Nghiên cứu mối liên quan giữa nồng độ homocystein với vitamin B12 và axít folic huyết tương ở bệnh nhân nhồi máu não

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> NGHIÊN CỨU MỐI LIÊN QU N GIỮ NỒNG ĐỘ HOMOCYSTEIN<br /> VỚI VIT MIN B12 VÀ XÍT FOLIC HUYẾT TƢƠNG<br /> Ở BỆNH NHÂN NHỒI MÁU NÃO<br /> Nguyễn Văn Tuấn*; Nguyễn Minh Hiện*; Phạm Văn Trân*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá nguy cơ đột quỵ nhồi máu não (NMN) của tăng nồng độ homocystein<br /> (Hcy) máu. Nghiên cứu mối tương quan giữa nồng độ Hcy với vitamin B12 và axít folic huyết<br /> tương ở bệnh nhân (BN) đột quỵ NMN. Phương pháp: nghiên cứu bệnh chứng trên 136 BN<br /> NMN, tuổi trung bình: 65,6 10,33; tỷ lệ đột quỵ NMN nam/nữ = 1,89. Nhóm chứng gồm 136<br /> ngư i lớn không bị đột quỵ não, các yếu tố nguy cơ (YTNC) tương đương với nhóm bệnh. Kết<br /> quả: nồng độ Hcy huyết tương (> 15 mol/l) ở nhóm bệnh (42,6%) tăng cao hơn nhóm chứng<br /> (19,9%), p < 0,0001; tỷ suất chênh OR = 3,0 (95%CI: 1,75 - 5,16). Với đi m cắt Hcy > 14 mol/l, OR<br /> = 2,6 (95%CI: 1,57 - 4,31) với p < 0,001. Có sự tương quan nghịch mức độ yếu giữa nồng độ<br /> Hcy và axít folic máu theo phương trình tuyến tính: y = 17,293 - 0,266.x; r = -0,282 và p < 0,01;<br /> không có sự tương quan giữa nồng độ Hcy với vitamin B12 trong đột quỵ NMN. Kết luận: tăng<br /> Hcy huyết tương > 14 mol/l là YTNC độc lập của đột quỵ NMN. Có mối tương quan nghịch<br /> mức yếu giữa tăng nồng độ Hcy với giảm axít folic huyết tương; không có mối tương quan giữa<br /> nồng độ Hcy với vitamin B12 huyết tương trong đột quỵ NMN.<br /> * Từ khóa: Nhồi máu não; Homocystein; Axít folic; Vitamin B12.<br /> <br /> The Correlation between Plasma Homocysteine Levels with<br /> Vitamin B12 and Folic Acid Levels in Patients with Cerebral Infartion<br /> Summary<br /> Objectives: To assess the risk of ischemic stroke due to an increasing in blood homocysteine<br /> (Hcy) concentrations and to find out the relationship between plasma Hcy level and folic acid<br /> and vitamin B12 levels in these patients. Methods: A case-control study included 136 patients<br /> with ischemic stroke, mean age ranged from 65.6 ± 10.33 years old, male/female ratio was 1.89.<br /> The control group was comprised of 136 adults without stroke. Risk factors were equivalent to<br /> the study groups. Results: In the study group, an increasing plasma Hcy concentrations (> 15<br /> μmol) was found in 42.6%, higher than the control group (19.9%), with p < 0.0001; odds ratio = 3.0<br /> (95%CI: 1.75 - 5.16). If the cutting point Hcy was greater than 14 μmol/l, OR = 2.6 (95%CI: 1.57<br /> to 4.31), with p < 0.001. There was a weak negative correlation between Hcy concentrations and<br /> folic acid blood under linear equation: y = 17.293 - 0,266.x; r = -0.282 and p < 0.01;<br /> * Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Văn Tuấn (bstuanvqy103@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 29/03/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 26/05/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 27/05/2016<br /> <br /> 113<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> Plasma Hcy concentrations greater than 14 μmol are independent risk factors of ischemic stroke.<br /> There was a weak negative correlation between increasing levels of Hcy and a reduction in<br /> plasma folic axít levels. There is no relationship between Hcy and vitamin B12 concentrations in<br /> ischemic stroke.<br /> * Key words: Ischemic stroke; Homocysteine; Folic acid; Vitamin B12.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Homocystein được xác định là một<br /> YTNC của bệnh tim mạch và đột quỵ<br /> não. Trong chu trình chuy n hóa Hcy,<br /> vitamin B12, vitamin B6 và axít folic đóng<br /> vai tr là những coenzym đ x c tác<br /> enzym tham gia vào chuỗi phản ứng hóa<br /> dáng Hcy. Hcy thoái dáng thành cystein,<br /> trong đó vitamin B6 là coenzym của men<br /> x c tác CBS; hoặc thoái dáng thành<br /> methionin, trong đó, axít folic là coenzym<br /> của enzym THF, còn vitamin B12 là<br /> <br /> coenzym của men MS. Tăng nồng độ<br /> Hcy máu chiếm tới 2/3 số trư ng hợp<br /> liên quan đến thiếu hụt vitamin B12, B6<br /> và axít folic [8, 9].<br /> Tại Việt Nam, ít có nghiên cứu v nồng<br /> độ Hcy và mối liên quan với 3 vitamin<br /> nhóm B trên. Chúng tôi tiến hành nghiên<br /> cứu đ tài này nhằm: Đánh giá nguy cơ<br /> đột quỵ NMN của tăng nồng độ Hcy máu.<br /> Nghiên cứu mối liên quan giữa nồng độ<br /> Hcy với vitamin 12 và axít folic huyết<br /> tương ở N đột quỵ NMN.<br /> <br /> Sơ đồ chuyển hóa Hcy ở gan [5].<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> * Nhóm bệnh: 136 BN lần đầu tiên bị<br /> đột quỵ NMN, mắc bệnh trong 2 tuần đầu<br /> 114<br /> <br /> của bệnh. Đi u trị nội trú tại Khoa Đột quỵ,<br /> Bệnh viện Quân y 103 từ 2 - 2014 đến 10<br /> - 2015.<br /> - Tiêu chuẩn lựa chọn: theo tiêu chu n<br /> lâm sàng của Tổ chức Y tế Thế giới<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> (1989). Cận lâm sàng dựa vào hình ảnh<br /> cắt lớp vi tính có hình ảnh NMN.<br /> - Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> + Bệnh lý gây tăng nồng độ Hcy máu<br /> như ung thư, bệnh vảy nến nặng, suy<br /> giáp, suy gan, ghép tạng, suy thận mạn.<br /> Bệnh tim mạch: nhồi máu cơ tim, thi u<br /> năng động mạch vành, tắc động mạch<br /> ngoại vi, phình bóc tách động mạch...<br /> + BN đang sử dụng một số thuốc<br /> chống động kinh, vitamin nhóm B và<br /> chống ung thư.<br /> * Nhóm chứng: 136 ngư i > 30 tuổi<br /> không bị đột quỵ não, bệnh mạch vành,<br /> động mạch ngoại vi và suy thận. Chọn<br /> những ngư i tăng huyết áp, đái tháo<br /> đư ng, rối loạn lipid máu và cả những<br /> ngư i không có bệnh tim mạch tương<br /> ứng với nhóm bệnh. BN đi u trị tại Khoa<br /> <br /> Tim mạch, Khoa Nội tiết và khám sức<br /> kh e tại Khoa Khám bệnh, Bệnh viện<br /> Quân y 103.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu phân tích bệnh-chứng và<br /> mô tả cắt ngang. Thống kê và phân tích<br /> số liệu trên phần m m thống kê SPSS.<br /> 18.0; Epi.info 3.2.4.<br /> Định lượng nồng độ Hcy huyết tương<br /> l c đói theo k thuật mi n dịch đo độ đục.<br /> Chạy trên máy AU 400 - Beckman Coulter<br /> (Olympus, Nhật Bản, 2007) tại Khoa Sinh<br /> hoá, Bệnh viện Quân y 103. Tăng Hcy<br /> máu khi nồng độ > 15 µmol/l.<br /> Định lượng vitamin B12 và axít folic<br /> huyết tương bằng phương pháp mi n<br /> dịch, chạy máy tự động Beckman Coulter,<br /> Olympus (model Access 2, Nhật Bản) tại<br /> Khoa Sinh hóa, Bệnh viện Quân y 103.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điể<br /> <br /> phân ố về tuổi và giới tính.<br /> <br /> ảng 1: So sánh tuổi của 2 nhóm nghiên cứu.<br /> Tuổi<br /> <br /> Nh<br /> <br /> nh (n = 136)<br /> <br /> Nh<br /> <br /> chứng (n = 136)<br /> p<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> < 50<br /> <br /> 7<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 9<br /> <br /> 6,6<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 50 - 59<br /> <br /> 31<br /> <br /> 22,8<br /> <br /> 34<br /> <br /> 25,0<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 60 - 69<br /> <br /> 51<br /> <br /> 37,5<br /> <br /> 50<br /> <br /> 36,8<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 70 - 79<br /> <br /> 33<br /> <br /> 24,3<br /> <br /> 31<br /> <br /> 22,8<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> ≥ 80<br /> <br /> 14<br /> <br /> 10,3<br /> <br /> 12<br /> <br /> 8,8<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 65,66 ± 10,30<br /> <br /> 64,26 ± 10,53<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Tuổi trung bình của nhóm bệnh là 65,66 10,30; không có khác biệt giữa nhóm<br /> nghiên cứu và nhóm chứng v tuổi. Nhóm tuổi 60 - 69 chiếm tỷ lệ cao nhất (37,5%);<br /> nhóm 50 - 79 tuổi chiếm đa số (84,6%).<br /> Tỷ lệ đột quỵ não ở nam cao hơn nữ (nam/nữ = 1,89); không có sự khác biệt v giới<br /> giữa nhóm bệnh và nhóm nghiên cứu.<br /> 115<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> 2. Nồng độ Hc , axít fo ic và vita in B12 hu ết tƣơng.<br /> ảng 2: Nồng độ Hcy (μmol/l) huyết tương của 2 nhóm nghiên cứu.<br /> Nh<br /> nh<br /> (n = 136)<br /> <br /> Nh<br /> chứng<br /> (n = 136)<br /> <br /> p<br /> <br /> Chung hai giới<br /> <br /> 14,95 ± 4,73<br /> <br /> 12,25 ± 4,34<br /> <br /> 0,000<br /> <br /> Nam (1)<br /> <br /> (n = 89)<br /> 15,45 ± 4,65<br /> <br /> (n = 82)<br /> 12,84 ± 3,80<br /> <br /> 0,000<br /> <br /> Nữ (2)<br /> <br /> (n = 47)<br /> 14,05 ± 4,79<br /> <br /> (n = 54)<br /> 11,35 ± 4,95<br /> <br /> 0,0065<br /> <br /> 0,09<br /> <br /> 0,0034<br /> <br /> Giới tính<br /> <br /> p1.2<br /> <br /> Nồng độ Hcy trung bình ở nhóm<br /> nghiên cứu là 14,95 ± 4,73 µmol/l, cao<br /> hơn nhi u so với nhóm chứng (12,25 ±<br /> 4,34 µmol/l), khác biệt có ý nghĩa thống<br /> kê (p < 0,0001). Nồng độ axít folic ở<br /> nhóm nghiên cứu (8,74 ± 4,95 ng/ml) thấp<br /> hơn nhóm chứng (13,02 ± 6,18 ng/ml) có<br /> ý nghĩa thống kê p < 0,0001.<br /> Theo Nguy n Đức Hoàng (2005), nồng<br /> độ Hcy máu trung bình ở nhóm BN ĐQN<br /> (17,27 ± 7,48 mol/l) cao hơn nhóm<br /> chứng (10,79 ± 2,73 mol/l) (p < 0,001)<br /> [1]. Theo Cao Phi Phong (2005), mức Hcy<br /> trong nhóm bệnh cao hơn nhóm chứng<br /> (13,28 ± 5,59 so với 9,67 ± 3,07 µmol/l<br /> <br /> với p < 0,01) [2]. Moghaddasi và CS<br /> (2010) nghiên cứu trên 80 BN đột quỵ<br /> NMN và 60 BN nhóm chứng ở Iran, kết quả:<br /> nồng độ Hcy nhóm ĐQN là 21,1<br /> 9,8<br /> μmol/l, nhóm chứng 13,5 3,2 μmol/l [4].<br /> Như vậy, nghiên cứu của ch ng tôi phù<br /> hợp với kết quả của các tác giả trên; nhóm<br /> BN đột quỵ não có nồng độ Hcy cao hơn<br /> nhóm chứng có ý nghĩa thống kê. Tuy<br /> nhiên ở các nghiên cứu khác nhau, nồng<br /> độ Hcy c ng khác nhau. Sự khác biệt ở<br /> đây có th do đặc đi m dịch t ở các<br /> vùng và nước khác nhau, do độ tuổi của<br /> nghiên cứu khác nhau và do tiêu chu n<br /> ph ng thí nghiệm khác nhau.<br /> <br /> ảng 3: Nồng độ axít folic (ng/l) huyết tương của 2 nhóm nghiên cứu.<br /> Nh<br /> nh<br /> (n = 136)<br /> <br /> Nh<br /> chứng<br /> (n = 136)<br /> <br /> p<br /> <br /> Chung hai giới<br /> <br /> 8,74 ± 4,95<br /> <br /> 13,0 ± 6,18<br /> <br /> 0,000<br /> <br /> Nam (1)<br /> <br /> (n = 89)<br /> 7,96 ± 4,65<br /> <br /> (n = 82)<br /> 12,98 ± 6,14<br /> <br /> 0,000<br /> <br /> Nữ (2)<br /> <br /> (n = 47)<br /> 10,21 ± 5,2<br /> <br /> (n = 54)<br /> 13,09 ± 6,29<br /> <br /> 0,014<br /> <br /> 0,0053<br /> <br /> 0,85<br /> <br /> Giới tính<br /> <br /> p1.2<br /> <br /> Nồng độ axít folic của nhóm bệnh là<br /> 8,74 ± 4,95 ng/l, thấp hơn nhi u so với<br /> nhóm chứng (13,0 ± 6,18 ng/l), p < 0,0001.<br /> 116<br /> <br /> Trong nhóm bệnh, nồng độ axít folic của<br /> nam (7,96 ± 4,65 ng/l) thấp hơn của nữ<br /> (10,21 ± 5,2 ng/l), p < 0,01. Lim HS và Heo<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> YR (2002) nghiên cứu nồng độ Hcy, axít<br /> folic và vitamin B12 huyết tương trên ngư i<br /> lớn Hàn Quốc. Nồng độ axít folic nam (6,47<br /> ± 3,06 ng/ml) thấp hơn nữ (7,96 ± 3,55<br /> <br /> ng/ml) có ý nghĩa thống kê với p < 0,01.<br /> Nồng độ vitamin B12 ở nam (537,0 ± 222,0<br /> g/ml) thấp hơn nữ giới (664,1 ± 309,8<br /> pg/ml) có ý nghĩa thống kê với p < 0,01 [6].<br /> <br /> ảng 4: Nồng độ vitamin B12 (pg/ml) huyết tương của 2 nhóm nghiên cứu.<br /> Nh<br /> <br /> Giới tính<br /> Chung hai giới<br /> Nam (1)<br /> Nữ (2)<br /> <br /> nh<br /> <br /> Nh<br /> <br /> chứng<br /> <br /> Chỉ số p<br /> <br /> (n = 136)<br /> <br /> (n = 136)<br /> <br /> 542,72 ± 357,75<br /> <br /> 587,98 ± 297,39<br /> <br /> (n = 89)<br /> <br /> (n = 82)<br /> <br /> 553,02 ± 375,58<br /> <br /> 579,79 ± 300,72<br /> <br /> (n = 47)<br /> <br /> (n = 54)<br /> <br /> 523,21 ± 324,29<br /> <br /> 600,42 ± 294,61<br /> <br /> 0,93<br /> <br /> 0,517<br /> <br /> p1.2<br /> <br /> 0,257<br /> 0,609<br /> <br /> 0,212<br /> <br /> Nồng độ vitamin B12 trung bình và phân nhóm tuổi ở nhóm bệnh và nhóm chứng<br /> khác nhau không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Nồng độ vitamin B12 theo giới ở<br /> nhóm bệnh và chứng tương đương nhau.<br /> 3. Ngu cơ NMN do tăng nồng độ Hc hu ết tƣơng.<br /> ảng 5: Nguy cơ NMN với mức tăng Hcy huyết tương.<br /> Nhóm b nh<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> <br /> (n = 136)<br /> <br /> (n = 136)<br /> <br /> > 15 µmol/l<br /> <br /> 58 (42,6%)<br /> <br /> 27 (19,9%)<br /> <br /> ≤ 15 mol/l<br /> <br /> 78<br /> <br /> 109<br /> <br /> > 14 µmol/l<br /> <br /> 67 (49,1%)<br /> <br /> 37 (27,2%)<br /> <br /> ≤ 14 mol/l<br /> <br /> 69<br /> <br /> 99<br /> <br /> Điểm cắt Hcy<br /> <br /> Nhóm nghiên cứu có 42,6% BN phơi<br /> nhi m nồng độ Hcy huyết tương > 15<br /> mol/l cao hơn nhóm chứng (19,9%),<br /> khác biệt có ý nghĩa thống kê với p <<br /> 0,0001 và tỷ suất chênh OR = 3,0 với<br /> khoảng tin cậy 95%CI: 1,75 - 5,16. Với<br /> đi m cắt Hcy tăng > 14 mol/l, có 49,2%<br /> tăng Hcy ở nhóm bệnh và 27,2% tăng ở<br /> nhóm chứng, với OR = 2,6 và p < 0,001.<br /> <br /> p<br /> <br /> OR<br /> <br /> 95%CI<br /> <br /> Chi-square<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> 3,0<br /> <br /> 1,75 - 5,16<br /> <br /> 16,44<br /> <br /> 0,0003<br /> <br /> 2,60<br /> <br /> 1,57 - 4,31<br /> <br /> 14,01<br /> <br /> Theo Nguy n Đức Hoàng (2005), nồng<br /> độ Hcy máu càng tăng, tỷ suất chênh<br /> nguy cơ ĐQN càng cao (p < 0,001). Chọn<br /> đi m cắt tăng Hcy > 15 μmol/l thì OR =<br /> 11,8 với p < 0,001 [1]. Theo Cao Phi<br /> Phong (2005), tỷ suất chênh của Hcy ><br /> 15 μmol/l là 5,29. Tác giả kết luận tăng<br /> Hcy mức độ vừa là YTNC độc lập của đột<br /> quy NMN [2]. Theo Jyrki K. Virtanena và<br /> 117<br /> <br />