võa gi¶i thÝch chñ trong nh÷ng cè chuyÖn<br /> lµ chñ thÓ võa quan g¾ng ®Ó gi¶i<br /> lµ kh¸ch thÓ thÝch thÕ giíi - §Þnh tÝnh<br /> thuÇn tuý<br /> - Hµnh ®éng x·<br /> héi lµ ph¶n x¹<br /> tù ý thøc<br /> <br /> <br /> <br /> Trong tiÕn tr×nh lÞch sö x· héi häc ®· h×nh thµnh nh÷ng cÆp tiÕp cËn lý<br /> thuyÕt hoÆc lý thuyÕt t−¬ng ph¶n, ®èi ®Çu nhau, nh−:<br /> Theo nhËn ®Þnh cña A. Giddens9 th× cã 4 song ®Ò (Dilemma) lý thuyÕt trong x·<br /> héi häc ®−¬ng ®¹i. §ã lµ: 1/ CÊu tróc (structure) vµ hµnh ®éng (action), 2/ §ång<br /> thuËn (consensus) vµ xung ®ét (conflict), 3/ VÊn ®Ò giíi (the problem of Gender),<br /> 4/ §Þnh h−íng cña thÕ giíi hiÖn ®¹i (the Shaping of the modern world).<br /> Theo t«i, mét c¸ch ®Çy ®ñ h¬n, ta thÊy cã 6 song ®Ò (nan ®Ò10) lý thuyÕt x· héi<br /> häc. §ã lµ:<br /> 1. Lý thuyÕt chøc n¨ng x· héi ↔ Lý thuyÕt xung ®ét x· héi<br /> 2. Lý thuyÕt cÊu tróc x· héi ↔ Lý thuyÕt hµnh ®éng x· héi<br /> 3. Lý thuyÕt hÖ thèng - cÊu tróc x· héi ↔ Lý thuyÕt hÖ thèng - tiÕn hãa x· héi<br /> 4. Lý thuyÕt m¸cxÝt ↔ lý thuyÕt phi m¸cxÝt<br /> 5. Lý thuyÕt thùc chøng ↔ Lý thuyÕt ph¶n thùc chøng<br /> 6. Chñ nghÜa toµn thÓ ph−¬ng ph¸p luËn ↔ Chñ nghÜa c¸ nh©n ph−¬ng ph¸p luËn...<br /> Tuy nhiªn nh÷ng sù ®ông ®é nµy chØ c¨ng th¼ng vµ gay g¾t trong giai ®o¹n cæ<br /> ®iÓn. B−íc sang giai ®o¹n t©n cæ ®iÓn vµ nhÊt lµ ngµy nay, ë vµo giai ®o¹n phi cæ<br /> ®iÓn, hËu hiÖn ®¹i th× ®· diÔn ra sù tæng - tÝch hîp c¸c lý thuyÕt x· héi häc. Qu¸ tr×nh<br /> nµy ®ang tiÕp diÔn11.<br /> C¸c lý thuyÕt x· héi häc phøc t¹p vÒ mÆt cÊu tróc. Mçi lý thuyÕt ®Òu cã phÇn<br /> lËp thuyÕt (bao gåm c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n, c¸c ®Þnh ®Ò, quan ®iÓm xuÊt ph¸t), luËn<br /> <br /> 9<br /> A. Giddens. Sociology. Third Edition. Polity Press, UK, 1998.<br /> 10<br /> "nan ®Ò" lµ viÕt, nãi t¾t cña "vÊn ®Ò nan gi¶i".<br /> 11<br /> Xem thªm, T« Duy Hîp. Tæng - tÝch hîp lý thuyÕt, mét trµo l−u míi cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn x· héi häc.<br /> T¹p chÝ X· héi häc, sè 2/ 2004.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  T« Duy Hîp 31<br /> <br /> thuyÕt (l«gÝch vµ ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu) vµ dông thuyÕt (c¸c øng dông lý<br /> thuyÕt trong nh÷ng tr−êng hîp cô thÓ). C¸c lý thuyÕt x· héi häc rÊt ®a d¹ng vÒ thÓ<br /> lo¹i vµ phøc t¹p vÒ cÊp ®é. Cã lý thuyÕt tæng qu¸t vµ cã lý thuyÕt chuyªn biÖt. Lý<br /> thuyÕt tæng qu¸t cã nhiÒu lo¹i vµ cÊp ®é, nh− lý thuyÕt tæng qu¸t chung cho c¶ bé<br /> m«n x· héi häc kh¸c víi lý thuyÕt tæng qu¸t cho c¸c chuyªn ngµnh x· héi häc, lý<br /> thuyÕt chuyªn biÖt th× cµng ®a d¹ng vµ phong phó h¬n.