Nghiên cứu biến đổi hình dạng tiểu cầu trong bệnh giảm áp cấp tính

Chia sẻ: Ni Ni | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của bài viết nhằm xác định sự biến đổi hình dạng tiểu cầu (TC) trong bệnh giảm áp (BGA) cấp tính. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu tiến cứu trên thỏ, so sánh hình ảnh TC giữa, trước và sau khi gây bệnh, quan sát hình ảnh TC dưới kính hiển vi điện tử.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu biến đổi hình dạng tiểu cầu trong bệnh giảm áp cấp tính

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 NGHIÊN CỨU BIẾN ĐỔI HÌNH DẠNG TIỂU CẦU TRONG BỆNH GIẢM ÁP CẤP TÍNH Nguy n Tùng Linh*; Đ ng Qu c B o*; Cao H ng Phúc* TÓM TẮT Mục tiêu: xác định sự biến đổi hình dạng tiểu cầu (TC) trong bệnh giảm áp (BGA) cấp tính. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu tiến cứu trên thỏ, so sánh hình ảnh TC giữa, trước và sau khi gây bệnh, quan sát hình ảnh TC dưới kính hiển vi điện tử. Kết quả: trước thí nghiệm, TC có dạng hình cầu, kích thước 0,5 - 2 µm, đứng riêng lẻ, không có xu hướng dính vào nhau, bề mặt tròn đều, hơi xù xì và không có chân giả; sau thí nghiệm, TC biến đổi hình dạng từ thuôn dài, dẹt đến thoái hóa, các tế bào có xu hướng tụ tập, dính kết vào nhau, hòa trộn với nhau không phân biệt rõ ranh giới từng tế bào, xuất hiện chân giả với kích thước 100 - 200 nm. Kết luận: có sự biến đổi hình dạng TC trong BGA cấp tính, chứng tỏ TC đã bị hoạt hóa. * Từ khóa: Bệnh giảm áp; Tiểu cầu; Biến đổi hình dạng. Study on the Shape Changes of Platelet in Decompression Sickness Summary Objectives: To discribe the shape changes of platelet in decompression sickness. Subjects and methods: The study was performed on rabbit, used the experimental study, comparing the platelet shapes between pre- and post-experiment, the platelet was observed using scanning electron microscopy. Results: Pre-experiment, platelet shape was spheroid, diameter from 0.5 2 µm, independant, not intense to stick to each other, surface was round, rugose and not have pseudopodia; post-experiment, platelet shape was transformed, from spheroid to rod, flat shape and degeneration, the platelet intensed to aggregate, sticked to each other, could not determine the border of them, pseudopodia was appeared with diameter 100 - 200 nm. Conclusion: There were shape changes of platelet in decompression sickness. It confirmed that platelet was activated at various degrees in decompression sickness. * Key words: Decompression sickness; Platelet; The changes of shape. ĐẶT VẤN ĐỀ Bệnh giảm áp cấp tính là một bệnh nghề nghiệp đặc thù của những người làm việc với áp suất cao, trong đó có thợ lặn. Cơ chế gây ra BGA cấp tính được cho là do hình thành các bóng khí trong lòng mạch máu và tổ chức [1]. Biện pháp điều trị chủ yếu là tái tăng áp nhằm làm giảm số lượng, kích thước và tiến tới mất các bóng khí này [1, 8]. Một vấn đề đặt ra, ngoài cơ chế gây tắc mạch do bóng khí còn cơ chế sinh lý bệnh nào khác góp phần làm bệnh tiến triển?. Trong điều trị BGA cấp tính, ngoài biện pháp tái tăng áp, việc sử dụng thuốc kèm theo có ý nghĩa không? Điều đó còn chưa được nghiên cứu nhiều [8]. * Học viện Quân y Ng i ph n h i (Corresponding): Cao H ng Phúc (yenlamphuc@vmmu.edu.vn) Ngày nh n bài: 27/09/2016; Ngày ph n bi n đánh giá bài báo: 19/12/2016 Ngày bài báo đ 34 c đăng: 26/12/2016 T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 Một số nghiên cứu cho thấy số lượng TC giảm trong BGA cấp tính. Một số nghiên cứu khác cũng thử thăm dò hiệu quả của các thuốc kháng TC trong BGA nhưng kết quả thu được chưa rõ ràng [8]. Vậy TC có biến đổi thực sự trong BGA cấp tính hay không và vai trò của nó có ý nghĩa gì trong cơ chế sinh lý bệnh của bệnh nhân này?. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu này nhằm: Xác định sự hoạt hóa TC trong BGA cấp tính thông qua thay đổi hình dạng TC. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tượng nghiên cứu. 08 thỏ trắng, giống New Zealand White, không phân biệt đực, cái, mỗi con có trọng lượng từ 2 - 2,5 kg. Điều kiện tuyển chọn: thỏ khỏe mạnh, không bị mắc bệnh rối loạn vận động, hô hấp và rối loạn về máu. 2. Phương pháp nghiên cứu. * Chỉ tiêu nghiên cứu: - Sự tập trung TC: các tế bào tập trung hay đứng rời rạc. - Hình dạng bên ngoài của TC: hình cầu, hình dẹt hay hình dạng khác. - Sự xuất hiện của các chân giả TC: có hay không có, nhiều hay ít, kích thước bao nhiêu nanomet. - Thoái hóa TC: có hay không có, mức độ nặng hay nhẹ. - Tỷ lệ thoái hóa TC và tỷ lệ mức độ bệnh. * Phương pháp gây BGA: Gây BGA tại Labo Áp suất, Bộ môn Y học Quân binh chủng, Học viện Quân y. Sau một số thử nghiệm, chúng tôi lựa chọn mô hình nén thỏ trong buồng tăng áp bằng không khí: 50 m x 5 giờ x 10 m/phút x 2 lần. Trong đó, 50 m là độ sâu đáy, 5 giờ là thời gian thỏ ở độ sâu đáy (50 m), 10 m/phút là tốc độ xả khí, 2 là số lần nén liên tiếp, khoảng cách giữa 2 lần là 24 giờ. * Phương pháp lấy mẫu máu: Máu được lấy từ động mạch trung tâm tai thỏ, sử dụng kim bướm 21G, chống đông bằng trinatri citrat 3,8% với tỷ lệ máu:chất chống đông là 9:1. Lấy mẫu 2 lần: lần 1 vào ngày hôm trước thí nghiệm, lần 2 vào thời điểm 30 phút tính từ khi xả khí. * Phương pháp chuẩn bị tiêu bản máu quan sát TC trên kính hiển vi điện tử: Máu được ly tâm nhẹ ở tốc độ 100 G x 5 phút. Hút 15 µl huyết tương giàu TC nhỏ vào lamen được phủ màng polylysin 0,01%. Để khô trong tủ sấy 370C, 15 phút. Cố định TC bằng cách ngâm lamen trong dung dịch glutaraldehyt 2,5% có cacodylat 0,1 M, pH = 7,2 - 7,4 trong 6 tiếng, 250C [6, 9]. Rửa mẫu bằng dung dịch cacodylat 0,1 M (5 phút/lần x 3 lần liên tiếp). Cố định lại bằng dung dịch OsO4 1% có cacodylat 0,1 M, 15 phút, 250C. Rửa bằng dung dịch cacodylat 0,1 M (5 phút/lần x 2 lần liên tiếp) [6]. Thực hiện hút nước bằng cồn ở nồng độ 500, 700, 800, 900, 1000 (5 phút/lần x 2 lần liên tiếp), phủ màng dẫn điện Au, đưa vào kính hiển vi để quan sát và mô tả. * Kính hiển vi: Sử dụng kính hiển vi điện tử quét FE SEM S4800 (Hãng Hitachi, Nhật Bản). 