Nghiên cứu thành phần, tính chất và hướng sử dụng hạt cây Sở

T¹p chÝ Hãa häc, T. 38, sè 3, Tr. 55 - 57, 2000<br /> <br /> <br /> Nghiªn cøu thµnh phÇn, tÝnh chÊt vµ h íng sö dông<br /> h¹t c©y Së<br /> §Õn Tßa so¹n 15-12-1999<br /> Hå S¬n L©m1, Lª ThÞ Hßa1, Ph¹m Thanh H 1,<br /> NguyÔn Ngäc H¹nh2, NguyÔn Quang Trung2<br /> 1<br /> Ph©n viÖn Khoa häc vËt liÖu t¹i Th)nh phè Hå ChÝ Minh<br /> 2<br /> ViÖn C«ng nghÖ Hãa häc Th)nh phè Hå ChÝ Minh<br /> <br /> <br /> Summary<br /> Vietnamese "Camellia oleifera. Abel" or "Camellia Sansanqua Thunb." was investigated.<br /> Their composition was analysed and using are discused. The sansanqua seed have about 30-35%<br /> sansanqua oils, 25 - 30% Bait and 45-50% Husk. The fatty acid profiles showed an Unsaturated<br /> fatty acid content of 61.36% C18-compound. The iodine value and the saponification number<br /> were: 80.35 - 80.75 and 190.50 - 196.50. The acide value was 0.935. The predominant saponin in<br /> the Bait content of 28.84% with Rf = 0.55; Rf = 0.63 and Rf = 0.68 in silicagel 60F 525 Merk. The<br /> Husk was investigated to the Materials.<br /> <br /> <br /> I - Më ®Çu Së cã s¶n l îng cao v æn ®Þnh khi ® îc 20 n¨m<br /> trë ®i. C©y cã thÓ sèng h ng tr¨m n¨m v cã kh¶<br /> 1. §Æc ®iÓm c©y Së n¨ng t¸i sinh chåi m¹nh, nªn cã thÓ ®èn bá<br /> nh÷ng c©y gi ®Ó t¹o h×nh thÊp c©y, dÔ thu h¸i.<br /> Tªn th êng gäi: Së, DÇu chÌ, M¾c x dÇu,<br /> ViÖc t¹o gièng, trång rÊt dÔ d ng v thuËn tiÖn<br /> Tr hoa mai....<br /> nªn kh¶ n¨ng t¨ng diÖn tÝch c©y Së kh«ng gÆp<br /> Tªn khoa häc: Camellia oleifera. Abel, hay khã kh¨n. §Êt ®Ó trång Së thÝch hîp nhÊt l ®Êt<br /> cßn gäi l Camellia Sansanqua. Thunb. thuéc ®á bazan, ®Êt do ®¸ v«i phong hãa, hoÆc ®Êt cã<br /> hä dÇu chÌ (Theaceae) [1, 2]. kh¶ n¨ng gi÷ Èm, tho¸t n íc nhanh v cã nhiÒu<br /> C©y Së cã nhiÒu ë vïng nhiÖt ®íi v ¸ nhiÖt ¸nh s¸ng mÆt trêi.<br /> ®íi ch©u ¸: Trung Quèc, ViÖt Nam, Ên §é, 2. Gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y Së<br /> L o, MiÕn §iÖn v NhËt B¶n. ë ViÖt Nam, c©y 1. Gç Së: Cøng, dÎo, ® îc dïng l m n«ng<br /> së cã nhiÒu ë vïng miÒn nói phÝa b¾c: L¹ng cô hoÆc ®å dïng trong gia ®×nh.<br /> S¬n, Cao B»ng, H Giang, Tuyªn Quang v<br /> vïng trung du nh VÜnh Phó, Hßa B×nh, H T©y 2. L¸ v vá c©y: cã nhiÒu chÊt tanin th êng<br /> hoÆc vïng miÒn trung nh Thanh Hãa, NghÖ dïng trong c«ng nghÖ thuéc da hay s¶n xuÊt c¸c<br /> An, H TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ, Thõa hãa phÈm kh¸c.<br /> Thiªn.... 