<br /> Nh−ng ®a d¹ng lý thuyÕt míi chØ lµ mét mÆt. MÆt kh¸c ®ã lµ sù thèng nhÊt lý<br /> thuyÕt trong x· héi häc. Sù thèng nhÊt lý thuyÕt ®−îc thÓ hiÖn tËp trung qua khung<br /> mÉu lý thuyÕt. Khung mÉu12 theo T.Kuhn trong s¸ch "CÊu tróc cña c¸c cuéc c¸ch<br /> m¹ng khoa häc"13cã 3 ý nghÜa chÝnh sau ®©y:<br /> 1. Theo nghÜa tæng qu¸t nhÊt th× khung mÉu lµ mét tËp hîp nh÷ng ®Þnh ®Ò<br /> ®−îc c«ng nhËn lµm c¬ së cho ho¹t ®éng khoa häc (a set of unquestioned<br /> presuppositions underlying any Scientific activity). §ã lµ c¬ së triÕt häc vµ siªu<br /> h×nh häc mµ ho¹t ®éng khoa häc dùa vµo ®Ó lËp thuyÕt, luËn thuyÕt vµ c¶ dông<br /> thuyÕt.<br /> 2. Khung mÉu lµ ma trËn bé m«n (a disciplinary Matrix) tøc lµ hÖ thèng<br /> nh÷ng kh¸i niÖm, ph¸n ®o¸n, gi¶ ®Þnh, lý thuyÕt, ý t−ëng, m« h×nh, nh÷ng tr−êng<br /> hîp tr¾c nghiÖm, vµ nh÷ng gi¸ trÞ mµ céng ®ång chuyªn m«n khoa häc chia sÎ.<br /> 3. Khung mÉu lµ mÉu h×nh (exemplar), ®ã lµ nh÷ng thµnh qu¶ cô thÓ cña<br /> céng ®ång khoa häc (the concrete accomplishments of Scientific community), nh÷ng<br /> kÕt qu¶ nghiªn cøu lý thuyÕt hoÆc thùc nghiÖm cã tÝnh kinh ®iÓn mµ c¸c nhµ khoa<br /> häc trÎ tuæi cã thÓ häc tËp, vËn dông vµ gãp phÇn ph¸t triÓn tiÕp tôc.<br /> Trong tr−êng hîp lý thuyÕt x· héi häc th× khung mÉu lý thuyÕt x· héi häc<br /> lµ hÖ thèng lý thuyÕt dùa trªn mét lý thuyÕt x· héi häc chñ ®¹o (ta gäi t¾t lµ chñ<br /> thuyÕt x· héi häc). X· héi häc cho ®Õn nay lµ mét khoa häc ®a khung mÉu lý<br /> thuyÕt14.<br /> Nh− ë trªn ®· ghi nhËn, sù ®ông ®é gi÷a hai c¸ch tiÕp cËn lý thuyÕt: Ch¼ng<br /> h¹n nh− gi÷a thùc chøng luËn vµ ph¶n thùc chøng luËn diÔn ra xuyªn suèt lÞch sö<br /> h×nh thµnh, ph¸t triÓn x· héi häc; tøc lµ gi÷a hai khung mÉu lý thuyÕt x· héi häc. §ã<br /> lµ sù ®ông ®é gi÷a hai chñ thuyÕt: chñ nghÜa thùc chøng (Positivism) vµ chñ nghÜa<br /> ph¶n thùc chøng (Antipositivism) tõ c¬ së triÕt häc cho ®Õn lý thuyÕt x· héi häc tæng<br /> qu¸t vµ cho ®Õn c¸c lý thuyÕt x· héi häc chuyªn biÖt; tõ lý thuyÕt ®Õn ph−¬ng ph¸p<br /> nghiªn cøu; tõ lËp thuyÕt ®Õn luËn thuyÕt vµ ®Õn c¶ dông thuyÕt.<br /> <br /> <br /> <br /> 12<br /> Tõ tiÕng Anh lµ Paradigm, dÞch sang tiÕng VÞªt cã nhiÒu c¸ch: Khung mÉu, khu«n mÉu, hÖ chuÈn, m«<br /> thøc, m« h×nh, v.v...<br /> 13<br /> Xem, T.Kuhn. The Structure of Scientific Revolutions. Chicago: University of Chicago Press, 1970.<br /> 14<br /> Xem, ch¼ng h¹n, G. Ritzer. Contemporary Sociological Theory. Third Edition. Mc Graw - Hill, Inc,<br /> Newyork, 1992, tr 523.