Mức độ stress của học sinh khối 12, trường THPT quốc học, Thành phố Huế

MỨC ĐỘ STRESS CỦA HỌC SINH KHỐI 12,<br /> TRƯỜNG THPT QUỐC HỌC, THÀNH PHỐ HUẾ<br /> ĐINH THỊ HỒNG VÂN - NGUYỄN PHƯỚC CÁT TƯỜNG<br /> Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Bài báo này đề cập đến mức độ stress ở học sinh khối 12, trường<br /> THPT Quốc Học, thành phố Huế. Kết quả nghiên cứu cho thấy hầu hết học<br /> sinh khối 12 trường THPT Quốc Học đều bị stress ở mức độ cần cảnh báo.<br /> Tác nhân cơ bản gây ra stress cho học sinh khối 12 là những yếu tố liên quan<br /> đến học đường. Nhà trường, gia đình và bản thân các em cần có sự nhận<br /> thức đúng đắn về tác hại của stress âm tính để từ đó xây dựng một chế độ<br /> học tập và nghỉ ngơi khoa học, đảm bảo sức khỏe tâm sinh lý cho học sinh<br /> khối 12.<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Nhịp sống hiện đại làm cho con người trở nên năng động, nhạy bén hơn, song cũng làm<br /> cho họ luôn phải đối mặt với nhiều sức ép từ cuộc sống hiện thực và không ít người rơi<br /> vào trạng thái stress (căng thẳng). Theo Lazarus (1993), dưới góc độ tâm lý học, stress<br /> được xem như là “một trạng thái cảm xúc tiêu cực xuất hiện nhằm phản ứng lại các sự<br /> kiện được xem là đòi hỏi sự cố gắng hoặc vượt quá các nguồn lực hay khả năng ứng<br /> phó của một người” . Stress chỉ xảy ra khi chủ thế đánh giá sự kiện gây ra stress là có<br /> hại và không có khả năng ứng phó với nó. Trong trạng thái stress âm tính, những phản<br /> ứng thích nghi của con người bị rối loạn, cơ thể bị suy sụp, từ đó xuất hiện nhiều rối<br /> loạn bệnh lý.<br /> Những thay đổi về thể chất, tâm lý và xã hội, cộng thêm áp lực học tập từ phía gia đình,<br /> nhà trường và xã hội đã khiến nhiều học sinh trung học phổ thông (THPT), đặc biệt là<br /> học sinh lớp 12 nảy sinh nhiều rối nhiễu tâm lý, nhiều em ở trong trạng thái lo âu, căng<br /> thẳng. Do đó, việc tiến hành nghiên cứu mức độ stress của học sinh khối 12, trường<br /> THPT Quốc Học, thành phố Huế là một việc làm thiết thực nhằm cung cấp các số liệu<br /> và dữ kiện cụ thể cho các nhà quản lý, các nhà giáo dục, các bậc phụ huynh và chính<br /> các em học sinh, giúp họ có nhận thức đúng đắn về stress và đề ra các biện pháp phát<br /> hiện sớm, can thiệp kịp thời để các em có trạng thái tâm lý bình thường, ổn định để học<br /> tập tốt hơn.<br /> 2. PHƯƠNG PHÁP VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU<br /> Để nghiên cứu mức độ stress của học sinh, chúng tôi đã sử dụng phối hợp các phương<br /> pháp: trắc nghiệm tâm lý, điều tra bằng anket, phỏng vấn…, trong đó trắc nghiệm tâm<br /> lý là phương pháp cơ bản. Trắc nghiệm dùng để khảo sát mức độ stress trong nghiên<br /> cứu này là thang đo trạng thái phản ứng với stress của Soly-Bensabal. Trắc nghiệm này<br /> bao gồm 30 câu hỏi về “biểu hiện trạng thái phản ứng”, mỗi biểu hiện có 4 mức độ lựa<br /> chọn: “rất thường xuyên”, “thường xuyên”, “thỉnh thoảng”, “không có biểu hiện”, tùy<br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 02(14)/2010: tr. 104-110<br /> <br /> MỨC ĐỘ STRESS CỦA HỌC SINH KHỐI 12, TRƯỜNG THPT QUỐC HỌC, TP HUẾ<br /> <br /> 105<br /> <br /> theo mức độ lựa chọn, có thể đánh giá điểm số từ 1 đến 4 điểm. Theo Soly-Bensabal:<br /> nếu tổng điểm ở mức 61-90 thì đối tượng đang ở trong tình trạng đáng lo ngại (stress).<br /> Tổng số điểm càng cao thì mức độ stress càng nghiêm trọng. Chúng tôi đã sử dụng<br /> thang đo này điều tra trên 158 học sinh lớp 12 của trường THPT Quốc Học. Kết quả<br /> điều tra được xử lý bằng phần mềm SPSS phiên bản 15.0.<br /> 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 3.1. Mức độ stress của học sinh khối 12 trường THPT Quốc Học - thành phố Huế<br /> dưới các lát cắt<br /> 3.1.1. Dưới lát cắt tổng quát<br /> Kết quả khảo sát mức độ stress của học sinh khối 12 dưới lát cắt tổng quát được trình<br /> bày ở bảng sau:<br /> Bảng 1. Mức độ stress của học sinh khối 12 trường THPT Quốc Học dưới lát cắt tổng quát<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> Min<br /> <br /> Max<br /> <br /> 73,94<br /> <br /> 5,32<br /> <br /> 60<br /> <br /> 89<br /> <br /> Chú thích:<br /> <br /> Tần suất<br /> 30 -60<br /> ≥ 61<br /> 2<br /> 156<br /> <br /> X : Điểm trung bình<br /> SD: Độ lệch chuẩn<br /> Min: Giá trị nhỏ nhất<br /> Max: Giá trị lớn nhất<br /> <br /> Quan sát bảng 1 ta thấy, dưới góc độ tổng quát, trong khoảng điểm 30 – 60 chỉ có 2 em<br /> (tương ứng với 1,28%), còn lại là hơn 60 điểm (tương ứng với 98,72%). Như vậy, theo<br /> thang đánh giá của Soly-Bensabal, 98,72% học sinh khối 12, trường THPT Quốc Học<br /> Huế được điều tra đang ở trong tình trạng stress. Nghiên cứu của Larry Peach (1991) và<br /> Walker. Janet. K (1993) cũng chỉ ra rằng hầu hết học sinh cuối cấp THPT đều bị stress.<br /> Điểm trung bình chung của thang đo về phản ứng stress của học sinh khối 12 cho thấy<br /> các em đang ở trong tình trạng stress khá cao. Một số học sinh có điểm số lên đến 89,<br /> những học sinh này nếu không có biện pháp giải tỏa trạng thái căng thẳng thì có thể<br /> chuyển sang stress bệnh lý.<br /> Kết quả trên được khẳng định một lần nữa thông qua kết quả tự đánh giá của học sinh<br /> khối 12 vể tần suất xuất hiện trạng thái căng thẳng trong năm học cuối cấp. 40,5% học<br /> sinh cho rằng mình “thường xuyên” và “rất thường xuyên” rơi vào trạng thái căng<br /> thẳng, 39,2% học sinh “thỉnh thoảng” ở trong trạng thái này (xem số liệu bảng 2). Như<br /> vậy, học sinh khối 12 trường THPT Quốc Học Huế cần được cảnh báo về tình trạng sức<br /> khỏe tinh thần để tổ chức, sắp xếp chế độ học tập, nghỉ ngơi khoa học.<br /> <br /> 106<br /> <br /> ĐỊNH THỊ HỒNG VÂN - NGUYỄN PHƯỚC CÁT TƯỜNG<br /> <br /> Bảng 2. Tần suất xuất hiện trạng thái căng thẳng của học sinh khối 12 trường THPT Quốc Học<br /> Tần suất<br /> Rất thường xuyên<br /> Thường xuyên<br /> Thỉnh thoảng<br /> Hiếm khi<br /> Không có<br /> <br /> Số lượng<br /> 16<br /> 48<br /> 62<br /> 24<br /> 8<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> 10,1<br /> 30,4<br /> 39,2<br /> 15,2<br /> 5,1<br /> 3,25<br /> <br /> X (1 ≤ X ≤ 5)<br /> <br /> 3.1.2. Dưới lát cắt giới tính<br /> Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến trạng thái stress của cá nhân như tính chất của các<br /> tác nhân gây ra stress, đặc điểm nhân cách của từng người, khả năng ứng phó với khó<br /> khăn và chỗ dựa xã hội… Nhiều công trình nghiên cứu (Peach, 1991; Naughton, 1991)<br /> cho rằng nữ dễ bị stress nhiều hơn nam là do đặc điểm nhân cách riêng của từng giới.<br /> Phái nữ thường nhạy cảm, dễ xúc động, khó giữ được bình tĩnh trước những hoàn cảnh<br /> bất ổn nên khi ứng phó với khó khăn thường thiên về cách ứng phó tập trung tình cảm<br /> (emotion – focused strategies) và né tránh (avoidance) (Phạm Thị Mai Hương và các<br /> cộng sự, 2007; Barba, K., Kahloon, A., Kazmi, M., Khalid, H., Nawaz, K., Khan, N, A<br /> & Khan, S, 2004); do đó, về lâu dài những chiến lược ứng phó này không giải quyết<br /> triệt để vấn đề khó khăn. Đây có thể là một lý do khiến mức độ stress của nữ thường cao<br /> hơn nam. Tuy nhiên, ở nghiên cứu này, kết quả kiểm định t (t154 = 1,16, p > 0,05) ở<br /> bảng số liệu 3 đã chỉ ra rằng không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa học sinh<br /> nam và học sinh nữ về mức độ stress. Như vậy, có thể kết luận rằng học sinh nam và nữ<br /> ở khối 12 đều bị stress như nhau.<br /> Bảng 3. Mức độ stress của học sinh khối 12 trường THPT Quốc Học dưới lát cắt giới tính<br /> Giới<br /> tính<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 62<br /> <br /> Tần suất<br /> 30 -60<br /> ≥ 61<br /> 2<br /> <br /> 60<br /> <br /> Min<br /> <br /> Max<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> 60<br /> <br /> 89<br /> <br /> 74,55<br /> <br /> 7,05<br /> <br /> t154<br /> <br /> 1,16<br /> Nữ<br /> <br /> 96<br /> <br /> 0<br /> <br /> 96<br /> <br /> 66<br /> <br /> 82<br /> <br /> 73,54<br /> <br /> 3,79<br /> <br /> Chung<br /> <br /> 158<br /> <br /> 2<br /> <br /> 156<br /> <br /> 60<br /> <br /> 89<br /> <br /> 73,94<br /> <br /> 5,32<br /> <br /> Chú thích:<br /> <br /> t: Kiểm định sự khác biệt giữa 2 giá trị trung bình<br /> <br /> Có thể nói khó khăn lớn nhất của học sinh khối 12 là những áp lực trong học tập, thi cử.<br /> Sự nỗ lực phấn đấu để đạt được những mục tiêu đã định trong các kỳ thi tốt nghiệp<br /> THPT và Cao đẳng, Đại học ở các học sinh nam và nữ về cơ bản là như nhau, điều này<br /> đã lấn át những đặc điểm riêng của nhân cách của từng giới. Kết quả điều tra về các tác<br /> nhân gây ra stress trong nghiên cứu này cũng cho thấy tác nhân chi phối lớn nhất đến<br /> mức độ stress là những yếu tố liên quan đến học tập như: nội dung, chương trình học<br /> <br /> MỨC ĐỘ STRESS CỦA HỌC SINH KHỐI 12, TRƯỜNG THPT QUỐC HỌC, TP HUẾ<br /> <br /> 107<br /> <br /> tập; áp lực thi cử, điểm số; sự phấn đấu đạt mục tiêu trong học tập… (xem phần 3.2).<br /> Nghiên cứu của Brougham và các cộng sự (2009), Saynier (2006), Kuhn (2003),<br /> Pfeiffer (2001), Ross và các cộng sự (1999), Klonsky (1999) cũng chỉ ra không có sự<br /> khác biệt về mức độ stress liên quan đến học tập của nam và nữ học sinh, sinh viên<br /> (dẫn theo Scott , 2008)<br /> 3.1.3. Dưới lát cắt lớp chuyên và không chuyên<br /> Ở trường Quốc Học có hai loại hình lớp học cho học sinh là: lớp chuyên và lớp phổ<br /> thông (không chuyên). Về chương trình học, cả hai loại hình đều theo chương trình của<br /> Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành, song ở những lớp chuyên, thời lượng dành cho môn<br /> chuyên nhiều hơn so với các lớp không chuyên. Với sự khác biệt như vậy liệu những<br /> học sinh lớp chuyên có bị stress hơn học sinh lớp không chuyên không?<br /> Bảng 4. Mức độ stress của học sinh khối 12 trường THPT Quốc Học<br /> dưới lát cắt lớp chuyên và không chuyên<br /> Lớp<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> Chuyên<br /> <br /> 48<br /> <br /> Tần suất<br /> 30 -60<br /> ≥ 61<br /> 0<br /> <br /> 48<br /> <br /> Min<br /> <br /> Max<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> 63<br /> <br /> 89<br /> <br /> 73,21<br /> <br /> 5,51<br /> <br /> t154<br /> <br /> 1,14<br /> Không<br /> chuyên<br /> <br /> 110<br /> <br /> 2<br /> <br /> 108<br /> <br /> 60<br /> <br /> 88<br /> <br /> 74,25<br /> <br /> 5,22<br /> <br /> Chung<br /> <br /> 158<br /> <br /> 2<br /> <br /> 156<br /> <br /> 60<br /> <br /> 89<br /> <br /> 73,94<br /> <br /> 5,32<br /> <br /> Chú thích:<br /> <br /> t: Kiểm định sự khác biệt giữa 2 giá trị trung bình<br /> <br /> Kết quả kiểm định t ở bảng 4 chỉ ra rằng mức độ stress của học sinh lớp chuyên và<br /> không chuyên cũng không có sự khác biệt có ý nghĩa về mặt thống kê (t154=1,14,<br /> p>0.05). Điều này có thể giải thích tương tự như ở góc độ giới tính, tức là áp lực học tập<br /> cho hai kỳ thi tốt nghiệp THPT và Cao đẳng, Đại học là tác nhân chủ yếu gây ra stress ở<br /> tất cả học sinh. Tác nhân chủ đạo này lấn át các yếu tố khác thường được cho là chi phối<br /> đến mức độ stress như giới, khối - ngành học, hoàn cảnh gia đình…<br /> 3.2. Tác nhân gây ra stress ở học sinh khối 12 Trường THPT Quốc Học, TP Huế<br /> Kết quả ở phần 3.1 cho thấy hầu hết học sinh khối 12 Trường THPT Quốc học, thành<br /> phố Huế đều ở trong tình trạng bị stress. Vậy tác nhân nào gây ra stress ở học sinh khối<br /> 12?<br /> Trên cơ sở tìm hiểu các nghiên cứu trong và ngoài nước về tác nhân gây ra stress ở học<br /> sinh khối 12, chúng tôi đã đưa ra 3 nhóm tác nhân chính: Những vấn đề liên quan đến<br /> học đường, mối quan hệ trong gia đình và mối quan hệ với bạn bè. Kết quả được trình<br /> bày ở bảng 5:<br /> <br /> 108<br /> <br /> ĐỊNH THỊ HỒNG VÂN - NGUYỄN PHƯỚC CÁT TƯỜNG<br /> <br /> Bảng 5. Các tác nhân gây ra stress ở học sinh khối 12 Trường THPT Quốc Học<br /> Tác nhân gây ra stress<br /> Học đường<br /> Mối quan hệ gia đình<br /> Mối quan hệ bạn bè<br /> <br /> X (0≤ X ≤3)<br /> <br /> SD<br /> <br /> 2,02<br /> 1,85<br /> 1,82<br /> <br /> 0,34<br /> 0,62<br /> 0,60<br /> <br /> Quan sát số liệu ở bảng 6, ta thấy, tác nhân chính gây ra stress ở học sinh khối 12 là<br /> những vấn đề liên quan đến học đường, cụ thể là: Kiến thức nhiều và khó, bài tập nhiều,<br /> làm các bài thi, bài kiểm tra nhiều, lịch học dày đặc, phương pháp học tập của cá nhân<br /> chưa hiệu quả, giáo viên chỉ trích, phê bình ngay trước bạn bè, áp lực thi cử và điểm số,<br /> phấn đấu đạt mục tiêu đề ra…<br /> Kết quả điểm trung bình chứng tỏ những vấn đề liên quan đến học đường khiến cho học<br /> sinh khá căng thẳng. Kết quả này phù hợp và thống nhất với kết quả khảo sát stress<br /> bằng thang đo của Soly-Bensabal ở phần 3.1. Kết quả nghiên cứu của Đỗ Thị Lệ Hằng<br /> (2009) cũng đồng nhất với quan điểm này: tác nhân chính gây ra stress ở trẻ vị thành<br /> niên là vấn đề học tập.<br /> Tác nhân tiếp theo gây ra stress ở học sinh khối 12 là những vấn đề trong mối quan hệ<br /> gia đình và bạn bè. Trong mối quan hệ gia đình, những vấn đề chủ yếu khiến học sinh<br /> căng thẳng là: Bất đồng ý kiến với cha mẹ, cha mẹ yêu cầu và kì vọng nhiều, người thân<br /> trong gia đình bị ốm… Trong mối quan hệ bạn bè, những vấn đề chủ yếu khiến học sinh<br /> căng thẳng là: Bị bạn bè hiểu nhầm, cảm thấy năng lực của mình thua kém bạn bè, khó<br /> hòa đồng được với bạn bè…<br /> Kết quả phân tích hồi quy ở bảng 6 cho thấy, các nguồn (tác nhân) gây ra stress đều có<br /> quan hệ tuyến tính với mức độ stress và nó giải thích đến 60% sự biến thiên của điểm số<br /> stress, trong đó các yếu tố liên quan đến học đường giải thích đến 33,1%. Như vậy, khả<br /> năng dự báo của các nhân tố này khá cao. Kết quả này một lần nữa khẳng định yếu tố<br /> học đường là tác nhân chính gây nên stress ở học sinh khối 12.<br /> Bảng 6. Kết quả phân tích hồi quy<br /> Các tác nhân gây ra stress<br /> Học đường<br /> Mối quan hệ gia đình<br /> Mối quan hệ bạn bè<br /> Chú thích:<br /> <br /> F<br /> <br /> R2<br /> <br /> 4,991***<br /> 2,989**<br /> 2,358*<br /> <br /> 0,331<br /> 0,159<br /> 0,112<br /> <br /> F: Kiểm định quan hệ tuyến tính<br /> R2: Chỉ số dự báo<br /> ***: Kiểm định F có ý nghĩa ở mức 0,001<br /> **: Kiểm định F có ý nghĩa ở mức 0,01<br /> *: Kiểm định F có ý nghĩa ở mức 0,05<br /> <br />