35 T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 1. Về hình dạng TC trước thí nghiệm. Hình 1: TC thỏ trước thí nghiệm (phóng đại 8.000 lần). Hình 2: TC thỏ trước thí nghiệm (phóng đại 11.000 lần). Thứ nhất, các tế bào TC thỏ có hình cầu, kích thước to nhỏ khác nhau, trung bình 0,5 - 2 µm. Các tế bào có kích thước khác nhau có thể do chúng là phần được tách ra từ nguyên mẫu TC, tuy nhiên, hình dạng của chúng giống nhau, đều có hình cầu. 36 Kết quả nghiên cứu của chúng tôi khác biệt so với kết quả của Allen, Mattson. Trong nghiên cứu này, TC dạng hình cầu, còn trong nghiên cứu của Allen và Mattson, ở trạng thái bình thường chủ yếu TC có dạng hình đĩa phẳng, có hoặc không có nhú gai [3, 6]. Sự khác nhau này có thể do khác biệt về loài: nghiên cứu của chúng tôi tiến hành trên thỏ, còn nghiên cứu của Allen, Mattson tiến hành trên người. Kết quả của chúng tôi tương đồng với nghiên cứu của Aikawa, Sueyasu: TC bình thường có dạng hình cầu, hình van, có hoặc không có nhú gai [2, 7], giống hình ảnh chúng tôi thu được. Thứ hai, các tế bào TC có xu hướng tách xa nhau, đứng độc lập, riêng rẽ (hình 1), không dính vào nhau. Kết quả này khá ổn định, không phụ thuộc số lượng TC thỏ cao hay thấp. Ngay cả những TC bị dồn vào một chỗ do kỹ thuật dàn tiêu bản không đều, trông có vẻ chúng dính với nhau (hình 2), nhưng thực ra các TC này chỉ đứng cạnh nhau và ranh giới từng tế bào phân biệt rõ ràng. Sự liên quan giữa 2 tế bào TC gần nhau, theo chúng tôi là do huyết tương bị đông lại khi sử dụng dung dịch cố định glutaraldehyd [6]. Thứ ba, màng TC khá toàn vẹn, có hơi xù xì nhưng về cơ bản chúng vẫn tròn đều một cách đồng nhất (hình 2). Xù xì có lẽ do huyết tương bám vào bề mặt nhưng chúng không có các xúc tu hay chân giả. Đây là một đặc điểm quan trọng của TC không hoạt hóa. Kết quả của chúng tôi tương tự kết quả của Mattson (1977), Allen (1979) và White [3, 6, 9]. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 2. Về hình dạng TC sau thí nghiệm. Sau thí nghiệm (nén trong buồng áp suất), tại thời điểm 30 phút, tiến hành lấy máu để làm tiêu bản hiển vi điện tử. Với thỏ bị chết trước 30 phút, sẽ được lấy máu ngay sau khi chết (trong vòng 1 phút) bằng cách chọc hút máu thẳng từ buồng tim, sử dụng kim bướm 18G. Hình 5: Hình ảnh TC bị biến dạng và xuất hiện chân giả sau thí nghiệm (phóng đại 25.000 lần). Hình 3: Hình ảnh TC bị biến dạng sau thí nghiệm (phóng đại 30.000 lần). Hình 6: Hình ảnh TC biến dạng, xuất hiện chân giả và thoái hóa sau thí nghiệm (phóng đại 10.000 lần). Trên kính hiển vi điện tử, chúng tôi nhận thấy TC thay đổi hình dạng rõ rệt. Hình 4: Hình ảnh xuất hiện chân giả TC sau thí nghiệm (phóng đại 20.000 lần). Đặc điểm thứ nhất: các TC có xu hướng tụ tập, đứng gần nhau (hình 3), chồng lấp lớp này với lớp khác. Thậm chí ở một số chỗ không còn rõ ranh giới từng tế bào (hình 3), có thể do tăng tính hấp dẫn giữa các tế bào TC. Kết quả của chúng tôi tương tự nghiên cứu của Lehtosalo: sau thí nghiệm BGA cấp tính, TC tăng ngưng kết với nhau [5]. 37 T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 Đặc điểm thứ hai: các tế bào TC sau thí nghiệm không còn giữ dạng hình cầu như ban đầu. Thay vào đó, chúng bị thuôn dài như bị kéo giãn (hình 3, 4) giống hình một chiếc bánh mì, đây có lẽ là biến đổi hình dạng ở mức độ nhẹ nhất trong tiến trình thay đổi hình dạng tế bào. ngưng kết, mọc chân giả xung quanh, thoái hóa tế bào chứng tỏ TC bị hoạt hóa trong BGA cấp tính. Theo Kamath (2001), TC được coi là bị hoạt hóa khi có thay đổi hình dạng tế bào [4]. Trong nghiên cứu của chúng tôi, TC có đầy đủ các đặc điểm như trên. Đặc điểm thứ ba: hầu hết các tế bào TC đều mọc chân giả (hay xúc tu) và nhiều nhú gai. Các chân giả và nhú gai đều thò ra ngoài ranh giới của tế bào, phân biệt hẳn với màng tế bào (hình 3, 4, 5). Đường kính các chân giả khoảng 100 200 nm, xu hướng dính với tế bào khác. 3. Về tỷ lệ biến đổi hình dạng TC. Kết quả này tương đồng nghiên cứu của Mattson, Allen, Lehtosalo. Mattson làm hoạt hóa một cách có chủ ý TC bằng dung dịch có chứa ADP, thấy TC có nhiều chân giả mọc ra xung quanh [6]. Lehtosalo cũng quan sát thấy nhiều chân giả xuất hiện ở TC trong BGA [5]. Đặc điểm thứ tư: TC bị thoái hóa, không còn hình cầu, thay vào đó, chúng bị méo mó, biến dạng, trở nên dẹt phẳng và thoái hóa tới mức không còn nhìn rõ hình ảnh tế bào (hình 5, 6). Hình 5 là một TC đứng riêng lẻ nhưng bị biến đổi hình dạng hoàn toàn. TC đã trở nên lồi lõm, méo mó rất dị thường, bề mặt của chúng không còn đồng nhất mà như thể bị bóp méo, xoắn vặn. Hình 6 minh họa đồng thời 3 tế bào TC bị thoái hóa ở ba mức độ khác nhau, tế bào ở dưới cùng bị thoái hóa nặng nhất tới mức trở nên dẹt như một quả trứng ốp-lết và không còn rõ ranh giới. Hình ảnh TC chúng tôi quan sát thấy tương đồng với hình ảnh của Mattson và Allen nhận thấy khi hoạt hóa TC có chủ ý [1, 6]. Hình dạng thuôn dài, tăng độ 38 Bên cạnh các mẫu có TC hoạt hóa, chúng tôi cũng thu được 2 mẫu không có TC hoạt hóa. Bảng 1: Tỷ lệ thỏ bị BGA và có TC hoạt hóa. Tình trạng mắc BGA Có mắc bệnh Không mắc Tổng Mức độ Mức độ bệnh nhẹ nặng Số lượng thỏ mắc bệnh 0 2 6 8 Số lượng thỏ có TC hoạt hóa 0 0 6 6 Cả 8 thỏ thí nghiệm đều mắc BGA với tiêu chuẩn vàng là có bóng khí trong lòng mạch. Tiến hành phẫu thuật thỏ ở phút thứ 30 sau thí nghiệm thấy, cả 8/8 con đều có bóng khí trong lòng mạch với mức độ khác nhau. Tuy nhiên, trong 8 thỏ bị mắc bệnh, số thỏ mắc bệnh nặng/nhẹ có tỷ lệ khác nhau: 2/8 con mắc bệnh thể nhẹ và 6/8 con mắc bệnh thể nặng theo tiêu chuẩn phân loại Anh, Mỹ [1, 8]. Đây là điều có thể xảy ra, vì mỗi thỏ có đặc điểm sinh học khác nhau và khả năng mắc bệnh phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác ngoài độ sâu lặn, thời gian nén khí [1].