Mô hình dạy - tự học với sự hỗ trợ của E-learning ở trường trung học phổ thông

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2015-0149<br /> Educational Sci., 2015, Vol. 60, No. 8, pp. 92-101<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> MÔ HÌNH DẠY - TỰ HỌC VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA E-LEARNING<br /> Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG<br /> <br /> Phạm Thị Phú1 , Trương Thị Phương Chi2<br /> 1 Khoa Vật lý và Công nghệ, Trường Đại học Vinh<br /> 2 Nghiên cứu sinh Khoa Vật lý và Công nghệ, Trường Đại học Vinh<br /> <br /> Tóm tắt. Năng lực tự học được xác định là một năng lực cốt lõi mà nhà trường phổ thông<br /> cần hình thành và phát triển cho học sinh trong chương trình giáo dục theo định hướng phát<br /> triển năng lực người học nhằm hiện thực hóa Nghị quyết 29/NQ-TW về đổi mới căn bản<br /> giáo dục và đào tạo nước ta. Làm thế nào để thực hiện nội dung giáo dục này qua môn Vật<br /> lí ở trường trung học phổ thông? Bài báo này giới thiệu kết quả nghiên cứu về một mô hình<br /> dạy học nhằm trả lời câu hỏi trên - Mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của E-learning, thí<br /> điểm với các kiến thức về hạt nhân nguyên tử thuộc Vật lí 12.<br /> Từ khóa: Tự học, dạy – tự học, E-learning, dạy học “vừa đúng lúc”, hạt nhân.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Khái niệm “dạy – tự học” với nội hàm là dạy hướng tới phát triển năng lực tự học của người<br /> học. Phát triển năng lực người học trong đó có năng lực tự học là cách tiếp cận trong xây dựng<br /> và phát triển chương trình giáo dục của nhiều nước trên thế giới như Úc, Canađa, Niudilân, Pháp,<br /> Phần Lan, Hàn Quốc, Indonexia,...[1]. Ở nước ta, dạy – tự học được nhóm tác giả Nguyễn Cảnh<br /> Toàn, Nguyễn Kỳ, Lê Khánh Bằng, Vũ Văn Tảo bàn đến ở [2 - 7] với mô hình dạy cách học hợp<br /> tác hai chiều thầy dạy – trò tự học.<br /> Khác với kiểu dạy - học truyền thống chủ yếu là dạy kiến thức, truyền thụ một chiều từ thầy<br /> sang trò: thầy truyền thụ - trò tiếp thu, thông hiểu, ghi nhớ và lặp lại. Mô hình dạy – tự học chủ<br /> yếu là dạy cách học, trò đóng vai trò chủ thể tác động lên đối tượng nhận thức để tự tìm ra kiến<br /> thức, tạo ra sản phẩm học ban đầu; sản phẩm được trao đổi hợp tác trò – trò, trò – thầy tại cộng<br /> đồng lớp học để xã hội hóa sản phẩm học, hợp thức hóa tri thức được tìm ra bởi chính người học.<br /> Thầy giáo đóng vai trò người hướng dẫn, tổ chức, trọng tài, cố vấn cho người học trong suốt quá<br /> trình tìm tòi tri thức, vận dụng tri thức, phát triển kĩ năng, hình thành nhân cách. Trong mô hình<br /> dạy – tự học, vai trò của người dạy là chuyên gia về việc học, dạy cách học để trò tự học kiến thức,<br /> tự học làm người; khác với vai trò của người dạy trong mô hình dạy- học truyền thống là thầy dạy<br /> chữ, dạy nghề, dạy người.<br /> Trên thế giới, mô hình dạy học “vừa đúng lúc” (Just-in-time Teaching, viết tắt JiTT) là mô<br /> hình theo hướng kết hợp tự học trước giờ lên lớp và học trên lớp với phương tiện tự học ở nhà là<br /> Web. Trò thực hiện các bài tập trên Web một thời gian ngắn trước khi đến lớp và Thầy đọc các bài<br /> làm của Trò “vừa đúng lúc” để điều chỉnh nội dung và phương pháp dạy sao cho phù hợp với nhu<br /> cầu và sự hiểu biết của Trò [8].<br /> Ngày nhận bài: 15/5/2015. Ngày nhận đăng: 10/10/2015.<br /> Liên hệ: Trương Thị Phương Chi, e-mail: phuongchi.it@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> 92<br />  Mô hình dạy - tự học với sự hỗ trợ của E-learning ở trường trung học phổ thông<br /> <br /> <br /> Tuy nhiên các công trình [2 - 8] tập trung nghiên cứu mô hình này ở bậc giáo dục đại học.<br /> Chúng tôi cho rằng mô hình dạy – tự học hoàn toàn phù hợp với đổi mới giáo dục phổ thông theo<br /> tiếp cận năng lực, nhằm tới bồi dưỡng năng lực tự học cho người học. Trong thế kỉ XXI, mô hình<br /> dạy – tự học phải sử dụng công nghệ điện tử và công nghệ thông tin. Vì vậy nghiên cứu vận dụng<br /> mô hình dạy – tự học cho từng môn khoa học ở trường phổ thông là cần thiết. Bài báo này trình<br /> bày về việc vận dụng mô hình dạy – tự học trong môn Vật lí, áp dụng với các kiến thức hạt nhân<br /> nguyên tử thuộc chương trình Vật lí 12 trung học phổ thông hiện hành.<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Đề xuất quy trình ba pha của mô hình dạy – tự học ở trường trung học phổ<br /> thông<br /> Căn cứ vào tiến trình chung của việc lĩnh hội một kiến thức Vật lí và đặc trưng của mô hình<br /> dạy – tự học nêu trên, để dễ vận dụng vào thực tiễn, chúng tôi đưa ra quy trình ba pha mô hình dạy<br /> – tự học một bài học Vật lí, trình bày ở bảng 1.<br /> <br /> Bảng 1. Ba pha hoạt động theo mô hình dạy – tự học<br /> Sản phẩm<br /> Pha Mục tiêu học Hoạt động của thầy Hoạt động của trò<br /> học<br /> Năng lực tự học<br /> - Rèn luyện ý chí thực hiện<br /> Phiếu học tập<br /> kế hoạch tự học;<br /> Sản phẩm<br /> - Thu thập, xử lí thông tin<br /> khác theo<br /> theo yêu cầu;<br /> Hướng dẫn tự học Tự học với tài liệu và yêu cầu của<br /> I - Trình bày kết quả tự học<br /> gián tiếp phiếu hướng dẫn Phiếu học tập<br /> bằng ngôn ngữ viết, vẽ;<br /> (sản phẩm cá<br /> - Đặt câu hỏi thắc mắc (dự<br /> nhân, có thể<br /> kiến)<br /> có sai sót)<br /> Lĩnh hội kiến thức mới<br /> (sơ bộ).<br /> Năng lực tự học Hướng dẫn tự học<br /> (Trao đổi, hợp tác);<br /> - Tự đánh giá sản phẩm học trực tiếp.<br /> - Đánh giá đồng<br /> theo đáp án và barem; - Kiểm tra đánh giá<br /> đẳng; Sản phẩm<br /> - Tự trình bày sản phẩm học kết quả tự học; hướng<br /> - Trình bày sản phẩm mang tính<br /> bằng ngôn ngữ nói; dẫn đánh giá đồng<br /> học; xã hội, hoàn<br /> II - Tranh luận, bảo vệ, chất đẳng;<br /> - Nêu thắc mắc, thảo thiện hơn sản<br /> vấn; - Tổ chức trao đổi trò<br /> luận, bảo vệ; phẩm ban<br /> - Tự điều chỉnh, rút kinh – trò, trò – thầy; trọng<br /> - Điều chỉnh sản đầu.<br /> nghiệm về cách học; tài;<br /> phẩm học; chuẩn hóa<br /> Lĩnh hội kiến thực mới - Hợp thức hóa kiến<br /> kiến thức mới.<br /> (dạng chuẩn) thức mới.<br /> (Tự học có hướng dẫn<br /> Hướng dẫn vận dụng<br /> Năng lực tự học: trực tiếp)<br /> kiến thức mới, mở<br /> - Nghe trình bày mẫu Giải bài toán ứng<br /> rộng khắc sâu, hệ<br /> - Ghi chép trong lúc nghe; dụng kiến thức mới; Bản trình bày<br /> III thống hóa kiến thức<br /> - Tiếp nhận nhiệm vụ tự học Lắng nghe, ghi chép, mẫu.<br /> (biểu diễn mẫu).<br /> cho nội dung mới. quan sát mẫu.<br /> Hướng dẫn nhiệm vụ<br /> Hiểu sâu sắc kiến thức mới. Tiếp nhận nhiệm vụ<br /> tự học mới.<br /> tự học mới.<br /> <br /> 93<br />  Phạm Thị Phú, Trương Thị Phương Chi<br /> <br /> <br /> 2.2. Thiết kế E-learning làm phương tiện tự học ngoài giờ lên lớp<br /> Ở pha thứ nhất của quá trình dạy – tự học, học sinh tự học ở nhà với phương tiện học tập<br /> cá nhân. Để tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh có thể học mọi lúc mọi nơi, trong thời đại công<br /> nghệ thông tin, khi mà mạng internet và các phương tiện truy cập internet như laptop, smartphone,<br /> iphone, ipad,. . . đã trở nên gần gũi phổ biến, chúng tôi lựa chọn hình thức E-learning. E-learning<br /> là một phương thức dạy học dựa vào công nghệ điện tử và công nghệ thông tin; chuyển tải kĩ năng<br /> và kiến thức dựa vào máy tính và mạng internet [9], nơi đó người học đăng kí học một khóa học<br /> theo kế hoạch cá nhân, có kiểm tra đầu vào, người học tự học với các bài học được biên soạn và<br /> sắp xếp theo dạng module, học đến đâu tự kiểm tra đánh giá đến đó; kết thúc khóa học người học<br /> làm bài kiểm tra ghi nhận kết quả học và lựa chọn kế hoạch học tập tiếp theo tùy vào kết quả kiểm<br /> tra. E-learning thường dùng cho người lớn tự học nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, với<br /> nhiều ưu điểm như có khả năng kiểm soát, sử dụng, truy cập vào hệ thống, kiểm tra và lưu trữ kết<br /> quả học tập để GV kịp thời điều chỉnh hoạt động dạy học của mình sao cho phù hợp với từng đối<br /> tượng người học [10], cho kết quả đánh giá chính xác năng lực và sự tiến bộ của người học trong<br /> suốt quá trình học tập. Thế kỉ XXI nhà trường phổ thông cần phải cho học sinh làm quen với môi<br /> trường học tập này, hướng dẫn cho họ tự học với phương tiện học tập hiện đại này; mô hình dạy-tự<br /> học trong thế kỉ XXI cần phải sử dụng E-learning, khác với mô hình dạy-tự học thế kỉ XX có thể<br /> chỉ sử dụng các phương tiện học tập truyền thống.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Giao diện sắp xếp các bài học về Hạt nhân nguyên tử trong E-learning<br /> <br /> 94<br />  Mô hình dạy - tự học với sự hỗ trợ của E-learning ở trường trung học phổ thông<br /> <br /> <br /> Kết quả: chúng tôi đã thiết kế, xây dựng hệ thống E-learning, giao diện website của<br /> E-learning tại địa chỉ http://schoolviet.com<br /> Trong môn Vật lí, môđun “Hạt nhân nguyên tử” được bố cục như hình 1.<br /> Một bài tự học Vật lí của E-learning được xây dựng ở 4 dạng: bài giảng Multimedia, bài<br /> giảng PowerPoint, bài giảng PDF, luyện tập; ở từng dạng đều bố cục theo từng đơn vị kiến thức<br /> (xem hình 2).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2. Sơ đồ cấu trúc bài Phóng xạ của E-learning<br /> <br /> <br /> 2.3. Thiết kế bài học trên lớp theo mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của<br /> E-learning<br /> 2.3.1. Những thay đổi của bài học thiết kế theo mô hình dạy – tự học<br /> Bài học trên lớp theo mô hình dạy – tự học là tự học của Trò có hướng dẫn trực tiếp của<br /> Thầy, khác với bài học truyền thống là truyền thụ kiến thức. Do đó bài học thiết kế (theo cách gọi<br /> truyền thống là Giáo án) phải có những thay đổi tương ứng. Về nguyên tắc những thay đổi đó phải<br /> đảm bảo quy trình 3 pha của mô hình dạy – tự học đã trình bày ở bảng 1.<br /> Về mục tiêu dạy học<br /> Bài học truyền thống phải đạt được các mục tiêu về kiến thức, kĩ năng và thái độ đã quy định<br /> trong Chuẩn. Mục tiêu của bài học trong dạy – tự học với sự hỗ trợ của E-learning là ngoài việc<br /> thực hiện các mục tiêu theo Chuẩn còn phải hướng tới mục tiêu hình thành và phát triển năng lực<br /> tự học. Theo đó, tùy thuộc vào nội dung học, phương tiện học đã được tích hợp trong E-learning,<br /> mà giáo viên xác định các kĩ năng cụ thể cần rèn luyện cho học sinh trong bài học. Các kĩ năng cụ<br /> thể đó phải là những thành tố của kĩ năng tự học nói chung, và được chia thành 3 nhóm cơ bản:<br /> - Kĩ năng kế hoạch hóa hoạt động tự học: nhóm này bao gồm các kĩ năng cụ thể sau: kĩ<br /> năng phân tích để xác định mục tiêu tự học, nội dung tự học, xác định thứ tự các công việc cần<br /> làm, phân phối sắp xếp thời gian cho từng công việc một cách hợp lí, phù hợp với phương tiện vật<br /> chất hiện có [11].<br /> - Kĩ năng tổ chức thực hiện kế hoạch: nhóm này bao gồm những kĩ năng cụ thể như kĩ năng<br /> thu thập thông tin (đọc tài liệu in, tài liệu điện tử), kĩ năng lưu trữ thông tin, định hình thông tin<br /> (ghi chép bằng phương tiện ghi truyền thống và phương tiện ghi, lưu trữ hiện đại), kĩ năng xử lí<br /> và vận dụng thông tin giải quyết nhiệm vụ nhận thức, kĩ năng trình bày, truyền đạt thông tin bằng<br /> ngôn ngữ nói, ngôn ngữ viết, . . .<br /> - Kĩ năng tự kiểm tra, tự đánh giá: gồm các kĩ năng chọn cách thức thực hiện hành động để<br /> <br /> 95<br />  Phạm Thị Phú, Trương Thị Phương Chi<br /> <br /> <br /> tự kiểm tra, tự đánh giá, sử dụng các thao tác tự kiểm tra, tự đánh giá như so sánh, đối chiếu. . .<br /> Về phương tiện dạy học<br /> Bài học thiết kế theo mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của E-learning thì ngoài các phương<br /> tiện truyền thống thông thường như bảng, sách giáo khoa, thí nghiệm thực (nếu có), nhất thiết phải<br /> có thêm các phương tiện sau:<br /> - E-learning để HS tự học ở nhà: bài tự học trên E-learning ngoài việc đảm bảo tính khoa<br /> học Vật lí, còn phải đảm bảo tính khoa học sư phạm như vừa sức, hấp dẫn bởi một chuỗi các tính<br /> huống có vấn đề nối tiếp nhau kích thích và duy trì hứng thú động cơ học, trực quan tích hợp đa<br /> phương tiện,...<br /> - Máy vi tính kết nối máy chiếu để Thầy hướng dẫn Trò đánh giá kết quả tự học ở nhà, là<br /> phương tiện Thầy sử dụng khi hợp thức hóa, hệ thống hóa kiến thức mới.<br /> - Phiếu học tập vừa có chức năng hướng dẫn tự học với E-learning, vừa là sản phẩm để Thầy<br /> kiểm tra đánh giá kết quả tự học và Trò tự đánh giá dựa vào đáp án và barem. Căn cứ vào mục tiêu<br /> và nội dung bài học trên E-learning, Thầy thiết kế phiếu theo các câu hỏi, bài tập, câu đố,. . . bám<br /> sát mục tiêu kiến thức và kĩ năng bài học kèm theo các hướng dẫn cụ thể về địa chỉ bài học, cách<br /> thu thập xử lí thông tin từ việc tự học các dạng bài học trên E-learning để Trò thực hiện và hoàn<br /> thành các nhiệm vụ học tập nêu trong Phiếu.<br /> Các hoạt động chính và sản phẩm hoạt động<br /> Khoảng thời gian 45 phút/ tiết học trên lớp là cơ hội để Thầy và Trò được giáp mặt nhau,<br /> trao đổi trực tiếp các thông tin, thông tin dạng “face to face” có giá trị giáo dục to lớn về mặt xã<br /> hội, thực hiện trụ cột thứ tư trong bốn trụ cột của giáo dục đã được UNESCO công bố là “học để<br /> chung sống với mọi người”, đây là một đặc thù mà hình thức học tập trực tuyến không thể thay thế<br /> ở nhà trường phổ thông.<br /> Các hoạt động chính trong tiết học là:<br /> a. Kiểm tra đánh giá kết quả tự học ở nhà với E-learning của Trò (ứng với Pha II trong quy<br /> trình dạy – tự học tại Bảng 1).<br /> Đây là hoạt động đầu tiên của Pha II trong quy trình dạy – tự học tiếp nối quá trình tự học ở<br /> nhà với E-learning, học sinh mang sản phẩm tự học đến lớp, mong chờ được kiểm tra, khen ngợi,<br /> đánh giá, giải đáp thắc mắc. . . Hoạt động kiểm tra đánh giá sản phẩm tự học ở nhà có tác dụng<br /> lớn khuyến khích Trò tự học, phát huy các chức năng của tự học ở nhà: rèn luyện kĩ năng tự học<br /> không có hướng dẫn trực tiếp của GV tính tự giác, tự lực, ý chí, tính kế hoạch hóa hoạt động học,<br /> các hành động trí tuệ cơ bản (phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa, trừu tượng hóa. . . ), rèn<br /> luyện được các phẩm chất tư duy đặc biệt là tư duy độc lập. Trò trình bày, thuyết minh sản phẩm<br /> học, trao đổi chất vấn, phản biện Trò – Trò, Thầy-Trò<br /> Nội dung và hình thức hoạt động:<br /> - Thầy trình chiếu đáp án và thang điểm, Trò thực hiện đánh giá đồng đẳng.<br /> - Đại diện học sinh nhóm Giỏi, nhóm Khá, nhóm Trung bình, nhóm Yếu thuyết minh sản<br /> phẩm học; các học sinh khác lắng nghe, chất vấn, trả lời. Thầy đóng vai trò hướng dẫn, trọng tài.<br /> b. Trò nêu câu hỏi, thắc mắc<br /> Trong quá trình học tập trên lớp, HS được có cơ hội nêu những câu hỏi, thắc mắc của mình.<br /> Lúc đó, bằng việc chia sẻ và so sánh kết quả tiếp nhận kiến thức của mình với GV và các bạn cùng<br /> lớp, HS được rèn luyện các kĩ năng trình bày, lập luận bằng ngôn ngữ vật lí, kĩ năng đặt câu hỏi về<br /> một đối tượng vật lí, kĩ năng lựa chọn và đánh giá nguồn thông tin khác nhau. Ngoài ra, HS xác<br /> định được trình độ hiện có về kiến thức, kĩ năng, thái độ của bản thân trong học tập.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 96<br />  Mô hình dạy - tự học với sự hỗ trợ của E-learning ở trường trung học phổ thông<br /> <br /> <br /> c. Thầy hợp thức hóa, hệ thống hóa kiến thức/kĩ năng<br /> Sau khi Trò trình bày các sản phẩm tự học, Thầy tiến hành nhận xét, hợp thức hóa kiến<br /> thức/kĩ năng bám sát mục tiêu bài học. Hình thức chung được sử dụng để hệ thống hóa bài học là<br /> bản đồ tư duy hoặc sơ đồ. Dựa trên kết quả trình bày của HS, GV nắm bắt tư tưởng, cách suy luận<br /> của HS để uốn nắn sai sót về cách tư duy, lập luận, trình bày của HS. Qua đó, HS được rèn luyện<br /> các kĩ năng tư duy, đánh giá và tự đánh giá, tự điều chỉnh, ghi chép, tổng kết và hệ thống các kiến<br /> thức đã học một cách logic.<br /> d. Nâng cao kiến thức và giao nhiệm vụ tự học ở nhà với E-learning tiếp theo<br /> Hoạt động này giúp HS nắm vững và vận dụng thành thạo kiến thức được học. Ngoài ra<br /> HS được rèn luyện các kĩ năng tư duy sáng tạo, được giáo dục thế giới quan thẩm mĩ, thấy được ý<br /> nghĩa và tầm quan trọng của kiến thức được học trong thực tế. Hoạt động hướng dẫn tự học ở nhà<br /> với E-learning được thực hiện bằng bàn giao Phiếu học tập mới.<br /> 2.3.2. Quy trình thiết kế bài học trên lớp theo mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của<br /> E-learning<br /> Căn cứ quy trình ba pha, đặc điểm bài học trên lớp của mô hình dạy – tự học, một số điểm<br /> tương đồng giữa mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của E-learning và mô hình dạy học “vừa đúng<br /> lúc” (Just – in – Time Teaching) [12], chúng tôi đề xuất quy trình thiết kế bài học trên lớp theo mô<br /> hình dạy – tự học như sau.<br /> Bước 1. Nghiên cứu mục tiêu bài học theo Chuẩn và nội dung kiến thức SGK;<br /> Bước 2. Nhập vai HS đọc các dữ liệu liên quan đến bài học đã có trên E-learning;<br /> Bước 3. Xác định mục tiêu cụ thể về kĩ năng tự học;<br /> Bước 4. Thiết kế phiếu hướng dẫn tự học ở nhà với E-learning;<br /> Bước 5. Thiết kế bản đồ tư duy hợp thức hóa, hệ thống hóa kiến thức bài học;<br /> Bước 6. Thiết kế các hoạt động của học sinh bám sát các hoạt động chính đã nêu ở 2.3.1.3.<br /> 2.3.3. Ví dụ bài học thiết kế theo mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của E-learning<br /> Bài 53. Phóng xạ (Vật lí 12 Nâng cao)<br /> a. Mục tiêu bài học<br /> Về kiến thức, kĩ năng thái độ theo Chuẩn: Nêu được định nghĩa hiện tượng phóng xạ, bản<br /> chất và tính chất của các loại tia phóng xạ, phát biểu và viết được hệ thức định luật phóng xạ, nêu<br /> được một số ứng dụng của các đồng vị phóng xạ, vận dụng được định luật phóng xạ để giải một<br /> số bài tập trong chương trình. Ý thức được và có biện pháp tự bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng<br /> đồng trước tác động nguy hiểm của chất phóng xạ.<br /> Về kĩ năng tự học: Kĩ năng đọc, quan sát, lựa chọn, thu thập, xử lí thông tin từ dữ liệu đa<br /> phương tiện (phim, mô phỏng, ảnh, hình vẽ, sơ đồ, đồ thị, bảng số liệu,...) của bài phóng xạ trên<br /> E-learning để độc lập hoàn thành nhiệm vụ học tập ở nhà; kĩ năng vận dụng các kiến thức toán<br /> học như lũy thừa, logarit. . . ; Kĩ năng báo cáo, thuyết trình; Kĩ năng hoạt động nhóm.<br /> b. Chuẩn bị<br /> - Giáo viên chuẩn bị:<br /> - Dữ liệu bài Phóng xạ trên E-learning để HS tự học ở nhà.<br /> Bài tự học ”Phóng xạ” được đăng tải tại địa chỉ http://schoolviet.com chia làm 4 module<br /> ứng với 4 đơn vị kiến thức: Hiện tượng phóng xạ, Các tia phóng xạ, Định luật phóng xạ và độ<br /> phóng xạ, Đồng vị phóng xạ và các ứng dụng. Các module được thiết kế trực quan bằng cách tích<br /> hợp multimedia (xem hình 3). Với mỗi module đều có phần kiểm tra đầu vào, đầu ra. Kiểm tra đầu<br /> vào chính là kiểm tra những điều kiện tiền đề để học kiến thức của module đó. HS được xác nhận<br /> <br /> 97<br />  Phạm Thị Phú, Trương Thị Phương Chi<br /> <br /> <br /> đã học xong một module khi hoàn thành đúng 80% các câu hỏi kiểm tra cuối module. Nội dung<br /> câu hỏi kiểm tra chú trọng hỗ trợ cá nhân hóa việc học và tích cực hóa hoạt động nhận thức của<br /> HS. Mỗi module còn có phần luyện tập, nội dung các câu hỏi và bài tập luyện tập tăng dần về độ<br /> khó theo cấu trúc chương trình hóa dạng phân nhánh, phù hợp với từng mức độ nhận thức và tư<br /> duy của từng đối tượng HS.<br /> Những dữ liệu này được hệ thống quản lí học tập LMS (Learning Management Systems)<br /> phân phối đến HS đồng thời làm cơ sở để LMS quản lí và cho thông tin phản hồi kết quả học tập<br /> của chính HS đó.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 3: Module 3 – Định luật Phóng xạ<br /> <br /> Phiếu học tập bài Phóng xạ yêu cầu Trò hoàn thành trước giờ học bằng việc tự học trên<br /> E-learning;<br /> Thiết kế bản đồ tư duy để hợp thức hóa, hệ thống hóa kiến thức bài học (xem hình 4).<br /> - Học sinh chuẩn bị: tự học bài ”Phóng xạ” trên E-learning, hoàn thành Phiếu học tập.<br /> <br /> 98<br />  Mô hình dạy - tự học với sự hỗ trợ của E-learning ở trường trung học phổ thông<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 4. Bản đồ tư duy bài “Phóng xạ”<br /> <br /> c. Tiến trình dạy học trên lớp<br /> Hoạt động 1: Kiểm tra đánh giá kết quả tự học ở nhà của Trò: Thầy công bố sơ đồ đánh<br /> giá đồng đẳng, trình chiếu đáp án, thang điểm để Trò đánh giá các phiếu học tập. Thầy tập hợp các<br /> Phiếu học tập theo 3 nhóm: Khá Giỏi, Trung bình, Yếu dựa vào điểm số.<br /> <br /> Đơn vị kiến thức Câu hỏi<br /> Hiện tượng phóng xạ là gì? Nêu ví dụ về hiện tượng phóng xạ? Có thể<br /> I. Hiện tượng dùng tác động bên ngoài như tăng nhiệt độ hay áp suất của môi trường<br /> phóng xạ xung quanh nguồn phóng xạ để làm thay đổi quá trình phân rã phóng xạ<br /> được không? Tại sao?<br /> So sánh bản chất và tính chất của các loại tia phóng xạ. Tia phóng xạ<br /> II. Các tia phóng xạ<br /> không nhìn thấy được, bằng cách nào để nhận biết được chúng?<br /> Chu kì bán rã là gì? Chu kì bán rã của Radon 219 là 4 s, của Cacbon14<br /> III. Định luật<br /> là 5730 năm nghĩa là gì? Biểu thức nào biểu thị định luật phóng xạ? Độ<br /> phóng xạ. Độ<br /> phóng xạ là gì? Biểu thức nào liên hệ độ phóng xạ và số lượng hạt nhân<br /> phóng xạ<br /> phân rã? Độ phóng xạ của một gam Radi 226 là 1 Curi (Cr) nghĩa là gì?<br /> Phương pháp nguyên tử đánh dấu là gì? Được ứng dụng như thế nào?<br /> IV. Đồng vị phóng<br /> Câu hỏi bài học: Phương pháp nào để xác định niên đại của một xác ướp<br /> xạ và ứng dụng<br /> được khai quật? Trình bày nguyên lí của phương pháp này.<br /> <br /> <br /> Hoạt động 2: Thầy tổ chức để Trò thuyết trình, báo cáo về sản phẩm tự học; các Trò trao<br /> đổi thảo luận theo trình tự phát triển nội dung bài học nhằm trả lời được các câu hỏi nội dung sau<br /> đồng thời bổ sung hoàn chỉnh sản phẩm tự học.<br /> <br /> 99<br />  Phạm Thị Phú, Trương Thị Phương Chi<br /> <br /> <br /> Hoạt động 3: Hợp thức hóa, hệ thống hóa kiến thức bằng bản đồ tư duy.<br /> Việc củng cố, hệ thống hóa kiến thức bằng bản đồ tư duy sẽ rèn luyện cho HS cách ghi<br /> chép, tóm tắt nội dung bài học một cách khoa học, giúp HS ghi nhớ kiến thức dễ dàng và sâu sắc<br /> hơn. Khi hệ thống hóa kiến thức bằng bản đồ tư duy, HS có được cái nhìn tổng quát từ đó có thể<br /> định hướng tư duy một cách logic, có hệ thống qua đó góp phần rèn luyện kĩ năng tự học, phát huy<br /> tính tích cực, chủ động và sáng tạo trong quá trình học tập của HS.<br /> Hoạt động 4: GV giao nhiệm vụ tự học ở nhà cho bài tiếp theo.<br /> Bài học thiết kế này đã được dạy thực nghiệm, kết quả bước đầu cho thấy tính khả thi và<br /> hiệu quả của mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của E-learning.<br /> <br /> 3. Kết luận<br /> Như vậy, thông qua việc tổ chức cho HS tự học ở nhà với E-learning, GV đã hướng dẫn cho<br /> HS rèn luyện và trau dồi các kĩ năng tự học. HS tự học một cách có định hướng theo ba pha: tự học<br /> cá nhân với E-learning (pha 1), chủ động điều phối hoạt động học tập của mình trong môi trường<br /> lớp học với bạn với thầy để xã hội hóa sản phẩm học (pha 2), hợp thức hóa hệ thống hóa kiến thức,<br /> quan sát mẫu (pha 3). Mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của E-learning tương đồng với mô hình<br /> dạy học ”vừa đúng lúc” (JiTT) ở các yếu tố: người học tự học với Web trước giờ lên lớp, hoạt động<br /> trong lớp phản hồi kết quả tự học, phát triển nhận thức. Song có nhiều điểm khác biệt như JiTT<br /> không lập Web riêng mà sử dụng nguồn đã có trên mạng, nhiệm vụ tự học không được yêu cầu thể<br /> hiện bằng những sản phẩm cá nhân để thực hiện đánh giá và tự đánh giá; mục tiêu của JiTT không<br /> nhấn mạnh dạy cách học,....Có thể nói mô hình dạy – tự học với sự hỗ trợ của E-learning là sự vận<br /> dụng kết hợp mô hình dạy – tự học của Nguyễn Cảnh Toàn và mô hình JiTT vào giáo dục trung<br /> học phổ thông trong thời đại công nghệ thông tin. Những kết quả nghiên cứu của chúng tôi sẽ tiếp<br /> tục được nhân rộng cho các nội dung khác của chương trình Vật lí cũng như cũng có thể mở rộng<br /> cho các môn học khác để hiện thực hóa định hướng giáo dục phát triển năng lực tự học – một năng<br /> lực chung, cốt lõi cho người học.