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 32 Lý thuyÕt vµ khung mÉu lý thuyÕt trong x· héi häc ®−¬ng ®¹i<br /> <br /> Trong s¸ch "NhËp m«n X· héi häc" cña tËp thÓ t¸c gi¶ Tony Bilton, Kenvin<br /> Bonnett, v.v... cã h×nh 12.3 (trang 490) cho ta thÊy râ nguyªn t¾c lý thuyÕt nµo th×<br /> ph−¬ng ph¸p ®ã.<br /> <br /> <br /> 8 T¸c ®éng qua l¹i D©n téc<br /> X· héi häc<br /> cÊu tróc t−îng tr−ng15 ph−¬ng ph¸p luËn16<br /> Thùc chøng<br /> luËn<br /> <br /> <br /> §iÒu tra Quan s¸t<br /> C¸c ph−¬ng ph¸p trong cuéc17<br /> ®−îc sö dông<br /> <br /> B¶ng c©u hái ®ãng/ Nghiªn cøu d©n téc häc,<br /> pháng vÊn cÊu tróc pháng vÊn më kh«ng cÊu tróc,<br /> ph©n tÝch trong trß chuyÖn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sç liÖu ®Þnh l−îng18 Sè liÖu ®Þnh tÝnh19<br /> <br /> (Nh− thèng kª) (Nh− ý nghÜa chñ thÓ)<br /> <br /> <br /> <br /> Gi¶ ®Þnh: Thùc tÕ cã thÓ ®−îc ®Þnh Thùc tÕ kh«ng thÓ ®Þnh<br /> l−îng, c¸c biÕn sè t−¬ng l−îng nh−: kh«ng cã tû lÖ<br /> liªn nh−: tû lÖ tù tö thùc tù tö thùc<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> G. Ritzer, trong s¸ch ®· dÉn, cã ®−a ra mét b¶ng so s¸nh 3 khung mÉu lín<br /> trong x· héi häc dùa trªn tiªu chÝ c¬ b¶n lµ ph©n biÖt ba ph¹m trï x· héi c¬ b¶n.<br /> Theo «ng, khung mÉu thø nhÊt ®−îc gäi tªn lµ khung mÉu sù kiÖn x· héi (the Social -<br /> Facts Paradigm), khung mÉu thø hai lµ khung mÉu ý nghÜa x· héi (the Social -<br /> Definition Paradigm) vµ khung mÉu thø ba lµ khung mÉu hµnh vi x· héi (the Social<br /> - Behavior Paradigm).<br /> Cô thÓ h¬n theo 4 ®Æc tr−ng khung mÉu nh− sau20:<br /> <br /> <br /> <br /> 15<br /> Qualitative data = d÷ liÖu ®Þnh tÝnh.<br /> 16<br /> Ethno Methodology = ph−¬ng ph¸p luËn d©n téc häc trong x· héi häc.<br /> 17<br /> Participatory observation = quan s¸t th©m nhËp, tham dù, tham gia.<br /> 18<br /> Quantitative data = d÷ liÖu ®Þnh l−îng.<br /> 19<br /> Qualitative data = d÷ liÖu ®Þnh tÝnh.<br /> 20<br /> G. Ritzer. S®d, tr. 526 - 527.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  T« Duy Hîp 33<br /> <br /> <br /> Khung mÉu sù kiÖn x· héi Khung mÉu ý nghÜa x· héi Khung mÉu hµnh vi x· héi<br /> <br /> 1. MÉu E. Durkkheim M.Weber B.F.Skinner<br /> h×nh C¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ hµnh C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t©m lý<br /> x· héi häc ®éng x· héi häc<br /> Tù tö<br /> 2. §èi C¸c cÊu tróc vµ thiÕt chÕ x· C¸c t¸c nh©n hµnh ®éng tù x¸c Hµnh vi tù ®éng cña c¸ nh©n:<br /> t−îng héi réng lín ®Þnh bèi c¶nh x· héi vµ t¸c phÇn th−ëng/cho nh÷ng hµnh vi<br /> nghiªn T¸c ®éng cña nh÷ng cÊu tróc ®éng cña nh÷ng ý nghÜa x· héi ®−îc khuyÕn khÝch - trõng<br /> cøu vµ thiÕt chÕ vÜ m« tíi t− t−ëng ®ã tíi hµnh ®éng vµ sù t−¬ng ph¹t/cho nh÷ng hµnh vi bÞ øc chÕ,<br /> vµ hµnh ®éng c¸ nh©n t¸c tiÕp theo kh«ng mong muèn<br /> 3. C¸c B¶ng hái B¶ng hái<br /> ph−¬ng Pháng vÊn Pháng vÊn ThÝ nghiÖm (thùc nghiÖm)<br /> ph¸p So s¸nh lÞch sö Quan s¸t<br /> 4. C¸c lý Lý thuyÕt chøc n¨ng c¬ cÊu Lý thuyÕt hµnh ®éng X· héi häc hµnh vi (Behavioral<br /> thuyÕt Lý thuyÕt xung ®ét Lý thuyÕt t−¬ng t¸c t−îng tr−ng Sociology)<br /> Lý thuyÕt hÖ thèng HiÖn t−îng luËn Lý thuyÕt trao ®æi<br /> (Systems theory) Ph−¬ng ph¸p luËn d©n téc häc (Exchange theory)<br /> Chñ nghÜa hiÖn sinh<br /> (Existentialism)<br /> <br /> C¸ch s¾p xÕp cña G. Ritzer cã mét sè chç kh«ng hîp lý. Thø nhÊt lµ, khung mÉu<br /> ý nghÜa x· héi vµ khung mÉu hµnh vi x· héi cã ®iÓm chung lµ tiÕp cËn lý thuyÕt hµnh<br /> ®éng x· héi, thiªn vÒ chñ nghÜa c¸ nh©n ph−¬ng ph¸p luËn l¹i bÞ t¸ch thµnh 2 khung<br /> mÉu lý thuyÕt ®éc lËp; trong khi ®ã, lý thuyÕt chøc n¨ng - c¬ cÊu vµ lý thuyÕt xung ®ét lµ<br /> hai lý thuyÕt ®èi ®Çu, thËm chÝ cã chç lo¹i trõ nhau th× l¹i ®−îc xÕp vµo mét khung mÉu<br /> (®ã lµ khung mÉu sù kiÖn x· héi). Thø hai, nÕu xÕp lý thuyÕt xung ®ét, ®Æc biÖt lµ lý<br /> thuyÕt xung ®ét x· héi - giai cÊp cña K. Marx vµo khung mÉu sù kiÖn x· héi th× mÉu<br /> h×nh kh«ng thÓ duy nhÊt lµ E. Durkheim, bëi v× mÉu h×nh K.Marx kh«ng chØ kh¸c h¼n<br /> mµ cßn ®èi lËp víi mÉu h×nh E.Durkheim. Thø ba, h¬n thÕ n÷a, viÖc kh«ng coi lý thuyÕt<br /> cña Marx vµ chñ nghÜa M¸c lµ khung mÉu lý thuyÕt ®éc lËp trong x· héi häc lµ kÕt qu¶<br /> cña mét th¸i ®é kú thÞ, cè t×nh h¹ thÊp vÞ trÝ, vai trß cña K. Marx vµ chñ nghÜa M¸c<br /> (Marxism) trong x· héi häc vµ trong Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n nãi chung. Nh−ng<br /> nh− vËy lµ kh«ng c«ng b»ng, kh«ng sßng ph¼ng vÒ mÆt khoa häc.<br /> Cø theo 4 ®Æc tr−ng khung mÉu mµ G. Ritzer ®−a ra ®Ó so s¸nh c¸c khung<br /> mÉu lý thuyÕt x· héi häc, th× chñ nghÜa M¸c lµ mét khung mÉu ®éc lËp, cô thÓ lµ:<br /> 1. MÉu h×nh:<br /> K. Marx<br /> ‐  C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi.<br /> ‐  Tiªu biÓu nhÊt lµ "T− b¶n luËn" cña K. Marx.<br /> 2. §èi t−îng nghiªn cøu<br /> ‐  C¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi<br /> ‐  §Æc biÖt chó träng h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi t− b¶n chñ nghÜa<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 34 Lý thuyÕt vµ khung mÉu lý thuyÕt trong x· héi häc ®−¬ng ®¹i<br /> <br /> ‐  KiÕn t¹o m« h×nh x· héi céng s¶n chñ nghÜa mµ giai ®o¹n ®Çu cña nã<br /> lµ x· héi x· héi chñ nghÜa nh»m thay thÕ x· héi t− b¶n chñ nghÜa.<br /> 3. C¸c ph−¬ng ph¸p<br /> ‐  Ph−¬ng ph¸p chñ ®¹o lµ biÖn chøng duy vËt<br /> ‐  So s¸nh lÞch sö<br /> ‐  KÕt hîp ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng<br /> 4. C¸c lý thuyÕt<br /> ‐  Lý thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi<br /> ‐  Lý thuyÕt xung ®ét x· héi - giai cÊp<br /> ‐  Chñ nghÜa x· héi (chñ nghÜa tËp thÓ) ph−¬ng ph¸p luËn<br /> Chñ nghÜa M¸c ®· tõng ®èi ®Çu víi chñ nghÜa thùc chøng vµ c¶ víi chñ nghÜa<br /> ph¶n thùc chøng trong giai ®o¹n cæ ®iÓn. VÒ sau, trong giai ®o¹n t©n cæ ®iÓn vÉn tiÕp<br /> tôc ®èi ®Çu, tuy cã chç Ýt c¨ng th¼ng h¬n. Vµ ngµy nay, trong giai ®o¹n phi cæ ®iÓn,<br /> hËu hiÖn ®¹i, tr−êng ph¸i hËu m¸c-xÝt ®ang ®èi tho¹i vµ chuyÓn sang thÕ ®èi träng<br /> víi c¸c tr−êng ph¸i hËu thùc chøng vµ hËu ph¶n thùc chøng. Nh− vËy lµ xuyªn suèt<br /> lÞch sö h×nh thµnh, ph¸t triÓn x· héi häc cã ba khung mÉu lý thuyÕt c¹nh tranh<br /> nhau ®ã lµ: 1/ Chñ nghÜa thùc chøng, 2/ Chñ nghÜa M¸c vµ 3/ Chñ nghÜa ph¶n thùc<br /> chøng vµ ph¶n m¸cxÝt.<br /> X· héi häc ®−¬ng ®¹i ®ang ®i trªn cç xe tam m· "thùc chøng - m¸c-xÝt - ph¶n<br /> thùc chøng/ph¶n m¸c-xÝt). Ba khung mÉu lý thuyÕt nµy võa c¹nh tranh, võa hîp t¸c<br /> víi nhau nh»m hoµn thiÖn c¬ së lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm cña x· héi häc víi t− c¸ch<br /> lµ mét chuyªn ngµnh khoa häc x· héi & nh©n v¨n.<br /> G. Ritzer, còng trong s¸ch ®· dÉn21, ®· ®Ò xuÊt quan ®iÓm tiÕn tíi khung mÉu<br /> x· héi häc tÝch hîp cao ®é h¬n (Toward a more integrated Sociological Paradigm) vµ<br /> ®· h×nh dung sù tÝch hîp cao ®é h¬n ®ã d−íi d¹ng sau ®©y:<br /> H×nh 1: C¸c cÊp ®é ph©n tÝch x· héi vµ c¸c khung mÉu x· héi häc réng lín<br /> C¸c cÊp ®é C¸c khung mÉu<br /> cña thùc t¹i x· héi x· héi häc<br /> Khung mÉu x· héi häc<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> + VÜ m« - chñ quan<br /> Sù kiÖn x· héi<br /> + VÜ m« - kh¸ch quan<br /> tÝch hîp<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ý nghÜa x· héi<br /> + Vi m« - chñ quan<br /> Hµnh vi x· héi<br /> <br /> +Vi m« - kh¸ch quan<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 21<br /> G. Ritzer. S®d, tr 527 - 535.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  T« Duy Hîp 35<br /> <br /> §iÒu cßn ®Ó ngá ë ®©y lµ kh«ng râ tÝch hîp kiÓu g× vµ nh− thÕ nµo? NÕu cø<br /> nh− trªn h×nh 1 th× chØ thÊy tæng hîp (nãi chÝnh x¸c h¬n lµ xÕp bªn c¹nh nhau) chø<br /> kh«ng râ tÝch hîp (hßa hîp) vµo nhau.<br /> <br /> Nh−ng chÝnh sù ph©n tÝch siªu lý thuyÕt mµ G. Ritzer ®· thùc hiÖn, khi bµn<br /> vÒ sù tæng - tÝch hîp lý thuyÕt (chø ch−a ph¶i lµ tæng - tÝch hîp khung mÉu lý thuyÕt)<br /> nh− tÝch hîp vÜ m« - vi m«, tÝch hîp t¸c nh©n - cÊu tróc, tæng hîp lý thuyÕt - kiÓu I,<br /> tæng hîp lý thuyÕt - kiÓu II22 ®· gîi më c«ng thøc tæng - tÝch hîp khung mÉu lý<br /> thuyÕt x· héi häc.<br /> Thùc chÊt cña c«ng thøc ®ã lµ g×? Theo t«i, quan ®iÓm tæng qu¸t nhÊt (ph−¬ng<br /> ch©m chØ ®¹o xuyªn suèt) ®ã lµ: quan ®iÓm toµn thÓ luËn (Holism). Quan ®iÓm toµn<br /> thÓ luËn23 kh¾c phôc ®−îc t×nh tr¹ng cè chÊp dÉn tíi bÕ t¾c cña quan ®iÓm cùc ®oan<br /> (exstremism), duy - vÞ (kiÓu nh− duy t©m, duy vËt, duy c¶m, duy lý, vÞ ng·, vÞ tha, vÞ<br /> téc v.v...). Nh−ng lµm thÕ nµo ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng "ba ph¶i", chiÕt trung, dao<br /> ®éng, mÊt lËp tr−êng trong t− duy lý luËn? ChØ cã mét c¸ch, ®ã chÝnh lµ ph¶i cã<br /> nguyªn t¾c khinh - träng.<br /> <br /> VËn dông quan ®iÓm toµn thÓ luËn víi nguyªn t¾c khinh - träng, ta thÊy cã Ýt<br /> nhÊt hai m« h×nh tæng - tÝch hîp lý thuyÕt vèn ë trong thÕ ®èi ®Çu, lo¹i trõ lÉn nhau<br /> gi÷a A vµ phi A: HoÆc lµ hçn hîp lý thuyÕt trªn c¬ së lÊy A lµm träng, hoÆc lµ hçn<br /> hîp lý thuyÕt lÊy phi A lµm träng. Theo c«ng thøc nµy, trong x· héi häc ®−¬ng ®¹i cã<br /> ba m« h×nh tæng - tÝch hîp khung mÉu lý thuyÕt sau ®©y:<br /> 1. Hçn hîp lý thuyÕt lÊy chñ nghÜa thùc chøng lµm träng<br /> <br /> 2. Hçn hîp lý thuyÕt lÊy chñ nghÜa M¸c lµm träng<br /> <br /> 3. Hçn hîp lý thuyÕt coi träng ph¶n thùc chøng vµ ph¶n m¸c-xÝt.<br /> Kh¶ n¨ng dung hßa tõng cÆp khung mÉu ®· khã, dung hßa c¶ ba khung mÉu<br /> cµng khã kh¨n h¬n. Nh−ng ®ã lµ triÓn väng cña khung mÉu thø 4 trong x· héi häc<br /> ®−¬ng ®¹i. C«ng thøc cña khung mÉu thø 4 nµy lµ: Toµn thÓ (toµn ®å), cã ph©n biÖt<br /> (hoÆc/vµ kh«ng ph©n biÖt), ®iÒu chØnh (hoÆc/vµ kh«ng ®iÒu chØnh), thay ®æi<br /> (hoÆc/vµ kh«ng thay ®æi) khinh - träng. Khung mÉu tæng - tÝch hîp cao ®é h¬n nµy<br /> (theo c¸ch nãi cña G. Ritzer) lµ mét khung mÉu lý thuyÕt võa kh¾c phôc ®−îc h¹n<br /> chÕ cña c¸c khung mÉu cùc ®oan, duy - vÞ; võa kh¾c phôc ®−îc h¹n chÕ cña t×nh<br /> tr¹ng chiÕt trung, "ba ph¶i", kh«ng cã lËp tr−êng râ rµng; bëi v× nã cã mét lËp tr−êng<br /> linh ho¹t, theo nguyªn t¾c "dÜ bÊt biÕn, øng v¹n biÕn"...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 22<br /> G. Ritzer,. S®d, ch−¬ng 10, ch−¬ng 11, ch−¬ng 12, ch−¬ng 13.<br /> 23<br /> Xem thªm, T« Duy Hîp. Nan ®Ò vµ hãa gi¶i nan ®Ò tõ h−íng tiÕp cËn toµn thÓ cña I. Kant ®Õn toµn thÓ<br /> luËn ®−¬ng ®¹i. Kû yÕu héi th¶o quèc tÕ t¹i Hµ Néi: TriÕt häc cæ ®iÓn §øc - nh÷ng vÊn ®Ò nhËn thøc luËn<br /> vµ ®¹o ®øc häc. 21 - 22/ 12/ 2004.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 36 Lý thuyÕt vµ khung mÉu lý thuyÕt trong x· héi häc ®−¬ng ®¹i<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh<br /> 1. Giddens, 1999. Lý thuyÕt. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1/ 1999.Donald Light - Suzanne Kelle - Craig<br /> Calhoun, 1989. Sociology. Alfred A. Knopf. New York.<br /> 2. G. Ritzer, 1992. Contemporary Sociological Theory. Third Edition. Mc Graw-Hill, Inc, New York.<br /> 3. Günter Endruweit chñ biªn, 1999. C¸c lý thuyÕt x· héi häc ®−¬ng ®¹i. Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi.<br /> 4. Introductory Sociology. Fourth Edition. Palgrave Macmillan, 2002.<br /> 5. Joachim Matthes, 1994. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu con ng−êi vµ x· héi.<br /> Ch−¬ng tr×nh Khoa häc C«ng nghÖ cÊp Nhµ n−íc, KX 07. Hµ Néi.<br /> 6. Lª Ngäc Hïng, 2002. LÞch sö vµ lý thuyÕt X· héi häc. Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> 7. Richard I. Schaefer, Robert P. Lamm, 1998. Sociology. Sixth Edition. The Mac Graw-Hill Companies, Inc.<br /> 8. Ruth A. Wallace, Alison Wolf, 1999. Contemporary Sociological Theory. Expanding the classical<br /> tradition. Fifth Edition. Prentice Hall, Upper Saddl River, New Jersey.<br /> 9. T. Kuhn, 1970. The Structure of Scientific Revolutions. Chicago, University of Chicago Press.<br /> 10. T« Duy Hîp, 1996. §Æc ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng trong X· héi häc. T¹p chÝ X· héi häc, sè 4/ 1996.<br /> 11. T« Duy Hîp, 2001. Lý thuyÕt hÖ thèng - nguyªn lý vµ vËn dông. T¹p chÝ TriÕt häc, sè 9/ 2001.<br /> 12. T« Duy Hîp, 2004. Nan ®Ò vµ hãa gi¶i nan ®Ò tõ h−íng tiÕp cËn toµn thÓ cña I. Kant ®Õn toµn thÓ luËn<br /> ®−¬ng ®¹i. Kû yÕu Héi th¶o quèc tÕ t¹i Hµ Néi: TriÕt häc cæ ®iÓn §øc - nh÷ng vÊn ®Ò nhËn thøc luËn vµ<br /> ®¹o ®øc häc, ngµy 21 - 22/ 12/ 2004.<br /> 13. T« Duy Hîp, 2004. Tæng - tÝch hîp lý thuyÕt, mét trµo l−u míi cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn x· héi häc. T¹p<br /> chÝ X· héi häc sè 2/ 2004.<br /> 14. T« Duy Hîp, 2004. Tæng - tÝch hîp lý thuyÕt. Mét ®ãng gãp quan träng cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn t− duy<br /> lý luËn. T¹p chÝ TriÕt häc sè 5/ 2004.<br /> 15. Tony Bilton, Kenvin Bonnett,... NhËp m«n X· héi häc. Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1993.<br /> 16. Vò Quang Hµ. C¸c lý thuyÕt X· héi häc. Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. TËp I - 2001 vµ tËp II - 2002.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />