Một thế giới nghệ thuật đầy hình ảnh về làng quê, người mẹ, dòng sông trong thơ Tế Hanh

MOT THÊ GIÔI NGHÊ THUÂT DÂY HINH ANH<br /> VÉLÀNG QUE, NGliôl ME, DÔNG SÔNG<br /> TRONG THO TÉ HANH<br /> ThS. Bach Thanh Vân<br /> Khoa Tiéng Viêt - Tritàng Bai hoc<br /> KHXH&NV- DHQGHàNôi<br /> <br /> <br /> Trong quâ trînh sang tao thd, hinb ânh ed vai trd quan trong. Nbà<br /> thd thUdng thdng qua hé thd'ng hinb ành dé biéu bien eàm xùc eùa<br /> minh. Hinb ành do vây vùa là mot ddn vi cùa mot noi dung eo y nghia<br /> thàm my khàch quan vùa là mot nhân td' dé biéu hiên càm xùc. Nbà<br /> thd Ché Lan vién tùng cho rang: "Thd là phài cd hinb ành". Cd ngUdi<br /> dà ndi: triét hoc nghl bàng y, tiëu thuyét nghl bàng nhân vat, thd nghï<br /> bàng hinb ành". [1,74]. Khi ndi vé thd. Té'Hanh kbdng trUc tié'p ndi vé<br /> hinb ành, nhUng qua thd dng, ed thé thà'y Té' Hanh là ngUdi coi trong<br /> hinb ành va co y thùe xây dUng mot thé' gidi hinb ành phong pbù de<br /> biéu bien thé' gidi càm xùc da dang eùa tâm bon dng.<br /> <br /> Bàng tri tudng tUdng va khà nâng lien tudng manh mê. Té'Hanh<br /> dâ bdc lô khà nàng tao dUng hinh ành thd sd'ng ddng. An tUdng vé mot<br /> thé gidi nghê thuât dày hinh ành da dUdc gdi ra tù tâp thd dâu tay cùa<br /> Té Hanh - tâp Nghen ngào. Càng vé sau này, khi càm xùc ngày mot<br /> phong pbù, dd'i tUdng phàn ành cùa thd ngày mot md rong, bien thUc<br /> ddi sd'ng ùa tràn vào thd, thd Té Hanh càng ed thêm nhùng hinb ành,<br /> sàc màu dudng net mdi cùa eude ddi, thé gidi hinh ành thd dng càng<br /> phong pbù da dang hdn.<br /> <br /> Trd lai vdi thd Té Hanh, ed thé thà'y net riéng trong thé' gidi hinh<br /> ành thd Té Hanh so vdi eàc nbà thd mdi cùng tbdi. Net riéng â'y, dUdc<br /> quy dinh trUde hét tù quan niêm nghê thuât chi phô'i ddi tUdng phàn<br /> ânh eùa nghê thuât. Ndi nhu Ché Lan Vién là tù eài "tang" riéng cùa<br /> moi nbà thd: "Vé vdi eài gî gàn gùi. Vé làng cù, vé vUdn xUa, vé phUdng<br /> <br /> <br /> 594<br /> Nam, vé vdi bàn tay em, bên gié'ng giât. Càm giàc thân quen, gàn gùi<br /> là eàm giàc toât ra tù t h é gidi thd anh (Té Hanh) [2,391]. Ngay tù trUde<br /> eâch mang, thd Té' Hanh dà hudng ve bien thUc, ndi nhùng eài thUe<br /> eùa ddi sd'ng, va gàn gùi thân thUdng hdn cà là que hUdng va nhùng<br /> ngUdi dân chài que hUdng dng. Va bdi thé, thé gidi bînh ành cùa thd<br /> Té Hanh là nhùng hinh ành thUe. Trong khi eàc nbà thd mdi khàc ed<br /> xu hudng su dung nhiéu hinh ành xa la hoac hinh ânh ào. Thd Dieu<br /> tàn eùa Ché Lan Vién dam dac nhùng hinh ành: so dùa, bon ma, "Bao<br /> tuy nong, nâo tràng vdi xUdng tàn", là hinh ành "Nhùng dém u toi",<br /> "nhùng chân trdi vdi vdi", nhùng "mo hoang lanh lêo", "va xUdng khd,<br /> va so ngUdi, va thit nât". Cdn thién nhién thi:<br /> Dây, nhùng thdp gdy mon vi mong dçfi<br /> Nhitng dén xita dô ndt dudi thdi gian,<br /> Nhùng ddng sông vdng lé minh trong bông toi<br /> Nhùng tUçfng Chdm là loi ri rên than.<br /> (Doc sàch - Biêu tàn)<br /> <br /> Thd Hàn Mac Tù cùng ngon ngang nhùng bînh ành ào, dang nhU<br /> "Tràng nàm sdng soài trên eành lieu; Ddi gid ddng vé dé là Idi" (Ben<br /> Un). Thàm chi cd nhùng hinb ành dén mùc ky quai:<br /> <br /> Ta nàm trong vûng tràng dém dy<br /> Sdng dây dién cuông mùa mdu ra<br /> (Say tràng)<br /> Va thd Xuân Dieu vdi Thcf thcf, Gùi hitcfng cho giô, cd thé ndi là<br /> mot thé gidi eùa nhùng hinb ành ào hoac dây Udc lé. Trong t h é gidi thd<br /> â'y, hinh ành thd Té' Hanh mang net vê riéng, khàc biêt: Nd là hinh<br /> ành thUc, khoê khoàn, dung di va nong hâu hdi thd cùa ddi sd'ng.<br /> Dudng nhu nd là nhùng mành thUe eùa ddi sd'ng bien hinh trên trang<br /> thd. Dd là khung cành làng chài lUdi trong nhùng hoat ddng nào nûe:<br /> <br /> Khi trdi trong, giô nhe, sôm mai hong<br /> Dân trai tràng bcfi thuyên di ddnh cà.<br /> ... Ngày hôm sau, on ào trén béh dô<br /> <br /> <br /> <br /> 595<br />  Khàp dân làng tdp ngp don ghe vé<br /> ... Nhùng con cd titc/i ngon thân bgc tràng.<br /> <br /> Là hinh ành ngUdi "dân chài lUdi làn da ngàm ràm nàng - Cà thân<br /> bînh nong thd vi xa xâm". Là hinh ành ngUdi me tào tàn bên Chiéc ro<br /> may "Làng le bàn tay làng le dUa; Dàp tùng mié'ng va â'm con thd. Là<br /> nhùng hinh ành nho nhd ma chî bàng sU ehiu chat, gàn bd trong tînh<br /> càm nbà thd mdi càm nhân va dUa dUdc vào thd:<br /> <br /> La tha chi roi sçfi con con<br /> Nhùng cdi kim hit, hôt nut mon<br /> Tàn tien de dành trong Ig nho<br /> Vdi lành gôi ghém mat khoanh tràn<br /> (Chiê'c rô may)<br /> ThUc ma kbdng thd, bdi nhùng bînh ành thd cùa Te Hanh dude<br /> tàm nhuân trong eàm xùc tinh té cùa nbà thd, mot tâm bon ed "khà<br /> nàng nhin thày bon sU vât": "Cành buom giUdng to nbu mành hon<br /> làng". Càng gàn bô vdi eude ddi, câi thUc va eài thd cùa eude sd'ng nhU<br /> nhùng Idp pbù sa, boi dàp thêm chat thUe va châ't thd cho t h é gidi hinh<br /> ành cùa thd Té Hanh, khién hinh ành thd Té Hanh vùa khoê khoàn,<br /> chân thUc hdn, dong thdi cùng "huyén dieu" hdn. Xdn xao trong thd<br /> dng, nhùng bînh ành mdi cùa cuôc sd'ng:<br /> <br /> Dôi hàng dào mân vây sân biéc<br /> Don giô mùa xuân thô'i Bien Bien<br /> (Dén Môc Châu)<br /> ... Nàng trUdng ta rông mênh mông<br /> Tràng lên, tràng làn vân không ra ngoài...<br /> (Nông trUdng cà phê)<br /> Trén nén bien thuc, trên cài goc thUc, bînh ành trong thd Té Hanh<br /> thUdng giù nguyên dang thûe von cd trong eude sd'ng, dUdc tao nên do<br /> eài nhin, eài càm eùa nhà thd. Dudng nhu nbà thd "bûng" dUdc nd tù<br /> eude ddi. dem "trong" nd vào nghê thuât, vào trong thd:<br /> ...Chi dun mot âm nitdc con<br /> <br /> <br /> 596<br />  Dd nghe miii vi thdm ngon dâm long<br /> Thcfm nhit vi nép à trong<br /> Nitâc xanh màu vdi nhit long ành tràng<br /> Thém nhà bay trè ngù làn<br /> Nàm nhit cà xép thàng bàng mot hàng.<br /> (Cây voi)<br /> ... Khi bd tre riu rit tiéng chim kéu<br /> Khi mat nitdc chgp chdn con cà nhày<br /> Bgn bè toi tum nàm tum bày<br /> Bay chim non bcfi loi trén sông<br /> (Nhd con sông que hi^o^ng)<br /> <br /> NhUng cuôc sông vô'n cd mudn dieu "huyén dieu" làm say dam<br /> long ngUdi; Vdi tâm bon nhay càm va tâ'm long yêu da diét cuôc ddi,<br /> thd Té Hanh khdi hoà vào câi mach dieu huyén â'y cùa cuoc ddi. Va<br /> cùng vdi nd, khà nàng lien tuông doc dào, sang tao cùa nhà thd, khién<br /> thé gidi hinh ành thd Té Hanh cd thém châ't "ào", vê dep quyé'n rù, mô<br /> ra nhùng lien tudng rang dài, dôc dào ndi ngUdi doc:<br /> <br /> ... Miia thu dà di qua con gùi Igi<br /> Mot it vàng trong nàng trong cây<br /> Mot it huôn trong nàng, trong mây...<br /> (Chd tinh à Hàng Châu)<br /> ... Khi nàng loé hàng mi qua cùa dông<br /> Khi sdng trào tôc quan dào chon von<br /> Khi mây chgp chdn an hiên dâu non<br /> Khi mita lân xanh trdi vd biéc bé<br /> (Giàc mông dieu huyén)<br /> ... Trén hoa tràng sang mot viing<br /> Ditài tràng hoa nd bùng bùng nhuy bông<br /> Hoa là tràng dâu cành cong<br /> Tràng là hoa ngU trdi trong ngdi ngdi...<br /> (Hoa ndr theo tràng)<br /> <br /> <br /> 597<br />  ... Mitdi làm, mitdi tdm thcf ngày<br /> Mât day cà nàng, hôn dây cà tràng<br /> (Giâ'c mông xuân)<br /> ... Anh nhu ngitdi bon phia mita rcfi<br /> Em bông dén va cuôc ddi hùng nàng...<br /> (Giùa anh va em)<br /> <br /> Tuy nbiên kbdng phài lue nào Té Hanh cùng thành công trong<br /> sang tao hinh ành. Mot dôi khi, "sô'ng vôi", càm xùc chUa dû do chin,<br /> Té Hanh vân vôi va dUa vào thd, nhùng hinh ành thiè'u nhuàn nhi, nô<br /> chi mang y nghIa cùu cành cho mot sU miéu ta ddn thuàn: "Que ta<br /> mùa này bien làm cà; Câ thd ngon làm thit thdm dày; Cà chuon dài tdi<br /> gàn bai tâ'c; Cà nue to bàng ba ngon tay" (Ra bien dành cà). O dd, thd<br /> Té Hanh dà tbiéù mâ't mot "ky thuât" ed bàn - Cài tao nên sU sô'ng, tao<br /> nên cd't loi eùa hinh ành thd ông ma Ché Lan Vién dà phât hiên tinh<br /> té: "Anh thoi câi tinh ngUdi vào bat giô'ng mây cày, chdm sao, tên lùa,<br /> vào câi tên sao trên trdi hay tên phô' phUdng dUdi dâ't. Làm cho nô<br /> quyên vdi tinh ngUdi, cho nd cd hon ngUdi... ù, câi hon nhU mành bon<br /> làng anh tùng viêt". [2,394]. Thd Tê' Hanh cùng cd nhùng bînh ành<br /> tUdng trUng trên cd sd sU lien tudng hài hoà cùa càm xùc. O bài thd<br /> "Dêm nay" chàng han, nhà thd su dung bînh ành ành tràng tUdng<br /> trUng cho tinh yêu cùa ngUdi con gai vdi ngUdi minh yêu mac thdi gian<br /> va thù thâeh:<br /> <br /> Dêm nay tràng Igi vdi minh<br /> Tràng thcf bat ngàt tràng tinh chcfi vcfi<br /> Suôt dêm tràng sdng em di<br /> Titàng nhit tràng sang suot ddi cùa anh.<br /> <br /> Nhùng hinh ành tUdng trUng eùa chim muông, sông, bien, hoa là<br /> cd cây cùng dUdc nhà thd vân dung khéo léo dé thé bien tinh càm, nôi<br /> long cùa nhà thd trên nhiéu mùc dô khàc nhau:<br /> <br /> Con sông tù xa khcfi tien dén<br /> Litçfn dài uyên chuyén cành tay giàng<br /> Uô'n minh nhit mûa theo chân giô<br /> Hcfi thà phông trén mat phàng bàng<br /> (Bien)<br /> <br /> 598<br />  NhUng sd trUdng eùa Tê' Hanh là à sU sang tao nhùng hinh ành<br /> eu thé: gàn gùi. Tê Hanh cd khuynh hUdng "chôp" dUng hinh ành tù<br /> mot gôe hep, hinh ành thd ông do vây thudng không mang nhùng kich<br /> cd lôn, nhùng cành hoànb tràng, toàn eành, ma thudng là nhùng hinh<br /> ành eu thé, nho ggn va dung di không ehdi gàt vé màu sàc. Dieu dd,<br /> râ't pbù hdp vdi câi "tang" càm xùc va quan niêm thàm my cùa nhà<br /> thd. Nhùng bînh ành bên "Câi gié'ng dâu làng".<br /> <br /> ...Em di gdnh nitdc, dôi vai min<br /> Dôi gdnh cong cong uô'n déo mém<br /> ... Em mue trao anh gàu nitdc màt<br /> Mat nitâc hoà dôi bông chûng minh<br /> ... Lau gigt mô hôi, dùng bên ditdng<br /> Uô'ng ngum nitâc dUng trong long non<br /> (Câi gié'ng dâu làng)<br /> <br /> Hinh ành con sông que hUdng sau ngày giài phông trô vé:<br /> <br /> ... Vân mot dong xanh mat diu dàng trôi<br /> ... Tre thita thât, ngâp tràn lau co<br /> Trong ành nàng ngà nghiéng theo chiéu giô<br /> (Trcf lai con sông que)<br /> <br /> Hinb ành "de thUdng" cùa làng que, vdi khu vUdn, vdi nê'p nhà:<br /> <br /> Cû cùng mai rôp quen mita nàng<br /> Bd ngd khêu hoài nôi van vitcfng<br /> (De thUdng)<br /> Mai tranh ra cû tdm long son<br /> (Sông Dây)<br /> ... Cành công di vào run rây dita<br /> Loi di co râm phù che vùa<br /> Ngôi nhà mai cû rêu in Idp<br /> Hé bùc rèm dcfn dd nàng mita<br /> (Vi^àn cû)<br /> <br /> 599<br />  ... ThitOng bui chuô'i hàng dùa bông toâ<br /> Cài gié'ng dâu làng, nitâc Igc nhit gUcfng<br /> (Câi chê't cùa em Ai)<br /> <br /> Cà nhùng khi eân phâc hoa nhùng eành rông lôn, Idn hdn. Té<br /> Hanh cùng vân dùng nhùng bînh ành eu thé. Vié't vé mùa thu vàng<br /> Yanta thd méng, dng tao nhùng hinh ành chi tiét eu thé:<br /> <br /> ... Cây sén màu vàng dâm<br /> Cây ditcfng mâm vàng titcfi<br /> Cây phong vàng cà tdm<br /> ... Trdi trong tàn không trung<br /> Bien làng dén xa cùng<br /> (Mùa thu Yanta)<br /> Tù dd tao nén bùc tranh nhiéu màu sàc, cd sue truyén eàm vê mot<br /> khung eành rông lôn cùa nUde Nga va râ't nhiéu nhùng hinh ành nho<br /> nhd, gàn vdi nhùng noi niém, nhùng tâm tînh cùa nhà thd:<br /> <br /> ... Gôc sân ành nâng nhit lUu luyén<br /> Dùng Igi trên chùm hoa bào mita<br /> (Hoa bâo mUa)<br /> ... Mây dây trdi, rcfi rôt nâng mong manh<br /> (Rét nàng Bân)<br /> ... Trdi màu xanh, nitôc cûng màu xanh<br /> Sçfi giô dén se ciing sçfi lieu<br /> (£m à dâu)<br /> ... Là phong do nhit moi tinh duçm lùa<br /> Hoa eue vàng nhit nôi nhd dây dUa<br /> (Bài thcf tinh à Hàng Châu)<br /> <br /> Thé gidi hinh ành trong thd Té Hanh dUde sang tao bàng tu duy<br /> nghê thuât doc dào, bàng thi phâp mang dâ'u â'n tài hoa va tinh té cua<br /> nbà thd. Chinh thé gidi hinh ành thd này dà gdp phàn thé bien phong<br /> eâch nghê thuât eùa Té Hanh tao nên vê dep va sue truyén eàm cua<br /> thd dng va ghi nhân mot dâ'u net dâm eùa thd Té Hanh trong nén thd<br /> Viêt Nam bien dai.<br /> <br /> 600<br /> TÀI LIEU THAIM KHÀO<br /> 1. Ché Lan Vién, Suy nghï vd hinh luân, NXB Van hoc, H. 1992.<br /> 2. Ché Lan Vién, Té Hanh hay thcf vd cdch mgng (Ldi bat tuyèn<br /> tâp thd Té Hanh). NXB Vân hoc, H. 1987.<br /> 3. Tràn Dinh Su, Nhùng thé gidi nghe thuât tho. NXB Giâo due,<br /> H. 1995.<br /> 4. Ma Giang Lân, Té Hanh cùa que hitcfng, Vân hoc va Tuoi tre.<br /> 5. Hà Minh Duc, TéHanh - Mot tâm hon thagiàu càm xûc. (Trang<br /> nhà vàn va tâc phàm, NXB vân hoc, H. 1971).<br /> 6. Tê' Hanh, May suy nghï vé tha. Tap chi vàn hoc, sô' 4, 1996.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 601<br />