<br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> <br /> [1] Đỗ Ngọc Thống, 2011. Xây dựng chương trình giáo dục phổ thông theo hướng tiếp cận năng<br /> lực. Nguồn:<br /> http://tiasang.com.vn/Default.aspx?tabid=62&CategoryID=6&News=4119<br /> [2] Nguyễn Cảnh Toàn, 1997. Quá trình dạy – tự học. Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> [3] Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên), Nguyễn Kỳ, Vũ Văn Tảo, Bùi Tường, 2001. Quá trình dạy –<br /> tự học. Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> [4] Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Kỳ, Lê Khánh Bằng, Vũ Văn Tảo, 2002. Học và dạy cách học.<br /> Nxb Đại học Sư phạm.<br /> [5] Nguyễn Cảnh Toàn, 2001. Tuyển tập tác phẩm, tập II, Tự giáo dục, tự học tự nghiên cứu.<br /> Trường ĐHSP Hà Nội – Trung tâm văn hóa ngôn ngữ Đông Tây.<br /> [6] Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên), Nguyễn Kỳ, Lê Khánh Bằng, Vũ Văn Tảo, 2001. Học và dạy<br /> cách học. Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> [7] Rubakin N.A, 1982. Tự học như thế nào? (Nguyễn Đình Côi dịch). Nxb Thanh niên, Hà Nội.<br /> [8] Novak, G and Patterson, ET, 2010. Getting Started with JiTT. In Just-in-Time Teaching:<br /> Across the Disciplines, Across the Academy, Simkins S, and Maier M (Eds.), Sterling, VA:<br /> Stylus Publishing.<br /> <br /> 100<br />  Mô hình dạy - tự học với sự hỗ trợ của E-learning ở trường trung học phổ thông<br /> <br /> <br /> [9] Mai Văn Trinh, Trương Thị Phương Chi, 2011. Xây dựng hệ thống E-learning hỗ trợ dạy học<br /> phần Quang hình học (Vật lí 11). Tạp chí Giáo dục, số đặc biệt 10/2011, trang 96-97.<br /> [10] Lê Thanh Huy, 2011. Đổi mới PPDH theo hướng phát huy tự học của sinh viên với sự hỗ trợ<br /> của E-learning trong đào tạo theo tín chỉ. Kỉ yếu hội thảo khoa học quốc tế ”Giáo dục đại<br /> học- Hiện tại và tương lai”. Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, tr 116.<br /> [11] Lê Trọng Dương, 2006. Hình thành và phát triển năng lực tự học cho sinh viên ngành Toán<br /> hệ Cao đẳng sư phạm. Luận án Tiến sĩ Giáo dục học, Trường Đại học Vinh.<br /> [12] Gavrin, L, 2010. Using Just-in-Time Teaching in the Physical Sciences. In Just-in-Time<br /> Teaching: Across the Disciplines, Across the Academy, Simkins S, and Maier M (Eds.),<br /> Sterling, VA: Stylus Publishing.<br /> [13] Tsunesaburo Makiguchi, 1994. Giáo dục vì cuộc sống sáng tạo. Nxb Trẻ.<br /> [14] http://jitdl.physics.iupui.edu<br /> <br /> ABSTRACT<br /> <br /> A model of teaching – self-learning with the help of e-learning<br /> <br /> Self-learning is defined as a core capacity that schools have to build and develop for<br /> students to teach a curriculum that will develop student capacity, all according to Resolution No.<br /> 29-NQ/TW on fundamental and comprehensive innovation in education. This article introduces<br /> the research result of one teaching–learning model in order to show how this can be applied<br /> in teaching high school physics. The model is called teaching–self-learning with the help of<br /> e-learning, applied when learning 12th grade nuclear and atom physics.<br /> Keywords: Self-learning, teaching–self-learning, e-learning, Just-in-Time Teaching,<br /> nuclear.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 101<br />