3. H¹t Së: H¹t kh« chøa dÇu bÐo, m u v ng,<br /> C©y Së thuéc lo¹i th©n gç nhá, cao tõ 4 - 12 trong suèt, cã mïi th¬m nhÑ. Träng l îng nh©n<br /> m, c nh xï x× m u x¸m, l¸ quanh n¨m tèt, trong h¹t chiÕm tõ 50 - 55%. H m l îng dÇu<br /> kh«ng bÞ kh« ch¸y v o mïa n¾ng nªn thÝch hîp trong nh©n tõ 30 ®Õn 35%. DÇu h¹t së ® îc<br /> viÖc trång rõng phñ xanh ®Êt trèng nåi nói träc. dïng réng rji trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt chÊt<br /> Sau khi trång 6 - 10 n¨m, Së ra hoa v cho qu¶. tÈy röa, chÊt hãa dÎo, mùc in, hoÆc s¶n xuÊt b¬<br /> <br /> 55<br /> thùc vËt. ë mét sè n¬i, nh©n d©n dïng l m dÇu 1. Nghiªn cøu dÇu h¹t së<br /> ¨n thay mì. Tr íc khi chän h íng chÕ biÕn v øng<br /> Nh vËy, xÐt vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ, to n bé dông, cÇn ph¶i biÕt tÝnh chÊt hãa lý v th nh<br /> c©y së ®Òu cã Ých v cã thÓ chÕ biÕn ®Ó sö dông, phÇn cña dÇu. Chóng t«i ®j lÊy mÉu h¹t së ë H<br /> ®Æc biÖt ®èi víi h¹t së. To n bé s¶n phÈm cña Giang, t¸ch nh©n khái vá kh« b»ng ph ¬ng<br /> h¹t së gåm cã (tÝnh theo 100 kg h¹t): ph¸p thñ c«ng, sau ®ã chiÕt dÇu trong nh©n<br /> + DÇu t ¬ng nh©n: 30 - 35% b»ng ete dÇu má. Sau khi ®uæi hÕt ete dÇu má<br /> trong ch©n kh«ng, ®em ph©n tÝch b»ng SKK v<br /> + B¶ sau khi Ðp dÇu: 25 - 30% khèi phæ [3 - 5]. C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch ® îc thÓ<br /> + Vá h¹t: 45 - 50% hiÖn trong b¶ng sau:<br /> <br /> II - PhÇn thùc nghiÖm<br /> <br /> STT C¸c chØ sè Sè liÖu thùc nghiÖm<br /> 1 Tû träng (35oC) 0,9225<br /> o<br /> 2 ChØ sè chiÕt quang (35 C) 1,7950<br /> 3 ChØ sè iot 80,35-80,75<br /> 4 ChØ sè x phßng 190,50-196,50<br /> 5 ChØ sè axit 0,935<br /> 6 Th nh phÇn hãa häc:<br /> + Axit octanoic (C8H16O2) 3,67 (ma.%)<br /> + Axit decanoic (C10H20O2) 2,42 -<br /> + Axit dodecanoic (C12H20O2) 14,65 -<br /> + Axit tetradecanoic (C14H28O2) 4,69 -<br /> + Axit hexadecanoic (C16H32O2) 10,54 -<br /> + Axit 9-octadecenoic (C18H34O2) 61,36 -<br /> + Axit octadecanoic (CH18H36O2) 2,67 -<br /> <br /> Th nh phÇn v tÝnh chÊt cña dÇu së ho n saponin tr íc khi sö dông v o môc ®Ých l m<br /> to n gièng dÇu l¹c, ngo¹i trõ mét l îng saponin thøc ¨n gia sóc. Víi th nh phÇn N, P, K theo tû<br /> g©y ®éc nÕu ¨n nhiÒu. V× vËy cã thÓ chÕ biÕn lÖ N : P : K = 1,75 : 0,51 : 1,65, kh« së cã thÓ<br /> dÇu së ®Ó l m dÇu ¨n víi c«ng nghÖ cã kh©u chÕ biÕn th nh thøc ¨n gia sóc víi chÊt l îng.<br /> tinh chÕ v khö saponin [6]. Theo h íng n y, Chóng t«i ®j tiÕn h nh kh¶o s¸t th nh phÇn hãa<br /> dÇu h¹t së cã thÓ chÕ biÕn th nh: häc cña c¸c hîp chÊt h÷u c¬ cã trong kh« së [6<br /> + DÇu ¨n - 8]. KÕt qu¶ nh sau:<br /> + B¬ thùc vËt (Margarin, Shortening) - §èi víi sterol, khi dïng thuèc thö<br /> Sakowski cho m u n©u ®á, hay thuèc thö<br /> + S¶n xuÊt chÊt tÈy röa (x phßng) tõ phÕ Liebermann cho m u xanh nh¹t, nªn cã thÓ kÕt<br /> th¶i cña hai s¶n phÈm nãi trªn. luËn cã mét h m l îng ®¸ng kÓ Sterol.<br /> 2. Nghiªn cøu b¶n sau khi Ðp dÇu (kh« së) - §èi víi tanin, khi dïng thuèc thö l<br /> Kh« së, sau khi Ðp dÇu cßn mét l îng ®éc Pb(AcO)2 cho tña m u v ng, khi dïng thuèc thö<br /> tè d¹ng saponin nªn ph¶i cã c«ng ®o¹n trÝch ly FeCl3 cho tña m u ®en, cã thÓ kÕt luËn sù hiÖn<br /> diÖn cña tanin trong bj kh« së.<br /> 56<br />  - §èi víi flavonid, khi dïng thuèc thö l nhau tõ vá cña h¹t së trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn<br /> NH3, dung dÞch chuyÓn sang m u v ng ®Ëm, khi dÇu. Mét v i th«ng sè vÒ vËt liÖu nãi trªn nh<br /> dïng shibata thÊy xuÊt hiÖn v¸ng m u hång, sau:<br /> hoÆc khi dïng H2SO4 ®Ëm ®Æc, thÊy cã m u ®á KÝch th íc tÊm Ðp: 1 m × 1 m × 0,01 m<br /> xuÊt hiÖn, chøng tá sù hiÖn diÖn cña flavonoid. Khèi l îng vá, kg: 16 (70%)<br /> - §èi víi gluco, khi thö b»ng Molish thÊy cã<br /> m u tÝm c¸ch sen nh¹t chuyÓn sang m u ®á, Khèi l îng keo v chÊt ®én, kg: 7 (30%)<br /> hay khi dïng Baljet thÊy xuÊt hiÖn m u v ng Nh vËy, tõ 5.500 tÊn vá, nÕu s¶n xuÊt tÊm<br /> cam ®Ëm, chøng tá sù cã mÆt cña gluco. Ðp cã kÝch th íc 1 m × 1 m × 0,01 m, ta cã<br /> - §èi víi alkaloit kh«ng thÊy xuÊt hiÖn khi 343.750 m2 s¶n phÈm. Gi¸ th nh cña 1 m2 lo¹i<br /> thö b»ng Mayer, Bouchadat hay Dragendoff. s¶n phÈm n y (1 m × 1 m × 0,01 m) chØ kho¶ng<br /> - §èi víi h m l îng protein, ® îc ®Þnh 15-17 ngh×n ®ång ViÖt Nam.<br /> l îng b»ng ph ¬ng ph¸p Kendan [6]. Khi ch a §Æc tÝnh cña lo¹i s¶n phÈm n y l s¶n phÈm<br /> trÝch ly Saponin l 11,29%, cßn khi ®j lo¹i chÞu nhiÖt ®é, m a n¾ng, cã tÝnh uèn dÎo, kh«ng<br /> Saponin l 17,29%. bÞ tr ¬ng në khi ng©m trong n íc, kh«ng bÞ mèi<br /> - §èi víi Saponin, h m l îng tæng lªn ®Õn män ph¸ ho¹i.<br /> 28,84% so víi träng l îng kh« b¶. Khi x¸c ®Þnh<br /> b»ng s¾c ký b¶n máng trªn b¶ng silicagel 60F KÕt luËn<br /> 542 Merk, trong hÖ dung m«i khai triÓn BuOH :<br /> EtOH : H2O (1 : 1 : 1) [9 - 11], chóng t«i nhËn To n bé c©y së cã thÓ chÕ biÕn th nh c¸c<br /> ® îc 3 vÕt m u gåm v ng (Rf = 0,68), tÝm (Rf = s¶n phÈm cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao theo tõng nhãm<br /> 0,63), xanh ®en (Rf = 0,55). ViÖc x¸c ®Þnh cÊu sau:<br /> tróc c¸c lo¹i Saponin n y sÏ tiÕn h nh trong thêi + DÇu ¨n, b¬ thùc vËt (Margarin,<br /> gian tíi. Do Saponin l mét chÊt ®éc, nªn ®Ó sö Shorterning) tõ dÇu cña h¹t<br /> dông kh« b¶ l m thøc ¨n gia sóc, chóng t«i ®j + V¸n Ðp (tõ vá h¹t v gç c©y së)<br /> göi mÉu ®Õn Tr êng §¹i häc Y-D îc Tp. Hå<br /> ChÝ Minh ®Ó x¸c ®Þnh ®éc tÝnh. KÕt qu¶ cho + ChÊt tÈy röa (tõ phÕ th¶i chÕ biÕn dÇu)<br /> thÊy, khi ch a lo¹i Saponin, víi liÒu 3 gam/kg, + Thøc ¨n gia sóc, Saponin (tõ b¶ kh« së)<br /> tû lÖ chuét chÕt l 23%. Khi ®j lo¹i Saponin, víi Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng c©y së l mét ®Æc<br /> liÒu thö 4,5 gam/kg, kh«ng thÊy cã chuét chÕt, s¶n quý cña n íc ta. §Ó chÕ biÕn th nh h ng<br /> chøng tá Saponin ®j ® îc lo¹i ho n to n khái hãa cho tiªu dïng trong n íc v xuÊt khÈu,<br /> kh« b¶ Së, cã thÓ dïng l m thøc ¨n gia sóc. còng nh gãp phÇn phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói<br /> 3. Nghiªn cøu sö dông vá h¹t së träc, chóng ta cÇn kiÓm tra gièng, quy ho¹ch<br /> ph©n vïng, th©m canh trång trät v cã chÝnh<br /> Vá h¹t së chiÕm trªn 50% träng l îng h¹t. s¸ch, gi¸ c¶ khuyÕn khÝch thÝch ®¸ng. §Æc biÖt<br /> Trong h¹t th êng cã mét h m l îng nhá dÇu cÇn cã m« h×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn h ng hãa tõ<br /> nªn khi ®èt, cã nhiÒu khãi. Cã thÓ dïng ®Ó ®èt c©y Së ®Ó l m chç dùa cho nh©n d©n trång v<br /> thay cñi, nh ng nh vËy sÏ g©y « nhiÔm kh«ng ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng c©y Së.<br /> khÝ v kÐm hiÖu qu¶ kinh tÕ.<br /> NÕu trung b×nh 1 n¨m cã thÓ chÕ biÕn T i liÖu tham kh¶o<br /> 10.000 tÊn h¹t së, ta cã kho¶ng 5.500 tÊn vá<br /> ph¶i bá ®i. ViÖc ®èt bá sÏ l m cho kh«ng khÝ bÞ 1. §ç TÊt Lîi. Nh÷ng c©y thuèc v vÞ thuèc<br /> « nhiÔm, nÕu t ng tr÷, ph¶i cÇn mét diÖn tÝch rÊt ViÖt Nam. NXB Khoa häc v Kü thuËt, H<br /> lín ®Ó chøa. Néi (1997).<br /> §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò n y còng nh n©ng cao 2. Ph¹m V¨n Nguyªn. Nh÷ng c©y cã dÇu bÐo<br /> hiÖu qu¶ sö dông cña h¹t së, chóng t«i ®j ë ViÖt Nam. NXB Khoa häc v Kü thuËt,<br /> nghiªn cøu chÊt phèi trén v keo phï hîp ®Ó t¹o H Néi (1981).<br /> ra c¸c tÊm v¸ch cã kÝch th íc, ®é d y kh¸c<br /> <br /> 57<br /> 3. Hå S¬n L©m v céng sù. T¹p chÝ Khoa häc<br /> v C«ng nghÖ, T. 34, sè 1 (1996).<br /> 4. Hå S¬n L©m v céng sù. T¹p chÝ Khoa häc<br /> (Xem tiÕp trang 54)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 58<br />  v C«ng nghÖ, T. 37, sè 2 (1999). 8. Chu Ph¹m Ngäc S¬n. DÇu má trong ®êi<br /> 5. Hå S¬n L©m v céng sù. T¹p chÝ Hãa häc, sèng v s¶n xuÊt. NXB Tp. Hå ChÝ Minh<br /> T. 37, sè 3 (1999). (1983).<br /> 6. Ng« V¨n Thu. Hãa häc Saponin. Khoa 9. Yoskikawa et al. Chim. Pharm. Bull. 44,<br /> D îc, Tr êng §¹i häc Y-D îc, Tp. Hå ChÝ 1899-1907 (1996).<br /> Minh (1990). 10. Yoskikawa et al. Chim. Pharm. Bull. 42,<br /> 7. NguyÔn V¨n § n, NguyÔn ViÕt Tùu. 1357-1359 (1994).<br /> Ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu hãa häc c©y thuèc. 11. Yoskikawa et al. Chim. Pharm. Bull. 40,<br /> NXB Y Häc H Néi (1985). 1779-1782 (1992).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 59<br /> 60<br />