Người bị hại trong tố tụng hình sự Việt Nam: tiếp cận dựa trên quyền

ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù viÖt nam...<br /> <br /> <br /> NG¦êI BÞ H¹I TRONG Tè TôNG H×NH Sù VIÖT NAM:<br /> TIÕP CËN DùA TR£N QUYÒN<br /> <br /> ®inh thÞ mai *<br /> <br /> Tãm t¾t: TiÕp cËn dùa trªn quyÒn lµ mét ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn míi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn<br /> thÕ giíi tõ nh÷ng n¨m 1990. ë ViÖt Nam, ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn míi nµy còng ®· ®­îc c¸c nhµ<br /> nghiªn cøu ¸p dông trong thêi gian gÇn ®©y, nhÊt lµ trong c¸c nghiªn cøu vÒ quyÒn con ng­êi, ph¸t<br /> triÓn con ng­êi. Bµi viÕt nµy t×m hiÓu vÒ ng­êi bÞ h¹i, quyÒn cña ng­êi bÞ h¹i (NBH) dùa trªn ph­¬ng<br /> ph¸p tiÕp cËn dùa trªn quyÒn, víi hy väng gîi më mét c¸i nh×n míi trong tiÕp cËn nghiªn cøu vÒ ng­êi<br /> bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù (TTHS) ViÖt Nam.<br /> Tõ khãa: QuyÒn con ng­êi; ng­êi bÞ h¹i; quyÒn cña ng­êi bÞ h¹i; nghÜa vô thùc thi quyÒn; c¬ chÕ<br /> ®¶m b¶o quyÒn.<br /> <br /> 1. TiÕp cËn dùa trªn quyÒn lµ g×? quan t©m thÝch ®¸ng (vµ t­¬ng ®­¬ng) tíi:<br /> TiÕp cËn dùa trªn quyÒn (hay cßn gäi lµ quyÒn cña NBH lµ g× (kh¸i niÖm quyÒn),<br /> tiÕp cËn nghiªn cøu dùa trªn c¬ së quyÒn, chñ thÓ cña quyÒn, nghÜa vô thùc hiÖn<br /> tiÕng Anh: Human Rights Based Approach, quyÒn, vµ qui tr×nh, c¸ch thøc lµm sao ®Ó<br /> viÕt t¾t: HRBA) lµ mét ph­¬ng ph¸p tiÕp NBH thùc thi ®­îc trªn thùc tÕ nh÷ng<br /> cËn nghiªn cøu míi. Trªn thÕ giíi, ph­¬ng quyÒn ®ã (c¬ chÕ thùc hiÖn quyÒn).(*)<br /> ph¸p nµy lÇn ®Çu tiªn ®Ò cËp vµ kh¼ng ¦u ®iÓm cña c¸ch tiÕp cËn dùa trªn<br /> ®Þnh lîi thÕ tiÕp cËn trong nghiªn cøu tõ quyÒn lµ chØ râ ®­îc chñ thÓ mang quyÒn,<br /> nh÷ng n¨m 1990(1). B¸o c¸o cña ViÖn chñ thÓ cã nghÜa vô thùc thi quyÒn. Víi<br /> Nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn (ODI) ®Þnh c¸ch tiÕp cËn th«ng th­êng, c¸c ph©n tÝch<br /> nghÜa, vÒ môc tiªu ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn chØ nªu râ ®­îc chñ thÓ mang quyÒn cã<br /> dùa trªn c¬ së quyÒn con ng­êi (cßn gäi lµ nh÷ng quyÒn g×, qui ®Þnh t¹i ®©u, nh­ thÕ<br /> ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn quyÒn hay nµo, nh­ng l¹i kh«ng chØ râ ®­îc c¬ quan<br /> tiÕp cËn dùa trªn quyÒn) “coi träng viÖc nµo, ai lµ ng­êi cã nghÜa vô ph¶i ®¶m b¶o<br /> t«n träng vµ ®¶m b¶o c¸c quyÒn con thùc thi nh÷ng quyÒn ®ã. Bëi quyÒn lµ mèi<br /> ng­êi”(2). VÒ c¸ch thøc, ph­¬ng ph¸p tiÕp quan hÖ gi÷a mét c¸ nh©n (hoÆc mét nhãm<br /> cËn dùa trªn quyÒn lµ ph­¬ng ph¸p tiÕp c¸ nh©n) ®­îc yªu cÇu chÝnh ®¸ng ®èi víi<br /> cËn trong ®ã dµnh sù quan t©m nh­ nhau, c¸ nh©n (hoÆc nhãm c¸ nh©n) kh¸c cã<br /> gi÷a mét bªn lµ néi dung ho¹t ®éng vµ nghÜa vô hoÆc tr¸ch nhiÖm liªn quan tíi<br /> mét bªn lµ c¸ch thøc thùc hiÖn c¸c ho¹t yªu cÇu ®ã. Do vËy, nÕu kh«ng tiÕp cËn<br /> ®éng ®ã.<br /> Theo ®ã, nghiªn cøu vÒ NBH trong tè (*)<br /> ThS. NCS Khoa LuËt, Phã Tr­ëng phßng Phßng<br /> tông h×nh sù ViÖt Nam theo c¸ch tiÕp cËn Qu¶n lý khoa häc Häc viÖn Khoa häc x· héi.<br /> (1)<br /> Xem: GS.TS. Vâ Kh¸nh Vinh, QuyÒn con ng­êi, tiÕp<br /> dùa trªn quyÒn lµ c¸ch tiÕp cËn trong ®ã cËn liªn ngµnh vµ ®a ngµnh khoa häc x· héi, S¸ch<br /> kh«ng chØ quan t©m tíi môc tiªu NBH lµ chuyªn kh¶o, Nxb. Khoa häc x· héi, 2010, tr.55, 56.<br /> (2)<br /> The Overseas Development Institute (ODI), What can<br /> ai (kh¸i niÖm NBH), NBH cã nh÷ng quyÒn<br /> we do with a Right-Based Approach to Development?<br /> g× (®Þa vÞ ph¸p lý cña NBH) mµ cßn ph¶i ODI Briefing Paper, London, 1999.<br /> <br /> <br /> 16 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />  ®inh thÞ mai<br /> <br /> ph©n tÝch vÒ phÝa tr¸ch nhiÖm cña bªn liªn vµ ®a ngµnh khoa häc x· héi kh¸c(3).<br /> quan lµ c¬ quan tiÕn hµnh tè tông, ng­êi 2. Ng­êi bÞ h¹i, ph©n lo¹i ng­êi bÞ<br /> tiÕn hµnh tè tông trong viÖc cã nghÜa vô vµ h¹i dùa trªn quyÒn<br /> tr¸ch nhiÖm nh­ thÕ nµo, nh»m ®¶m b¶o 2.1. Kh¸i niÖm ng­êi bÞ h¹i<br /> thùc thi quyÒn cña NBH th× c¸c quyÒn cña §Ó cã sù nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ thèng<br /> NBH chØ cã gi¸ trÞ trªn giÊy (®­îc qui ®Þnh) nhÊt vÒ kh¸i niÖm ng­êi bÞ h¹i vµ hiÓu râ<br /> mµ kh«ng cã gi¸ trÞ thùc. h¬n sù kh¸c nhau gi÷a ph­¬ng ph¸p tiÕp<br /> CÇn kh¼ng ®Þnh, tiÕp cËn nghiªn cøu cËn dùa trªn quyÒn víi c¸c ph­¬ng ph¸p<br /> dùa trªn quyÒn kh«ng ph¶i lµ mét khoa tiÕp cËn kh¸c, chóng t«i so s¸nh kh¸i niÖm<br /> häc mµ chØ lµ mét h­íng tiÕp cËn nghiªn NBH d­íi c¸c c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau<br /> cøu míi. H­íng tiÕp cËn nghiªn cøu nµy gåm: d­íi gãc ®é ng«n ng÷, d­íi gãc ®é<br /> cã thÓ sö dông trong c¸c ngµnh khoa häc luËt häc so s¸nh, d­íi gãc ®é luËt h×nh sù,<br /> x· héi vµ nh©n v¨n, trong ®ã cã luËt häc. luËt tè tông h×nh sù (truyÒn thèng), vµ<br /> Nh­ vËy, nÕu diÔn ®¹t mét c¸ch ®Çy ®ñ, tiÕp cËn dùa trªn quyÒn.<br /> bµi viÕt nµy ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu vÒ 2.1.1. TiÕp cËn d­íi gãc ®é ng«n ng÷,<br /> NBH d­íi gãc ®é ngµnh LuËt H×nh sù vµ NBH ®­îc hiÓu lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i do sù<br /> LuËt Tè tông h×nh sù, theo h­íng tiÕp cËn t¸c ®éng tiªu cùc cña sù viÖc, hµnh vi hoÆc<br /> dùa trªn quyÒn (kh¸c víi nghiªn cøu vÒ bÊt kú sù t¸c ®éng nµo kh¸c. Tõ ®iÓn tiÕng<br /> ng­êi bÞ h¹i, ngµnh QuyÒn con ng­êi hoÆc ViÖt ®Þnh nghÜa NBH lµ ng­êi, tæ chøc g¸nh<br /> c¸c ngµnh khoa häc kh¸c). chÞu hËu qu¶ tõ bªn ngoµi ®­a ®Õn(4). Theo<br /> So s¸nh ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn c¸ch hiÓu nµy, kh¸i niÖm NBH ®­îc hiÓu<br /> quyÒn vµ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn nghiªn theo nghÜa réng, ®ång nghÜa víi kh¸i niÖm<br /> cøu truyÒn thèng vÒ ng­êi bÞ h¹i trong n¹n nh©n, vµ dïng ®Ó chØ c¶ c¸ nh©n (con<br /> TTHS cho thÊy: ng­êi) vµ tæ chøc – nh÷ng ®èi t­îng ph¶i<br /> + Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn cña ngµnh g¸nh chÞu thiÖt h¹i tõ bªn ngoµi ®­a ®Õn.<br /> LuËt H×nh sù vµ LuËt Tè tông h×nh sù Nh­ vËy, ng«n ng÷ häc coi kh¸i niÖm<br /> truyÒn thèng nghiªn cøu: Kh¸i niÖm NBH; NBH ®ång nghÜa víi kh¸i niÖm n¹n nh©n,<br /> §Æc ®iÓm cña NBH; Ph©n lo¹i NBH; §Þa ®ång thêi kh«ng ph©n biÖt nguån g©y ra<br /> vÞ ph¸p lý cña ng­êi bÞ h¹i (ng­êi bÞ h¹i thiÖt h¹i (thiÖt h¹i cã thÓ do hµnh vi cña<br /> cã quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý g×? Qui con ng­êi g©y ra, cã thÓ do t¸c ®éng cña<br /> ®Þnh ë ®©u? Néi dung cña c¸c qui ®Þnh ®ã thiªn tai, cã thÓ lµ do hËu qu¶ cña mét sù<br /> nh­ thÕ nµo?). viÖc, hiÖn t­îng...), kh«ng ph©n biÖt ®ã lµ<br /> + Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn ngµnh LuËt Tè thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n, thÓ chÊt hay tinh<br /> tông h×nh sù dùa trªn quyÒn nghiªn cøu: thÇn, uy tÝn, danh dù... Møc ®é thiÖt h¹i<br /> Kh¸i niÖm NBH; Ph©n lo¹i NBH; Kh¸i niÖm còng kh«ng ®­îc ®Þnh l­îng hay giíi h¹n.<br /> quyÒn cña NBH; Chñ thÓ quyÒn; NghÜa vô<br /> thùc thi quyÒn; C¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn. (3)<br /> Xem: GS.TS. Vâ Kh¸nh Vinh, QuyÒn con ng­êi, tiÕp<br /> Tuy nhiªn, ngoµi h­íng tiÕp cËn dùa cËn liªn ngµnh vµ ®a ngµnh khoa häc x· héi, S¸ch<br /> chuyªn kh¶o, Nxb. Khoa häc x· héi, 2010; vµ GS.TS.<br /> trªn quyÒn, vµ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn luËt Vâ Kh¸nh Vinh QuyÒn con ng­êi, tiÕp cËn liªn ngµnh<br /> häc truyÒn thèng, cßn cã c¸c ph­¬ng ph¸p vµ ®a ngµnh luËt häc, S¸ch chuyªn kh¶o, Nxb. Khoa<br /> häc x· héi, 2011.<br /> nghiªn cøu liªn ngµnh vµ ®a ngµnh luËt (4)<br /> §¹i tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb. V¨n hãa - Th«ng tin,<br /> häc, ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngµnh HN. 2007, tr.1165.<br /> <br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 17<br /> ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù viÖt nam...<br /> <br /> 2.1.2. TiÕp cËn d­íi gãc ®é luËt häc so C¸ch tiÕp cËn truyÒn thèng th­êng<br /> s¸nh, cho thÊy, ph¸p luËt cña c¸c n­íc ph©n lo¹i ng­êi bÞ h¹i thµnh c¸c nhãm<br /> kh«ng cã sù thèng nhÊt trong viÖc sö dông kh¸c nhau, dùa vµo 3 tiªu chÝ sau: (1) dùa<br /> thuËt ng÷ NBH. C¸c n­íc theo hÖ thèng vµo yÕu tè chñ thÓ, NBH ®­îc ph©n thµnh:<br /> luËt Common Law nh­ Anh, Mü, Canada, NBH lµ c¸ nh©n vµ NBH lµ ph¸p nh©n; (2)<br /> óc... sö dông thuËt ng÷ “n¹n nh©n” dùa vµo ®é tuæi vµ sù ph¸t triÓn vÒ nhËn<br /> (victims), hÖ thèng ph¸p luËt cña c¸c n­íc thøc, NBH ®­îc ph©n thµnh: NBH lµ<br /> thuéc hÖ thèng luËt Civil Law nh­ §øc, ng­êi ®· thµnh niªn vµ cã n¨ng lùc TNHS;<br /> Ph¸p, Liªn bang Nga hoÆc hÖ thèng ph¸p NBH lµ ng­êi ch­a thµnh niªn hoÆc cã<br /> luËt cña ViÖt Nam dïng thuËt ng÷ “NBH”. nh­îc ®iÓm vÒ t©m thÇn hoÆc thÓ chÊt. (3)<br /> Bªn c¹nh ®ã, ph¸p luËt h×nh sù Trung dùa c¬ chÕ t¸c ®éng cña hµnh vi ph¹m téi<br /> Quèc dïng thuËt ng÷ “ng­êi tè c¸o”(5). ®Õn NBH, ph©n lo¹i thµnh: NBH trùc tiÕp,<br /> Ngoµi ra, NBH cßn ®­îc gäi lµ “bÞ h¹i”, NBH gi¸n tiÕp.(5)<br /> “ng­êi bÞ thiÖt h¹i”, “n¹n nh©n” hoÆc thËm Kh¸c víi c¸ch tiÕp cËn ph©n lo¹i truyÒn<br /> chÝ lµ “d©n sù nguyªn c¸o” (NBH trong tè thèng, tiÕp cËn dùa trªn quyÒn ph©n lo¹i<br /> tông d©n sù). NBH dùa trªn 2 tiªu chÝ c¬ b¶n sau:<br /> 2.1.3. TiÕp cËn d­íi gãc ®é luËt h×nh sù 2. 2.1. C¨n cø vµo quyÒn n¨ng tè tông<br /> vµ luËt tè tông h×nh sù (truyÒn thèng), cña NBH, ph©n lo¹i thµnh NBH thµnh 2<br /> kh¸i niÖm NBH ®­îc sö dông phæ biÕn: nhãm: Nhãm 1: NBH cã quyÒn yªu cÇu<br /> Ng­êi bÞ h¹i lµ ng­êi bÞ thiÖt h¹i vÒ thÓ khëi tè; Nhãm 2: NBH kh«ng cã quyÒn yªu<br /> chÊt, tinh thÇn hoÆc tµi s¶n do téi ph¹m cÇu khëi tè VAHS.<br /> g©y ra. Tr­êng hîp bÞ thiÖt h¹i do vi ph¹m - NBH cã quyÒn yªu cÇu khëi tè vô ¸n<br /> hµnh chÝnh hoÆc vi ph¹m ph¸p luËt d©n h×nh sù lµ NBH trong c¸c vô ¸n vÒ c¸c téi<br /> sù g©y ra th× th«ng th­êng kh«ng gäi lµ ph¹m ®­îc qui ®Þnh t¹i Kho¶n 1 c¸c ®iÒu<br /> “ng­êi bÞ h¹i” mµ dïng kh¸i niÖm “ng­êi 104, 105, 106, 108, 109, 111, 113, 121, 122,<br /> bÞ thiÖt h¹i”. 131 vµ 171 cña Bé LuËt h×nh sù.<br /> 2.1.4. TiÕp cËn dùa trªn quyÒn, kh¼ng - NBH kh«ng cã quyÒn yªu cÇu khëi tè<br /> ®Þnh NBH lµ mét chñ thÓ cña quan hÖ vô ¸n h×nh sù lµ nh÷ng NBH cßn l¹i.<br /> ph¸p luËt h×nh sù, quan hÖ ph¸p luËt tè 2.2.2. C¨n cø vµo ý chÝ cña NBH trong<br /> tông h×nh sù. V× vËy, kh¸i niÖm NBH lu«n viÖc tham gia vµo qu¸ tr×nh TTHS, ph©n<br /> g¾n liÒn víi quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý lo¹i thµnh 3 lo¹i (3 nhãm) gåm: NBH chñ<br /> cña NBH. Víi ph­¬ng ch©m, “coi träng ®éng, NBH thô ®éng vµ NBH kh«ng tham<br /> viÖc t«n träng vµ ®¶m b¶o c¸c quyÒn con gia vµo qu¸ tr×nh TTHS.<br /> ng­êi lµ môc tiªu cña ph¸t triÓn”(6), - Nhãm 1: NBH chñ ®éng.<br /> chóng t«i tiÕp cËn nghiªn cøu kh¸i niÖm Hä lµ NBH chñ ®éng vµ cã nguyÖn väng<br /> ng­êi bÞ h¹i dùa trªn quyÒn nh­ sau: muèn tham gia vµo qu¸ tr×nh TTHS ®Ó ®ßi<br /> Ng­êi bÞ h¹i lµ ng­êi bÞ téi ph¹m g©y l¹i c«ng lý, ®ßi båi th­êng thiÖt h¹i cho<br /> thiÖt h¹i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn, tµi s¶n vµ cã<br /> c¸c quyÒn, nghÜa vô ph¸p lý ®­îc b¶o ®¶m (5)<br /> Lª TiÕn Ch©u, ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù,<br /> thùc hiÖn theo qui ®Þnh cña LuËt H×nh sù vµ T¹p chÝ Khoa häc ph¸p lý, sè 1 (38)/ 2007.<br /> (6)<br /> LuËt Tè tông h×nh sù ViÖt Nam. The Overseas Development Institute (ODI), What can<br /> we do with a Right-Based Approach to Development?<br /> 2.2. Ph©n lo¹i ng­êi bÞ h¹i dùa trªn quyÒn ODI Briefing Paper, London, 1999.<br /> <br /> <br /> 18 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />  ®inh thÞ mai<br /> <br /> m×nh. Hä th­êng lµ ng­êi chñ ®éng khai + Tr­êng hîp 2: NBH kh«ng muèn<br /> b¸o vÒ hµnh vi ph¹m téi, cã ®¬n yªu cÇu tham gia tè tông v× sî ph¶i thùc hiÖn<br /> khëi tè vô ¸n vµ tÝch cùc tham gia vµo qu¸ nhiÒu nghÜa vô mµ quyÒn lîi th× kh«ng<br /> tr×nh cung cÊp chøng cø buéc téi. C¸c tµi ch¾c ch¾n lµ ®­îc b¶o ®¶m.<br /> liÖu n­íc ngoµi th­êng dïng thuËt ng÷ Tr­êng hîp nµy th­êng gÆp trong c¸c<br /> “report – victim” (NBH cã khai b¸o vÒ hµnh VAHS vÒ c¸c téi: cè ý g©y th­¬ng tÝch, l¹m<br /> vi ph¹m téi) ®Ó chØ nhãm ng­êi nµy. dông tÝn nhiÖm chiÕm ®o¹t tµi s¶n. T©m lý<br /> - Nhãm 2: NBH thô ®éng. cña NBH trong c¸c vô ¸n ®­îc kh¶o s¸t t¹i<br /> Nghiªn cøu thùc tiÔn thùc hiÖn quyÒn c¸c hå s¬ vÒ c¸c téi trªn ph¶n ¸nh t×nh<br /> cña NBH trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tr¹ng chung lµ NBH rÊt muèn che dÊu téi<br /> VAHS, theo c¸ch tiÕp cËn lÊy viÖc thùc ph¹m vµ “tù tháa thuËn”, th­¬ng l­îng víi<br /> hiÖn quyÒn cña NBH lµm th­íc ®o, t¸c gi¶ ng­êi ph¹m téi. NÕu ph¶i tham gia tè tông,<br /> kh¶o s¸t thÊy thùc tÕ ë ViÖt Nam cã mét NBH rÊt miÔn c­ìng v× nÕu “ng­êi g©y ra<br /> nhãm NBH cã thÓ gäi tªn lµ “NBH thô thiÖt h¹i” lµ bÞ can, bÞ c¸o kh«ng bÞ khëi tè<br /> ®éng”. Hä ®¹i diÖn cho tr­êng hîp khi cã vµ kh«ng bÞ tuyªn ¸n tï giam th× NBH cßn<br /> téi ph¹m xÈy ra, v× nh÷ng lý do kh¸c cã c¬ héi ®­îc lÊy l¹i tµi s¶n. Ng­îc l¹i bÞ<br /> nhau, hä kh«ng muèn tham gia tè tông víi can, bÞ c¸o ®· bÞ tï giam th× coi nh­ “®· ®i<br /> t­ c¸ch lµ NBH. Nãi c¸ch kh¸c, hä tõ chèi tï lµ hÕt nî” hoÆc còng kh«ng cßn kh¶<br /> kh«ng muèn tham gia tè tông víi t­ c¸ch n¨ng ®Ó tr¶ nî hoÆc ®Òn bï.<br /> lµ NBH. Vµ lóc nµy, ®èi víi NBH thô + Tr­êng hîp 3: NBH kiªn quyÕt tõ chèi<br /> ®éng, viÖc tham gia tè tông lµ do nghÜa vô t­ c¸ch tè tông lµ NBH, hä kh«ng muèn<br /> chø kh«ng ph¶i ®Ó thùc hiÖn quyÒn. thõa nhËn m×nh lµ NBH.<br /> Qua kh¶o s¸t, cã thÓ kh¸i qu¸t cã mét sè §©y lµ tr­êng hîp Ýt gÆp, nh­ng cã xu<br /> lo¹i NBH thô ®éng nh­ sau: h­íng xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu, th­êng<br /> + Tr­êng hîp 1: NBH kh«ng muèn tè lµ trong c¸c vô ¸n l¹m dông tÝn nhiÖm hoÆc<br /> gi¸c téi ph¹m. lõa ®¶o chiÕm ®o¹t tµi s¶n. VÝ dô, vô ¸n<br /> Tr­êng hîp nµy th­êng gÆp ®èi víi c¸c TrÇn Ph­íc Toµn ph¹m téi lõa ®¶o chiÕm<br /> téi ph¹m mµ ng­êi ph¹m téi vµ NBH cã ®o¹t tµi s¶n. Sè tiÒn Toµn chiÕm ®o¹t gÇn<br /> quan hÖ gia ®×nh, huyÕt thèng hoÆc rµng 7 tØ ®ång cña Ban Gi¶i phßng mÆt b»ng<br /> buéc vÒ mÆt t×nh c¶m (th­êng gÆp ë c¸c QuËn 10 ®­îc göi t¹i Sacombank. Toµn ®·<br /> VAHS vÒ: c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n dïng thñ ®o¹n gi¶ ch÷ ký cña Tr­ëng ban<br /> nh©n vµ gia ®×nh, nh­: c­ìng Ðp kÕt h«n Ban Gi¶i phãng mÆt b»ng QuËn 10 ®Ó rót<br /> hoÆc c¶n trë h«n nh©n tù nguyÖn, tiÕn bé; sè tiÒn cña Ban Gi¶i phãng mÆt b»ng<br /> vi ph¹m chÕ ®é mét vî, mét chång; tæ chøc QuËn 10 göi t¹i Ng©n hµng Sacombank.<br /> t¶o h«n, t¹o t¶o h«n; téi ®¨ng ký kÕt h«n VËy, Toµn chiÕm ®o¹t tiÒn cña ai? cña<br /> tr¸i ph¸p luËt; téi lo¹n lu©n; téi ng­îc ®·i Sacombank hay cña Ban Gi¶i phãng mÆt<br /> hoÆc hµnh h¹ «ng bµ, cha mÑ, vî cång, b»ng QuËn 10? Ai ®­îc x¸c ®Þnh lµ NBH<br /> con, ch¸u, ng­êi cã c«ng nu«i d­ìng m×nh trong vô ¸n nµy tøc lµ ®øng tr­íc nguy c¬<br /> vµ téi tõ chèi hoÆc trèn tr¸nh nghÜa vô cÊp bÞ mÊt gÇn 7 tØ ®ång. HoÆc vô ¸n NguyÔn<br /> d­ìng hoÆc c¸ biÖt cßn gÆp ë c¸c téi hiÕp TuÊn Anh (nguyªn Phã G§ Chi nh¸nh<br /> d©m; c­ìng d©m; giao cÊu víi trÎ em; d©m Vµng Agribank Hµ §«ng) ph¹m téi “L¹m<br /> « víi trÎ em). dông chøc vô, quyÒn h¹n chiÕm ®o¹t tµi<br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 19<br /> ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù viÖt nam...<br /> <br /> s¶n” víi sè vµng t­¬ng øng h¬n 6,4 tØ bÞ c¸o ®· khai hä thùc hiÖn hµnh vi c­íp<br /> ®ång. NBH ®­îc x¸c ®Þnh trong tr­êng giËt tµi s¶n tæng céng kho¶ng 2500 vô<br /> hîp nµy lµ 6 c¸ nh©n göi vµng hay lµ Tæng nh­ng chØ bÞ ®­a ra xÐt xö kho¶ng gÇn<br /> C«ng ty Vµng Agribank ViÖt Nam? Râ 1200 vô, cßn l¹i kho¶ng 1300 vô kh«ng bÞ<br /> rµng khi c¬ quan tiÕn hµnh tè tông x¸c ®­a ra xÐt xö. MÆc dï bÞ can khai râ ®Þa<br /> ®Þnh t­ c¸ch NBH ®ång nghÜa víi viÖc c¸ ®iÓm, thêi gian thùc hiÖn ph¹m téi nh­ng<br /> nh©n, tæ chøc ®ã sÏ ®øng tr­íc nguy c¬ bÞ C¬ quan ®iÒu tra kh«ng t×m thÊy ng­êi bÞ<br /> mÊt tr¾ng tµi s¶n do bÞ c¸o gÇn nh­ ®· h¹i vµ ng­êi bÞ h¹i còng kh«ng ®Õn tr×nh<br /> mÊt hÕt kh¶ n¨ng chi tr¶ v× ph¶i chÊp b¸o t¹i c¬ quan C«ng an.(7)<br /> hµnh møc ¸n tï tõ 15 ®Õn 20 n¨m. Vµ 2.3. QuyÒn cña ng­êi bÞ h¹i, Chñ<br /> trong thùc tiÔn xÐt xö, ë tr­êng hîp vô ¸n thÓ cña quyÒn, NghÜa vô thùc thi<br /> TrÇn Ph­íc Toµn, NBH ®­îc Tßa phóc quyÒn vµ C¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn<br /> thÈm, Toµ ¸n Nh©n d©n thµnh phè Hå ChÝ 2.3.1. Kh¸i niÖm quyÒn cña NBH<br /> Minh x¸c ®Þnh lµ Ban Gi¶i phãng mÆt b»ng Theo ®Þnh nghÜa cña Liªn hîp quèc:<br /> QuËn 10; tr­êng hîp vô ¸n NguyÔn TuÊn QuyÒn lµ mèi quan hÖ gi÷a mét c¸ nh©n<br /> Anh, NBH ®­îc Tßa phóc thÈm Toµ ¸n (hoÆc mét nhãm c¸c c¸ nh©n) ®­îc yªu cÇu<br /> Nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi x¸c ®Þnh lµ chÝnh ®¸ng ®èi víi mét c¸ nh©n (hoÆc mét<br /> Ng©n hµng Agribank. nhãm c¸ nh©n) kh¸c cã nghÜa vô hoÆc<br /> - Nhãm 3: NBH kh«ng tham gia vµo qu¸ tr¸ch nhiÖm liªn quan tíi yªu cÇu ®ã.<br /> tr×nh tè tông h×nh sù. Trong mèi quan hÖ nµy, c¸ nh©n ®Çu tiªn<br /> §©y lµ nh÷ng tr­êng hîp NBH Èn (t­¬ng lµ bªn cã quyÒn (chñ thÓ mang quyÒn -<br /> tù nh­ tr­êng hîp téi ph¹m Èn). Trong thùc right holders) vµ c¸ nh©n thø hai lµ bªn cã<br /> tÕ, NBH Èn th­êng cã 2 tr­êng hîp: nghÜa vô (chñ thÓ cã nghÜa vô - duty<br /> + Tr­êng hîp 1: NBH Èn do téi ph¹m bearers)”(8). QuyÒn bao gåm: QuyÒn ®¹o<br /> Èn. NBH kh«ng khai b¸o hoÆc tè gi¸c téi ®øc, quyÒn theo hîp ®ång, quyÒn theo qui<br /> ph¹m do kh«ng nhËn thøc ®­îc m×nh ®Þnh cña ph¸p luËt vµ quyÒn con ng­êi.<br /> chÝnh lµ n¹n nh©n cña hµnh vi ph¹m téi. QuyÒn cña NBH (hay diÔn ®¹t ®Çy ®ñ<br /> §Ó nhËn thøc ®­îc mét hµnh vi g©y h¹i cho lµ quyÒn cña NBH trong tè tông h×nh sù)<br /> m×nh cã ph¶i lµ téi ph¹m hay kh«ng còng hiÓu mét c¸ch kh¸i qu¸t nhÊt, chÝnh lµ sù<br /> kh«ng ph¶i lµ ®¬n gi¶n. Trªn thùc tÕ, cô thÓ hãa c¸c quyÒn con ng­êi trong lÜnh<br /> tr­êng hîp nµy th­êng gÆp ®èi víi téi d©m vùc t­ ph¸p h×nh sù ®­îc qui ®Þnh dµnh<br /> « ®èi víi trÎ em hoÆc téi bu«n b¸n phô n÷. cho NBH khi hä tham gia vµo c¸c mèi<br /> + Tr­êng hîp 2: NBH Èn, mÆc dï téi quan hÖ ph¸p luËt tè tông h×nh sù. §©y<br /> ph¹m vÉn bÞ ph¸t hiÖn. §©y lµ tr­êng hîp cßn ®­îc coi lµ mét tiªu chuÈn vÒ nh©n<br /> c¬ quan chøc n¨ng ph¸t hiÖn ®­îc téi quyÒn trong t­ ph¸p h×nh sù.<br /> ph¹m, nh­ng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c ë ViÖt Nam, kh¸i niÖm quyÒn cña NBH<br /> nhau, NBH ®· kh«ng tr×nh b¸o, c¬ quan trong tè tông h×nh sù lµ mét kh¸i niÖm<br /> chøc n¨ng kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc NBH. Trªn<br /> thùc tÕ, th­êng gÆp nhÊt lµ ®èi víi téi c­íp, (7)<br /> §Æng Thuý Quúnh, “§Êu tranh phßng, chèng téi<br /> c­íp giËt hoÆc trém c¾p tµi s¶n. X¸c ®Þnh tØ c­íp giËt tµi s¶n ë n­íc ta hiÖn nay”, LuËn ¸n tiÕn sÜ<br /> luËt häc, Häc viÖn Khoa häc x· héi, 2013, tr. 36.<br /> lÖ Èn cña téi c­íp giËt tµi s¶n b»ng ph­¬ng (8)<br /> Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn quyÒn, tµi liÖu tËp<br /> ph¸p ph©n tÝch 220 b¶n ¸n, cho thÊy cã 314 huÊn cña LHQ cho c¸n bé UNDP.<br /> <br /> <br /> 20 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />  ®inh thÞ mai<br /> <br /> míi, ch­a ®­îc ®Þnh nghÜa trong c¸c hÖ ng­êi tiÕn hµnh tè tông hoÆc ®èi víi c¬<br /> thèng s¸ch gi¸o khoa hay c¸c c«ng tr×nh quan tiÕn hµnh tè tông, nh»m thùc hiÖn<br /> nghiªn cøu khoa häc vÒ quyÒn con ng­êi mét tr¸ch nhiÖm liªn quan tíi viÖc thùc<br /> nãi chung hay vÒ quyÒn con ng­êi trong tè hiÖn quyÒn cña NBH. VÝ dô, khi qui ®Þnh<br /> tông h×nh sù nãi riªng. MÆc dï, ®Õn thêi NBH cã quyÒn ®­îc biÕt kÕt qu¶ ®iÒu tra,<br /> ®iÓm hiÖn t¹i, ®· cã mét sè kh¸i niÖm vÒ ®ång nghÜa víi viÖc qui ®Þnh tr¸ch nhiÖm<br /> quyÒn con ng­êi trong tè tông h×nh sù, cña c¬ quan ®iÒu tra ph¶i göi hoÆc tèng<br /> nh­ng chØ chñ yÕu tËp trung vµ nhÊn ®¹t, hoÆc th«ng b¸o b¶n kÕt luËn ®iÒu tra<br /> m¹nh ®Õn quyÒn cña ng­êi bÞ buéc téi, mµ vô ¸n h×nh sù tíi cho NBH.<br /> ch­a ®Ò cËp hoÆc quan t©m ®óng møc ®Õn XuÊt ph¸t tõ c¸ch tiÕp cËn ®ã, khi<br /> kh¸i niÖm quyÒn cña NBH. Qua nghiªn nghiªn cøu vÒ chñ thÓ cã quyÒn (ai lµ<br /> cøu, t¸c gi¶ ®­a ra kh¸i niÖm quyÒn cña NBH vµ NBH cã quyÒn g×) lu«n ph¶i ®Æt<br /> NBH trong tè tông h×nh sù nh­ sau: trong mèi quan hÖ t­¬ng øng: vËy ai lµ<br /> QuyÒn cña NBH trong tè tông h×nh chñ thÓ cã nghÜa vô vµ ph¶i thùc hiÖn<br /> sù lµ nh÷ng quyÒn con ng­êi ®­îc nghÜa vô g×? VËy nªn, trong mèi quan hÖ<br /> dµnh cho ng­êi bÞ thiÖt h¹i do téi gi÷a quyÒn vµ nghÜa vô thùc thi quyÒn<br /> ph¹m g©y ra khi hä tham gia vµo c¸c lu«n theo m« h×nh sau: Bªn cã quyÒn<br /> quan hÖ ph¸p luËt tè tông h×nh sù. chÝnh lµ NBH (chñ thÓ cña quyÒn), phÝa cã<br /> Kh¸c víi quyÒn con ng­êi nãi chung, nghÜa vô thùc thi c¸c quyÒn ®ã cho NBH<br /> quyÒn cña NBH trong TTHS lµ quyÒn (chñ thÓ cã nghÜa vô) chÝnh lµ c¬ quan tiÕn<br /> ph¸i sinh. NghÜa lµ c¸c quyÒn nµy chØ hµnh tè tông (C¬ quan ®iÒu tra, ViÖn kiÓm<br /> ph¸t sinh khi vµ chØ khi ®ång thêi tháa s¸t, Tßa ¸n).<br /> m·n 2 ®iÒu kiÖn: (1) Khi hä (c¸ nh©n hoÆc<br /> ph¸p nh©n) bÞ hµnh vi téi ph¹m g©y thiÖt<br /> h¹i vµ hä tham gia (chñ ®éng hoÆc bÞ<br /> ®éng) vµo qu¸ tr×nh TTHS.<br /> 2.3.2. Chñ thÓ cña quyÒn<br /> Chñ thÓ cña quyÒn ®­îc x¸c ®Þnh lµ<br /> NBH vµ nh÷ng ng­êi cã c¸c quyÒn cña<br /> NBH, bao gåm:<br /> - NBH: Lµ ng­êi bÞ hµnh vi téi ph¹m<br /> trùc tiÕp g©y thiÖt h¹i, ®­îc c¬ quan tiÕn<br /> hµnh tè tông c«ng nhËn lµ NBH. S¬ ®å: Mèi quan hÖ gi÷a C¬ quan THTT<br /> - Ng­êi ®¹i diÖn hîp ph¸p cña NBH lµ (chñ thÓ cã nghÜa vô) vµ NBH<br /> (Chñ thÓ cña quyÒn)<br /> ng­êi ch­a thµnh niªn, ng­êi cã nh­îc ®iÓm<br /> vÒ t©m thÇn hoÆc thÓ chÊt (sau ®©y gäi t¾t NghÜa vô thùc thi quyÒn cã thÓ chia<br /> lµ ng­êi ®¹i diÖn hîp ph¸p cña NBH). lµm 3 lo¹i (møc ®é) kh¸c nhau, gåm:<br /> 2.3.3. NghÜa vô thùc thi quyÒn NghÜa vô t«n träng, nghÜa vô thi hµnh vµ<br /> TiÕp cËn nghiªn cøu quyÒn cña NBH nghÜa vô b¶o ®¶m.<br /> dùa trªn c¬ së quyÒn con ng­êi x¸c ®Þnh: NghÜa vô t«n träng, ®ßi hái c¬ quan tiÕn<br /> QuyÒn cña NBH trong tè tông h×nh sù hµnh tè tông, ng­êi tiÕn hµnh tè tông<br /> chÝnh lµ mèi quan hÖ ph¸p lý, trong ®ã ph¶i hiÓu râ vÒ c¸c quyÒn cña NBH vµ<br /> NBH ®­îc yªu cÇu chÝnh ®¸ng ®èi víi kiÒm chÕ kh«ng can thiÖp vµo viÖc thô<br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 21<br /> ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù viÖt nam...<br /> <br /> h­ëng quyÒn cña NBH. VÝ dô, ®èi víi c¸c vÖ quyÒn cña NBH (n¹n nh©n) trong c¸c<br /> téi ®­îc qui ®Þnh t¹i K.1-§.105 BLTTHS, vô ¸n h×nh sù.(10)<br /> c¬ quan tiÕn hµnh tè tông chØ ®­îc khëi tè - C¬ chÕ quèc tÕ<br /> khi cã yªu cÇu cña NBH, vµ trong suèt Tuyªn ng«n vÒ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña<br /> qu¸ tr×nh tiÕn hµnh tè tông, NBH cã thÓ t­ ph¸p h×nh sù vÒ n¹n nh©n cña téi ph¹m<br /> rót ®¬n yªu cÇu khëi tè bÊt cø lóc nµo vµ vµ l¹m dông quyÒn lùc (29/11/1985) vµ<br /> vô ¸n sÏ ®­îc ®×nh chØ. Tuyªn bè vÒ c¸c nguyªn t¾c vµ h­íng dÉn c¬<br /> NghÜa vô thi hµnh, ®ßi hái Nhµ n­íc b¶n vÒ viÖc ®Òn bï vµ båi th­êng cho n¹n<br /> ph¶i ph©n c«ng chñ thÓ cã nghÜa vô thi nh©n bÞ x©m ph¹m nghiªm träng quyÒn con<br /> hµnh c¸c chiÕn l­îc hoÆc biÖn ph¸p, hµnh ng­êi (2006) lµ hai v¨n b¶n ph¸p lý quan<br /> ®éng cô thÓ ®Ó thùc thi quyÒn ®ã. VÝ dô, träng lµm nªn c¬ chÕ ph¸p lý b¶o vÖ quyÒn<br /> NBH cã quyÒn tr×nh bµy ý kiÕn, tranh cña NBH ë cÊp quèc tÕ. C¸c c¬ quan chuyªn<br /> luËn t¹i phiªn tßa, nh­ng trªn thùc tÕ tr¸ch b¶o vÖ quyÒn cña NBH ë cÊp ®é quèc<br /> trong phiªn tßa xÐt xö, vÒ phÝa chñ täa tÕ gåm: Tßa h×nh sù quèc tÕ (ICC), Thñ tôc<br /> phiªn tßa, “th­êng chØ quan t©m ®Õn viÖc ®Æc biÖt, Ch­¬ng tr×nh båi th­êng n¹n<br /> ®èi ®¸p gi÷a KiÓm s¸t viªn víi Ng­êi bµo nh©n, Tæ chøc n¹n nh©n häc thÕ giíi WSV<br /> ch÷a vµ BÞ c¸o, cßn ®èi víi ng­êi kh¸c rÊt vµ Trung t©m Nghiªn cøu vµ l­u tr÷ th«ng<br /> Ýt ®­îc quan t©m”(9). tin vÒ n¹n nh©n.<br /> NghÜa vô b¶o ®¶m, ®ßi hái Nhµ n­íc - C¬ chÕ khu vùc<br /> ph¶i chñ ®éng ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p, + C¬ chÕ Ch©u Mü:<br /> nh÷ng s¸ng kiÕn trong x©y dùng thÓ chÕ, C¸c nhµ ho¹t ®éng vÒ nh©n quyÒn Ch©u<br /> ph¸p luËt, c¬ chÕ, nh»m ng¨n chÆn sù vi Mü lµ nh÷ng ng­êi ®Çu tiªn lªn tiÕng b¶o<br /> ph¹m c¸c quyÒn ®ã. Tr­íc ®©y, viÖc thùc vÖ quyÒn cña ng­êi bÞ h¹i, n¹n nh©n vµ<br /> hiÖn quyÒn ®­îc th«ng b¸o kÕt qu¶ gi¶i nh©n chøng trong c¸c vô ¸n h×nh sù<br /> quyÕt tin b¸o, tè gi¸c vÒ téi ph¹m cña (1970). Sau ®ã, t¹i Mü, quyÒn cña ng­êi bÞ<br /> NBH rÊt Ýt ®­îc quan t©m thùc hiÖn. h¹i ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh nh­ lµ mét quyÒn<br /> Ch­a cã qui ®Þnh vÒ c¬ chÕ thùc hiÖn nh­: hiÕn ®Þnh vµo n¨m 1982(11) víi Bé luËt ®Çu<br /> thêi h¹n gi¶i quyÕt tè gi¸c téi ph¹m lµ bao tiªn vÒ quyÒn cña ng­êi bÞ h¹i – The<br /> l©u? Ai sÏ ph¶i tr¶ lêi cho NBH? Tr¶ lêi Victim Rights Act. Tßa ¸n quyÒn con<br /> b»ng h×nh thøc g×? Th«ng t­ liªn tÞch sè ng­êi Ch©u Mü thùc hiÖn hai chøc n¨ng<br /> 06/2013 h­íng dÉn thi hµnh qui ®Þnh cña xÐt xö vµ t­ vÊn, vµ ë c¶ hai bé m¸y nµy<br /> Bé LuËt Tè tông h×nh sù vÒ tiÕp nhËn, gi¶i ®Òu cã ñy ban tiÕp nhËn th«ng tin vµ b¶o<br /> quyÕt tè gi¸c, tin b¸o vÒ téi ph¹m vµ kiÕn vÖ ng­êi bÞ h¹i, n¹n nh©n, nh©n chøng.<br /> nghÞ khëi tè lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh trong<br /> nç lùc cña Nhµ n­íc, nh»m thùc hiÖn (9)<br /> Vâ ThÞ Kim Oanh (2008), XÐt xö s¬ thÈm trong<br /> nghÜa vô b¶o ®¶m quyÒn cña NBH. TTHS ViÖt Nam, LuËn ¸n tiÕn sü luËt häc.<br /> (10)<br /> 2.2.4. C¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn §inh ThÞ Mai (2011), “C¬ chÕ quèc tÕ vµ khu vùc vÒ<br /> b¶o vÖ quyÒn cña ng­êi bÞ h¹i”, T¹p chÝ Nhµ n­íc vµ<br /> C¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn cña NBH trong Ph¸p luËt, (sè 4/2012), tr. 36.<br /> (11)<br /> tè tông h×nh sù (crime victims’ rights http://www.ncvc.org/ncvc/main.aspx?dbName=Document<br /> Viewer&DocumentID=32463: The first public call for a<br /> mechanism) lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ c¸c crime victims’ rights constitutional amendment was<br /> c¬ quan chuyªn tr¸ch, c¸c hÖ thèng qui in 1982, when a nine-member task force appointed by<br /> President. Ronald Reagan recommended that the<br /> t¾c, thñ tôc vµ qui ®Þnh cña ph¸p luËt cã Sixth Amendment of the U.S. Constitution be<br /> liªn quan ®­îc thiÕt lËp ®Ó thóc ®Èy, b¶o augmented to include the rights of crime victims.<br /> <br /> <br /> 22 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />  ®inh thÞ mai<br /> <br /> Trong suèt qu¸ tr×nh thô lý vô ¸n, c¸c n¹n (20/7/2010) “vÒ vÊn ®Ò nh©n quyÒn trong<br /> nh©n, nh©n chøng ®Òu ®­îc ®Æt d­íi sù t×nh h×nh míi” còng chØ míi b¾t ®Çu x¸c<br /> b¶o vÖ tèi ®a, hä ®­îc t­ vÊn ®Ó cã ®­îc sù ®Þnh nhiÖm vô x©y dùng vµ kiÖn toµn c¬<br /> båi th­êng tõ phÝa ng­êi ph¹m téi hoÆc cã quan ChØ ®¹o vÒ Nh©n quyÒn ë Trung<br /> thÓ lµ nh÷ng båi th­êng tõ phÝa nhµ n­íc ­¬ng, kiÖn toµn Ban ChØ ®¹o vÒ Nh©n<br /> cho c¸c tæn thÊt mµ hä ph¶i g¸nh chÞu. quyÒn cña ChÝnh phñ, V¨n phßng th­êng<br /> + C¬ chÕ Ch©u ¢u: trùc vµ Ban ChØ ®¹o vÒ nh©n quyÒn cña<br /> VÒ v¨n b¶n ph¸p lý: C«ng ­íc Ch©u ¢u c¸c ®Þa ph­¬ng, nh»m b¶o ®¶m vµ thóc<br /> vÒ vai trß, vÞ trÝ cña ng­êi bÞ h¹i trong tè ®Èy quyÒn con ng­êi nãi chung.<br /> tông h×nh sù (2001) vµ ChØ thÞ vÒ båi V× vËy, mét c¬ chÕ còng nh­ bé m¸y, c¬<br /> th­êng nhµ n­íc cho c¸c n¹n nh©n cña téi quan chuyªn tr¸ch vÒ b¶o vÖ quyÒn cña<br /> ph¹m (2001) lµ hai v¨n b¶n ph¸p lý quan ng­êi bÞ h¹i thùc tÕ ch­a ®­îc ®Ò cËp ®Õn<br /> träng nhÊt trong hÖ thèng ph¸p luËt vÒ hay cã chñ tr­¬ng x©y dùng, thµnh lËp ë<br /> quyÒn cña NBH ë Ch©u ¢u. VÒ bé m¸y ViÖt Nam tÝnh ®Õn thêi ®iÓm hiÖn t¹i. Tuy<br /> chuyªn tr¸ch nßng cèt lµ Tæ chøc hç trî nhiªn, víi sù kiÖn ViÖt Nam tróng cö vµo<br /> n¹n nh©n Ch©u ¢u (VSE), Victim Support Héi ®ång Nh©n quyÒn Liªn hîp quèc<br /> Europe, (http://www.victimsupporteurope.eu), (Th¸ng 11 n¨m 2013), cïng víi c¸c viÖc<br /> ®­îc thµnh lËp n¨m 1990. Hç trî n¹n nghiªn cøu vµ thóc ®Èy b¶o vÖ quyÒn con<br /> nh©n Ch©u ¢u lµ mét m¹ng l­íi cña 26 Tæ ng­êi nh­ hiÖn nay, hy väng trong nhiÖm<br /> chøc Phi chÝnh phñ hç trî n¹n nh©n t¹i 21 kú lÇn nµy, chóng ta sÏ cã nh÷ng b­íc tiÕn<br /> n­íc Ch©u ¢u. Môc ®Ých chÝnh cña tæ chøc quan träng ®Ó tiÕn tíi cã thÓ thµnh lËp<br /> VSE lµ cung cÊp th«ng tin vµ hç trî c¸c mét c¬ quan chuyªn tr¸ch vÒ nh©n quyÒn<br /> n¹n nh©n cña téi ph¹m. Tæ chøc nµy còng ®éc lËp ë ViÖt Nam.<br /> ®ãng vai trß chÝnh trong thóc ®Èy viÖc 4. KÕt luËn<br /> thµnh lËp vµ ph¸t triÓn c¸c quyÒn cña n¹n TiÕp cËn dùa trªn quyÒn lµ mét ph­¬ng<br /> nh©n vµ c¸c dÞch vô hç trî n¹n nh©n trªn ph¸p tiÕp cËn míi. C¸c øng dông vÒ<br /> kh¾p Ch©u ¢u. Ngoµi ra, c¸c V¨n phßng ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn nµy ®· gîi më mét<br /> hç trî n¹n nh©n t¹i óc, BØ, §an M¹ch, c¸ch nh×n míi trong viÖc nghiªn cøu vÒ<br /> Ph¸p, Anh, Hungari, T©y Ban Nha... lµ ng­êi bÞ h¹i vµ quyÒn cña ng­êi bÞ h¹i<br /> nh÷ng nh©n tè tÝch cùc. trong tè tông h×nh sù víi c¸c kÕt luËn<br /> + C¬ chÕ Ch©u ¸: ®¸ng l­u ý sau:<br /> Ch©u ¸ lµ ch©u lôc lín nhÊt, víi sè d©n Thø nhÊt, kh¸i niÖm vÒ NBH theo c¸ch<br /> chiÕm 1/2 thÕ giíi, nh­ng l¹i lµ ch©u lôc duy tiÕp cËn dùa trªn quyÒn: Ng­êi bÞ h¹i lµ<br /> nhÊt ch­a thiÕt lËp ®­îc c¬ chÕ b¶o vÖ quyÒn ng­êi bÞ téi ph¹m g©y thiÖt h¹i vÒ thÓ<br /> con ng­êi nãi chung, ch­a cã mét c¬ chÕ chÊt, tinh thÇn, tµi s¶n vµ cã c¸c quyÒn,<br /> riªng b¶o vÖ quyÒn cña NBH. Tuy nhiªn, nghÜa vô ph¸p lý ®­îc b¶o ®¶m thùc hiÖn<br /> riªng ASEAN (gåm 10 quèc gia thµnh viªn) theo qui ®Þnh cña luËt h×nh sù vµ LuËt<br /> ®· thµnh lËp ®­îc c¬ chÕ khu vùc ®Çu tiªn Tè tông h×nh sù ViÖt Nam.