Người nhập cư đô thị và an sinh xã hội - Phạm Quỳnh Hương

X· héi häc sè 1 (93), 2006 45<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ng−êi nhËp c− ®« thÞ vµ an sinh x· héi<br /> Ph¹m Quúnh H−¬ng<br /> <br /> <br /> <br /> I. Nhu cÇu an sinh x· héi cña ng−êi nhËp c−<br /> Di c− néi ®Þa, bao gåm di c− n«ng th«n - ®« thÞ, ®ang cã chiÒu h−íng t¨ng lªn ë<br /> ViÖt Nam tõ sau §æi Míi. Ng−êi di d©n tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ - mét bé phËn thÞ<br /> tr−êng lao ®éng thµnh phè, cã nh÷ng ®iÓm m¹nh, vµ c¬ héi ®em l¹i nh÷ng lîi Ých cho<br /> hä. Tuy nhiªn, nh÷ng ®iÓm yÕu, vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh di<br /> d©n ®· h¹n chÕ lîi Ých cña viÖc di d©n, thËm chÝ g©y khã kh¨n cho ng−êi di d©n .<br /> 1. ChiÕn l−îc sèng cña c¸c hé gia ®×nh - ®iÓm m¹nh<br /> Di d©n lµ sinh kÕ cña ®a sè ng−êi d©n n«ng th«n<br /> Môc tiªu cña di d©n lµ kinh tÕ, t¨ng thu nhËp. Lîi Ých cña viÖc di c− chñ yÕu<br /> lµ tõ nh÷ng toan tÝnh cña c¸c hé gia ®×nh nh»m ph©n bè l¹i lao ®éng cña hä, nh»m<br /> t¨ng c¬ héi vµ gi¶m nguy c¬. (§Æng, 2005, Lª vµ céng sù, 2005, NguyÔn vµ céng sù,<br /> 2005b, V¨n vµ céng sù, 2005).<br /> §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®ã hä cã lîi thÕ lµ ®é tuæi trÎ, ®ang ë ®é tuæi sung søc, vµ<br /> phÇn lín ch−a lËp gia ®×nh. Mét ®iÓm m¹nh n÷a cña ng−êi di d©n lµ hä cÇn cï, chÞu<br /> khã, chÞu khæ, chÞu lµm nh÷ng viÖc mµ ng−êi thµnh phè kh«ng lµm, vµ chÊp nhËn møc<br /> l−¬ng thÊp h¬n ng−êi thµnh phè (Lª, B¹ch D−¬ng vµ céng sù, 2005, §Æng, 2005).<br /> Di d©n lµ chiÕn l−îc sèng mµ c¸c héi gia ®×nh n«ng d©n lùa chän. Tuy nhiªn,<br /> kh«ng ph¶i hé gia ®×nh nµo còng cã c¬ héi di d©n nh− nhau. Di d©n ®ßi hái ph¶i cã<br /> mét sè nh÷ng ®iÒu kiÖn, bëi v× ®i lµm ¨n xa ®ßi hái ph¶i cã tiÒm lùc tµi chÝnh vµ tr×nh<br /> ®é häc vÊn nhÊt ®Þnh, cã søc kháe, vµ nh÷ng quan hÖ x· héi nµo ®ã. V× vËy di d©n<br /> kh«ng ph¶i lµ quyÕt ®Þnh dÔ dµng ®èi víi c¸c hé gia ®×nh, ®Æc biÖt víi ng−êi nghÌo<br /> (§Æng, 2005).<br /> M¹ng l−íi x· héi<br /> Di d©n vèn lµ mét qu¸ tr×nh mang nhiÒu khã kh¨n vµ bÊp bªnh. V× vËy mét<br /> m¹ng l−íi x· héi, ®ãng vai trß hç trî kh«ng chÝnh thøc, lµ rÊt quan träng. M¹ng l−íi<br /> x· héi cña ng−êi di d©n (®ång h−¬ng, b¹n bÌ, ng−êi th©n) ®· t¹o ra nguån vèn x· héi,<br /> kh«ng chØ lµ tiÒn b¹c, cña c¶i, mµ cßn lµ th«ng tin, kiÕn thøc, kinh nghiÖm, vµ nh÷ng<br /> hç trî cÇn thiÕt, kÞp thêi (c¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn) . Nã gióp gi¶m chi phÝ (kinh tÕ,<br /> t©m lý) ph¶i tr¶ cho qu¸ tr×nh di c−, vµ t¨ng vËn héi thµnh c«ng (ActionAid, 2005,<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 46 Ng−êi nhËp c− ®« thÞ vµ an sinh x· héi<br /> <br /> Lª, B¹ch D−¬ng vµ céng sù, 2005, §Æng, 2005, §Æng, 1998, NguyÔn vµ céng sù,<br /> 2005b, V¨n vµ céng sù, 2005). M¹ng l−íi x· héi cña ng−êi di c− lµ chç dùa chÝnh<br /> trong cuéc sèng hµng ngµy cña hä, lµ thiÕt chÕ quan träng thay thÕ cho sù thiÕu hôt<br /> vÒ b¶o trî tõ x· héi bªn ngoµi.<br /> Gióp xãa ®ãi gi¶m nghÌo cho vïng n«ng th«n - n¬i ra ®i<br /> ChuyÓn tiÒn vÒ cho gia ®×nh, ng−êi th©n: TÊt th¶y nh÷ng ng−êi di c− ®Òu nç<br /> lùc ®Ó cã thÓ göi tiÒn nhiÒu nhÊt vÒ cho gia ®×nh ë n«ng th«n (kÓ c¶ chÊp nhËn lao<br /> ®éng cùc nhäc, gi¶m thiÓu chi tiªu vµ cuéc sèng kham khæ t¹i thµnh phè). TiÒn göi vÒ<br /> ®−îc sö dông ®Ó cho c¸c môc ®Ých chi tiªu sinh ho¹t, häc hµnh cña con c¸i, chi phÝ<br /> kh¸m ch÷a bÖnh, vµ trang tr¶i nî nÇn. Nã gióp mét phÇn ®¸ng kÓ trong ®¶m b¶o an<br /> ninh l−¬ng thùc v× tr¸nh cho c¸c gia ®×nh ph¶i b¸n lóa g¹o ®Ó cã tiÒn cho c¸c ho¹t<br /> ®éng cña gia ®×nh. H¬n n÷a hä cßn gióp cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− cho gia ®×nh ë n«ng<br /> th«n. Th«ng qua viÖc chuyÓn tiÒn vÒ, ng−êi di c− ®· gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo, Ýt<br /> nhÊt t¹i n¬i ®i. (ActionAid, 2005, Lª vµ céng sù, 2005; §Æng, 2005, Héi nghÞ t− vÊn<br /> c¸c nhµ tµi trî ViÖt Nam, 2004).<br /> Kªnh chuyÓn t¶i th«ng tin, kiÕn thøc, kinh nghiÖm… cho vïng n«ng th«n: Di<br /> c− ®· kÕt nèi c¸c ®« thÞ lín víi nh÷ng vïng quª (Lª, vµ céng sù, 2005). B»ng c¸ch<br /> tham gia vµo c¸c dÞch vô vµ thÞ tr−êng lao ®éng ë thµnh phè, lao ®éng di c− trë nªn<br /> linh ho¹t vµ n¨ng ®éng h¬n. §Ó tån t¹i, lµm viÖc vµ c¶i thiÖn cuéc sèng, ng−êi di d©n<br /> kh«ng chØ chuyÓn tiÒn vÒ gióp gia ®×nh mµ h¬n n÷a hä cßn lµ cÇu nèi chuyÓn t¶i<br /> nh÷ng th«ng tin, kiÓn thøc míi, lèi sèng tõ thµnh phè (Lª, B¹ch D−¬ng, 2005: 121).<br /> HiÓn nhiªn ®iÒu ®ã gióp ph¸t triÓn n«ng th«n.<br /> 2. ChÝnh s¸ch nguån nh©n lùc - ®iÓm yÕu<br /> Tr×nh ®é häc vÊn, tay nghÒ cña ng−êi nhËp c− nh×n chung thÊp h¬n so víi<br /> ng−êi thµnh phè (mÆc dï hä lµ nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é häc vÊn cao h¬n so víi n¬i hä<br /> ra ®i). Tr×nh ®é häc vÊn sÏ ®i kÌm theo lµ tr×nh ®é tay nghÒ, vµ theo ®ã lµ viÖc lµm,<br /> thu nhËp (ActionAid, 2005:15). Trong néi bé ng−êi di c− còng ph©n hãa thµnh hai<br /> lo¹i, nh÷ng ng−êi cã häc vÊn, tay nghÒ cao h¬n, (thËm chÝ vµo møc cao so víi ng−êi<br /> d©n thµnh phè) sÏ dÔ t×m viÖc lµm, th−êng lµm viÖc trong khu vùc chÝnh thøc, cã møc<br /> thu nhËp cao, møc sèng vµ n¬i ë æn ®Þnh, vµ do ®ã hä cã ®−îc ®¨ng ký t¹m tró dµi<br /> h¹n (KT3) (NguyÔn vµ céng sù, 2005a). Nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é häc vÊn, tay nghÒ<br /> thÊp sÏ gÆp khã kh¨n trong t×m viÖc lµm, c«ng viÖc kh«ng æn ®Þnh, thu nhËp bÊp<br /> bªnh, kÐo theo m¹ng l−íi x· héi kÐm, gÆp nhiÒu rñi ro h¬n trong cuéc sèng.<br /> Th«ng tin, hiÓu biÕt: Trong khi môc ®Ých chÝnh cña ng−êi di c− lµ viÖc lµm vµ<br /> thu nhËp th× hä l¹i rÊt thiÕu th«ng tin vµ hiÓu biÕt vÒ ®iÒu nµy. PhÇn lín hä kiÕm<br /> viÖc lµm dùa vµo ng−êi quen, b¹n bÌ giíi thiÖu. Ng−êi nhËp c− ®Æc biÖt thiÕu nh÷ng<br /> th«ng tin vÒ quyÒn vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô t¹i ®Þa bµn thµnh phè. Hä còng<br /> thiÕu th«ng tin vÒ tiÒn l−¬ng, tÝnh chÊt c«ng viÖc, vÒ yªu cÇu kü n¨ng tay nghÒ<br /> (ActionAid, 2005, T«n vµ céng sù, 2005). §iÒu nµy khiÕn hä bÞ bÊt lîi h¬n so víi<br /> ng−êi thµnh phè, bÞ thiÖt thßi trong viÖc ký c¸c hîp ®ång lao ®éng.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m Quúnh H−¬ng 47<br /> <br /> 3. C«ng nghiÖp hãa, ®« thÞ hãa - c¬ héi<br /> ViÖc lµm, thu nhËp, møc sèng: mÆc dï ng−êi d©n gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong<br /> qu¸ tr×nh di c−, c«ng nghiÖp hãa, ®« thÞ hãa ®· t¹o ra nhiÒu c¬ héi viÖc lµm vµ thu<br /> nhËp cao h¬n so víi n«ng th«n (Lª vµ céng sù, 2005, §Æng, 2005).<br /> KiÕn thøc, hiÓu biÕt, n¨ng lùc, tr×nh ®é cho b¶n th©n vµ con c¸i. C«ng nghiÖp<br /> hãa, ®« thÞ hãa kh«ng chØ ®em l¹i nhiÒu c¬ héi viÖc lµm vµ thu nhËp mµ h¬n thÕ ®«<br /> thÞ cßn ®em l¹i cho ng−êi nhËp c− nhiÒu kiÕn thøc, hiÓu biÕt, kü n¨ng lao ®éng th«ng<br /> qua ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña m×nh, vµ c¸c nguån th«ng tin ®¹i chóng. Kh«ng<br /> nh÷ng thÕ ®« thÞ cßn cung cÊp nh÷ng c¬ héi tèt cho con c¸i hä vÒ häc vÊn vµ nghÒ<br /> nghiÖp. §©y chÝnh lµ ®iÒu mµ nhiÒu gia ®×nh nhËp c− chÊp nhËn cuéc sèng gian<br /> tru©n hiÖn t¹i v× t−¬ng lai con c¸i sau nµy.<br /> 4. HÖ thèng ®¨ng ký c− tró - th¸ch thøc<br /> Lao ®éng khæ cùc, tiÕt kiÖm tèi ®a, ®iÒu kiÖn sèng kÐm<br /> Ng−êi nhËp c− ph¶i chÞu ®iÒu kiÖn lao ®éng vÊt v¶, c«ng viÖc nÆng nhäc, nguy<br /> hiÓm, thêi gian lµm viÖc trong ngµy kÐo dµi, vµ c¨ng th¼ng (ActionAid, 2005, §Æng,<br /> 2005, Lª, vµ céng sù, 2005). Thªm vµo ®ã, hä l¹i chÞu ®iÒu kiÖn sèng khæ cùc, v× møc<br /> chi tiªu cña hä rÊt h¹n chÕ. Do tiÒn l−¬ng thÊp, thu nhËp bÊp bªnh vµ nhu cÇu tiÕt<br /> kiÖm cao mµ hä chi dïng cho c¸c sinh ho¹t thiÕt yÕu hµng ngµy hoÆc phôc vô cho<br /> viÖc lµm cña hä ë møc tèi thiÓu. Hä sèng chui róc trong nh÷ng khu nhµ trä ®«ng ®óc,<br /> chËt hÑp, tèi t¨m, kh«ng cã c¸c tiÖn nghi c¬ b¶n (nhµ vÖ sinh, ®iÖn, n−íc s¹ch…), «<br /> nhiÔm m«i tr−êng, ®iÒu kiÖn vÖ sinh kÐm, vµ thiÕu an toµn (trém c¾p, tÖ n¹n x· héi,<br /> bÖnh truyÒn nhiÔm, l¹m dông, b¹o lùc…). KÕt qu¶ lµ nhiÒu ng−êi nhËp c− thÊy gi¶m<br /> sót søc kháe so víi tr−íc ®©y (ActionAid, 2005, §Æng, 2005, Lª, vµ céng sù, 2005,<br /> NguyÔn vµ céng sù, 2005b, V¨n vµ céng sù, 2005).<br /> Kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi h¹n chÕ do kh«ng cã ®¨ng ký c− tró<br /> Ng−êi nhËp c− hä lµ ai? Hä lµ nh÷ng ng−êi sèng cïng mét ®Þa bµn d©n c− cña<br /> céng ®ång ®« thÞ nh−ng kh«ng cã quyÒn nh− ng−êi së t¹i, kh«ng ®Õn ®−îc víi c¸c<br /> dÞch vô x· héi, kÓ c¶ ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Ng−êi nhËp c− th−êng sèng<br /> c¸ch biÖt víi céng ®ång ®Þa ph−¬ng nªn hä biÕt rÊt Ýt vµ hÇu nh− kh«ng ®−îc c¸c dÞch<br /> vô x· héi cña chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc x· héi. Cuéc sèng cña hä kh«ng æn ®Þnh do<br /> thiÕu c¸c nguån lùc vµ quan hÖ x· héi cÇn thiÕt. (§Æng, 1999; NguyÔn vµ céng sù,<br /> 2005b; Héi nghÞ t− vÊn c¸c nhµ tµi trî ViÖt Nam, 2004).