MỘT SỐ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NÔNG THÔN

Chia sẻ: Ad XxC | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

Thêm vào BST

Báo xấu

92
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sử dụng số liệu điều tra trên 508 mảnh của 188 nông hộ trên miền Bắc cho thấy rằng số mảnh ruộng của một hộ tăng lên có ảnh hưởng ngược chiều đối với năng suất cây trồng (được đo bởi năng suất lúa qui đổi). Ngoài ra, nó còn làm tăng chi phí sử dụng lao động gia đình và các chi phí bằng tiền khác. Tuy nhiên, kết quả phân tích cũng cho thấy manh mún đất đai là yếu tố quan trọng trong việc nâng cao mức độ đa dạng hoá cây trồng. Trong bối cảnh nền...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: MỘT SỐ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NÔNG THÔN

M T S KINH NGHI M QU C T V CHÍNH SÁCH PHÁT TRI N NGU N NHÂN L C NÔNG THÔN Tác gi : TS Chu Ti n Quang, Trư ng ban Chính sách phát tri n nông thôn, Vi n Nghiên c u Qu n lý Kinh t TƯ I.. Khái quát nh ng v n cơ b n v ngu n nhân l c nông thôn 1.1.. Khái ni m, nh nghĩa Trong th i gian g n ây ã có m t s công trình nghiên c u trong và ngoài nư c v ngu n nhân l c nói chung và ngu n nhân l c nông thôn nói riêng. Nh ng nghiên c u này ã ưa ra m t s khái ni m, nh nghĩa v ngu n nhân l c nói chung và ngu n nhân l c nông thôn nói riêng, khái quát l i như sau a.. Stivastava M/P ( n ) trong cu n “ Human resource planing: Aproach needs assessments and priorities in manpower planing”; NXB Manak New Delhi 1997, ã ưa ra nh nghĩa v ngu n nhân l c dư i góc kinh t như sau: “ Ngu n nhân l c ư c hi u là toàn b v n nhân l c bao g m th l c, trí tu , k năng ngh nghi p mà m i cá nhân s h u. V n nhân l c ư c hi u là con ngư i dư i d ng m t ngu n v n, th m chí là ngu n v n quan tr ng nh t i v i quá trình s n xu t, có kh năng s n sinh ra các ngu n thu nh p trong tương lai ho c như là ngu n c a c i có th làm tăng s ph n th nh v kinh t . Ngu n v n này là t p h p nh ng k năng, ki n th c, kinh nghi m tích lũy ư c nh vào quá trình lao ng s n xu t. Do v y, các chi phí v giáo d c, ào t o, chăm sóc s c kh e và dinh dư ng,… nâng cao kh năng s n xu t c a ngu n nhân l c ư c xem như chi phí u vào c a s n xu t, thông qua u tư vào con ngư i” Trên cơ s nh nghĩa trên, tác gi ã ch ra nh ng l i ích l n c a u tư vào ngu n nhân l c g m: - u tư vào ngu n nhân l c có t l thu h i v n cao, do v n nhân l c càng ư c s d ng nhi u thì giá tr gia tăng càng tăng lên, càng t o ra nhi u thu nh p. V n nhân l c không mang c i m có tính quy lu t như các ngu n v n khác, ó là: kh u hao v n ã u tư vào các tài s n và lo i hình v t ch t khác; - u tư vào v n nhân l c không gây áp l c v kh i lư ng v n l n c n huy ng trong kho ng th i gian ng n, do quá trình u tư dài và sau khi ã u tư thì v n nhân l c t duy trì và phát tri n lên; - Hi u ng lan t a c a u tư vào v n nhân l c là r t l n, t o ra nh ng t bi n không lư ng trư c ư c i v i phát tri n kinh t , do c i m c a v n nhân l c là mang tính sáng t o, t phát huy ti m năng mà các ngu n v n khác không có. 1
b. Nguy n H u Dũng (Vi t Nam) trong công trình “ S d ng hi u qu ngu n l c con ngư i Vi t Nam” NXB Lao ng Xã h i ã lu n gi i b n ch t c a ngu n nhân l c dư i các lát c t khá r ng sau - Ngu n nhân l c là ti m năng c a con ngư i có th khai thác cho s phát tri n kinh t -xã h i; - Ngu n nhân l c là s lư ng và ch t lư ng con ngư i, bao g m c th ch t và tinh th n, sưc kh e và trí tu , năng l c, ph m ch t và kinh nghi m s ng; - Là t ng th nh ng ti m năng, nh ng l c lư ng th hi n s c m nh và s tác ng c a con ngư i trong vi c c i t o t nhiên, c i t o xã h i; - Là s k t h p gi a trí l c và th l c c a con ngư i trong s n xu t t o ra năng l c sáng t o và ch t lư ng, hi u qu c a ho t ng lao ng. c. Chu Ti n Quang (Vi t Nam) trong cu n sách “ Huy ng và s d ng các ngu n l c trong phát tri n kinh t nông thôn- th c tr ng và gi i pháp”; NXB CTQG 2005 ã c p v ngu n nhân l c như sau Ngu n nhân l c bao g m c s lư ng và ch t lư ng c a dân s và lao ng c a m t qu c gia, m t vùng lãnh th , ư c chu n b v năng l c làm vi c và k năng chuyên môn và m t m c nh t nh, ang và s tham gia vào các ho t ng kinh t khác nhau trong xã h i…… Như v y, khái ni m ngu n nhân l c ư c hi u khá r ng v i các m c khác nhau, ó là hi u theo nghĩa r ng và theo nghĩa h p. Theo nghĩa r ng thì ngu n nhân l c là “s dân và ch t lư ng con ngư i, g m c th ch t và tinh th n, s c kh e và trí tu , năng l c và ph m ch t. Theo nghĩa h p thì ngu n nhân l c ư c hi u là “ l c lư ng lao ng, g m s ngư i ang làm vi c, ngư i th t nghi p, và lao ng d phòng; hay bao g m nh ng ngư i ư c ào t o và chưa ư c ào t o, có th ang làm vi c ho c ang không làm vi c. Theo cách hi u h p hơn n a thì “ ngu n nhân l c là l c lư ng lao ng ang làm vi c và l c lư ng lao ng có kh năng nh ng không có vi c làm ( ang trong tình tr ng th t nghi p) Ngu n nhân l c nông thôn là m t b ph n c a ngu n nhân l c nói chung, ư c phân b nông thôn và làm vi c trong các lĩnh v c kinh t -xã h i trên a bàn nông thôn, bao g m: s n xu t nông, lâm, th y s n, công nghi p, ti u th công nghi p, thương m i, d ch v và các ho t ng phi nông nghi p khác di n ra nông thôn. Phát tri n ngu n nhân l c nông thôn có th hi u là làm tăng giá tr con ngư i trên các m t o c h c t p, lao ng, trí tu , k năng, tâm h n và th l c…làm cho con ngư i có kh năng làm vi c cao nh t, óng góp có hi u qu nh t vào phát tri n kinh t , xã h i nông thôn. 1.2. Các n i dung c a phát tri n ngu n nhân l c nông thôn Phát tri n ngu n nhân l c nông thôn là s nghi p l n i v i m i qu c gia, bao g m nhi u n i dung quan tr ng, ó là: phát tri n vè s lư ng; phát tri n v ch t lư ng và phương th c s d ng. 2
a. Phát tri n ngu n nhân l c v s lư ng N i dung cơ b n u tiên c a phát tri n ngu n nhân l c, ó là phát tri n v s lư ng, hay nói cách khác là thúc y s gia tăng v s lư ng con ngư i trong ngu n nhân l c, hi u theo nghĩa r ng là phát tri n s dân c a dân s m i qu c gia, vùng lãnh th , hi u theo nghĩa h p là phát tri n v s ngư i lao ng c a l c lư ng lao ng trong m i n n kinh t . S phát tri n ngu n nhân l c v s lư ng h p lý là t o ra s lư ng dân s và ngư i lao ng theo nhu c u c a phát tri n các ngành kinh tê m i giai o n phát tri n, ngư c l i s phát tri n quá nhi u ho c quá ít, t o ra s thi u h t hay dư th a so v i nhu c u c a n n kinh t qu c dân u là s phát tri n b t h p lý v s lư ng và gây nên nh ng khó khăn, tr ng i trong s d ng ngu n nhân l c. Phát tri n ngu n nhân l c v s lư ng có các n i dung c th liên quan t i sinh , xuát cư, nh p cư, phân công lao ng gi a các ngành kinh t trong m t n n kinh t b. Phát tri n ngu n nhân l c v ch t lư ng. Phát tri n ngu n nhân lưc v ch t lư ng là làm tăng lên v m t ch t lư ng c a ngu n nhân l c, bao g m: th l c, trí tu , ki n th c, k năng và kinh nghi m làm vi c. Phát tri n ngu n nhân l c v ch t lư ng là t o ra và làm tăng lên nh ng năng l c m i trong t ng ngư i dân va t ng ngư i lao ng, bao g m nhi u n i dung c th như: - Chăm sóc s c kh e, th l c cho dân s và ngư i lao ng t o ra ngu n nhân l c có kh năng làm vi c t t nh t, làm vi c v i năng su t và ch t lư ng cao; - Giáo d c văn hóa, o c và nhân cách, tư duy kinh t -xã h i và cách hành x trong quan h xã h i; - ào t o, t p hu n cho ngư i lao ng các ki n th c v khoa h c, công ngh m i; các k năng lao ng và ý th c ch p hành lu t pháp v lao ng, l l i làm vi c, n p nghĩ và hư ng phát tri n b n thân ngư i lao ng… c. S d ng ngu n nhân l c. S d ng ngu n nhân l c là m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a phát tri n ngu n nhân l c, vì xét cho cùng, toàn b câu chuy n v phát tri n ngu n nhân l c là nh m múc ích s d ng t t nh t, hi u qu nh t. Chính vì v y phương th c s d ng ngu n nhân l c chính là nh hư ng cho vi c phát tri n ngu n nhân l c v s lư ng và ch t lư ng. Nh ng n i dung c th c a s d ng ngu n nhân l c bao g m: - Xác nh nhu c u s d ng nhân l c v s lư ng và ch t lư ng cho các ngành ngh kinh t c a m t qu c gia, m t vùng lãnh th trong dài h n, trung h n và ng n h n: vi c xác nh nhu c u s d ng nhân l c s là cơ s xây d ng quy ho ch và tri n khai các gi i pháp v phát tri n ngu n nhân l c v c s lư ng và ch t lư ng theo nhu c u c a n n kinh t ; - Phân b h p lý ngu n nhân l c vào các ngành ngh kinh t toàn d ng l c lư ng lao ng ang và s tham gia vào t ng lĩnh v c. S h p lý trong phân b lao ng ư c th hi n qua s phát huy t i a năng l c cá nhân c a t ng ngư i lao ng ang và 3
s tham gia vào t ng ngành ngh kinh t trong hi n t i và trong tương lai và i u này còn ph n ánh vi c s d ng ngu n nhân l c phù h p v i i u ki n c th c a ch t lư ng ngu n nhân l c; - T o i u ki n thu n l i và ng l c phù h p ngư i lao ng phát huy h t m i năng l c, s trư ng và ý chí cá nhân trong công vi c mà h tri n khai, nh m ưa t i k t qu làm vi c cáo nh t, êm l i l i ích l n nh t cho xã h i và b n thân ngư i lao ng. 1.3. Quy lu t v n ng c a ngu n nhân l c nông thôn Trong l ch s loài ngư i, quá trình v n ng và phát tri n nông thôn bao g m phát tri n song trùng 3 b ph n: (1). Phát tri n kinh t nông thôn, bao g m phát tri n các ho t ng nông, lâm, th y s n phù h p v i i u ki n t nhiên, sinh thái và yêu c u c a th trư ng v hàng hóa nông, lâm, th y s n và phát tri n các ho t ng kinh t khác ngoài nông, lâm th y s n tăng thu nh p và c i thi n i s ng c a ngư i dân nông thôn; (2). Phát các c ng ng xã h i nông thôn ngày m t văn minh và hi n i trên n n t ng văn hóa truy n th ng; (3). Duy trì và hoàn thi n môi trư ng sinh thái t nhiên ( t, nư c, tài nguyên, khí h u) mang c thù c a nông thôn áp ng yêu c u c a quá trình phát tri n nói trên, ngu n nhân l c nông thôn cũng v n ng theo và tr i qua nh ng giai o n sau: a. Giai o n gia tăng lao ng làm vi c trong các ngành c a khu v c nông, lâm, th y s n v i các lý do sau. Trong giai o n này s v n ng c a ngu n nhân l c xã h i nói chung và ngu n nhân l c nông thôn nói riêng di n ra theo xu hư ng sau - Ngư i dân nh vào tr c ti p làm nông nghi p chi m t tr ng cao, nói cách khác là kinh t ch y u d a vào nông nghi p, ó là th i kỳ ti n tư b n Châu Âu, Châu M , các châu l c khác và hi n nay là các qu c gia chưa ho c m i b t u bư c vào quá trình CNH n n kinh t , ó cơ c u kinh t và thu nh p c a ngư i dân t s n xu t nông nghi p chi m t tr ng cao. Trong i u ki n ó s lư ng dân cư và lao ng làm nông nghi p chiêm t tr ng cao trong dân s và lao ng xã h i và không ng ng tăng. Các ngu n l c khác như t ai, ti n v n cũng ư c t p trung nhi u vào lĩnh v c nông nghi p; - Cùng v i gia tăng dân s và lao ng làm nông nghi p, hàng hóa nông s n ngày càng ư c s n xu t ra nhi u hơn, áp ng yêu c u tiêu dùng n i a và băt u có dư th a xu t kh u, bán ra th trư ng qu c t , t o ra n n kinh t nông nghi p hư ng xu t kh u, gia tăng các ho t ng ch bi n và d ch v cho ho t ng này. b. Giai o n hi n i hóa nông nghi p và công nghi p hóa n n kinh tê. Trong giai o n này s v n ng c a ngu n nhân l c xã h i nói chung và ngu n nhân l c nông thôn nói riêng di n ra theo xu hư ng sau - Cơ c u lao ng xã h i d ch chuy n theo s chuy n d ch c a cơ c u các ngành kinh t v i xu hư ng chính là chuy n t nông nghi p sang các lĩnh v c khác như công nghi p, d ch v và các ho t ng phi nông nghi p khác, nói cách khác là v n ng c a ngu n nhân l c có hư ng di kh i nông nghi p, chuy n sang các lĩnh v c kinh t khác, s 4
“quay v v i nông nghi p” v n có th x y ra, nhưng là h n h u và không th tr thành xu hư ng (dòng) ch o trong nông thôn; - Lao ng tr m i bư c vào tu i lao ng càng nhanh chóng r i b nông nghi p tham gia vào các ho t ng kinh t phi nông nghi p trên abàn nông thôn và các ô th , khu công nghi p; - Lao ng làm nông nghi p gi m d n và ngày càng “già hóa”, năng su t lao ng nông nghi p gi m nhanh n u như các ho t ng nông nghi p không ư c thay th b ng máy móc và phương ti n cơ gi i khác, mà v n gi phương th c canh tác truy n th ng, s d ng lao ng chân tay là chính (thô sơ) - T l nhân l c làm nông nghi p chi m t tr ng nh d n trong t ng lao ng xã h i, t o ti n hình thành phương th c s n xu t nông nghi p m i. c. Giai o n công nghi p hóa và ô th hóa m nh m kinh t nông thôn. Trong giai o n này s v n ng c a ngu n nhân l c xã h i nói chung và ngu n nhân l c nông thôn nói riêng di n ra theo xu hư ng sau - Ngu n nhân l c nông thôn chuy n d ch nhanh sang các ngành ngh khác theo nh p c a công nghi p hóa, ô th hóa t ng vùng và trên quy mô c nư c. T c chuy n d ch bi n ng nhanh các vùng c n ô th , vùng công nghi p m i, nh ng nơi này lao ng nông nghi p có th m t i hoàn toàn trong th i gian ng n, chuy n nhanh sáng các ngành ngh khác theo sưc hút c a các ngành này; - Bi n ng xã h i trong trong ngu n nhân l c nông thôn di n ra m nh do nguy cơ r i ro và nh hư ng tiêu c c c a s d ch chuy n quá nhanh t nông nghi p sang các ngành ngh khác trong khi lao ng nông nghi p chưa ư c chu n b y v tay ngh m i và cu c s ng m i - Nh ng cơ h i m i i kèm v i nh ng b t n v i s ng, vi c làm x y ra ông th i v i s gia tăng t c công nghi p hóa và ô th hóa. II. Kinh nghi m các nư c v phát tri n ngu n nhân l c nông thôn 2.1. Kinh nghi m v xây d ng chi n lư c phát tri n ngu n nhân l c nông thôn. Chi n lư c phát tri n ngu n nhân l c nông thôn là m t trong nh ng y u t quan tr ng u tiên c a toàn b chính sách phát tri n ngu n nhân l c nông thôn, nó t o ra n n t ng và căn c xây d ng các chương trình, chính sách và gi i pháp thúc y phát tri n các thành t c a ngu n nhân l c phát tri n theo m t nh hư ng nh t quan, dài h n và ng b . Thi u chi n lư c phát tri n ngu n nhân l c nói chung và ngu n nhân l c nông thôn nói riêng thì không th có chính sách t t v phát tri n ngu n nhân l c. Th c ti n cho th y các qu c gia thành công trong phát tri n ngu n nhân l c nông 1 thôn u ph i có chi n lư c phát tri n ngu n nhân l c nông thôn r t rõ ràng và nh t quán, t o cơ s tri n khai các chính sách c th v i m c tiêu thúc y ngu n nhân l c 1 V i k t qu là t o ra i ngũ lao ng có s lư ng h p lý v i yêu c u s d ng và ch t lư ng cao 5
phát tri n theo nh hư ng ã nh c a Nhà nư c. Dư i ây là kinh nghi m c th c a nh ng nư c ã thành công và có kinh nghi m t t trong vi c hình thành chi n lư c phát tri n ngu n nhân l c nông thôn. a. Nh t B n. Ngay t nh ng năm 1868, Nhà vua Nh t Minh Tr trong quá trình xóa b n n kinh t Phong ki n ti n t i canh tân kinh t t nư c, ã ra phong trào “Duy tân” , t c i m i cách nhìn v ngu n nhân l c, theo ó lao ng nông nghi p ư c Nhà vua giao t (mua l i t a ch , quy t c) và khuy n cáo phát tri n s n xu t theo hư ng hàng hóa v i quy mô phù h p, t o thành các vùng nông nghi p g i là “vùng khuy n khích s n xu t nông nghi p hàng hóa t p trung”2. Chi n lư c v phát tri n ngu n nhân l c nông thôn ư c xây d ng dài h n i ôi v i quy ho ch phát tri n các vùng nông nghi p t p trung. T m nhìn r ng c a Minh Tr v nhân l c nông nghi p vào th i kỳ ó ã t o ra n n t ng cho chi n lư c phát tri n nhân l c nông thôn Nh t B n ra i và ư c th c thi trong su t nh ng năm sau này khi t nư c bư c vào quá trình hi n i hóa s n xu t nông nghi p v i công ngh cao và công nghi p hóa nông thôn Ti p theo chi n lư c v ngu n nhân l c c a Vua Minh Tr , sau chi n tranh th gi i l n th hai, Nh t B n ã b t tay ngay vào công tác ào t o giáo d c nhân l c nói chung và nhân l c nông thôn nói riêng, nh ó mà ngu n nhân l c theo nghĩa r ng t nư c này ã ã tr thành ng u th gi i v dân s ư c ào t o. Chính sách phát tri n ngu n nhân l c c a chính ph Nh t B n ư c ph n ánh qua vi c u tư cao vào ào t o con ngư i Nh t B n, coi nh ng kho n chi phí vào ào t o, phát tri n ngu n nhân l c cho nông thôn là kho n u tư dài h n c a Chính ph . D a trên quy ho ch dài h n v phát tri n ngu n nhân l c nông thôn, Chính ph Nh t B n ã ra và th c thi chi n lư c phát tri n nhân l c nông thôn v i các chính sách như: khuy n khích lao ng tăng năng su t nông nghiêp t i a trên cơ s quy mô nh ng th i chú tr ng c i thi n i s ng nông dân, t o kh năng cho nông dân tích lũy; th c hi n chính sách công nghi p nh nh hư ng cho nông dân chuy n ngh , ưa s n xu t công nghi p v nông thôn, g n nông nghi p v i công nghi p trên t ng a bàn nông thôn v i các chính sách b o h c a Nhà nư c. b. ài Loan. Là m t mô hình áng h c t p v phát tri n nông thôn d a trên quy ho ch phát tri n và s d ng tri t ngu n nhân l c t i ch ngày m t tăng ti n v ch t lư ng và kh năng ti p c n công ngh s n xu t v canh tác nông nghi p, ch bi n và d ch v i kèm. th c hi n quy ho ch này ài Loan nh t quán th c hi n chi n lư c và chính sách v t ai, tín d ng hư ng vào ch th nông dân cùng tham gia vào qua trình hi n i hóa nông nghi p và công nghi p hóa nông thôn. 2 Ti ng anh g i là “ Agricultural promotions areas” 6
B ng quy ho ch phát tri n các th ch “ Nông H i” t ng vùng sinh thái t o cơ h i cho ngư i dân nông thôn t ra các quy t nh phát tri n hi u qu nh t, mang l i l i ích cao cho chính h , Chính ph ài Loan ã m nh d n s d ng t i 2/3 ngu n vi n tr c a M vào vi c u tư k t c u h t ng nông thôn và ào t o, phát tri n ngu n nhân l c nông thôn d a trên cơ s các nông h i này So v i các nư c thì ài Loan là mô hình có t c tăng chi tiêu nhà nư c vào giáo d c ph thông cao nh t th gi i, th hi n trong giai o n 1960 – 1975 u tư cho m t h c sinh ti u h c tăng lên 6 l n, chi tiêu cho giáo d c tăng. c. Hàn Qu c. Chi n lư c phát tri n ngu n nhân l c nông thôn c a Hàn Qu c mang nh ng nét c thù riêng. Chính ph Hàn Qu c ã ti n hành song song vi c tăng u tư ngân sách vào ào t o ngư i dân nông thôn v i m c tiêu cao nh t là làm thay i suy nghĩ th ng, trông ch l i c a ngư i dân vào Nhà nư c ã ng tr trong ph n l n nông dân nư c này qua nhi u th k . M c tiêu c a chính sách ào t o nông dân là giúp h có ni m tin mãnh li t vào chính mình trư c nh ng khó khăn v v t ch t và tinh th n h tr nên tích c c, năng ng, sáng t o i v i s nghi p phát tri n nông nghi p, nông thôn trên t nư c Hàn Qu c. Phong trào xây d ng nông thôn m i3 là m t trong nh ng kinh nghi m t t c a Hàn Qu c trong vi c nh hư ng cho chi n lư c phát tri n nông thôn nói chung và phát tri n ngu n nhân l c nông thôn nói riêng. Trong phong trào này, Chính ph Hàn Qu c ã cao và nh n m nh y u t quan tr ng nh t trong phát tri n nông thôn là “phát tri n tinh th n c a nông dân”, l y kích thích v t ch t nh k t h p v i ào t o và s c i m , thông thoáng c a chính sách t o ng l c kích thích m nh m tinh th n c a ngư i dân nông thôn và qua ó phát huy ngu n v n n i l c to l n ti m tàng c a ngư i dân nông thôn. d. Singapo. Singapo là qu c gia ô th , không có nông thôn, tuy nhiên s thành công c a qu c gia này cho chúng ta kinh nghi m v xây d ng và th c hi n có hi u qu chi n lư c ào t o, phát tri n ngu n nhân l c ch t lư ng cao m r ng và phát tri n khoa h c công ngh cho n n kinh t , t ó ã ưa n n kinh t có t c tăng trư ng cao. Chi n lư c và chính sách phát tri n ngu n nhân l c c a Singapo ư c th c hi n trên cơ s không ng ng u tư vào phát tri n cơ s h t ng c a ào t o và giáo d c ngu n nhân l c tr ti p c n nh ng thành t u m i nh t v khoa h c-công ngh . Chi n lư c này ã ư c tri n khai t nh ng năm 1960, b ng vi c thu hút các t p oàn a qu c gia vào th c hi n chương trình l n v ào t o lao ng công nghi p nâng cao trình c a nh ng ngư i lao ng ang làm vi c và nh ng lao ng tr chu n b tham tham gia và 3 Tên g i c a phong trào này la “Samuel dong” 7
các ho t ng c a công ty và t p oàn, t ó tăng cư ng ngu n cán b k thu t có trình h c v n và tay ngh cao. Chi n lư c giáo d c i h c ư c th c hi n thông qua hai trư ng i h c qu c gia và i h c công ngh , chú tr ng vào các ngành khoa h c t nhiên và k thu t. Trong nh ng năm 1990, Singapo chú tr ng vào thu hút công ngh cao, các ngành công nghi p hàm lư ng tri th c cao và qu c t hóa các hãng trong nư c. Theo ó, Singapo ã u tư l n vào i h c qu c gia Singapo cung c p cán b khoa h c và k sư trình cao. Hơn 32% chi tiêu cho nghiên c u phát tri n c a Nhà nư c ư c th c hi n b i trư ng i h c và 40% nhân l c nghiên c u phát tri n t p trung ây. Ngoài ra, Singapo cũng chú tr ng phát tri n chương trình ào t o nư c ngoài. Singapo r t coi tr ng vi c ho ch nh phát tri n ngu n nhân l c, coi ó là là chi n lư c quan tr ng nh t trong t t c các lo i chi n lư c. Chi n lư c này c n xác nh nhu c u v các lo i nhân l c, g m s lư ng các lo i nhân l c c n thi t áp ng nhu c u công vi c trong tương lai. Các chi n lư c v nhân l c trư c h t ph i t p trung vào xác nh, thu hút và gi ư c nh ng ngư i t t nh t trong các ngành kinh t . Singapo, H i ng Nhân l c Qu c gia ư c thi t l p c p B , do B trư ng Nhân l c ng u, ch o công tác ho ch nh nhân l c c a qu c gia. H i ng này s ra các nh hư ng và giám sát công tác ho ch nh nhân l c qu c gia và tri n khai các chi n lư c ã ư c Chính ph phe chu n áp ng nhu c u thay i c a các ngành công nghi p Singapo. H th ng Thông tin Qu c gia v Nhân l c ư c phát tri n cung c p thông tin v th trư ng lao ng hi n t i và phân tích tình hình nhân l c trong các t ch c kinh t và phi kinh t Singapo hình thành m ng toàn c u cung c p d ch v tư v n ch t lư ng nhân l c ch t lư ng cao và các kênh k t n i m ng v i nhân tài c a th gi i, các doanh nhân, ngư i Singapo nư c ngoài, ngư i s d ng lao ng và sinh viên quan tâm n các cơ h i h p d n v ào t o, kinh doanh và s nghi p Singapo. M ng có 10 văn phòng qu c t B c M , Châu Âu, Trung Qu c, n và Ôxtrâylia. Cơ quan ti p c n Singapo ư c thành l p ã t ch c nhi u ho t ng khác nhau duy trì quan h v i ngư i Singapo nư c ngoài. Ngoài ra, B Nhân l c t ch c nhi u ho t ng và h i th o cung c p thông tin cho các nhân tài nư c ngoài m i n Singapo. Ngoài ra, Cơ quan ti p c n Singapo ã t ch c các chuy n i tuyên truy n v "Kinh nghi m v Singapo" t i các khu v c khác nhau giúp ngư i tham gia hi u rõ hơn v di s n và văn hóa Singapo. c i thi n các d ch v thông tin và tham v n, B Nhân l c ã i m i các h th ng tham v n thông qua e-mail, phương th c áp ng tương tác âm thanh và c p nh t các băng video, cũng như các t p sách thông tin nh v i s ng và làm vi c Singapo. Ngoài ra, B Nhân l c xu t b n các xu t b n ph m m i v các d ch v c a Chính ph h tr nhân tài nư c ngoài n nh cư Singapo. 8
Năm 1999, B Nhân l c ưa ra chương trình ào t o cho công chúng như là m t ph n c a các n l c ào t o ngư i s d ng lao ng và ngư i lao ng nư c ngoài v quy n l i cũng như trách nhi m c a h . Chương trình này giúp nâng cao hi u bi t v th t c c p phép lao ng. B tài li u trong chương trình này bao g m hư ng d n chung, sách ch d n v văn hóa và danh sách ào t o giúp ngư i s d ng lao ng nh n th c ư c vai trò cũng như trách nhi m c a h . 2.2 Kinh nghi m v ào t o văn hóa h c t p, văn hóa làm vi c, văn hóa ng x và hình thành nhân cách úng cho ngu n nhân l c nông thôn ch t lư ng cao. Mu n phát tri n ư c ngu n nhân l c có ch t lư ng cao thì công vi c u tiên ph i tri n khai là ào t o văn hóa m i cho ngư i dân và ngư i lao ng nông thôn, t o n n t ng v tư duy và nh n th c úng v con ư ng phát tri n c a m i cá th trong t p h p ngu n nhân l c, ng th i t o ra nh ng giá tr v o c và nhân văn úng và b n v ng cho con ngư i trong xã h i qua các th h . V i t m quan tr ng như v y nên chính sách phát tri n ngu n nhân l c c a các nư c không th b qua bi n pháp ào t o văn hóa m i cho ngư i dân và ngư i lao ng nói chung và ngư i dân và lao ng nông thôn nói riêng, c bi t là giáo d c văn hóa cho các th h tr n i ti p nhau, là l c lư ng s tham gia và m b o tính phát tri n c a ngu n nhân l c. Tuy nhiên, trên th gi i không ph i qu c gia nào cũng thành công trong vi c ào t o văn hóa m i cho ngu n nhân l c nói chung và ngu n nhân l c nông thôn nói riêng. Xem xét kinh nghi m các nư c ông á và ông Nam á th y r ng h u h t các nư c ã hình thành ng b chính sách giáo d c văn hóa cơ s cho ngư i dân nông thôn, trư c h t là chính sách ph c p giáo d c kéo dài t 6 n 9 năm, c th là. - T l tr em n trư ng và hoàn thành chương trình giáo d c ti u h c các nư c là: H ng Kông 98%, Hàn Qu c 100%, Malaysia 92%, Philippin 95%, Singapo 100%, Thái Lan 92%; - Kinh phí dành cho giáo d c ti u h c do Chính ph m nh n 100%; - N i dung giáo d c văn hóa lao ng và làm vi c i v i ngư i lao ng t p trung vào gìn gi nh ng giá tr dân t c và s nghiêm túc trong làm vi c. Ví d Nh t b n và Hàn Qu c trong các trư ng i h c văn hoá truy n th ng “tôn sư tr ng o” c a ngư i dân Hàn qu c ư c truy n n i cho các th h tr r t t t4. Kinh nghi m thành công các nư c trên ã ch ra r ng, Chính sách giáo d c văn hóa ng x , văn hóa làm vi c và văn hóa h c t p trong các trư ng h c ph thông và i h c có ý nghĩa và v trí vô cùng quan tr ng i v i vi c hình thành và phát tri n ngu n nhân l c xã h i nói chung và ngu n nhân l c nông thôn nói riêng có ch t lư ng cao, áp ng ng ư c yêu c u c a quá trình công nghi p hóa, ô th hóa n n kinh t các qu c gia 4 Trang Web: Dân trí.com.vn ngày 22/3/2009 “ Kinh nghi m vàng khi du h c Hàn Qu c” 9
này trong nh ng th p niên ti n hành công nghi p hóa t nư c, không gây ra nh ng ph n tác d ng t phía ngu n nhân l c mà nông thôn cung c p cho các nhu c u lao ng c a các ngành công nghi p và d ch v m i. Thi u giáo d c y v văn hóa m i v h c t p, làm vi c và ng x cho ngư i lao ng nông thôn trong môi trư ng m i c a quá trình công nghi p hóa nông thôn khi h còn trên gh nhà trư ng s là y u t t o ra nh ng h n ch r t l n trong ngu n nhân l c tr nông thôn và làm gi m nghiêm tr ng ch t lư ng và s năng ng hòa nh p vào mô trư ng m i c a ngu n nhân l c này. Th c ti n c a Trung qu c trong nh ng năm ti n hành công nghi p hóa m nh ã ph n ánh s b t c p c a ngu n nhân l c nông thôn trư c s thay i c a môi trư ng làm vi c i v i h r t áng Vi t nam xem xét và rút kinh nghiêm ư c ph n ánh qua h p tư li u sau ây. H p s 1. Th h không văn hóa Trung qu c T nh ng năm 1980 r t nhi u nông dân Trung Qu c ã quy t nh r i b làng quê lên thành ph ki m s ng v i ư c v ng i i. Theo th ng kê c a China Today, hi n có hơn 200 tri u nông dân Trung Qu c ang s ng các thành ph l n. Con cái c a nhi u gia ình nông dân “b làng quê” lên thành th ư c sinh ra thành th (th h th hai) bây gi cũng ã trư ng thành và tr thành l c lư ng lao ng quan tr ng. Nhi u gia ình khá gi mua ư c nhà to p gi a thành ph l n, nhưng con cái h v n không th hòa nh p ư c v m t văn hóa nơi ch n ph n hoa ô h i. i s ng văn hóa c a nh ng ngư i nông dân s ng thành ph , nh t là nh ng ngư i tr , ang ư c nhi u t ch c phi chính ph h t s c quan tâm. Con cái c a nh ng ngư i nông dân ra thành th t nh ng năm 1980 ã th c s trư ng thành v i tay ngh cao hơn h n b m . a ph n trong s h n i ngh c a cha m , nhưng cũng có nh ng ngư i xu t s c ã vươn lên ư c m t t m cao hơn. Nhưng th h này ang r t khó s ng vì tình tr ng không rõ ràng “n a quê n a t nh”. H không mu n s ng như b m , nhưng l i quá khó h i nh p v i gi i th thành. Có nh ng gia ình b m r t giàu ã mua ư c nhà l u, xe hơi cho con, nhưng nh ng thanh niên này ra ư ng v n kém t tin. Nh ng thanh niên n a nhà quê, n a thành th thư ng b cho là có nh ng hành x thi u ki m ch , hay b c t c và r t d n i lo n. Các nhà nghiên c u cho r ng c u nh ng th h thanh niên này c n m b o cho h m t i s ng văn hóa tinh th n úng nghĩa. Và n u xét dư i góc xã h i h c, cũng c n xây d ng văn hóa riêng cho m t nhóm dân cư c thù ã vư t quá ngư ng 200 tri u ngư i. Các nghiên c u c a H Thanh Hoa g n ây ã ch rõ th t khó nh ng ngư i nông dân (và c con cái c a h ư c sinh ra t i thành th ) h i nh p ư c v i cu c s ng thành th theo úng nghĩa v t ch t và tinh th n. Ngu n: Trang Web SVVN ngày 17/7/2008 Tình tr ng thi u văn hóa trong l c lư ng lao ng nói chung và lao ng nông thôn nói riêng c a Vi t Nam hi n nay cũng ang là i m nóng trong phát tri n ngu n nhân l c hi n nay, tình tr ng này th hi n qua h p tư li u sau H p 2. lao ng Vi t Nam thi u văn hóa ngh i mu n v s m, không làm 8 gi , thi u trách nhi m v i công vi c, b vi c khi không v a ý, có 10
cơ h i là b tr n ( i v i lao ng làm vi c nư c ngoài)... Nh ng hành vi thi u văn hóa ngh này ã gây nh hư ng không nh t i ch t lư ng i ngũ lao ng. Bà Nguy n Th H ng, ch t ch H i D y ngh Vi t Nam, cho bi t Vi t Nam hi n có trên 1.000 cơ s d y ngh , m i năm ào t o kho ng 1,5 tri u lao ng, tuy nhiên v n thi u lao ng có ch t lư ng. Văn hóa ngh chưa ư c trang b y là m t trong nh ng y u t t o nên i u này. Ông Vũ Tu n Anh (Vi n Kinh t Vi t Nam) nêu v n n i c m trong XKL , gói g n trong "3 không" (không có ngh , không bi t ngo i ng , không có tác phong công nghi p). Theo ông, ngư i lao ng ăng ký i XKL ư c h c m t khóa ngh và ngo i ng c p t c nên tác phong làm vi c, ki n th c v pháp lu t và văn hóa ng x u ch p vá. M t s ngư i không tuân th pháp lu t nư c s t i, chơi c b c, u ng rư u, ánh nhau... Tình tr ng lao ng xu t kh u b tr n x y ra ph bi n t i m c m t s th trư ng không mu n ti p nh n lao ng Vi t Nam. ó là do ngư i thi u m t "phông" văn hóa c n thi t. TS Nguy n Văn Ngàng - phó ch t ch T ng L L Vi t Nam - ngh B GD- T, B L -TB&XH c n nghiên c u ưa văn hóa ngh tr thành m t môn h c cơ b n gi ng d y trong các trư ng ngh , có như v y m i giúp h c sinh và ngư i lao ng l a ch n, h c và làm úng ngh . V i m này, bà Nguy n Th H ng cho bi t: "H i D y ngh s thành l p trung tâm văn hóa ngh kh o sát, nghiên c u, t ó có s c th hóa giáo d c chính tr , o c i v i h th ng các trư ng ngh hình thành b môn văn hóa ngh ". Ch khi ư c trang b ki n th c v văn hóa ngh , m t ngư i th lành ngh m i tr thành m t ngư i lao ng chuyên nghi p. Tiêu chí ánh giá và nh n bi t văn hóa ngh g m 5 y u t : ki n th c ngh ; trình tay ngh ; o c ngh ; thái hành ngh ; s nh n bi t, kh năng xây d ng và thích nghi môi trư ng. ưa văn hóa ngh tr thành b môn gi ng d y trong chương trình ào t o ngh chính là s trăn tr c a không ít nhà qu n lý các cơ s d y ngh hi n nay. Ông Nguy n Minh Tâm - hi u trư ng Trư ng C ngh Vinashin: Giáo viên c a trư ng tôi v n thư ng xuyên nh c nh các em có ý th c v o c, k năng ngh . N u ưa văn hóa ngh thành m t b môn riêng, ư c ào t o bài b n thì hi u qu s nhân lên r t nhi u. Giáo trình hoàn ch nh c a môn cũng nên nghiên c u k trên cơ s chương trình khung c a B L -TB&XH v i s lư ng ti t h c và các bu i gi ng thí i m. Chúng ta không thi u th y hình thành i ngũ ch ch t, nhưng th c t thi u s u tư th a áng v trang thi t b và b i dư ng nhân l c. Văn hóa ngh ưa vào ào t o ngh không xu t phát t m t phía là ch quan ngư i h c mà ph i ư c s h tr , u tư c a các u m i khách quan là các cơ quan ban ngành. Ngu n: Trang Web Th gi i san nghi p ngày 17/4 /2009 Cùng v i giáo d c văn hóa “h c t p, lao ng và ng x ” cho h c sinh trên gh nhà trư ng, kinh nghi m các nư c cho th y c n ph i ti p t c giáo d c văn hóa ngh cho ngư i lao ng trong các cơ s kinh t , trong t ng lĩnh v c s n xu t v t ch t và phi v t ch t c th v i nh ng òi h i c thù c a t ng ngành, lĩnh v c, coi ó là y u t quan tr ng quy t nh thành công trong kinh doanh c a doanh nghi p. Ch ng h n kinh nghi m c a Nh t b n là ho t ng giáo d c văn hóa ngh nghi p cho ngư i lao ng trong các cơ s kinh t ư c pháp lu t quy nh ph i tri n khai thư ng xuyên và song song v i ào t o và t p hu n tay ngh . Ngư i lao ng trong các công ty ư c h c t p văn hóa làm vi c, văn hóa ng x và văn hóa xây d ng t p th lao ng công ty g n bó su t i v i công ty, hình thành l i s ng, nhân cách chung c a 11
ngư i lao ng Nh t B n và l i sinh ho t riêng c a m i công ty. Quá trình này di n ra thư ng xuyên và không có i m d ng. Malaysia t năm 1992 Chính ph quy nh các ch doanh nghi p thu c khu v c ch t o và m t s ngành d ch v ph i óng góp 1% qu lương cho vi c giáo d c văn hóa và ào t o tay ngh cho ngư i lao ng c a doanh nghi p. 2.3. Kinh nghi m v ào t o chuyên môn, chuy n giao ki n th c ngh nghi p, k năng làm vi c cho ngư i lao ng nông thôn theo nhu c u phát tri n c a các ngành kinh t . Chuy n giao ki n th c, ào ngh , k năng chuyên môn cho ngư i lao ng nông thôn t o ra năng l c làm vi c có năng su t lao ng cao là công vi c chung c a c nhà nư c, các doanh nghi p và t ch c kinh t trong xã h i. Kinh nghi m các nư c v v n này là r t rõ ràng. Chính ph ph i là nhà u tư l n nh t và toàn di n nh t vào xây d ng các cơ s ào t o ngh , nâng cao nghi p v , k năng cho ngư i lao ng. Các doanh nghi p và cơ s kinh t có trách nhi m trong vi c ưa ra nhu c u, k ho ch v s d ng lao ng và tham gia cùng Chính ph dư i nhi u hình th c khác nhau trong tri n khai các chương trình o t o ngh cho ngư i lao ng mà mình ang s d ng ho c s s d ng. có ngu n nhân l c áp ng ư c yêu c u phát tri n c a n n kinh t nông thôn, Chính ph các nư c ph i ch ng xây d ng và công b các nh hư ng phát tri n kinh t trong dài h n, trung h n và ng n h n trên quy mô c nư c và i v i t ng vùng, trên cơ s ó hình thành k ho ch phát tri n ngu n nhân l c áp ng cho các nhu c u c a t ng ngành và lĩnh v c kinh t trên quy mô c nư c và i v i t ng vùng, c bi t trong i u ki n n n kinh t ang trong quá trình chuy n i cơ c u kinh t ngành, lĩnh v c th c hi n công nghi p hóa. Trong qua trình này Chính ph ph i thư ng xuyên theo dõi s bi n chuy n c a cơ c u kinh t i u ch nh k p th i công tác ào t o ngu n nhân l c m i cho các ngành ang và s hình thành và ào t o l i ngư i lao ng nh ng ngành b m t i giúp h có năng l c chuy n sang ho t ng các ngành kinh t m i. Vì v y, kinh nghi m chung t các nư c cho th y, Chính ph ph i ch ng u tư vào s nghi p ào t o ngu n nhân l c cho qu c gia cho nh ng ngh m i, bao g m các ho t ng d y ngh cơ b n t o ra nh ng ngư i lao ng có trình chuyên môn v lý thuy t và có tay ngh th c ti n, kh năng áp ng t t nh t các yêu c u c a n n kinh t . Nhà nư c luôn gi vai trò u tư vào xây d ng và nâng cao ch t lư ng h th ng trư ng và các chương trình ào t o ngh theo úng yêu c u c a n n kinh t chuy n l c lư ng lao ng t không có k năng ho c k năng th p sang l c lư ng lao ng có k năng cao là vi c làm h t s c căn b n c a Chính ph m i m t qu c gia. Th c t cho th y, nh ng lao ng có trình tay ngh cao luôn ư c xã h i tr ng d ng, trong khi lao ng 12
không có tay ngh , ho c tay ngh th p thì khó ki m ư c vi c làm và thư ng ph i s ng nh vào các chính sách xã h i (ti n th t nghi p, ti n h tr xã h i…) m i có th n nh ư c cu c s ng. a. Kinh nghi m Hàn Qu c. Chính ph Hàn Qu c ã tri n khai chính sách tín d ng h tr cho l c lư ng lao ng nông nghi p tr h h c ngh m i, c bi t là lao ng m i bư c vào ngh . Chính ph ưa ra chương trình ào t o ngh m i (vào năm 2005). Chương trình này ư c tri n khai sâu r ng các khu v c nông thôn, là c u n i gi a các chuyên gia và các nhà nông có nhi u kinh nghi m trong lĩnh v c nông nghi p, sau ó b nhi m nh ng ngư i này vào các v trí tư v n và giám h cho các i tư ng lao ng tr còn thi u nhi u kinh nghi m trong các ho t ng liên quan t i nông nghi p. Nhà nư c Hàn Qu c s ng ra chi tr các kho n chi phí v tư v n, ào t o và giám h cho nh ng ngư i th c hi n ho t ng này. Nghiên c u cho th y, có nh ng kho ng th i gian Chính ph qu c gia này ã ch ng nh hư ng cho các trư ng trung h c b sung ngay vào chương trình gi ng d y m t s môn h c ngh mà n n kinh t ang c n v i s h c sinh trung h c tham gia t i kho ng 40-50% t ng s ang theo h c, t ó t o ra l c lư ng lao ng tr có hi u bi t và có k năng làm vi c m c t i thi u các ngành ngh ang phát tri n m r ng, áp ng úng nhu c u c a n n kinh t và toàn d ng ư c s h c sinh trung h c sau t t nghi p. Kinh nghi m này r t áng Vi t Nam tham kh o, h c t p. b.Kinh nghi m Singapo. Chính ph Singapo ã th c hi n chính sách gia tăng s óng góp c a ngu n nhân l c vào tăng trư ng kinh t thông qua giáo d c và chính sách ào t o ngu n nhân l c ch t lư ng cao t nư c ngoài. Tri n khai chính sách này, Chính ph ã s d ng ph n l n nh t c a ngân sách qu c gia cho 2 m c ích là giáo d c và qu c phòng. Chính ph xác nh, quá trình chuy n i n n kinh t t các ho t ng thâm d ng v n sang n n kinh t thâm d ng nhân l c và sang n n kinh t tri th c thì giáo d c tr thành m t v n c p bách. Nguyên Th tư ng Lý Quang Di u ã nh n m nh: "Ph i t p trung n l c cho ngành giáo d c nh m ào t o m t i ngũ ông o các nhân tài k thu t, các nhà khoa h c, nh m áp ng òi h i c a th i i vũ tr , tên l a và i n l c". Chính sách phát tri n ngu n nhân l c ch t lư ng cao c a Singapo th hi n trên hai i m chính: (1). Chú tr ng u tư cho giáo d c- ào t o, phát tri n k năng con ngư i. Singapo có m c u tư cho giáo d c ào t o r t cao, chi m kho ng 20% t ng chi ngân sách qu c gia. (2). y m nh vi c thu hút các chuyên gia gi i c a nư c ngoài t i làm vi c t i Singapo nh m tranh th trí tu c a i ngũ này nhanh chóng "b t k p" trình phát tri n c a các nư c i trư c và h tr ào t o ngu n nhân l c trình cao trong nư c. Chính ph ã u tư m nh c i thi n ch t lư ng h th ng trư ng h c, thông qua tuy n d ng nhi u giáo viên và c i thi n cơ s h t ng v t ch t và công ngh thông tin và 13
truy n thông. Chính ph Singapo t m c tiêu phát tri n các trư ng i h c c a Singapo thành các trư ng trình th gi i như Vi n Công ngh Masachussett (MIT), trư ng i h c Công ngh Georgia, i h c K thu t Eindhoven và i h c K thu t Munich. V ào t o k thu t c p i h c, có 5 trư ng bách khoa có chương trình c p b ng diplom v nhi u ngành ngh , t k thu t n kinh doanh và phương ti n truy n thông i chúng.Chính ph luôn luôn nh n th c rõ m c tiêu c a giáo d c. Giáo d c b c i h c ư c qu n lý ch t ch b o m s cân b ng cơ s các sinh viên t t nghi p, phù h p v i d báo v nhu c u s d ng c a ngành kinh t trong nư c. c bi t, Chính ph Singapo chú tr ng ào t o khoa h c và k thu t. M t y ban do Ng. Eng Hen-B trư ng C p cao ng u, luôn chú tr ng tránh cho Singapo kh i b thi u nhân l c k thu t, như ã x y ra các nư c phát tri n khác, và cũng b o m cung c p nhân l c linh ho t (nhân l c ư c ào t o v k thu t có th d dàng chuy n i sang công vi c phi k thu t hơn là trong trư ng h p ngư c l i). c. Kinh nghi m ài Loan. Chính sách ào t o ngh và hư ng nghi p cho ngu n nhân l c ài Loan i theo m t hư ng khác, ó là Chính ph ã nh hư ng cho vi c h c ngh cho h c sinh t t nghi p trung h c b ng cách, trong s h c sinh t t nghi p trung h c Chính ph ưa ra nh hư ng kho ng 30% ti p t c h c i h c, còn l i 70% chuy n sang h c các ngành ngh k thu t mà n n kinh t ang c n. Chính sách này ã t o ra ngu n nhân l c ph thông cho ài Loan áp ng ư c nh ng nhu c u ph bi n c a quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c v i nh ng ngành công nghi p do các doanh nghi p v a và nh t o ra, mà không c n t p trung quá nhi u vào ào t o i h c và sau i h c. d. Kinh nghi m Malaysia. nâng cao năng l c c a ngu n nhân l c, Chính ph Malaysia tri n khai các chính sách ào t o thông qua khuy n khích ngư i lao ng h c ngh v i h c b ng do Nhà nư c c p các trư ng i h c nh n b ng th c s và ti n s c trong và ngoài nư c. Chính sách này ư c tri n khai b ng vi c l p Qu “ Phát tri n ngu n nhân l c”, ư c thành l p năm 1997 v i m c ích t o ra ngu n nhân l c ch t lư ng cao, c bi t là t o ra i ngũ lao ng có trình cao trong các lĩnh v c nghiên c u khoa h c- công ngh s n xu t hi n i. Qu này tài tr cho vi c c p h c b ng cho nh ng thanh niên tr có i u ki n tham gia ào t o và s d ng trong vi c h p tác qu c t v phát tri n ngu n nhân l c. Chính ph Malaysia có chính sách rõ ràng v khai thác tài năng toàn c u tăng cư ng cho ngu n nhân l c c a t nư c trong quá trình công nghi p hóa t nư c, lhawc ph c tình tr ng thi u nhân l c ch t lư ng cao cung c p cho các ngành lĩnh v c kinh t tri th c ang ngày càng t ra c p bách. khai thác các ngu n tài năng toàn c u v t nư c, Chính ph ã ưa ra chính sách thu d ng nhân tài không phân bi t qu c t ch, mi n là có nh ng k năng t yêu c u. Chính ph ch ng tính toán c nhu c u thu nh n nh ng chuyên gia gi i c a các cơ 14
quan chính ph và khu v c tư nhân. Các chương trình c th thu hút các nhân tài toàn c u bao g m: - Chương trình thu nh n ngư i lao ng ch t lư ng cao ngư i Malaixia và ngo i qu c, ư c tri n khai năm 1995 do B Khoa h c, Công ngh và Môi trư ng ch trì v i m c tiêu thu hút các nhà khoa h c, ngư i lao ng có k năng g c Malaixia và ngo i qu c n làm vi c t i Malaysia làm vi c theo yêu c u và ch ãi ng c a Chính ph . Nh ng ngư i n làm vi c t i Malaysia, n u làm t t s ư c nh n ti n thư ng sau th i gian làm vi c, c p vé máy bay kh h i cho gia ình; ư c hư ng 30 ngày ngh phép hàng năm, các kho n ph c p khác g m có ti n thuê nhà, ti n h c cho con cái và ti n i l i. Trong giai o n 1995-1998, chính sách này ã thu d ng ư c 95 ngư i lao ng có trình cao (Nhà khoa h c). Chương trình này ư c ánh giá là chưa thành công l m do các i u ki n tuy n d ng chưa th t linh ho t và i u ki n làm vi c trong nư c chưa phù h p - Chương trình h i hương các chuyên gia Malaixia nư c ngoài ư c tri n khai t năm 2000 là bi n pháp lôi kéo các trí th c Malaixia s ng nư c ngoài tr v ph c v cho t qu c, tham gia vào ngu n nhân l c trong nư c và thông qua ó làm tăng ch t lư ng ngu n nhân l c c a t nư c. M c tiêu c a Chương trình này là t o ra l c lư ng lao ng nói chung và lao ng nông thôn nói riêng có trình qu c t . Các chính sách c a chương này g m: + Gi m thu thu nh p i v i lư ng ki u h i chuy n v nư c trong vòng 2 năm k t ngày nh p cư; + Gi m thu nh p kh u cho t t c dùng cá nhân mang v nư c g m c 2 xe ô-tô cho m i gia ình; + Phê chu n ch Cư trú Thư ng xuyên cho v /ch ng, con cái trong vòng 6 tháng sau khi v nư c. Hư ng ng chính sách này, n tháng 9 năm 2001 ã có 361 ơn ăng ký, trong ó 287 ơn ã vào làm vi c trong các lĩnh v c công nghi p; tài chính k toán; y h c và các ngành khác. - Malaixia xác nh ngu n nhân l c ch t lư ng cao có ý nghĩa quy t nh m b o s chuy n d ch thành công cơ c u kinh t t các ho t ng kinh t kém hi u qu sang các ngành ngh hiêu qu cao, x ng t m v i th gi i. Chính vì v y chuy n d ch cơ c u nông thôn thì vi c u tiên ph i làm là t o ra cho ư c m t ngu n nhân l c m i có ch t lư ng cao, có kh năng chuy n i ngh nghi p m t cách d dàng, t ng bư c gi m d n ho t ng kinh t năng su t lao ng th p, s d ng nhi u lao ng và ti n công th p sang các ho t ng công nghi p d a vào v n và công ngh cao hơn. Tuy nhiên quá trình này không d dàng, c th là hi n nay Malaysia ang i v i các thách th c sau + Các trư ng i h c ph i i u ch nh hư ng ào t o, tăng s lư ng sinh viên t t nghi p thu c các lĩnh v c khoa h c t nhiên và k thu t, t l gi a sinh viên t t nghi p thu c các ngành khoa h c xã h i và nhân văn và khoa h c t nhiên và k thu t là 47,9% 15
và 52,1%, vì ngu n nhân l c thu c các ngành khoa h c t nhiên và k thu t chưa áp ng ư c nhu c u công nghi p hóa n n kinh t ang di n ra nhanh, trên th c t , các ngành công nghi p Malaixia hi n ph i i m t v i s thi u h t nhân l c k thu t. + Xét theo t tr ng cán b nghiên c u và k sư thì Malaixia ch có 7 trên 10.000 lao ng, quá th p so v i yêu c u c a m t cơ c u kinh t v i công nghi p chi m t tr ng cao; + T i Malaixia, 30% nhân l c công ngh cao ư c ào t o bài b n ã ch y sang làm vi c cho các công ty nư c ngoài, ch y u Singapo, gây ra nh ng m t mát l n v nhân l c ch t lư ng cao c a Malaysia. Theo tính toán c a V Quy ho ch Kinh t c a Th tư ng, nhu c u công nhân tri th c vào năm 2005 c a Malaixia kho ng 180.000 ngư i, nhưng th c t thì Malaixia ch có 105.000 ngư i e. Kinh nghi m Philipin. Philipin có kinh nghi m trong phát tri n k năng và tay ngh cho ngu n nhân l c b ng vi c tri n khai chương trình t ng th phát tri n k năng và tay ngh cho l c lư ng lao ng ang trong công vi c theo phương châm “v a làm v a h c” trong su t nh ng năm 2000-2004 phát tri n ch t lư ng cho ngu n nhân l c theo úng yêu c u c a t ng ngành. Chương trình ư c tri n khai v i 12 ngành ngh cơ b n ư c ưu tiên, trong ó ưu tiên s m t là nông nghi p và th y s n, s hai là công nghi p ch bi n lương th c ph m và ti p theo là các ngành khác. Trong t ng ngành, ưu tiên s m t là ào t o tăng năng l c cho ngư i lao ng ti p c n vi c làm v i năng su t cao nh t. xây d ng và hi n ư c chương trình này, Chính ph yêu c u các ngành, lĩnh v c kinh t ph i xác nh và xu t nhu c u v s lư ng và ch t lư ng lao ng c n có cho ngành, lĩnh v c. - u tư phát tri n ngu n nhân l c trong nư c có ch t lư ng cao, Chính ph ã tri n khai m t chương trình h c b ng quy mô l n thu c nh ng lĩnh v c ưu tiên liên quan n các khu v c s n xu t v t ch t, trong ó có các ngành nông nghi p, thúy s n và các ho t ng phi nông nghi p trong nông thôn. Năm 1994, Lu t C ng hòa 7687 hay g i là Lu t h c b ng khoa h c công ngh ã ư c thông qua. T ó, hàng năm có kho ng 3.500 h c b ng ào t o c p tú tài v công ngh dành cho các h c sinh trong c nư c. Lu t h c b ng ư c ngân sách c p m t kho n kinh phí hàng năm là 300 tri u peso. - Chương trình h c b ng này dành cho các c p c nhân khoa h c, k sư và k thu t viên, s ư c c p cho các sinh viên nghèo, nh t là h c sinh nông thôn có tài năng. Nh ng ngư i ư c l a ch n nh t thi t ph i n m trong s 5% sinh viên t t nghi p i h c xu t s c nh t, là công dân ư c sinh ra t i Philippin và có s c kh e, o c t t. Nh ng ngư i ư c nh n h c b ng ph i duy trì ư c k t qu h c t p t t trong su t quá trình nh n h c b ng và i u ki n tiên quy t là sau khi h c xong h s ph i ph c v t nư c su t i lĩnh v c ã ư c ào t o, mà không ư c phép chuy n sang làm vi c các lĩnh v c khác, tr các trư ng h p ngo i l 5. Kinh nghi m này ư c ánh giá là có hi u qu cao, 5 Theo báo cáo “Phát tri n NNL khoa h c va công ngh các nư c ASEAN”; Trung tâm thông tin khoa h c công ngh qu c gia; Ban Biên t p: TS. T Bá Hưng (Trư ng ban), TS Phùng Minh Lai (Phó trư ng ban), TS. Tr n Thanh Phương, Ki u Gia Như, ng B o Hà, Nguy n M nh Quân 16
ti t ki m cho phí xã h i giành cho ào t o và c bi t là duy trì ư c i ngũ lao ng ư c ào t o, có chuyên môn cao. Vì v y, Chính sách ào t o ngu n nhân l c nói chung và nhân l c cho nông thôn nói riêng c n tham kh o, áp d ng. f. Kinh nghi m Thái Lan. - Thái Lan có kinh nghi m trong hình thành h th ng ào t o ngh và hư ng nghi p v i 8 chương trình ào t o v i n i dung, th i gian và yêu c u c n t là khác nhau, ng v i t ng i tư ng lao ng trong các ngành kinh t . ào t o ngư i lao ng nông nghi p ư c x p vào lo i ng n h n, các trư ng i h c và trung c p v nông nghi p có tránh nhi m th c hi n các khóa ào t o nông dân theo chương trình này. Trong 4 năm 1984 n 1988 s nông dân tham gia chương trình ào t o ng n h n này ã tăng t 49,4 ngàn ngư i lên trên 75,6 ngàn ngư i. - ào t o ngu n nhân l c b ng ngân sách nhà nư c. Chính ph Thái thành l p chương trình h c b ng qu c gia v ào t o ngu n nhân l c và giao cho B Khoa h c, Công ngh và Môi trư ng tri n khai này. Trong chương trình này, t ng s sinh viên Thái Lan ã g i ra nư c ngoài ào t o trong giai o n 1990 n 2000 là 789 ngư i và ti p t c trong giai o n hi n nay là 1199 ngư i. M c tiêu c a chương trình này là t o ra các chuyên gia khoa h c và công ngh hàng u trong các lĩnh v c ư c ưu tiên cao nh t g m công ngh v t li u và năng lư ng, máy tính và i n t , khoa h c cơ b n và qu n lý khoa h c và công ngh . Nh ng ngư i ư c nh n h c b ng s tr l i Thái Lan làm vi c trong các vi n nghiên c u, phòng thí nghi m và các trư ng i h c, nh m gi i quy t nh ng thi u h t nghiêm tr ng v cán b nghiên c u và k sư, ng th i nâng cao năng l c khoa h c và công ngh cho qu c gia. - Tri n khai chính sách thu hút ngư i Thái có chuyên môn cao tr v nư c làm vi c. kinh nghi m này cũng gi ng như Malaysia. Chính ph thi t l p d án “ o dòng ch t xám” do C c Phát tri n khoa h c và công ngh tri n khai nh m lôi kéo nh ng ngư i Thái ngo i qu c có chuyên môn cao v nư c làm vi c. C c ã làm vi c cùng v i các hi p h i chuyên gia Thái Lan B c M , Châu Âu và Nh t B n thu x p cho các thành viên hi p h i tr v làm vi c lâu dài hay nh kỳ t i Thái Lan. D án o dòng ch t xám ư c b t u năm 1996 và ph i h p v i các hi p h i chuyên gia Thái h i ngo i, s cung c p tài chính thu hút các chuyên gia ngư i Thái lan B c M , Châu Âu và Nh t B n chuy n h n hay t m th i v Thái Lan. 10 năm qua chính ph Thái ã cung c p 2,2 t b t cho D án này. C c phát tri n khoa h c và công ngh ã xu t cung c p m t kho n tài chính cho nh ng ngư i mu n 17
vào làm vi c trong các cơ quan dân s nh m bù p nh ng chi phí ào t o c a h , t ng c ng lên t i 3,5 tri u b t/ngư i. Cu c kh ng ho ng tài chính năm 1997 và ã làm s t gi m m nh vi c làm và thu nh p khu v c phi nông nghi p, làm cho m t s lư ng l n lao ng m t vi c làm ph i tr v l i vùng nông thôn. i phó v i tình tr ng này, B Lao ng và Phúc l i xã h i Thái Lan ã ban hành chính sách m i, trong ó t tr ng tâm vào: (i) ào t o l i lao ng cho s n xu t nông nghi p, c th là lao ng c o m cao su, s a ch a máy móc ph c v nông nghi p, tr ng và thu h ach n m, nuôi ong l y m t, nuôi t m, chăm sóc, t a cành các vư n cây ăn qu ; (ii) ào t o lao ng cho m t s ngh trong phi nông nghi p m i hình thành trong nông thôn giai o n này, bao g m: ch bi n, b o qu n th c ph m, ngh th công m ngh gia ình và các doanh nghi p, hư ng d n viên du l ch; (iii) ào t o các k năng marketing và buôn bán s n ph m nông nghi p quy mô nh ; (iv) h tr thành l p các doanh nghi p nông thôn quy mô v a và nh nh m thu hút l c lư ng lao ng quay v nông thôn. Bên c nh ó, Phòng phát tri n k năng lao ng thu c B Lao ng và Phúc l i xã h i Thái Lan ã xây d ng chu n qu c gia v k năng lao ng v i 3 m c t th p n cao cho 43 ngành (Hanpongpandh, 2001). Nhi u h at ng như: cung c p thông tin vi c làm, h i tr vi c làm, h tr ào t o, h i th o v vi c làm… cũng ư c t ch c nhi u hơn. Các nư c khác Châu Á cũng ang tri n khai các chương trình ào t o ngh cho ngu n nhân l c theo hư ng ào t o cơ b n t i các trư ng r i sau ó ào t o nâng cao b ng các chương trình ng n h n như cách làm c a Philipin và Thái Lan. Ch ng h n, theo cách này Trung Qu c v a y m nh giáo d c ph thông, v a m r ng ào t o ngh sau ph thông và g n v i s n xu t nhanh chóng nâng cao ch t lư ng ngu n nhân l c. Ngoài ra Trung Qu c còn tri n khai chính sách ưa lao ng có ào t o, có tri th c v nông thôn tham gia các ho t ng kinh t tiêu bi u t ng vùng, t ó h tr thúc y nhanh phát tri n kinh t nông thôn, nh t là thu hút lao ng có ào t o v làm vi c 15 t nh khó khăn và ch m phát tri n v kinh t , g m 12 t nh mi n Tây và 2 t nh ông B c. H n ch trong ào t o ngu n nhân l c theo phương th c c a Thái Lan và Philipin là: - X y ra tình tr ng th a lao ng k thu t, thi u các ngành kinh t tương ng thu d ng h t nh ng lao ng này như Philipin; - Thi u lao ng có k thu t cao cung c p cho nh ng ngành công nghi p m i òi h i công nhân có tay ngh cao như Thái Lan. g. Kinh nghi m In ônêsia In ônêsia là qu c gia nhi u o nh , v i dân s l n (trên 200 tri u). Nghiên c u cho th y, phát tri n ngu n nhân l c qu c gia này chưa th t s thành công, vì v y kinh nghi m c a Indonesia không có gì l n, ch y u trên m t s nét sau 18
- T năm 1984, Chính ph ã tri n khai các chính sách phát tri n ngu n nhân l c cho t nư c v i 3 chương trình g m: (1). Chương trình h c b ng cho sinh viên i di h c nư c ngoài; (2). Chương trình phát tri n nhân l c t i ch ; (3). Chương trình cho các ngành công nghi p m i. Các chương trình này nh m vào tăng cư ng nhân l c cho phát tri n các kinh t , c bi t là các ngành công nghi p m i c a t nư c. B ng các chương trình trên, Chính ph In ônêxia ã th c hi n m c tiêu tăng s lư ng k sư trình i h c các lĩnh v c lên thêm 12.000 ngư i trong kho ng 1987- 1995. Ngân hàng Th gi i (NHTG) ã ng h k ho ch này và cung c p cho chính ph m t kho ng vay ưa kho ng 1.350 cán b c a các vi n nghiên c u c a chính ph ra nư c ngoài ti p thu các k năng khoa h c. H ư c g i n các trư ng i h c và các vi n nghiên c u Nh t B n (kho ng 300 sinh viên), M và các nư c Châu Âu tiên ti n. Tuy nhiên chương trình c a Ngân hàng th gi i ã d ng vào năm 1989, do v y chính ph In ônêxia ã ngh chính ph Nh t B n m t kho n tài tr ODA gi ng như c a ngân hàng th gi i ti p t c duy trì chương trình ào t o ngu n nhân l c nư c ngoài. Chương trình phát tri n ngu n nhân l c do Qu h p tác Kinh t H i ngo i c a Nh t b n tài tr ư c b t u t năm 1988 nh m ào t o 400 chuyên gia theo các n i dung gi ng như chương trình trên. Chương trình th 3 nh m tăng cư ng cơ s h t ng cho phát tri n ngu n nhân l c c a In ônêxia. Ngoài ra, m t trong nh ng chi n lư c nâng cao vai trò c a các nhà nghiên c u ư c chính ph và các nhà khoa h c th o lu n sôi n i là y m nh chuy n giao công ngh t phòng thí nghi m cho các cơ s s n xu t công nghi p. - Nh ng h n ch trong chính sách phát tri n ngu n nhân l c c a In ônêsia là: + Các trư ng i h c c a In ônêxia chưa t o ra ư c m t môi trư ng nghiên c u, h ch t p trung vào gi ng d y và nhi u trư ng không nghiên c u. Các gi ng viên i h c không có năng l c nghiên c u, nhi u gi ng viên chuy n vi c nghiên c u cho sinh viên c a h mà ch ng ngó ngàng gì t i. K t qu là h không th gi i quy t ư c nh ng v n th c ti n v nhân l c y u c a riêng h + Chính sách ào t o không hi u qu như chương trình gi ng d y i h c, th i gian lên l p quá nhi u, h th ng ánh giá không phù h p; + u tư tài chính th p khi n h g p nhi u khó khăn trong vi c thuê nhân viên có trình ; + Thi u s g n k t v i khu v c tư nhân (doanh nghi p) trong phát tri n ngu n nhân l c, h u qu là các chương trình ào t o nhân l c ã không áp ng các òi h i c a các công ty và các ngành công nghi p mà ch y u ch th c hi n các ý tư ng c a nh ng nhà qu n lý và chính tr . 2.4. M t s nh n xét t ng quát. 19
T các phân tích v cơ s lý thuy t và kinh nghi m th c ti n trong xây d ng và tri n khai chính sách phát tri n ngu ng nhân l c m t s nư c Châu Á trên ây, chuyên rút ra m t s nh n xét t ng quá như sau: Th nh t. Phát tri n ngu n nhân l c nông thôn ph i ư c t trong t ng th chính sách phát tri n ngu n nhân l c cho yêu c u công nghi p hóa và hi n i hóa nên kinh t Nh n xét trên ây mu n c p t i s g n k t gi a phát tri n ngu n nhân l c cho toàn n n kinh t v i phát tri n ngu n nhân l c cho khu v c nông thôn. Nói cách khác, phát tri n ngu n nhân l c nông thôn không th tách r i phát tri n ngu n nhân l c chung c a n n kinh t . Theo ó, phát tri n ngu n nhân l c nông thôn ph i ư c nh hư ng theo s phát tri n và chuy n d ch cơ c u toàn n n kinh t , ch không th ch riêng cho khu v c nông thônn, b i vì kinh t nông thôn không th tách r i kinh t chung c a qu c gia và ph i hương theo s phát tri n chung ó. Như v y, c n hi u r ng, phát tri n ngu n nhân l c nông thôn là phát tri n ngu n nhân l c chung c a n n kinh t theo hư ng công nghi p hóa và hi n i hóa mà m t qu c gia theo u i, quy t tâm th c hi n. S nh hư ng úng hay không úng ư ng l i công nghi p hóa, hi n i hóa n n kinh t có nh hư ng tr c ti p và m nh m t i k t qu phát tri n ngu n nhân l c nông thôn, ng th i làm cho các chính sách và gi i pháp phát tri n ngu n nhân l c nông thôn phù h p hay không phù h p. ây chính là lý do sâu xa nh t d n n thành công trong ho ch nh và tri n khai chính sách phát tri n ngu n nhân l c nông thôn các nư c ã kh o c u, th hi n rõ Nh t B n, Hàn qu c Singapo và ài Loan. Trong khi l i chưa thành công, hay thành công chưa nhi u các nư c Thái Lan, Malaysia, philipin và càng chưa thành công Trung Qu c, In onêsia. Th hai. Chính sách phát tri n ngu n nhân l c nông thôn có nh ng c thù riêng so v i chính sách phát tri n ngu n nhân l c chung M c dù như nh n xét th nh t, trên bình di n t ng th toàn n n kinh t , chính sách Phát tri n ngu n nhân l c nông thôn ph i g n ch t và i sóng song v i chính sách phát tri n ngu n nhân l c chung c a n n kinh t . Nhưng chính sách phát tri n ngu n nhân l c nông thôn c n hàm ch a nh ng nét c thù, ó là: - Trong khi chính sách chung ph i xem xét các m c tiêu phát tri n nhân l c cho s phát tri n c a các ngành kinh t trong dài h n, trung h n và ng n h n thì chính sách phát tri n ngu n nhân l c nông thôn còn ph i xem xét m c tiêu chuy n d ch m t b ph n nhân l c t nông thôn ra thành th và các khu công nghi p và chuy n d ch trong n i b khu v c nông thôn (phân công l i lao ng nông thôn); - Phát tri n ngu n nhân l c nông thôn ph i tính n quy ho ch phát tri n nông thôn dài h n, g n v i công nghi p hóa n n kinh t . i m c thù quan tr ng nh t c a chính sách phát tri n ngu n nhân l c nông thôn là khu v c s n xu t nông nghi p (m r ng) ph i ư c xem xét c n tr ng trong các m i h v i tăng trư ng, an ninh lương th c và 20