<br /> b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi víi tªn Thø hai, kh¸i niÖm vÒ quyÒn cña NBH<br /> gäi ñy ban Nh©n quyÒn liªn chÝnh phñ theo c¸ch tiÕp cËn dùa trªn quyÒn: QuyÒn<br /> (AICH) vµ ñy ban thóc ®Èy vµ b¶o vÖ cña NBH trong tè tông h×nh sù lµ nh÷ng<br /> quyÒn phô n÷ vµ trÎ em ASEAN (ACWC). quyÒn con ng­êi ®­îc dµnh cho ng­êi bÞ<br /> ë ViÖt Nam, t¹i NghÞ quyÕt 44/ CT-TW thiÖt h¹i do téi ph¹m g©y ra khi hä tham<br /> <br /> Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 23<br /> ng­êi bÞ h¹i trong tè tông h×nh sù viÖt nam...<br /> <br /> gia vµo c¸c quan hÖ ph¸p luËt tè tông ng­êi nãi chung, quyÒn cña NBH nãi riªng ë<br /> h×nh sù. ViÖt Nam trong t­¬ng lai gÇn.<br /> Thø ba, tiÕp cËn dùa trªn quyÒn ph©n<br /> lo¹i NBH dùa trªn hai tiªu chÝ c¬ b¶n: C¨n TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> cø vµo quyÒn n¨ng tè tông cña NBH ph©n 1. Quèc héi (2013), HiÕn ph¸p 2013 (b¶n<br /> lo¹i NBH thµnh: nhãm NBH cã quyÒn yªu Dù th¶o ®­îc Quèc héi th«ng qua ngµy<br /> cÇu khëi tè VAHS vµ nhãm NBH kh«ng cã 28/11/2013) vµ NghÞ quyÕt 64/2013/QH13<br /> quyÒn yªu cÇu khëi tè VAHS; dùa vµo ý chÝ h­íng dÉn HiÕn ph¸p 2013.<br /> cña NBH trong viÖc tham gia tè tông ph©n 2. Quèc héi (2003), Bé luËt Tè tông<br /> lo¹i thµnh: nhãm NBH chñ ®éng, nhãm H×nh sù n¨m 2003.<br /> NBH thô ®éng vµ nhãm NBH kh«ng tham 3. Lª TiÕn Ch©u (2007), “NBH trong tè<br /> gia vµo qu¸ tr×nh TTHS. tông h×nh sù”, T¹p chÝ Khoa häc ph¸p lý,<br /> Thø t­, tiÕp cËn dùa trªn quyÒn kh¼ng (sè 1/38).<br /> ®Þnh: C¬ quan THTT vµ ng­êi THTT 4. Liªn Hîp Quèc (2013), Ph­¬ng ph¸p<br /> chÝnh lµ chñ thÓ cã nghÜa vô thùc thi tiÕp cËn dùa trªn quyÒn, Tµi liÖu tËp huÊn<br /> quyÒn cña NBH. Trong mèi quan hÖ ph¸p cho c¸n bé UNDP.<br /> lý th× bªn cã quyÒn chÝnh lµ NBH (chñ thÓ 5. §inh ThÞ Mai (2011), “C¬ chÕ quèc tÕ<br /> mang quyÒn), phÝa cã nghÜa vô thùc thi vµ khu vùc vÒ b¶o vÖ quyÒn cña NBH”, T¹p<br /> c¸c quyÒn ®ã cho NBH (chñ thÓ cã nghÜa chÝ Nhµ n­íc vµ Ph¸p luËt, (sè 4/2012).<br /> vô) chÝnh lµ c¬ quan tiÕn hµnh tè tông (C¬ 5. §Æng Thuý Quúnh, “§Êu tranh<br /> quan ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t, Tßa ¸n). phßng, chèng téi c­íp giËt tµi s¶n ë n­íc<br /> NBH ®­îc yªu cÇu chÝnh ®¸ng ®èi víi ta hiÖn nay”, LuËn ¸n TiÕn sÜ LuËt häc,<br /> ng­êi tiÕn hµnh tè tông vµ víi c¬ quan Häc viÖn KHXH, 2013, tr. 36.<br /> tiÕn hµnh tè tông, nh»m thùc hiÖn c¸c 6. TrÇn H÷u Tr¸ng (2011), N¹n nh©n<br /> tr¸ch nhiÖm liªn quan tíi viÖc thùc hiÖn cña téi ph¹m, Nxb. Gi¸o dôc ViÖt Nam,<br /> quyÒn cña NBH. NghÜa vô thùc thi quyÒn Hµ Néi.<br /> ®­îc chia lµm 3 lo¹i (møc ®é) kh¸c nhau, 7. Vâ Kh¸nh Vinh (2010), QuyÒn con<br /> gåm: nghÜa vô t«n träng, nghÜa vô thi ng­êi: TiÕp cËn ®a ngµnh vµ liªn ngµnh<br /> hµnh vµ nghÜa vô b¶o ®¶m. luËt häc, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.<br /> Thø n¨m, c¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn cña 8. Vâ Kh¸nh Vinh (2010), QuyÒn con<br /> NBH trong tè tông h×nh sù lµ kh¸i niÖm ng­êi: TiÕp cËn ®a ngµnh vµ liªn ngµnh khoa<br /> dïng ®Ó chØ c¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch, c¸c häc x· héi, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi.<br /> hÖ thèng qui t¾c, thñ tôc vµ qui ®Þnh cña 9. ViÖn nhµ n­íc vµ ph¸p luËt (1994),<br /> ph¸p luËt cã liªn quan ®­îc thiÕt lËp ®Ó Téi ph¹m häc, luËt h×nh sù vµ luËt tè tông<br /> thóc ®Èy, b¶o vÖ quyÒn cña NBH. h×nh sù ViÖt Nam, Nxb chÝnh trÞ quèc gia,<br /> ë ViÖt Nam, c¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn cña Hµ Néi.<br /> NBH ch­a cã chñ tr­¬ng thµnh lËp. Tuy 10. The Overseas Development Institute<br /> nhiªn, sù kiÖn ViÖt Nam tróng cö vµo Héi (ODI), What can we do with a Right-Based<br /> ®ång Nh©n quyÒn Liªn hîp quèc (th¸ng 11 Approach to Development? ODI Briefing<br /> n¨m 2013) cïng víi viÖc ®Èy m¹nh phong Paper, London, 1999.<br /> trµo nghiªn cøu vÒ quyÒn con ng­êi nh­ 11. http://www.ncvc.org/ncvc/main.aspx<br /> hiÖn nay, ®· më ra triÓn väng tÝch cùc trong ?dbName=DocumentViewer&DocumentID<br /> b¶o ®¶m, thóc ®Èy vµ ph¸t triÓn quyÒn con =32463, 22h ngµy 21/07/2013.<br /> <br /> 24 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014<br />