<br /> Víi vÞ thÕ lµ ng−êi kh«ng cã ®¨ng ký c− tró chÝnh thøc, ng−êi nhËp c− bÞ h¹n<br /> chÕ trong khi xin viÖc lµm trong khu vùc chÝnh thøc, ®µo t¹o nghÒ, ®iÒu kiÖn lµm viÖc<br /> kÐm, vµ bÊt lîi trong viÖc h−ëng nh÷ng quyÒn lîi cña ng−êi lao ®éng. Ng−êi di d©n<br /> gÆp ph¶i nh÷ng rµo c¶n khi tiÕp cËn dÞch vô c«ng vµ khi tiÕp cËn ®−îc th× lµ dÞch vô<br /> víi chÊt l−îng kÐm, hoÆc chi phÝ dÞch vô cao h¬n ch¼ng h¹n nh− ch¨m sãc søc kháe,<br /> miÔn gi¶m gi¸o dôc, l¾p n−íc, m¾c ®iÖn, vay vèn, tÝn dông, kinh doanh, hç trî khÈn<br /> cÊp. Hä kh«ng tiÕp cËn ®−îc ®Õn c¸c quyÒn vÒ së h÷u nhµ ®Êt, ®¨ng ký hoÆc mua b¸n<br /> tµi s¶n nh− nhµ cöa, xe cé, khai sinh, khai tö. Ng−êi nhËp c− hoµn toµn c¸ch biÖt víi<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 48 Ng−êi nhËp c− ®« thÞ vµ an sinh x· héi<br /> <br /> ®êi sèng x· héi ®« thÞ, khiÕn hä bÞ thiÕu th«ng tin, h¹n chÕ vÒ quyÒn lîi, vµ khã tiÕp<br /> cËn ®−îc tíi sù hç trî tõ chÝnh céng ®ång n¬i hä ®ang c− tró (§Æng, 2005, Ng©n hµng<br /> ThÕ giíi, 2005, TrÞnh, 2004, Héi nghÞ t− vÊn c¸c nhµ tµi trî ViÖt Nam, 2004, NguyÔn,<br /> 2005b, V¨n vµ céng sù, 2005, Lª, vµ céng sù, 2005, Vò, 2004, Bïi, 2005).<br /> Ng−êi di d©n so víi ng−êi d©n thµnh phè bÞ c¶n trë nhiÒu h¬n trong tiÕp cËn c¸c<br /> dÞch vô, vµ hä trë thµnh n¹n nh©n cña n¹n tham nhòng. Hä ph¶i dùa vµo nh÷ng hç<br /> trî cña nh÷ng "ng−êi ngoµi" hay "ng−êi trung gian" nhiÒu h¬n gÊp 3 lÇn ®èi víi dÞch<br /> vô c«ng chøng, bÞ tõ chèi ®¨ng ký së h÷u ®Êt nhiÒu gÊp 4 lÇn. HÇu hÕt ng−êi di c−<br /> ph¶i nhê "ng−êi trung gian" trong viÖc ®¨ng ký t¹m tró (Ng©n hµng ThÕ giíi, 2005).<br /> Kh«ng nh÷ng c¶n trë ng−êi nhËp c− c¶i thiÖn møc sèng, "viÖc l¹m dông thñ tôc ®¨ng<br /> ký c− tró cßn lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho n¹n hèi lé vµ tham nhòng<br /> trµn lan, lµm b¨ng ho¹i ®¹o ®øc x· héi vµ g©y biÕn chÊt c¸n bé cña bé m¸y c«ng<br /> quyÒn. (NguyÔn vµ céng sù, 2005b).<br /> Mét nghiªn cøu cña Ng©n hµng ThÕ giíi cho r»ng ng−êi di c− ®Æc biÖt bÞ nghÌo<br /> h¬n do viÖc cung cÊp dÞch vô kÐm h¬n so víi ng−êi d©n thµnh phè. §iÒu nµy cã nghÜa<br /> lµ viÖc ®¨ng ký c− tró ®· lµm ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é vµ chÊt l−îng dÞch vô chø<br /> kh«ng ph¶i lµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi (Ng©n hµng ThÕ giíi, 2005). ChÝnh nh÷ng rµo<br /> c¶n lµm ng−êi di d©n kh«ng tiÕp cËn ®−îc ®Õn nh÷ng dÞch vô c¬ b¶n, céng thªm<br /> nh÷ng khã kh¨n kh¸c n÷a ®· lµ nguyªn nh©n ®Èy ng−êi di d©n vµo t×nh tr¹ng bÞ l¹m<br /> dông, bÞ bãc lét (ActionAid, 2005, Ng©n hµng ThÕ giíi, 2005, Lª, vµ céng sù, 2005).<br /> KÕt qu¶ lµ hä bÞ ®Èy vµo hoµn c¶nh dÔ bÞ tæn th−¬ng, hoÆc thËm chÝ nhiÒu<br /> ng−êi trong sè hä trë thµnh ng−êi nghÌo ®« thÞ, hoÆc nghÌo h¬n khi xuÊt c− (ë thµnh<br /> phè Hå ChÝ Minh, kho¶ng 1/3 ®Õn 2/3 d©n c− ë c¸c khu vùc nghÌo cña thµnh phè lµ<br /> ng−êi nhËp c− ®−îc ®¨ng ký t¹m tró hoÆc kh«ng cã giÊy tê). (ActionAids, 2005, Lª, vµ<br /> céng sù, 2005, §Æng, 2005). §iÒu nµy l¹i trë thµnh bµi to¸n khã kh«ng chØ cho c«ng<br /> cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo mµ cßn khã kh¨n h¬n cho bµi toµn qu¶n lý ®« thÞ vèn ®· rÊt<br /> nan gi¶i.<br /> II. §æi míi vµ thùc tr¹ng an sinh x· héi cña ng−êi nhËp c−<br /> + B¶o trî x· héi ch−a ®Õn ®−îc víi ng−êi nhËp c−<br /> Tho¸t ly n«ng th«n cã thÓ xem nh− mét ph−¬ng thøc trèn tr¸nh c¸i nghÌo.<br /> Nhu cÇu h¹n chÕ rñi ro vµ b¶o ®¶m cuéc sèng ®· th«i thóc ng−êi n«ng d©n tho¸t ly<br /> n«ng th«n. Mét ®iÒu hiÓn nhiªn lµ "chi phÝ vµ rñi ro cña qu¸ tr×nh di d©n lµ rÊt lín",<br /> vµ h¬n ai hÕt ng−êi di c− rÊt cÇn nh÷ng b¶o trî, an sinh cho cuéc sèng di c− ®Çy khã<br /> kh¨n vµ bÊp bªnh (Lª vµ céng sù, 2005:122). ChÝnh s¸ch an sinh x· héi g¾n víi ®iÒu<br /> kiÖn vÒ ®¨ng ký c− tró (do vËy chñ yÕu cung cÊp cho ng−êi d©n thµnh phè), mét c¸ch<br /> v« t×nh hay cè ý, ®· g¹t ng−êi di d©n khái rÊt nhiÒu dÞch vô x· héi vµ c¸c ch−¬ng<br /> tr×nh h−ëng lîi, còng nh− quyÒn ®−îc tiÕp cËn ®Õn nh÷ng ®¶m b¶o an sinh cho cuéc<br /> sèng cña m×nh.<br /> + HÖ thèng ®¨ng ký c− tró c¶n trë tiÕp cËn hÖ thèng an sinh x· héi<br /> Khëi nguån cña ®¨ng ký c− tró lµ ho¹t ®éng cña c«ng an ghi chÐp, thèng kª<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m Quúnh H−¬ng 49<br /> <br /> nh©n khÈu tõ nh÷ng n¨m 1950, nh»m cã ®−îc sè l−îng, ph©n bè, di tró cña nh©n<br /> khÈu. Qua thêi gian, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ bao cÊp, ®¨ng ký c− tró<br /> ®· cã thªm rÊt nhiÒu chøc n¨ng míi.<br /> Ngµy nay khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng nh÷ng chøc n¨ng cña ®¨ng ký c−<br /> tró ®· kh¸c ®i, cã chøc n¨ng kh«ng cßn phï hîp n÷a. TÊt c¶ c¸c chøc n¨ng mµ viÖc<br /> ®¨ng ký c− tró ®−îc giao phã ®Òu cÇn ph¶i thay ®æi. Liªn quan ®Õn ng−êi di d©n, hai<br /> chøc n¨ng ph©n bè c¸c lîi Ých, vµ ®iÒu tiÕt di d©n ®Òu cÇn ph¶i xãa bá mµ thay vµo ®ã<br /> b»ng c¸c thiÕt chÕ kinh tÕ vµ d©n sù (xin xem thªm NguyÔn vµ céng sù, 2005b).<br /> Mét c©u hái ®Æt ra lµ liÖu nh÷ng quy ®Þnh vÒ ®¨ng ký hé khÈu cã ¶nh h−ëng<br /> quyÕt ®Þnh sèng l©u dµi t¹i thµnh phè cña ng−êi di c− hay kh«ng? YÕu tè ¶nh h−ëng<br /> ®Õn viÖc ra quyÕt ®Þnh nµy kh«ng g× kh¸c chÝnh lµ ®éng c¬ cña di d©n: viÖc lµm vµ<br /> thu nhËp. Mét khi viÖc lµm vµ thu nhËp cã thÓ ®¶m b¶o cho ng−êi nhËp c− mét cuéc<br /> sèng æn ®Þnh th× hä dÔ dµng cã quyÕt ®Þnh ë l¹i. Ng−îc l¹i, nh÷ng ng−êi kh«ng cã<br /> ®−îc c¸c yÕu tè c¬ b¶n ®ã (viÖc lµm, vµ thu nhËp), sÏ chØ lµ nh÷ng ng−êi di d©n t¹m<br /> thêi, hoÆc di d©n "con l¾c". Qua kh¶o s¸t t¹i Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh, cã<br /> kho¶ng 50% - 60% sè ng−êi di c− cã dù ®Þnh ë l¹i l©u dµi, vµ t×m mäi c¸ch ®Ó ë l¹i<br /> (NguyÔn vµ céng sù, 2005b, V¨n vµ céng sù, 2005). §©y lµ mét th«ng tin lµm c¨n cø<br /> cho c¸c nhµ qu¶n lý vµ quy ho¹ch vÒ dù b¸o ®éng th¸i di d©n.<br /> Víi nh÷ng ng−êi muèn ë l¹i, hä sÏ t×m mäi c¸ch bÊt chÊp mäi khã kh¨n, c¶n<br /> trë. Vµ nh÷ng biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ di d©n sÏ kh«ng thÓ lµm gi¶m l−îng ng−êi di<br /> chuyÓn mµ d−êng nh− chØ lµm gi¶m nh÷ng lîi Ých do viÖc di d©n ®em l¹i, t¨ng thªm<br /> chi phÝ di d©n (§Æng, 2005, NguyÔn, 2006).<br /> + QuyÒn tiÕp cËn an sinh x· héi cña mäi ng−êi d©n, bao gåm c¶ nhËp c−<br /> B¶o trî ng−êi di c− chÝnh lµ gãp phÇn nu«i d−ìng, duy tr× vµ ph¸t triÓn lùc<br /> l−îng lao ®éng. Nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ di d©n b»ng c¸ch ®Ó hä ph¶i tr¶ gi¸ cao cho<br /> nh÷ng dÞch vô x· héi ®· ®¸nh vµo gi¸ trÞ kinh tÕ, vµ lîi Ých cña viÖc di c− mµ lÏ ra hä<br /> ph¶i ®−îc h−ëng (Lª vµ céng sù, 2005:122). Cïng víi tèc ®é gia t¨ng ng−êi nhËp c−,<br /> viÖc tiÕp tôc lo¹i trõ hä ra khái nh÷ng dÞch vô c¬ b¶n cã thÓ sÏ lµ nguyªn nh©n cña<br /> c¸c vÊn ®Ò x· héi nghiªm träng ë nh÷ng ®« thÞ lín (Héi nghÞ t− vÊn c¸c nhµ tµi trî<br /> ViÖt Nam, 2004).<br /> NÕu kh«ng hç trî ng−êi nhËp c− tiÕp cËn ®−îc víi c¸c dÞch vô x· héi th× môc<br /> tiªu tho¸t nghÌo vµ ph¸t triÓn kinh tÕ khi rêi quª h−¬ng cña hä ®· kh«ng ®¹t ®−îc,<br /> mµ hä cßn bÞ ®Èy vµo ®éi ngò "nghÌo ®« thÞ", vµ chóng ta ®· ®Ó cho "c¸i nghÌo di c−"<br /> cïng víi ng−êi n«ng d©n ra thµnh phè. Thùc tÕ lµ t×nh h×nh nghÌo ®ãi cña ng−êi<br /> nhËp c− ®« thÞ ngµy cµng trë nªn nghiªm träng h¬n. "t¹i c¸c trung t©m ®« thÞ, tû lÖ<br /> nghÌo trong sè ng−êi di d©n cao h¬n nhiÒu so víi tû lÖ nµy cña ng−êi d©n thµnh phè"<br /> (§Æng, 2005). Nh×n trªn gãc ®é an sinh x· héi, gi¶i ph¸p tèt cho tÊt c¶ lµ hç trî ®Ó<br /> mäi ng−êi di d©n cã thÓ tù cøu m×nh tho¸t khái ®ãi nghÌo vµ n©ng cao cuéc sèng, cho<br /> dï dù ®Þnh cña hä thÕ nµo. NÕu c¸c chÝnh s¸ch b¶o trî trùc tiÕp tiÕp cËn tíi ng−êi di<br /> c− kh«ng bÞ mét rµo c¶n nµo sÏ kh«ng nh÷ng gióp gi¶m nh÷ng chi phÝ kh«ng cÇn<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 50 Ng−êi nhËp c− ®« thÞ vµ an sinh x· héi<br /> <br /> thiÕt trong qu¸ tr×nh di d©n, ®ång thêi gióp ng−êi di d©n tho¸t khái nghÌo ®ãi cho: 1)<br /> chÝnh b¶n th©n hä, 2) vïng n«ng th«n n¬i hä ra ®i, vµ 3) gi¶m nguy c¬ lµm t¨ng ®éi<br /> ngò nghÌo ®« thÞ n¬i hä ®Õn.<br /> Cã thÓ ph¶i thay ®æi c¸ch qu¶n lý ®« thÞ dùa trªn hé khÈu. H·y ®Ó cho viÖc<br /> ®¨ng ký c− tró trë vÒ víi chøc n¨ng ban ®Çu cña nã lµ theo dâi hiÖn tr¹ng d©n c− (ai<br /> sèng ë ®©u, tõ ®©u ®Õn, chuyÓn ®i ®©u nh»m phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng cña c¸c<br /> ngµnh nh− c«ng an, thèng kª, quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi…) vµ nã hoµn<br /> toµn kh«ng liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi cña ng−êi d©n. "CÇn<br /> t¸ch hoµn toµn quan hÖ hµnh chÝnh (qu¶n lý c− tró b»ng hé khÈu) ra khái c¸c quan<br /> hÖ kinh tÕ (së h÷u, sö dông, mua b¸n, tµi s¶n, vµ hµng hãa, dÞch vô) vµ c¸c quan hÖ<br /> d©n sù" (§Æng, 2005, NguyÔn vµ céng sù, 2005b).<br /> Bµi to¸n cßn l¹i lµ lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ cung cÊp c¸c dÞch vô ®« thÞ cho tÊt c¶<br /> mäi ng−êi kh«ng ph©n biÖt t×nh tr¹ng c− tró? Cã lÏ ®©y l¹i lµ bµi to¸n vÒ qu¶n lý ®« thÞ.<br /> III. T¨ng c−êng tiÕp cËn an sinh x· héi cho ng−êi nhËp c− trong giai<br /> ®o¹n hiÖn nay<br /> 1. Bµi to¸n an sinh x· héi cho ng−êi nhËp c− ®« thÞ còng lµ bµi to¸n qu¶n lý<br /> Kh¶o s¸t ë Hµ Néi còng ®· cho thÊy nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc do ng−êi di d©n<br /> g©y ra cho thµnh phè chñ yÕu lµ lµm qu¸ t¶i kh¶ n¨ng phôc vô cña dÞch vô ë ®Þa<br /> ph−¬ng, mÊt an ninh trËt tù, tÖ n¹n x· héi, g©y « nhiÔm m«i tr−êng… ®iÒu nµy g©y<br /> khã kh¨n cho c¸c cÊp qu¶n lý thµnh phè (NguyÔn vµ céng sù, 2005b). §iÒu ®ã cã<br /> nghÜa lµ th¸ch thøc ®èi víi chÝnh quyÒn ®« thÞ kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n qu¸ tr×nh di<br /> c−, mµ lµ bµi to¸n nan gi¶i vÒ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn sù gia t¨ng cña c¸c céng<br /> ®ång nhËp c− thu nhËp thÊp (nh÷ng ng−êi ®ang chÞu nhiÒu rñi ro vµ Ýt cã c¬ héi ®−îc<br /> b¶o vÖ). (Lª vµ céng sù, 2005).<br /> NÕu di d©n lµ mét nhu cÇu tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn th× an sinh x· héi lµ ®iÒu<br /> kiÖn ®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®ang trë thµnh mét nhu cÇu ®−îc ®Æt ra<br /> hiÖn nay (®©y còng lµ bµi häc mµ nhiÒu n−íc kh¸c ®· rót ra ®−îc tõ kinh nghiÖm cña<br /> hä). Vµ bµi to¸n di d©n chÝnh lµ bµi to¸n ph¸t triÓn vµ qu¶n lý hay qu¶n lý sù ph¸t<br /> triÓn.<br /> 2. Vai trß cña nhµ n−íc<br /> + Qu¶n lý vÜ m«: c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh, ph¸p luËt<br /> §æi míi kinh tÕ ®· ®em l¹i nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n trong hÖ thèng phóc lîi.<br /> Nh÷ng biÖn ph¸p "truyÒn thèng" vÒ b¶o trî x· héi nh− b¶o ®¶m viÖc lµm, bao cÊp<br /> nhu yÕu phÈm thiÕt yÕu vµ nh÷ng kho¶n chªnh lÖch trong thu nhËp gi÷a c¸c nhãm<br /> d©n c−, dï Ýt ái, ®· bÞ c¾t bá hoµn toµn. Cïng víi sù t¨ng lªn cña tû lÖ thÊt nghiÖp, vµ<br /> thu nhËp thÊp, sù thay ®æi vai trß cña nhµ n−íc kh«ng chØ gãp phÇn lµm t¨ng tÝnh dÔ<br /> bÞ tæn th−¬ng ®èi víi nhiÒu gia ®×nh mµ cßn h¹n chÕ sinh kÕ cña hä (Lª, B¹ch D−¬ng<br /> vµ c¸c céng sù, 2005: 19). ChÝnh v× vËy trong khi gi¶m vai trß tham gia trùc tiÕp cña<br /> nhµ n−íc (lµ ng−êi x©y dùng nh÷ng chÝnh s¸ch, quy ®Þnh, ph¸p luËt, vµ vai trß chÝnh<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m Quúnh H−¬ng 51<br /> <br /> trong c¸c b¶o trî x· héi) cÇn ®Èy m¹nh sù tham gia cña c¸c lùc l−îng thÞ tr−êng, c¸c<br /> thµnh phÇn kinh tÕ vµo c¸c ho¹t ®éng ®¶m b¶o an sinh x· héi. (ActionAid, 2005).<br /> ViÖt Nam hiÖn nay lµ viÖc më réng ph¹m vi bao phñ cña ch−¬ng tr×nh an sinh<br /> x· héi quèc gia, vèn ®−îc thiÕt kÕ cho c¸c ®èi t−îng thuéc khu vùc chÝnh thøc. §èi víi<br /> ng−êi nhËp c−, mét lùc l−îng ®ang gia t¨ng lªn vÒ sè l−îng vµ nhu cÇu an sinh x·<br /> héi, sù më réng ph¹m vi bao phñ nµy ®ßi hái nh÷ng chÝnh s¸ch, nh÷ng quy ®Þnh tõ<br /> phÝa nhµ n−íc, cïng nh÷ng cè g¾ng to lín cña c¸c nhµ qu¶n lý ®« thÞ, vµ c¸c thµnh<br /> phÇn kinh tÕ.<br /> + §iÒu tiÕt di d©n: t¨ng c−êng an sinh x· héi ®« thÞ ®i kÌm víi ph¸t triÓn n«ng th«n<br /> Khi më réng ph¹m vi cung cÊp an sinh x· héi sÏ t¹o ra lùc hót cho di d©n, v× ®i<br /> kÌm víi nã cÇn cã c¸c biÖn ph¸p ph¸t triÓn n«ng th«n. §Ó gi¶m møc ®é di d©n râ rµng<br /> lµ ph¶i dïng c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, h¬n lµ biÖn ph¸p hµnh chÝnh hiÖn nay ®· kh«ng<br /> cßn t¸c dông. C¸c nghiªn cøu ®· cho thÊy nÕu t¨ng ®−îc møc sèng cho ng−êi d©n n«ng<br /> th«n, t¹o nh÷ng kh¶ n¨ng tiÕp cËn ®Õn nh÷ng hç trî cho gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ ph¸t<br /> triÓn n«ng th«n (n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp) sÏ gãp phÇn lµm gi¶m ®¸ng kÓ ®éng<br /> c¬ cña di d©n (Lª vµ céng sù, 2005, §Æng, 2005, NguyÔn vµ céng sù, 2005b, V¨n vµ<br /> céng sù, 2005). Nh÷ng c«ng cô kinh tÕ nh»m t¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn h¹n chÕ di d©n ®·<br /> ®−îc c¸c nghiªn cøu chØ ra lµ:<br /> • §Þnh h−íng ph¸t triÓn vïng, gi¶m t¸c ®éng cña "Lùc hót - ®Èy", t¹o ®iÒu<br /> kiÖn ph¸t triÓn n«ng th«n (Ly n«ng bÊt ly h−¬ng).<br /> • Thay v× di d©n n«ng th«n - ®« thÞ, khuyÕn khÝch luång di chuyÕn vèn tõ ®«<br /> thÞ - n«ng th«n.<br /> • KhuyÕn khÝch ®Çu t− vµ hç trî t¹o viÖc lµm t¹i chç.<br /> • Thóc ®Èy ®µo t¹o nghÒ nh»m n©ng cao n¨ng lùc kinh tÕ ë nh÷ng vïng<br /> nghÌo h¬n. (xem NguyÔn vµ céng sù, 2005b).<br /> + Tõ thiÖn, h¶o t©m hay lµ c¸c biÖn ph¸p "b¶o vÖ", "phßng ngõa", vµ "n¨ng lùc"<br /> Cã thÓ cã nhiÒu m« h×nh b¶o trî x· héi. M« h×nh cña t¸c gi¶ Lª B¹ch D−¬ng<br /> vµ céng sù (2005) ®−a ra gåm 3 cÊp ®é trong ®ã cÊp ®é thÊp nhÊt lµ "c¸c biÖn ph¸p<br /> b¶o vÖ" dµnh cho nh÷ng ®èi t−îng dÔ bÞ tæn th−¬ng, cÊp ®é gi÷a lµ "c¸c biÖn ph¸p<br /> phßng ngõa" bao gåm hµng lo¹t c¸c dÞch vô b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c dÞch vô kh¸c, cÊp<br /> ®é cao nhÊt lµ "c¸c biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc" gåm c¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn, vµ<br /> thÓ chÕ hç trî.<br /> Cho ®Õn nay ng−êi nhËp c− th−êng bÞ lo¹i ra ngoµi mäi biÖn ph¸p cña cÊp ®é<br /> gi÷a, vµ cÊp ®é cao, ngay ®Õn cÊp ®é thÊp nhÊt hä còng kh«ng ®−îc h−ëng mét c¸ch<br /> ®Çy ®ñ (Lª vµ céng sù, 2005: 123). C¸c ch−¬ng tr×nh b¶o trî x· héi cÇn ph¶i v−ît qua<br /> sù ph©n biÖt vµ thiÕu chÊp nhËn quyÒn ®−îc b×nh ®¼ng trong h−ëng dÞch vô cña<br /> ng−êi di c−. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ng−êi nhËp c− kh«ng chØ cÇn ®Õn nh÷ng ch−¬ng<br /> tr×nh tõ thiÖn, hay h−ëng b¶o trî x· héi nhê vµo lßng h¶o t©m, mµ h¬n thÕ, hä cÇn x·<br /> héi chÊp nhËn quyÒn h−ëng lîi mét c¸ch c«ng b»ng.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 52 Ng−êi nhËp c− ®« thÞ vµ an sinh x· héi<br /> <br /> Vai trß cña nhµ n−íc lµ hç trî ®Ó ng−êi nhËp c− ph¸t huy ®−îc kh¶ n¨ng cña<br /> mçi hé gia ®×nh, ®Ó hä cã kh¶ n¨ng tù gi¶i quyÕt nh÷ng nguy c¬, rñi ro cña hä. §©y<br /> chÝnh lµ biÖn ph¸p phßng ngõa tr¸nh cho thµnh phè nh÷ng hËu qu¶ bÊt lîi do ng−êi<br /> di d©n g©y ra, ®ång thêi còng lµ n©ng cao n¨ng lùc cho nh÷ng ng−êi muèn tham gia<br /> vµo ®éi ngò lao ®éng cña thµnh phè.<br /> + Th¸ch thøc<br /> Quan niÖm cò vÒ ng−êi nhËp c−<br /> Lao ®éng di c− ®em ®Õn cho thµnh phè ®ång thêi c¶ nh÷ng ®ãng gãp vµ nh÷ng<br /> nguy c¬. Vµ thµnh phè ®èi xö víi hä còng ®Çy m©u thuÉn, mét bªn lµ môc tiªu "t¨ng<br /> tr−ëng kinh tÕ" vµ mét bªn lµ "c«ng b»ng x· héi". V−ît qua nh÷ng ®Þnh kiÕn tr−íc<br /> ®©y vÒ kiÓm so¸t di d©n lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c nhµ qu¶n lý, ®Æc biÖt<br /> nh÷ng quan ®iÓm cho r»ng g¸nh nÆng di d©n lµm qu¸ t¶i c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c dÞch<br /> vô thµnh phè.<br /> Thµnh phè cÇn ph¶i v−ît qua ®−îc nh÷ng ®Þnh kiÕn ph©n biÖt ®èi xö. Ng−êi<br /> di c− cÇn ®−îc ®èi xö b×nh ®¼ng, v× sù ph¸t triÓn cho b¶n th©n hä còng nh− cho<br /> thµnh phè.<br /> C¬ chÕ bÊt cËp<br /> Cho ®Õn nay nguån an sinh x· héi chñ yÕu h−íng vµo c¸c nhãm x· héi h−ëng<br /> −u ®·i x· héi vµ chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cña nhµ n−íc, chñ yÕu cho khu vùc ®« thÞ.<br /> Thùc tÕ cho thÊy chÝnh s¸ch an sinh x· héi ®· g¾n víi c¸c khu«n mÉu vµ xu h−íng<br /> biÕn ®æi c¬ cÊu x· héi, trong ®ã bÊt b×nh ®¼ng kinh tÕ cã xu h−íng t¨ng. Trong khi<br /> ng−êi cã møc sèng cao h¬n cã thu nhËp tõ b¶o hiÓm x· héi cao h¬n, th× ng−êi cã møc<br /> sèng thÊp h¬n l¹i thu nhËn nhiÒu h¬n tõ trî cÊp x· héi (Bïi, 2005: 8-9). Ph©n phèi<br /> an sinh x· héi mét mÆt gãp phÇn c¶i thiÖn møc sèng d©n c−, nh−ng mÆt kh¸c còng<br /> gãp phÇn t¨ng c¸ch biÖt x· héi, theo ®ã c¸c nhãm cã vÞ thÕ x· héi cao h¬n cã xu<br /> h−íng nhËn ®−îc an sinh nhiÒu h¬n vµ ng−îc l¹i. (Bïi, 2005: 11, 15).<br /> C¸c thiÕt chÕ an sinh x· héi trong giai ®o¹n ph¸t triÓn thÞ tr−êng gåm cã c¸c<br /> bªn tham gia: nhµ n−íc, tæ chøc kinh doanh (nhµ n−íc hoÆc kh«ng nhµ n−íc), ®oµn<br /> thÓ quÇn chóng, gia ®×nh, céng ®ång, x· héi d©n sù, c¸ nh©n, tæ chøc quèc tÕ.<br /> An sinh x· héi d©n sù ®· ph¸t triÓn m¹nh, nh−ng khu«n khæ thÓ chÕ vµ qu¶n<br /> lý cho khu vùc nµy cßn ®i chËm h¬n sù ph¸t triÓn cña nã khiÕn cho kh«ng gi¶i phãng<br /> ®−îc mäi tiÒm n¨ng cña khu vùc nµy (Bïi, 2005).<br /> 3. Vai trß cña c¸c doanh nghiÖp nh− lµ nguån cung cÊp b¶o trî x· héi<br /> C¸c nghiªn cøu ®· nãi nhiÒu ®Õn viÖc c¸c doanh nghiÖp kh«ng thùc hiÖn ®óng<br /> tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc sö dông lao ®éng. §Æc biÖt ®èi víi ng−êi di c− - lµ<br /> ®èi t−îng chiÕm tû lÖ lín trong nhiÒu doanh nghiÖp - c¸c doanh nghiÖp cµng lîi dông<br /> yÕu thÕ cña hä ®Ó kh«ng thùc hiÖn tèt tr¸ch nhiÖm cña m×nh. VÉn cßn phæ biÕn t×nh<br /> tr¹ng c«ng nh©n kh«ng ®−îc ký kÕt hîp ®ång lao ®éng, hoÆc cã ký nh−ng víi thêi h¹n<br /> ng¾n, do ®ã hä kh«ng cã b¶o hiÓm x· héi, kh«ng cã b¶o hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm tai n¹n…<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m Quúnh H−¬ng 53<br /> <br /> (ActionAid, 2005, Bïi, 2003). Víi ng−êi lµm viÖc trong c¸c c¬ së nhá, hoÆc dÞch vô,<br /> b¸n hµng,… th× hÇu nh− hä kh«ng cã mét chót hîp ®ång, b¶o hiÓm nµo.<br /> Nhµ ë lµ kho¶n chi phÝ rÊt lín, hÇu hÕt ®Òu do ng−êi lao ®éng tù lo b»ng tiÒn<br /> tói cña m×nh, c¸c chñ sö dông lao ®éng ®· rót bá tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi ng−êi<br /> lao ®éng (ActionAid, 2005, Bïi, 2003).<br /> C¸c chñ doanh nghiÖp th−êng tõ chèi tiÕp nhËn lao ®éng phæ th«ng v× hä ph¶i<br /> tèn tiÒn b¹c, thêi gian ®Ó ®µo t¹o (§Æng & NguyÔn, 1998).<br /> An sinh x· héi trong khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh ch−a ®−îc cÊu tróc l¹i vÒ<br /> c¨n b¶n, dÉn ®Õn mét mÆt cßn thiÕu nhiÒu chÝnh s¸ch cÇn thiÕt, mÆt kh¸c nhiÒu<br /> chÝnh s¸ch l¹i g©y c¶n trë cho t¨ng tr−ëng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, vµ c¸c vÊn ®Ò nh−<br /> thÊt nghiÖp, thÊt nghiÖp tr¸ h×nh, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, thiÕu c¸c chÕ ®é b¶o vÖ<br /> x· héi cho ng−êi lµm c«ng… (Bïi, 2005:12).<br /> Nh»m môc ®Ých: 1) ®¶m b¶o cuéc sèng l©u dµi cho ng−êi lao ®éng, 2) duy tr× ®éi<br /> ngò lao ®éng cã søc kháe tèt cho c¸c thµnh phè, 3) tr¸nh cho thµnh phè kh«ng ph¶i<br /> g¸nh chÞu nh÷ng hËu qu¶ do mét bé phËn lùc l−îng lao ®éng bÞ bãc lét qu¸ møc, bÞ bÇn<br /> cïng hãa, nhµ n−íc cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh chÆt chÏ h¬n n÷a vÒ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi<br /> lao ®éng vµ ng−êi sö dông lao ®éng ®èi víi c¸c lo¹i b¶o hiÓm cña ng−êi lao ®éng.<br /> 4. T¨ng c−êng vai trß cña c¸c bªn liªn quan kh¸c: céng ®ång ®« thÞ, ®oµn thÓ,<br /> tæ chøc NGO, m¹ng l−íi x· héi cña ng−êi di c−<br /> Céng ®ång ®« thÞ: Ng−êi di c− ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu khã kh¨n trong cuéc<br /> sèng xa nhµ, mét mÆt v× thiÕu c¸c ch−¬ng tr×nh vµ thÓ chÕ chÝnh thøc vÒ b¶o trî x·<br /> héi vµ nh÷ng h¹n chÕ cña m¹ng l−íi x· héi trong viÖc hç trî ng−êi nhËp c−, mÆt<br /> kh¸c hä kh«ng ®−îc sù chÊp nhËn, hç trî tõ chÝnh céng ®ång d©n c− ®« thÞ n¬i hä<br /> ®ang sèng. Huy ®éng søc m¹nh cña céng ®ång sÏ lµ yÕu tè quan träng gãp phÇn vµo<br /> sù thµnh c«ng cña b¶o trî x· héi cho nhãm ng−êi nhËp c− (Lª, B¹ch D−¬ng,<br /> 2005:119).<br /> M¹ng l−íi x· héi cña ng−êi di c− vµ qu¶n lý ®« thÞ: m¹ng l−íi x· héi cña<br /> ng−êi di c− gióp gi¶m bít chi phÝ di c−, t×m viÖc lµm, thóc ®Èy sù héi nhËp t¹i n¬i ë<br /> míi. Trong ®iÒu kiÖn c¸c thñ tôc hµnh chÝnh vµ qu¶n lý r−êm rµ, m¹ng l−íi di c− ®·<br /> gãp phÇn kh«ng nhá trong viÖc c−u mang, b¶o l·nh, hîp ph¸p hãa ng−êi nhËp c−. Nã<br /> cßn gióp ng−êi di c− tr¸nh khái nh÷ng bÊt tr¾c trong cuéc sèng nh− t×nh tr¹ng bãc<br /> lét søc lao ®éng, l¹m dông, quÊy rèi. H¬n thÕ n÷a, trong hoµn c¶nh kh«ng cã nhiÒu<br /> vai trß cña b¶o trî x· héi nh− hiÖn nay, nÕu yÕu tè kinh tÕ lµ ®éng lùc di c−, th×<br /> m¹ng l−íi x· héi lµ yªó tè gióp thµnh c«ng vµ æn ®Þnh ë n¬i ®Õn.<br /> Trong bèi c¶nh hiÖn nay, viÖc n©ng cao ho¹t ®éng, vµ hiÖu qu¶ cña m¹ng l−íi<br /> x· héi cña ng−êi di c− sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ hç trî cho viÖc qu¶n lý ®« thÞ. CÇn ®a d¹ng<br /> hãa c¸c quan hÖ x· héi, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ cã thÓ huy ®éng sù tham gia cña m¹ng<br /> l−íi ng−êi nhËp c−. C¸c ho¹t ®éng qu¶n lý, cung cÊp th«ng tin, kiÕn thøc, c«ng t¸c t−<br /> vÊn vµ ®µo t¹o nghÒ sÏ cã hiÖu qu¶ h¬n nÕu th«ng qua m¹ng l−íi di c−.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 54 Ng−êi nhËp c− ®« thÞ vµ an sinh x· héi<br /> <br /> Tæ chøc phÝ chÝnh phñ: Ngµy nay c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ<br /> ®· ®ãng gãp ®−îc rÊt nhiÒu cho c¸c ho¹t ®éng t¹i c¸c céng ®ång d©n c−. T¨ng c−êng<br /> cai trß cña c¸c tæ chøc nµy trong viÖc hç trî ng−êi nhËp c−, t¨ng c−êng phèi hîp víi<br /> m¹ng l−íi x· héi cña ng−êi nhËp c−, t×m kiÕm sù ®ång thuËn, sù hç trî cña céng<br /> ®ång n¬i ®Õn… sÏ ®em l¹i nhiÒu hiÖu qu¶.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. ActionAid ViÖt Nam, 2005. B¸o c¸o tæng hîp nghiªn cøu: Ng−êi lao ®éng nhËp c− ë ViÖt Nam.<br /> 2. B¸o c¸o chung cña c¸c nhµ tµi trî t¹i Héi nghÞ t− vÊn c¸c nhµ tµi trî ViÖt Nam, 2004. B¸o c¸o ph¸t<br /> triÓn ViÖt Nam 2004: NghÌo.<br /> 3. Bïi, ThÕ C−êng, 2003. Phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam: HiÖn tr¹ng, vÊn ®Ò vµ ®iÒu chØnh. §Ò tµi cÊp bé:<br /> Phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam: HiÖn tr¹ng vµ xu h−íng. ViÖn X· héi häc, Hµ Néi.<br /> 4. §Æng, Nguyªn Anh, 1998. §¶m b¶o cung cÊp dich vô x· héi cho ng−êi lao ®«ng nhËp c− ë thµnh phè.<br /> T¹p chÝ X· héi häc, sè 4/1998: 31-36. ViÖn X· héi häc. Hµ Néi.<br /> 5. §Æng, Nguyªn Anh, 1999a. Vai trß cña m¹ng l−íi x· héi trong qu¸ tr×nh di c−. T¹p chÝ X· héi häc, sè<br /> 2/1998: 16-23. ViÖn X· héi häc. Hµ Néi.<br /> 6. §Æng, Nguyªn Anh, 1999b. Di d©n vµ qu¶n lý di d©n trong giai ®o¹n ph¸t triÓn míi: Mét sè suy nghÜ<br /> tõ gãc ®é nghiªn cøu. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3&4/1999: 39-44. ViÖn X· héi häc. Hµ Néi<br /> 7. §Æng, Nguyªn Anh 2005. Di d©n trong n−íc: VËn héi vµ th¸ch thøc ®èi víi c«ng cuéc ®æi míi vµ ph¸t<br /> triÓn ë ViÖt Nam. Trung t©m kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (VAPEC), Nxb ThÕ giíi.<br /> 8. Lª B¹ch D−¬ng, §Æng Nguyªn Anh, KhuÊt Thu Hång, Lª Hoµi Trung, Robert Leroy Bach, 2005. B¶o<br /> trî x· héi cho nh÷ng ng−êi thiÖt thßi ë ViÖt Nam. Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi.<br /> 9. Héi nghÞ t− vÊn c¸c nhµ tµi trî ViÖt Nam, 2004. B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt Nam: NghÌo ®ãi. B¸o c¸o<br /> chung cña c¸c nhµ tµi trî. Hµ Néi, ViÖt Nam<br /> 10. Ng©n hµng ThÕ giíi, 2005. ThÎ b¸o c¸o ViÖt Nam 2003-2004: C¸ch tiÕp cËn, ph−¬ng ph¸p, vµ qu¸<br /> tr×nh thùc hiÖn. Hµ Néi, ViÖt Nam (b¸o c¸o ch−a xuÊt b¶n).<br /> 11. NguyÔn, H÷u Minh, 2005. Ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ nh÷ng th¸ch thøc trong giai ®o¹n míi.<br /> TrÞnh, Duy Lu©n (Chñ biªn). Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi bøc xóc hiÖn nay ë n−íc ta vµ c¸c kiÕn nghÞ gi¶i<br /> ph¸p. ViÖn X· héi häc, Hµ Néi<br /> 12. NguyÔn H÷u Minh, §ç Minh Khuª, Phïng Tè H¹nh, Ph¹m Quúnh H−¬ng, NguyÔn Nga My, NguyÔn<br /> Xu©n Mai, TrÇn Quý Long, §Æng Thanh Tróc, 2005a. Ng−êi nhËp c− tõ n«ng th«n vµo ®« thÞ vµ nh÷ng<br /> vÊn ®Ò ®Æt ra vÒ hÖ thèng an sinh x· héi ë ViÖt Nam. ViÖn X· héi häc, Hµ Néi.<br /> 13. NguyÔn H÷u Minh, §ç Minh Khuª, Phïng Tè H¹nh, Ph¹m Quúnh H−¬ng, NguyÔn Nga My, NguyÔn<br /> Xu©n Mai, TrÇn Quý Long, §Æng Thanh Tróc, 2005b. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch ®¨ng ký c− tró hiÖn nay<br /> tíi viÖc gi¶m nghÌo ®« thÞ: B¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i thµnh phè Hµ Néi. ViÖn X· héi<br /> häc, Hµ Néi.<br /> 14. TrÞnh, Duy Lu©n, 2004. ThÎ B¸o c¸o ViÖt Nam 2003-2004: KÕt qu¶ s¬ bé vÒ gi¸o dôc ë Nam §Þnh.<br /> Ng©n hµng ThÕ giíi, Hµ Néi (b¸o c¸o héi th¶o).<br /> 15. T«n ThiÖn ChiÕu, Bïi ThÞ Thanh Hµ, §µo Thu H»ng, Ng« ThÞ Minh Ph−¬ng, 2005. C«ng nh©n ngo¹i<br /> tØnh nhËp c− vµ vÊn ®Ò an sinh x· héi. ViÖn X· héi häc, Hµ Néi.<br /> 16. V¨n ThÞ Ngäc Lan, NguyÔn Quang Vinh, TrÇn T©m §an, Lª V¨n Sang, §µo Quang B×nh, Lª ThÞ Mü,<br /> Lª ThÕ Vung, Hoµng Trong, 2005. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch ®»n ký c− tró hiÖn nay tíi viÖc gi¶m nghÌo<br /> ®« thÞ: B¸o c¸o tæng hîp - kÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. Trung t©m X· héi häc, thµnh<br /> phè Hå ChÝ Minh.<br /> 17. Vò, M¹nh Lîi, 2004. ThÎ B¸o c¸o ViÖt Nam 2003-2004: KÕt qu¶ s¬ bé vÒ ch¨m sãc søc kháe ë §µ<br /> N½ng. Ng©n hµng ThÕ giíi. Hµ Néi (b¸o c¸o héi th¶o).<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />