Mối liên quan giữa khí máu tĩnh mạch với khí máu động mạch ở bệnh nhân suy thận mạn tính

t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016<br /> <br /> MỐI LIÊN QUAN GIỮA KHÍ MÁU TĨNH MẠCH VỚI KHÍ MÁU<br /> ĐỘNG MẠCH Ở BỆNH NHÂN SUY THẬN MẠN TÍNH<br /> Lương Công Thức*; Nguyễn Thị Vân Anh**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: khảo sát đặc điểm khí máu tĩnh mạch (TM) bệnh nhân (BN) suy tim mạn tính<br /> (STMT) và tìm hiểu mối liên quan giữa khí máu TM và khí máu động mạch (ĐM). Đối tượng và<br /> phương pháp: 64 BN STMT điều trị nội trú tại Khoa Nội Tim mạch, Bệnh viện Quân y 103 từ<br /> tháng 11 - 2013 đến 4 - 2015, được xét nghiệm khí máu ĐM và khí máu TM cùng thời điểm. Kết<br /> quả: pH máu TM trung bình (7,37 ± 0,06) thấp hơn so với pH máu ĐM (7,42 ± 0,05) (p < 0,05).<br /> Trong đó, pCO2 và bicarbonat ở máu TM cao hơn ở máu ĐM (44,5 ± 8,03 mmHg so với 36,30 ±<br /> 6,49 mmHg và 25,15 ± 3,74 mmol/l so với 23,38 ± 2,76 mmol/l; p < 0,05). Các thông số pH,<br /> pCO2, HCO3 và BE của khí máu TM và ĐM có tương quan chặt với nhau (hệ số tương quan lần<br /> lượt là 0,87; 0,8; 0,77; 0,93; p < 0,01). Kết luận: ở BN STMT, pH máu TM thấp hơn, trong khi<br /> pCO2 và bicarbonat cao hơn ở máu ĐM. Các giá trị pH, pCO2, bicarbonat, BE ở máu TM và<br /> máu ĐM có tương quan chặt với nhau.<br /> * Từ khóa: Suy tim; Khí máu động mạch; Khí máu tĩnh mạch.<br /> <br /> Relation between Peripheral Venous Blood Gas and Arterial Blood<br /> Gas in Chronic Heart Failure Patients<br /> Summary<br /> Objectives: To investigate peripheral venous blood gas characteristics and the relation with<br /> arterial blood gas in chronic heart failure (CHF) patients. Subjects and methods: 64 patients with<br /> chronic heart failure treated in Department of Cardiology, 103 Hospital were enrolled. Venous<br /> blood and arterial blood were taken at the same time in each patient. Results: Mean venous pH<br /> in patients with CHF was 7.37 ± 0.06, lower than mean arterial pH which was 7.42 ± 0.05 (p < 0.05).<br /> Meanwhile venous pCO2 and bicarbonate were higher than arterial equivalents (44.5 ± 8.03<br /> mmHg vs 36.30 ± 6.49 mmHg and 25.15 ± 3.74 mmol/l vs 23.38 ± 2.76 mmol/l, respectively,<br /> p < 0.05). Venous pH, pCO2, HCO3 and BE had strong correlations with arterial equivalents<br /> (r: 0.87, 0.8, 0.77 and 0.93, respectively, p < 0.01). Conclusions: In CHF patients, venous pH<br /> was lower while venous pCO2 and bicarbonate were higher than arterial equivalents. Venous<br /> pH, pCO2, bicarbonate and BE had strong correlations with those of arterial blood.<br /> * Key words: Heart failure; Arterial blood gas; Venous blood gas.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Khí máu ĐM được chỉ định thường<br /> quy ở những BN nặng, BN được điều<br /> trị tại các đơn vị hồi sức tích cực và tim<br /> <br /> mạch, trong đó có BN suy tim. Tuy<br /> nhiên, khí máu ĐM là phương pháp xét<br /> nghiệm xâm nhập sâu, khó lấy, gây đau,<br /> thậm chí gây ổ máu tụ cho BN. Ngược<br /> lại, khí máu TM được lấy đơn giản hơn.<br /> <br /> * Bệnh viện Quân y 103<br /> ** Học viện Quân y<br /> Người phản hồi (Corresponding): Lương Công Thức (lcthuc@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 22/03/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 22/06/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 15/07/2016<br /> <br /> 131<br /> <br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016<br /> <br /> Một số nghiên cứu đã cho thấy khí máu<br /> TM có tương quan chặt với khí máu ĐM<br /> trong một vài trường hợp như nhiễm toan<br /> chuyển hóa do đái tháo đường (ĐTĐ),<br /> suy hô hấp mạn, nhiễm toan chuyển hóa<br /> tăng ure máu, và ở BN suy hô hấp cấp<br /> được thông khí nhân tạo, hoặc BN đa<br /> chấn thương [3]. Hơn nữa, trong một số<br /> trường hợp suy giảm khối lượng tuần<br /> hoàn nặng như xuất huyết, hoặc đang hồi<br /> sinh tim phổi, giá trị của khí máu TM phản<br /> ánh tưới máu mô chính xác hơn khí máu<br /> ĐM [4]. Thêm vào đó, khí máu TM có lẽ<br /> chính xác hơn khí máu ĐM trong một số<br /> trường hợp có rối loạn cân bằng axit base. Tuy vậy, mối liên quan giữa khí<br /> máu TM với khí máu ĐM ở BN STMT<br /> cũng như liệu có dùng xét nghiệm khí máu<br /> TM thay thế cho khí máu ĐM ở những BN<br /> này hay không là vấn đề còn ít được<br /> nghiên cứu. Do đó, chúng tôi tiến hành<br /> nghiên cứu này nhằm: Khảo sát đặc điểm<br /> khí máu TM và tìm hiểu mối liên quan giữa<br /> khí máu TM và khí máu ĐM ở BN STMT.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> 64 BN suy tim được khám và điều trị<br /> tại Khoa Tim mạch, Bệnh viện Quân y<br /> 103 từ tháng 11 - 2013 đến 4 - 2015.<br /> <br /> - Tiêu chuẩn lựa chọn: BN > 18 tuổi,<br /> được chẩn đoán STMT theo hướng dẫn<br /> của Hội Tim mạch châu Âu 2008 [5].<br /> - Tiêu chuẩn loại trừ: BN suy tim cấp<br /> tính hoặc đợt mất bù của suy tim mạn,<br /> suy thận mạn tính, bệnh phổi mạn tính.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Mô tả, tiến cứu. BN được lấy máu xét<br /> nghiệm khí máu ĐM và khí máu TM tại<br /> cùng thời điểm.<br /> Xét nghiệm khí máu: lấy máu ĐM ở<br /> ĐM quay hoặc ĐM đùi, lấy máu TM ở TM<br /> ngoại vi không có garo TM. Lấy máu bằng<br /> bơm tiêm nhựa được tráng bằng heparin.<br /> Lấy máu ĐM và TM cùng thời điểm. Mẫu<br /> máu được giữ trên đá lạnh và chuyển<br /> ngay tới xét nghiệm tại Khoa Sinh hóa,<br /> Bệnh viện Quân y 103.<br /> * Xử lý số liệu: số liệu được trình bày<br /> dưới dạng số trung bình ± độ lệch<br /> chuẩn hoặc tỷ lệ phần trăm. So sánh<br /> các biến liên tục bằng thuật toán<br /> t-student. Phân tích tương quan giữa<br /> các chỉ số máu ĐM và máu TM bằng<br /> cách tính hệ số tương quan Pearson.<br /> Giá trị p < 0,05 được coi có ý nghĩa<br /> thống kê. Xử lý số liệu bằng phần mềm<br /> JMP 10 (SAS Inc, Mỹ).<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Bảng 1: Đặc điểm chung (n = 60).<br /> X ± SD hoặc n (%)<br /> <br /> Đặc điểm<br /> Tuổi (năm)<br /> <br /> 68,36 ± 13,21<br /> <br /> Nam giới<br /> Bệnh nền<br /> <br /> 132<br /> <br /> 39 (64,90%)<br /> Tăng huyết áp (THA)<br /> <br /> 36 (56,25%)<br /> <br /> BTTMCB<br /> <br /> 30 (46,88%)<br /> <br /> Bệnh van tim<br /> <br /> 15 (23,44%)<br /> <br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016<br /> NYHA II<br /> <br /> 15 (23,44%)<br /> <br /> NYHA III<br /> <br /> 32 (50,00%)<br /> <br /> NYHA IV<br /> <br /> 17 (26,56%)<br /> <br /> Lợi tiểu<br /> <br /> 38 (59,38%)<br /> <br /> Digoxin<br /> <br /> 20 (31,25%)<br /> <br /> ACEi/ARB<br /> <br /> 45 (70,31%)<br /> <br /> Độ suy tim<br /> <br /> Thuốc điều trị<br /> <br /> (BTTMCBMT: bệnh tim thiếu máu cục bộ mạn tính; ACEi [angiotensin converting<br /> enzyme inhibitor]: thuốc ức chế men chuyển; ARB [angiotensin receptor blocker]: thuốc<br /> ức chế thụ thể của angiotensin).<br /> Bảng 2: Đặc điểm khí máu ĐM và khí máu TM ở đối tượng nghiên cứu.<br /> Máu ĐM (1)<br /> <br /> Máu TM (2)<br /> <br /> Chênh lệch<br /> <br /> p1-2<br /> <br /> pH<br /> <br /> 7,42 ± 0,05<br /> <br /> 7,37 ± 0,06<br /> <br /> 0,05 (0,03 - 0,07)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> pCO2 (mmHg)<br /> <br /> 36,30 ± 6,49<br /> <br /> 44,5 ± 8,03<br /> <br /> 8,2 (5,65 - 10,75)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> pO2 (mmHg)<br /> <br /> 84,5 ± 21,60<br /> <br /> 38,53 ± 27,44<br /> <br /> 45,97 (37,33 - 54,61)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> HCO3- (mEq/l)<br /> <br /> 23,38 ± 2,76<br /> <br /> 25,15 ± 3,74<br /> <br /> 1,76 (1,41 - 2,12)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> BE<br /> <br /> -0,80 ± 3,60<br /> <br /> 0,29 ± 4,00<br /> <br /> 1,09 (0,44 - 1,75)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> 94,19 ± 10,55<br /> <br /> 59,13 ± 24,59<br /> <br /> 35,06 (28,44 - 41,68)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> SaO2<br /> <br /> So sánh với khí máu ĐM, pH, pO2, SaO2 khí máu TM thấp hơn trong khi pCO2,<br /> HCO3- và BE máu TM cao hơn.<br /> pH = 1,96 + 0,73 x pH TM<br /> r = 0,87; p < 0,01<br /> <br /> pH TM<br /> <br /> Biểu đồ 1: Tương quan giữa pH máu TM và máu ĐM.<br /> pH máu TM có mối tương quan thuận chặt với pH máu ĐM.<br /> 133<br /> <br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016<br /> <br /> pCO2<br /> <br /> pCO2 = 7,51 + 0,65 x pCO2 TM<br /> r = 0,8; p < 0,01<br /> <br /> pCO2 TM<br /> Biểu đồ 2: Tương quan giữa pCO2 máu TM và máu ĐM.<br /> pCO2 máu TM (pCO2) cũng có mối tương quan thuận chặt với pCO2 máu ĐM (pCO2).<br /> <br /> BE = -1,0 + 0.69 x BE TM<br /> r = 0,77; p < 0,01<br /> <br /> BE<br /> <br /> HCO3<br /> <br /> HCO3 = -0,48 + 0,95 x HCO3 TM<br /> r = 0,93; p < 0,01<br /> <br /> HCO3- TM<br /> <br /> BE TM<br /> <br /> Biểu đồ 3: Tương quan giữa bicarbonat và BE máu TM và máu ĐM.<br /> Hình trái: Bicarbonat máu TM (HCO3- TM) có tương quan thuận chặt với<br /> bicarbonate máu ĐM (HCO3-).<br /> Hình phải: BE máu TM (BE TM) có tương quan thuận rất chặt với bicarbonat máu<br /> ĐM (BE).<br /> 134<br /> <br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> BN trong nghiên cứu của chúng tôi đa<br /> số là nam giới, tuổi trung bình 68,5. Các<br /> bệnh lý nền gây suy tim hay gặp là THA<br /> và BTTMCBMT. Đây cũng là những<br /> nguyên nhân gây suy tim phổ biến hiện<br /> nay [6]. Các đặc điểm khí máu ĐM của<br /> BN STMT trong nghiên cứu của chúng tôi<br /> tương tự như một số nghiên cứu trên thế<br /> giới.<br /> Trong nghiên cứu này, pH máu TM<br /> trung bình (7,37 ± 0,05) thấp hơn so với<br /> pH máu ĐM (7,42 ± 0,06). Chênh lệch<br /> giữa pH máu TM và máu ĐM là 0,05.<br /> Trong khi đó, pCO2 và HCO3- ở máu TM<br /> cao hơn ở máu ĐM (bảng 2). Nghiên cứu<br /> của Kurisu S và CS trên BN STMT cho<br /> thấy pH máu TM thấp hơn máu ĐM 0,03,<br /> trong khi pCO2 cao hơn máu ĐM 5,2<br /> mmHg [2]. Kết quả của chúng tôi cũng<br /> phù hợp với các tác giả này. Tương tự,<br /> một phân tích gộp từ các nghiên cứu của<br /> Bloom BM và CS về khí máu ĐM và TM<br /> cũng cho thấy pH máu TM thấp hơn pH<br /> máu ĐM 0,033 mmHg, trong khi pCO2<br /> cao hơn 4,41 mmHg. Khác biệt trung bình<br /> của HCO3- máu TM và ĐM là 1,03 mmol/l<br /> [7].<br /> Khảo sát tương quan giữa các chỉ số<br /> khí máu TM với chỉ số khí máu ĐM,<br /> chúng tôi nhận thấy có sự tương quan từ<br /> vừa đến chặt giữa các thông số pH,<br /> pCO2, HCO3- và BE của máu ĐM và máu<br /> TM được lấy vào cùng thời điểm (biểu đồ<br /> 1, 2, 3). Chúng tôi cũng phân tích và nhận<br /> thấy không có tương quan về giá trị pO2<br /> giữa khí máu ĐM và TM. Điều này phù<br /> hợp về cơ chế sinh lý bệnh cũng như kết<br /> quả của nhiều nghiên cứu trên thế giới.<br /> Kirisu S và CS (2015) nghiên cứu 128 BN<br /> <br /> STMT nhận thấy pH, HCO3- và lactate<br /> máu TM có tương quan chặt chẽ với máu<br /> ĐM (hệ số tương quan r lần lượt là 0,82;<br /> 0,87; 0,96; p < 0,01). Các tác giả cũng<br /> khảo sát tương quan giữa các chỉ số khí<br /> máu TM với máu ĐM theo phân nhóm về<br /> huyết động dựa trên áp lực mao mạch<br /> phổi bít và cung lượng tim, rút ra kết luận:<br /> các thông số pH, HCO3- và lactate máu<br /> TM có thể được dùng thay thế cho máu<br /> ĐM ở BN STMT trong chẩn đoán rối loạn<br /> cân bằng kiềm toan ở bất kỳ phân nhóm<br /> huyết động nào [2]. Nghiên cứu trước đây<br /> của chúng tôi cho thấy 53,94% BN STMT<br /> có rối loạn cân bằng kiềm toan, trong đó<br /> nhiễm kiềm chiếm đa số [1]. Mặc dù khí<br /> máu ĐM có vai trò khẳng định trong đánh<br /> giá rối loạn cân bằng kiềm toan, kết quả<br /> của nghiên cứu này gợi ý việc sử dụng<br /> các thông số khí máu TM để đánh giá rối<br /> loạn kiềm toan thay thế cho khí máu ĐM<br /> ở BN STMT. Tuy nhiên, trong nghiên cứu<br /> này chúng tôi chưa đánh giá vai trò thay<br /> thế của thông số khí máu TM. Đây cũng<br /> chính là hạn chế của nghiên cứu này và<br /> là vấn đề cần giải quyết tiếp.<br /> KẾT LUẬN<br /> Giá trị pH máu TM ở BN STMT thấp<br /> hơn, trong khi pCO2, HCO3- và BE cao<br /> hơn máu ĐM. Có mối tương quan chặt<br /> giữa pH, pCO2, HCO3- và BE của khí máu<br /> TM với các giá trị tương ứng của khí máu<br /> ĐM.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Thị Vân Anh, Lương Công<br /> Thức. Đặc điểm khí máu ĐM và rối loạn cân<br /> bằng kiềm toan ở BN STMT. Tạp chí Y Dược<br /> lâm sàng 108. 2015, 10 (6), tr.25-29.<br /> <br /> 135<br /> <br />