Một số vấn đề về phát triển nguồn nhân lực trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa - Trịnh Duy Lân

X· héi häc sè 4 (80), 2002 7<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> mét sè vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc<br /> trong thêi kú ®Èy m¹nh<br /> c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa<br /> <br /> TrÞnh Duy Lu©n<br /> <br /> <br /> <br /> Bèi c¶nh toµn cÇu cña sù ph¸t triÓn nguån nh©n lùc hiÖn nay<br /> Trªn thÕ giíi ngµy nay, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ míi ®ang t¹o<br /> ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó chuyÓn c¸c x· héi c«ng nghiÖp sang x· héi tri thøc: tõ lao<br /> ®éng ch©n tay sang lao ®éng trÝ ãc; tõ s¶n xuÊt kiÓu vËt chÊt sang s¶n xuÊt kiÓu phi<br /> vËt chÊt; tõ tÝnh khÐp kÝn, tÝnh khu vùc sang tÝnh më, tÝnh toµn cÇu. Bªn c¹nh ®ã, lµ<br /> sù chuyÓn biÕn to lín vµ c¬ b¶n vÒ qu¶n lý vµ tæ chøc s¶n xuÊt vµ c¸c quy tr×nh c«ng<br /> nghÖ kh¸c. Nh÷ng ®iÒu nµy sÏ lµm thay ®æi c¬ cÊu lao ®éng x· héi. Xu thÕ chung<br /> kh«ng thÓ ®¶o ng−îc lµ sù t¨ng nh©n lùc trong c¸c ngµnh dÞch vô, ®Æc biÖt lµ dÞch vô<br /> cã hµm l−îng trÝ tuÖ cao nh− xö lý th«ng tin, giao dÞch tµi chÝnh ng©n hµng, b−u<br /> chÝnh viÔn th«ng vµ c¸c dÞch vô tri thøc kh¸c. Vµ do vËy, ®ßi hái cã sù ®æi míi mang<br /> tÝnh c¸ch m¹ng vÒ ®µo t¹o nguån nh©n lùc ë hÇu hÕt c¸c quèc gia.<br /> §èi víi ViÖt Nam, khi chóng ta ®ang chuÈn bÞ nguån nh©n lùc ®ñ n¨ng lùc néi<br /> sinh vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ cho c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong thËp kû tíi,<br /> vÊn ®Ò lµm chñ c«ng nghÖ cao, ®¶m b¶o tÝnh c¹nh tranh trong khoa häc, c«ng nghÖ cã<br /> vÞ trÝ cùc kú quan träng. ë ®©y, vÞ trÝ quyÕt ®Þnh lµ yÕu tè trÝ tuÖ cña nguån nh©n lùc,<br /> bëi v× lao ®éng trÝ ãc cã vai trß nßng cèt trong nÒn s¶n xuÊt sö dông c«ng nghÖ cao.<br /> Nguån nh©n lùc cã chÊt l−îng cao vÒ trÝ tuÖ vµ tay nghÒ ngµy cµng trë thµnh<br /> lîi thÕ c¹nh tranh cho mçi quèc gia. Theo kinh nghiÖm cña thÕ giíi, viÖc vËn dông<br /> nh÷ng tiÕn bé c«ng nghÖ vµ tri thøc khoa häc, viÖc më réng nh÷ng ngµnh nghÒ míi<br /> v.v... ®ang ®ßi hái nh÷ng ®iÒu kiÖn nh−:<br /> - Mét nÒn gi¸o dôc m¹nh ®ñ søc n©ng cao d©n trÝ th−êng xuyªn vµ ®µo t¹o,<br /> ®æi míi nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é trÝ tuÖ vµ tay nghÒ cao.<br /> - Mét hÖ thèng chÝnh s¸ch gióp khuyÕn khÝch ph¸t triÓn tµi n¨ng trÎ, ph¸t<br /> huy mäi n¨ng lùc s¸ng t¹o cña nguån nh©n lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ trong n−íc vµ<br /> n−íc ngoµi.<br /> - Mét hÖ thèng hç trî vµ ph¸t triÓn m«i tr−êng nghiªn cøu ®Ó liªn tôc t¨ng<br /> tr−ëng kho tµng trÝ tuÖ cña ®Êt n−íc.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 8 Mét sè vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ...<br /> <br /> ViÖt Nam kh«ng thÓ tho¸t ly nh÷ng bèi c¶nh vµ ®ßi hái thùc tÕ nh− vËy nÕu<br /> muèn ®¹t tíi mét sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng cña toµn x· héi.<br /> C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn sè l−îng vµ chÊt l−îng nguån nh©n lùc<br /> Cã nhiÒu nh©n tè t¸c ®éng tíi nguån nh©n lùc vÒ l−îng nh− tèc ®é t¨ng d©n<br /> sè, quy ®Þnh vÒ ®é tuæi lao ®éng, thu nhËp, møc sèng, c¸c ®iÒu kiÖn sèng, phong tôc<br /> tËp qu¸n,... §Æc biÖt, ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, phæ biÕn t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm,<br /> thõa lao ®éng do d©n sè t¨ng nhanh, nªn trong nhiÒu gi¶i ph¸p, h¹n chÕ tèc ®é t¨ng<br /> d©n sè lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch.<br /> VÒ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng nguån lao ®éng, cã thÓ chia thµnh<br /> mÊy nhãm nh− sau:<br /> - Nhãm nh©n tè liªn quan ®Õn thÓ chÊt nguån lao ®éng nh−: di truyÒn, chÊt<br /> l−îng sèng cña phô n÷, ch¨m sãc søc kháe, møc sèng vËt chÊt vµ c¬ cÊu dinh d−ìng,<br /> c¸c ®iÒu kiÖn vÒ m«i tr−êng sèng, nhµ ë, thÓ dôc thÓ thao.<br /> - Nhãm nh©n tè liªn quan ®Õn tr×nh ®é nghÒ nghiÖp nh−: gi¸o dôc, ®µo t¹o<br /> - Nhãm c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p cña nhµ n−íc ®èi víi ng−êi lao ®éng nh−:<br /> chÝnh s¸ch ph©n phèi, tiÒn l−¬ng, chÕ ®é tuyÓn dông.<br /> - Nhãm nh©n tè vÒ tËp qu¸n, truyÒn thèng, v¨n hãa.<br /> - Nhãm nh©n tè vÒ nhu cÇu vÒ viÖc lµm hay lµ ®Çu ra cña nguån lao ®éng<br /> Cho dï vai trß vµ ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè nµy lµ kh¸c nhau, song kh«ng<br /> thÓ kh«ng tÝnh ®Õn chóng trong qua tr×nh x©y dùng c¸c chiÕn l−îc vµ gi¶i ph¸p ph¸t<br /> triÓn nguån nh©n lùc cña ®Êt n−íc trong t−¬ng lai.<br /> T¨ng c−êng ®Çu t− ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ë ViÖt Nam<br /> Xu thÕ toµn cÇu hãa nÒn kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë ViÖt Nam<br /> hiÖn nay ®ang ®ßi hái ph¶i cÊu tróc l¹i nÒn kinh tÕ trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh<br /> tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc theo h−íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. NghÞ quyÕt 07 cña<br /> Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng (khãa VII) vÒ “Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, c«ng nghÖ<br /> ®Õn n¨m 2000 theo h−íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc vµ x©y dùng giai<br /> cÊp c«ng nh©n trong giai ®o¹n míi” ®· kh¼ng ®Þnh: “Môc tiªu l©u dµi cña c«ng<br /> nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa lµ c¶i biÕn n−íc ta thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt<br /> chÊt - kü thuËt hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp<br /> víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt, møc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc<br /> phßng - an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh”.<br /> ë ViÖt Nam, quan niÖm “Con ng−êi lµ ®éng lùc vµ lµ môc tiªu cña sù ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ - x· héi” lµ quan niÖm phæ biÕn. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ mét bé<br /> phËn quan träng hµng ®Çu cña chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc.<br /> Nguån nh©n lùc ®−îc coi lµ tµi nguyªn quan träng nhÊt, c¬ b¶n nhÊt cña quèc gia,<br /> lµ yÕu tè ®éng nhÊt vµ quyÕt ®Þnh nhÊt cña lùc l−îng s¶n xuÊt. Ph¸t triÓn nguån<br /> nh©n lùc chÝnh lµ ph¸t huy nh©n tè con ng−êi, gia t¨ng toµn diÖn gi¸ trÞ con ng−êi<br /> trªn c¸c mÆt trÝ tuÖ, ®¹o ®øc, thÓ lùc, n¨ng lùc lao ®éng s¸ng t¹o vµ b¶n lÜnh chÝnh<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  TrÞnh Duy Lu©n 9<br /> <br /> trÞ. §ång thêi ph©n bæ, sö dông vµ ph¸t huy cã hiÖu qu¶ nhÊt n¨ng lùc s¸ng t¹o cña<br /> con ng−êi ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n−íc.<br /> §Æc ®iÓm cña nguån lao ®éng n−íc ta<br /> 1. Nguån lao ®éng lín (víi d©n sè gÇn 80 triÖu ng−êi vµ sÏ ®¹t tíi 100 triÖu<br /> trong vßng 2 thËp niªn tíi). Do d©n sè vÉn ®ang t¨ng víi tèc ®é nhanh, trung b×nh<br /> mçi n¨m lùc l−îng lao ®éng t¨ng thªm 1 triÖu ng−êi.<br /> 2. Tû lÖ thÊt nghiÖp cao, mét bé phËn lao ®éng chØ cã viÖc lµm kh«ng th−êng<br /> xuyªn. MÆc dï cã nhiÒu biÖn ph¸p tÝch cùc, nh−ng sè viÖc lµm t¹o thªm hµng n¨m<br /> chØ xÊp xØ b»ng sè lao ®éng t¨ng thªm trong n¨m ®ã.<br /> 3. ChÊt l−îng nguån nh©n lùc thÊp: vÒ thÓ chÊt, søc kháe. Sè lao ®éng ®−îc ®µo<br /> t¹o Ýt, nhiÒu ngµnh nghÒ chuyªn m«n ®−îc ®µo t¹o ch−a phï hîp víi yªu cÇu cña nÒn<br /> kinh tÕ c¶ vÒ c¬ cÊu ngµnh nghÒ lÉn chÊt l−îng chuyªn m«n.<br /> Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng, thùc hiÖn hßa nhËp quèc tÕ, tiÕn hµnh<br /> c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa th× nguån nh©n lùc n−íc ta béc lé nhiÒu nh−îc ®iÓm.<br /> §¸ng l−u ý lµ sù yÕu kÐm kh«ng chØ vÒ kü thuËt tay nghÒ mµ c¶ vÒ tr×nh ®é tæ chøc,<br /> qu¶n lý viÖc sö dông lao ®éng. §iÒu nµy dÉn ®Õn thu nhËp cña ng−êi lao ®éng thÊp,<br /> kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn häc tËp n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, vµ do vËy, còng kh«ng<br /> ®ñ tiÒm lùc ®Ó nu«i d−ìng, ®µo t¹o con c¸i - nguån nh©n lùc t−¬ng lai. ChÊt l−îng<br /> nguån nh©n lùc cña c¸c thÕ hÖ nèi tiÕp bÞ ¶nh h−ëng trong c¸i vßng luÈn quÈn nµy.<br /> 4. Tû lÖ cao nguån lao ®éng cßn lµm viÖc trong khu vùc n«ng nghiÖp vµ ph©n<br /> bè kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng.<br /> Cho ®Õn nay, kho¶ng 70% lùc l−îng lao ®éng vÉn tËp trung ë n«ng th«n. MËt<br /> ®é d©n c− vµ lao ®éng ph©n bè rÊt kh«ng ®ång ®Òu, chØ tËp trung ë c¸c vïng ®ång<br /> b»ng. HiÖn t−îng di c− tù ph¸t kh«ng kiÓm so¸t ®−îc ®ang gia t¨ng. V× vËy, bªn<br /> c¹nh viÖc n©ng cao chÊt l−îng nguån lao ®éng, cÇn cã c¸c biÖn ph¸p ph©n bè l¹i lao<br /> ®éng vµ d©n c− gi÷a c¸c vïng.<br /> 5. Møc sèng cña d©n c− tuy cã ®−îc c¶i thiÖn trong nh÷ng n¨m võa qua, song<br /> nh×n chung vÉn cßn thÊp. §iÒu nµy kh«ng chØ ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng nguån lao<br /> ®éng hiÖn t¹i mµ c¶ trong t−¬ng lai do chç ng−êi lao ®éng kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn häc<br /> tËp båi d−ìng, n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n. V× vËy, ®Ó cã ®−îc nguån nh©n lùc dåi<br /> dµo vÒ sè l−îng vµ cã chÊt l−îng cao, viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n lµ mét gi¶i<br /> ph¸p chiÕn l−îc cã ý nghÜa hÕt søc quan träng.<br /> Mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng vµ ph¸t triÓn nguån<br /> nh©n lùc ë n−íc ta<br /> Cã thÓ nªu lªn mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ë n−íc ta<br /> nh− sau.<br /> 1. H¹ thÊp tû lÖ sinh ®Ó gi¶m søc Ðp lao ®éng t¨ng qu¸ nhanh vÒ sè l−îng, yÕu<br /> vÒ chÊt l−îng.<br /> 2. C¸c biÖn ph¸p t¹o viÖc lµm, gi¶m thÊt nghiÖp ®Ó tËn dông triÖt ®Ó tiÒm<br /> n¨ng nguån nh©n lùc hiÖn cã.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 10 Mét sè vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ...<br /> <br /> 3. N©ng cao ®êi sèng vµ thÓ chÊt cña ng−êi lao ®éng.<br /> 4. T¹o lËp vµ qu¶n lý thÞ tr−êng lao ®éng, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông nguån<br /> nh©n lùc trªn quy m« toµn x· héi.<br /> 5. Ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nghÒ nghiÖp.<br /> 6. Nghiªn cøu nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n hãa-x· héi cña con ng−êi ViÖt Nam nãi<br /> chung vµ ng−êi lao ®éng nãi riªng, t¹o c¬ së khoa häc cho c¸c chÝnh s¸ch sö dông<br /> nguån nh©n lùc hîp lý vµ hiÖu qu¶ cao.<br /> Trong sè nh÷ng gi¶i ph¸p trªn, hai gi¶i ph¸p cuèi cïng rÊt ®¸ng ®−îc l−u ý tõ<br /> gãc ®é cña khoa häc x· héi. D−íi ®©y sÏ ®Ò cËp thªm vÒ hai gi¶i ph¸p nµy.<br /> a) Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ gi¶i ph¸p cã tÝnh chiÕn l−îc ®Ó ph¸t triÓn<br /> nguån nh©n lùc cña thËp kû tíi.<br /> N¨m 1998, ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho thÕ kû tíi, ñy<br /> ban V¨n hãa Gi¸o dôc cña Liªn hîp quèc UNESCO ®· kh¼ng ®Þnh cÇn ph¶i coi gi¸o<br /> dôc vµ ®µo t¹o lµ nh©n tè then chèt trong ®ã 4 ®iÓm ®ßi hái con ng−êi hiÖn ®¹i ph¶i<br /> häc tËp lµ: “häc tri thøc”, “häc lµm viÖc”, “häc tån t¹i” vµ “häc chung sèng".<br /> ThÕ kû XXI sÏ lµ thÕ kû cña nÒn v¨n minh trÝ tuÖ, nÒn kinh tÕ tri thøc, chø<br /> kh«ng cßn lµ nÒn v¨n minh dùa trªn søc c¬ b¾p vµ m¸y mãc nguyªn thñy n÷a. C«ng<br /> nghÖ cao vµ trÝ tuÖ lµ nh÷ng yªu cÇu ®èi víi nguån nh©n lùc, nh»m ®¶m b¶o tÝnh<br /> c¹nh tranh cao trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa.<br /> Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, d−êng nh− chóng ta ®ang bÞ “m¾c kÑt”<br /> trong hÖ thèng gi¸o dôc ®µo t¹o hiÖn nay. Cã nh÷ng dÊu hiÖu b¸o ®éng vÒ sù hôt<br /> hÉng, ®øt ®o¹n trong viÖc ph¸t triÓn nh÷ng thÕ hÖ nguån nh©n lùc kÕ tiÕp. Nh÷ng<br /> yÕu kÐm hiÖn cßn ch−a ®−îc kh¾c phôc trong lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nh÷ng<br /> n¨m gÇn ®©y lµ thùc sù ®¸ng lo ng¹i vµ ch¾c ch¾n sÏ ®Ó l¹i nh÷ng di chøng trong<br /> thËp niªn tíi.<br /> Mét trong nh÷ng bÊt cËp trong s¶n phÈm cña hÖ thèng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o<br /> lµ sù mÊt c©n ®èi trong c¬ cÊu nguån nh©n lùc hiÖn nay vµ trong t−¬ng lai gÇn.<br /> Ch¼ng h¹n, ®ã lµ sù mÊt c©n ®èi theo ngµnh, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c ngµnh c«ng<br /> nghiÖp cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc, c¸c ngµnh<br /> mòi nhän vµ c¸c ngµnh mµ ta cã −u thÕ. MÊt c©n ®èi vÒ tr×nh ®é kü n¨ng ®µo t¹o<br /> còng lµ ®iÒu ®¸ng nãi. Ch¼ng h¹n, trong c«ng nghiÖp, ®ã lµ sù c©n ®èi gi÷a tû lÖ<br /> thî bËc cao, thî lµnh nghÒ, kü s−,... HÖ thèng c¸c tr−êng d¹y nghÒ so víi c¸c<br /> tr−êng ®¹i häc ®ang bÞ xem nhÑ. Trong khi rÊt cÇn thiÕt kh«i phôc vµ ph¸t triÓn<br /> chóng mét c¸ch m¹nh mÏ. Bªn c¹nh ®ã, l¹i ch−a cã mét chiÕn l−îc truyÒn th«ng<br /> m¹nh mÏ, s©u réng, ®a d¹ng trong thanh niªn vÒ c¸c ®Þnh h−íng vµ sù lùa chän<br /> nghÒ nghiÖp. Còng nh− ch−a cã nh÷ng ®Þnh h−íng vËn ®éng h−íng dÉn cô thÓ<br /> cho hä. HiÖn nay, cã c¶m t−ëng r»ng, thÕ hÖ trÎ ®ang ph¶i tù m×nh t×m ®−êng "lËp<br /> th©n, lËp nghiÖp" d−íi sù chØ ®¹o cña bµn tay v« h×nh “thÞ tr−êng lao ®éng” cßn s¬<br /> khai, thiÕu sù qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt cña nhµ n−íc.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  TrÞnh Duy Lu©n 11<br /> <br /> XÐt vÒ t−¬ng quan gi÷a sè l−îng vµ chÊt l−îng th× trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i hãa,<br /> c¬ cÊu nguån nh©n lùc kh«ng chØ xÐt trªn b×nh diÖn sè l−îng, mµ chñ yÕu lµ trªn b×nh<br /> diÖn chÊt l−îng. NhiÒu ngµnh nghÒ do ¸p dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, sè l−îng nguån<br /> nh©n lùc kh«ng t¨ng, song hiÖu qu¶ s¶n xuÊt t¨ng nhanh víi chÊt l−îng nguån nh©n<br /> lùc rÊt cao. Bªn c¹nh ®ã, trong thêi gian tr−íc m¾t, do søc Ðp cña n¹n d− thõa lao<br /> ®éng, ®«i khi chóng ta l¹i ph¶i chÊp nhËn mét sù −u tiªn cho nh÷ng ngµnh nghÒ cã<br /> kh¶ n¨ng thu hót nhiÒu lao ®éng h¬n lµ ¸p dông c«ng nghÖ cao víi mét sè Ýt lao ®éng.<br /> Häc vÊn vµ kü n¨ng lao ®éng lµ mét yªu cÇu kh«ng thÓ cã mét sím mét chiÒu.<br /> NÕu nh− thÓ chÊt, trong mét chõng mùc nµo ®ã, cã thÓ tù ®éng ®−îc n©ng cao theo<br /> ®µ t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ møc sèng, th× trÝ tuÖ, kü n¨ng, häc vÊn ph¶i ®−îc ph¸t<br /> triÓn theo nh÷ng chiÕn l−îc ®Çu t− dµi h¹n. Kh«ng thÓ cã mét nguån nh©n lùc dåi<br /> dµo vµ chÊt l−îng cao mét c¸ch ngÉu nhiªn tù nã ®Õn. Bªn c¹nh ®ã, tõ gi¸c ®é sinh<br /> häc vµ vËt thÓ cña nguån nh©n lùc, cÇn x©y dùng hÖ thèng c¸c chØ sè nh©n tr¾c häc<br /> vÒ thÓ chÊt vµ trÝ tuÖ cña con ng−êi ViÖt Nam. Trªn c¬ së ®ã theo dâi sù ph¸t triÓn<br /> chÊt l−îng c¸c nguån nh©n lùc qua tõng thêi kú vµ cã nh÷ng ®Þnh h−íng ph¸t triÓn<br /> râ rµng vµ cã chñ ®Ých nh÷ng yÕu tè nµy.<br /> b) Nghiªn cøu nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n hãa - x· héi cña con ng−êi ViÖt<br /> Nam nãi chung vµ ng−êi lao ®éng nãi riªng, t¹o c¬ së khoa häc cho<br /> c¸c chÝnh s¸ch sö dông nguån nh©n lùc hîp lý vµ hiÖu qu¶ cao.<br /> Kh«ng nªn hiÓu nguån nh©n lùc mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ m¸y mãc chØ nh− lµ<br /> mét tËp hîp (tæng sè) nh÷ng con ng−êi cã kh¶ n¨ng lao ®éng, cïng víi thÓ chÊt vµ<br /> nh÷ng kü n¨ng cña hä. Nguån nh©n lùc cßn rÊt quan träng khi cã sù liªn kÕt hä víi<br /> nhau trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, khi mµ mét tËp thÓ lao ®éng kh«ng ph¶i chØ<br /> lµ tæng sè ®¬n gi¶n nh÷ng ng−êi lao ®éng. ThÕ giíi ®ang nãi vÒ nh÷ng nguån vèn x·<br /> héi (social capital) bao hµm rÊt nhiÒu yÕu tè cña nguån nh©n lùc ®−îc nèi kÕt trong<br /> mét m¹ng l−íi c¸c quan hÖ x· héi (social network), vµ nhê vËy hä m¹nh h¬n rÊt<br /> nhiÒu so víi tæng sè c¸c c¸ nh©n ng−êi lao ®éng riªng lÎ.<br /> T−¬ng tù nh− vËy, kh«ng thÓ xem xÐt nguån nh©n lùc t¸ch rêi c¸c thÓ chÕ quy<br /> ®Þnh viÖc sö dông chóng nh− thÕ nµo, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn rµng buéc g×. Cïng mét<br /> nguån nh©n lùc, trong nh÷ng “m«i tr−êng” ho¹t ®éng kh¸c nhau sÏ ®em l¹i nh÷ng<br /> s¶n phÈm vµ c¸c hÖ lôy kh¸c nhau.<br /> §ã chÝnh lµ lý do t¹i sao l¹i cÇn ph¶i nghiªn cøu nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n hãa -<br /> x· héi cña con ng−êi ViÖt Nam nãi chung vµ cña lùc l−îng lao ®éng nãi riªng.<br /> Tõ tr−íc ®Õn nay, chóng ta th−êng nãi nhiÒu vÒ nh÷ng phÈm chÊt ®Æc tr−ng<br /> cña con ng−êi ViÖt Nam nh− cÇn cï, th«ng minh, giái chÞu ®ùng gian khæ, s¸ng t¹o,...<br /> Nh÷ng c¸i ®ã ®óng nh−ng ch−a ®ñ. Cßn nhiÒu ®Æc tr−ng v¨n hãa - x· héi kh¸c cña<br /> con ng−êi ViÖt Nam, cña ng−êi lao ®éng ViÖt Nam, tÝch cùc cã vµ tiªu cùc còng cã,<br /> mµ ch−a ®−îc kh¸m ph¸ hÕt, ch−a ®−îc kh¼ng ®Þnh vÒ mÆt thùc nghiÖm. Nh÷ng<br /> nh©n tè d©n téc häc, ®Þa v¨n hãa, ®Þa chÝnh trÞ,... chi phèi sù h×nh thµnh nh÷ng nÐt<br /> tÝnh c¸ch ng−êi ViÖt ®iÓn h×nh lµ g× ? Vµ trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i, nh÷ng ®Æc tr−ng<br /> võa nãi thóc ®Èy vµ c¶n trë viÖc thùc hiÖn ®Þnh h−íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 12 Mét sè vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ...<br /> <br /> ®Êt n−íc nh− thÕ nµo ? V× vËy rÊt cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu kü l−ìng h¬n vÒ t©m lý, ý<br /> thøc, c¸c m« thøc hµnh vi vµ øng xö, nh÷ng phÈm chÊt cè kÕt céng ®ång / nhãm hay<br /> n¨ng lùc lµm viÖc tËp thÓ, cïng nhau,.... ®Ó thÊy hÕt nh÷ng tiÒm n¨ng, thÕ m¹nh<br /> kh«ng chØ vÒ mÆt vËt chÊt mµ c¶ nh÷ng nguån lùc x· héi - v¨n hãa, nh÷ng nguån vèn<br /> x· héi cña nguån lùc kinh tÕ x· héi cùc kú quan träng nµy.<br /> Sau cïng, cã thÓ thÊy r»ng, qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa vµ sù ph¸t triÓn cña c«ng<br /> nghÖ cao th«ng qua m¹ng Internet ®ang lµm cho ranh giíi gi÷a nguån nh©n lùc<br /> trong n−íc vµ ngoµi n−íc bÞ mê ®i. Mét bé phËn nguån nh©n lùc trong n−íc ®ang<br /> ®−îc xuÊt khÈu. Mét bé phËn kh¸c cã thÓ ®ang ®−îc c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi khai<br /> th¸c t¹i chç (chÝnh thøc hoÆc kh«ng chÝnh thøc) còng nh− chóng ta còng cã thÓ khai<br /> th¸c mét phÇn nguån nh©n lùc tõ n−íc ngoµi (lùc l−îng ViÖt kiÒu). Nh− vËy trong bèi<br /> c¶nh toµn cÇu hãa, còng cÇn cã mét quan niÖm réng r·i h¬n vÒ nguån nh©n lùc t−¬ng<br /> lai ®Ó cã chiÕn l−îc sö dông qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh hiÖu qu¶ h¬n.<br /> Bªn c¹nh ®ã, c¬ chÕ kinh tÕ míi, më cöa, liªn doanh vµ chÊt l−îng nguån nh©n<br /> lùc trÎ cña ViÖt Nam ®ang tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò. Trong khi kªu gäi ®Çu t− n−íc ngoµi,<br /> chóng ta ra søc tuyªn truyÒn vÒ gi¸ lao ®éng ë n−íc ta rÎ. Nh×n dµi h¹n h¬n, liÖu ®iÒu<br /> nµy cã ph¶i lµ lîi bÊt cËp h¹i? KÕt qu¶ trong nhiÒu tr−êng hîp, ng−êi c«ng nh©n bÞ v¾t<br /> kiÖt søc trong c¸c liªn doanh, bÞ chuyªn m«n hãa thµnh mét bé phËn cña m¸y mãc, bÞ<br /> tha hãa, bÞ t−íc ®o¹t nhiÒu quyÒn lîi hîp ph¸p vµ chÝnh ®¸ng mµ kh«ng cã ng−êi b¶o<br /> vÖ. Nh÷ng sù khai th¸c ph¸t triÓn nguån nh©n lùc nh− vËy míi chØ mang tÝnh qu¸ ®é,<br /> “chiÕn thuËt” vµ kh«ng thÓ b¶o ®¶m mét sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, cã tÝnh “chiÕn l−îc”<br /> ®èi víi nguån nh©n lùc víi chÊt l−îng ngµy cµng cao trong t−¬ng lai.<br /> Râ rµng lµ trong thêi kú míi, thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nhiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i<br /> hãa, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc rÊt cÇn cã nh÷ng b−íc chuyÓn c¨n b¶n vÒ chÊt, trong<br /> ®ã viÖc nghiªn cøu nh÷ng chiÒu c¹nh x· héi vµ v¨n hãa lµ kh«ng thÓ thiÕu nh»m t¹o<br /> lËp c¬ së khoa häc cho viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch ®óng, kh¶ thi vµ cã hiÖu qu¶<br /> cao trong lÜnh vùc quan träng nµy.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />