Nguồn nhân lực y tế ở Đông Nam Á: Những thiếu hụt, thách thức trong phân bố và thương mại quốc tế trong dịch vụ y tế

| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Nguoàn nhaân löïc y teá ôû Ñoâng Nam AÙ<br /> NHÖÕNG THIEÁU HUÏT, THAÙCH THÖÙC<br /> TRONG PHAÂN BOÁ VAØ THÖÔNG MAÏI<br /> QUOÁC TEÁ TRONG DÒCH VUÏ Y TEÁ<br /> <br /> Churnrurtai Kanchanachitra, Magnus Lindelow, Timothy Johnston, Piya<br /> Hanvoravongchai, Prof Fely Marilyn Lorenzo, Nguyen Lan Huong, Siswanto Agus<br /> Wilopo, Jennifer Frances dela Rosa<br /> <br /> Ngöôøi dòch: Nguyeãn Huy Quang<br /> <br /> Trong baøi vieát naøy chuùng toâi ñeà caäp ñeán caùc vaán<br /> ñeà veà thieáu huït vaø phaân boá khoâng ñoàng ñeàu caùn boä<br /> y teá taïi Ñoâng Nam AÙ trong boái caûnh coù thöông maïi<br /> quoác teá trong caùc dòch vuï y teá. Maëc duø nhìn chung,<br /> hieän töôïng thieáu huït nhaân löïc y teá khoâng xaûy ra<br /> trong khu vöïc nhöng phaân tích rieâng bieät cho thaáy 5<br /> nöôùc thu nhaäp thaáp laïi coù nhöõng thieáu huït ñoù. Taát<br /> caû caùc nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙÙ ñeàu phaûi ñoái maët vôùi<br /> nhöõng khoù khaên veà nhaân löïc y teá phaân boá khoâng<br /> ñoàng ñeàu vaø khu vöïc noâng thoân thöôøng khoâng coù ñuû<br /> caùn boä y teá. Maëc duø caùc cô sôû thuoäc khu vöïc coâng<br /> laäp vaø tö nhaân coù khaû naêng ñaøo taïo y khoa vaø ñieàu<br /> döôõng toát, nhöng khaû naêng ñieàu phoái vieäc ñaøo taïo<br /> caùn boä y teá vôùi yeâu caàu coâng vieäc thöïc teá vaãn coøn<br /> yeáu keùm. Nhöõng kinh nghieäm vaø ñaùp öùng chính<br /> saùch trong khu vöïc ñeå giaûi quyeát nhöõng khoù khaên<br /> naøy coù theå ñöôïc söû duïng nhaèm cung caáp thoâng tin<br /> cho hoaïch ñònh chính saùch töông lai trong khu vöïc<br /> cuõng nhö ôû nhöõng nôi khaùc. Moät ñaëc ñieåm noåi baät<br /> <br /> cuûa vuøng Ñoâng Nam AÙÙ laø söï hoaït ñoäng thöông maïi<br /> quoác teá trong dòch vuï y teá. Singapore vaø Malaysia<br /> nhaäp khaåu nhaân vieân y teá ñeå ñaùp öùng nhu caàu trong<br /> nöôùc vaø ñeå cung caáp dòch vuï cho ngöôøi beänh nöôùc<br /> ngoaøi. Thaùi Lan thu huùt nhieàu ngöôøi beänh nöôùc<br /> ngoaøi söû duïng dòch vuï y teá cuûa mình. Tình hình naøy<br /> ñaõ daãn ñeán tình traïng chaûy maùu chaát xaùm nhöõng<br /> ngöôøi coù chuyeân moân cao töø nhöõng cô sôû ñaøo taïo y<br /> khoa coâng laäp sang nhöõng beänh vieän tö nhaân.<br /> Philippines vaø Indonesia laø nhöõng nöôùc xuaát khaåu<br /> baùc só vaø ñieàu döôõng vieân chính trong khu vöïc.<br /> Nhöõng thoûa thuaän veà vieäc coâng nhaän caùc baèng caáp<br /> chuyeân moân ñoái vôùi 3 nhoùm nhaân vieân y teá trong<br /> khuoân khoå Hieäp ñònh khung veà Dòch vuï cuûa Hieäp<br /> hoäi caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙÙ coù theå daãn ñeán söï gia<br /> taêng tình traïng naøy ôû khu vöïc trong töông lai. Nhaèm<br /> ñaûm baûo nguoàn nhaân löïc y teá soáng coøn phaûi saün coù<br /> ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa caùc quaàn theå ñöôïc phuïc<br /> vuï, caùc chieán löôïc quaûn lyù vieäc di cö vaø löu giöõ caùn<br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> 17<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> boä caàn phaûi ñöôïc loàng gheùp vaøo nhöõng noã löïc hieän<br /> coù nhaèm taêng cöôøng heä thoáng y teá taïi Ñoâng Nam AÙÙ.<br /> Nhu caàu veà caûi thieän ñoái thoaïi giöõa ngaønh y teá vaø<br /> thöông maïi ñeå caân baèng caùc cô hoäi kinh teá lieân quan<br /> tôùi vaán ñeà thöông maïi trong caùc dòch vuï y teá vôùi caùc<br /> nhu caàu veà söùc khoûe trong nöôùc vaø caùc vaán ñeà veà<br /> coâng baèng cuõng ngaøy caøng trôû neân caáp thieát.<br /> <br /> Giôùi thieäu<br /> Chaát löôïng, thaønh phaàn vaø phaân boá löïc löôïng<br /> lao ñoäng y teá ñöôïc coi laø moät yeáu toá quyeát ñònh<br /> trong hoaït ñoäng cuûa heä thoáng y teá vaø caùc keát quaû<br /> chaêm soùc söùc khoûe baø meï vaø treû em. Möôøi nöôùc<br /> trong Hieäp hoäi caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙÙ<br /> (ASEAN): Brunei, Campuchia, Indonesia, Laøo,<br /> Malaysia, Myanmar, Philippines, Singapore, Thaùi<br /> Lan, vaø Vieät Nam raát ña daïng veà ñieàu kieän kinh teá<br /> xaõ hoäi, heä thoáng chính trò, heä thoáng y teá vaø tình hình<br /> söùc khoûe. Cuõng nhö nhöõng quoác gia khaùc treân theá<br /> giôùi, haàu heát caùc nöôùc trong khu vöïc ñeàu phaûi ñoái<br /> maët vôùi nhöõng khoù khaên veà söï thieáu huït vaø phaân boá<br /> khoâng ñoàng ñeàu löïc löôïng lao ñoäng y teá. Ñieàu naøy<br /> ñaõ aûnh höôûng tôùi tieán ñoä thöïc hieän caùc Muïc tieâu Phaùt<br /> trieån Thieân Nieân Kyû veà Y teá vaø gia taêng söï maát coâng<br /> baèng trong taùc ñoäng veà söùc khoûe. Tuy nhieân, khu vöïc<br /> naøy coù nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät laø taêng tröôûng thöông<br /> maïi nhanh trong caùc dòch vuï y teá, hieän töôïng di cö<br /> cuûa caùn boä y teá vaø du lòch chöõa beänh. Treân thöïc teá,<br /> du lòch chöõa beänh ñaõ noåi leân thaønh moät chieán löôïc<br /> kinh teá chuû yeáu ñoái vôùi moät soá nöôùc, ñaùng keå nhaát laø<br /> Singapore, Malaysia vaø Thaùi Lan.<br /> <br /> Nhöõng thoâng ñieäp chính<br /> - Nhö nhöõng khu vöïc khaùc, nhieàu nöôùc Ñoâng Nam<br /> AÙÙ phaûi höùng chòu nhöõng vaán ñeà veà löïc löôïng lao<br /> ñoäng ngaønh y teá nhö thieáu huït, maát caân baèng veà<br /> cô caáu kyõ naêng chuyeân moân, vaø phaân boá khoâng<br /> ñoàng ñeàu caùn boä coù tay ngheà.<br /> - Caùc nöôùc thu nhaäp thaáp phaûi ñoái maët vôùi nhöõng<br /> vaán ñeà chung nhö maät ñoä vaø phaân boá caùn boä y<br /> teá do naêng löïc ñaøo taïo coøn thaáp, ngöôøi toát<br /> nghieäp ra tröôøng khoù tìm vieäc laøm, vaø möùc<br /> löông thaáp trong khu vöïc coâng laäp. Theá nhöng<br /> möùc ñoä söû duïng caùc dòch vuï y teá cuõng coøn thaáp<br /> do chaát löôïng dòch vuï keùm, nhöõng raøo caûn veà taøi<br /> chính vaø caùc yeáu toá vaên hoùa. Vì chaát löôïng dòch<br /> vuï vaø ñaøo taïo thaáp, hieän töôïng di cö cuûa caùn boä<br /> y teá chöa phaûi laø moät vaán ñeà noåi coäm, nhöng<br /> <br /> 18<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> nhöõng ngöôøi beänh giaøu coù hoaëc thu nhaäp trung<br /> bình thöôøng tìm kieám dòch vuï ôû nhöõng nôi khaùc<br /> trong khu vöïc.<br /> - Maät ñoä vaø ñaøo taïo caùn boä y teá khaùc nhau ñaùng<br /> keå giöõa caùc nöôùc thu nhaäp trung bình, nhöng taát<br /> caû nhöõng nöôùc naøy ñeàu phaûi ñoái maët vôùi khoù<br /> khaên trong vieäc thu huùt caùn boä y teá ñeán nhöõng<br /> vuøng saâu vuøng xa do trôû ngaïi veà taøi chính cuõng<br /> nhö thieáu söï hoã trôï taøi chính cho caùn boä y teá.<br /> - Moät ñaëc ñieåm noåi baät cuûa khu vöïc Ñoâng Nam AÙÙ<br /> laø söï tham gia thöông maïi quoác teá ôû caáp ñoä cao<br /> trong caùc dòch vuï y teá, bao goàm vieäc di cö cuûa<br /> caùn boä y teá vaø cung caáp dòch vuï y teá cho beänh<br /> nhaân ngöôøi nöôùc ngoaøi.<br /> - Maëc duø thöông maïi quoác teá trong caùc dòch vuï y<br /> teá khoâng phaûi laø nguyeân nhaân chính daãn ñeán söï<br /> thieáu huït hoaëc phaân boá khoâng ñoàng ñeàu caùn boä<br /> y teá ôû Ñoâng Nam AÙÙ, nhöng noù roõ raøng gaây aûnh<br /> höôûng tôùi hình thaùi ñaøo taïo vaø tuyeån duïng caùn<br /> boä y teá, ñaëc bieät ôû caùc nöôùc thu nhaäp trung bình<br /> vaø cao.<br /> - Vieäc hoaït ñoäng ñaøo taïo tö nhaân theo höôùng xuaát<br /> khaåu phaùt trieån nhanh choùng ôû Philippines vaø<br /> Indonesia ñaõ laøm giaûm taùc ñoäng cuûa vieäc di cö<br /> ñoái vôùi toaøn boä soá löôïng caùn boä y teá nhöng khaû<br /> naêng ñieàu tieát keùm trong ñaøo taïo tö nhaân ñaõ laøm<br /> aûnh höôûng tôùi chaát löôïng vaø daãn ñeán vieäc ñaøo<br /> taïo ra quaù nhieàu caùn boä y teá trong khi nhu caàu<br /> tuyeån duïng coøn haïn cheá.<br /> - Du lòch chöõa beänh phaùt trieån nhanh choùng ôû<br /> Singapore, Thaùi Lan, vaø Malaysia vaø ñaõ trôû<br /> thaønh moät nguoàn thu nhaäp/lôïi nhuaän quan<br /> troïng. Nhöõng heä quaû cuûa du lòch chöõa beänh ñoái<br /> vôùi heä thoáng y teá trong nöôùc hieän nay vaãn coøn<br /> nhoû beù nhöng cuõng ñang goùp phaàn gia taêng hieän<br /> töôïng chaûy maùu chaát xaùm cuûa nhöõng chuyeân gia<br /> coù tay ngheà cao sang nhöõng beänh vieän tö nhaân<br /> ñeå phuïc vuï beänh nhaân ngöôøi nöôùc ngoaøi.<br /> - Caàn coù chính saùch quoác gia chaët cheõ ñeå caân<br /> baèng giöõa lôïi ích thöông maïi trong dòch vuï y teá<br /> trong khi vaãn duy trì ñöôïc söùc khoûe coäng ñoàng.<br /> Söï caân baèng naøy chæ coù theå ñaït ñöôïc khi coù söï<br /> keát hôïp giöõa caùc chính saùch, töø vieäc leân keá hoaïch<br /> chu ñaùo nguoàn nhaân löïc, taêng cöôøng giaùm saùt<br /> caùc cô sôû ñaøo taïo tö nhaân, caûi thieän chaát löôïng<br /> vaø heä thoáng kieåm ñònh chaát löôïng, thieát laäp moái<br /> quan heä hôïp taùc coâng tö, tôùi caùc bieän phaùp nhaèm<br /> caûi thieän vieäc löu giöõ vaø tuyeån duïng caùn boä y teá<br /> cho nhöõng vuøng noâng thoân.<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Muïc ñích cuûa chuùng toâi laø xem xeùt söï thieáu huït<br /> vaø phaân boá khoâng ñoàng ñeàu nhaân löïc y teá taïi caùc<br /> nöôùc Ñoâng Nam AÙÙ trong boái caûnh caùc nöôùc naøy coù<br /> tham gia thöông maïi quoác teá trong caùc dòch vuï y teá.<br /> Chuùng toâi phaân tích tình hình vaø xaùc ñònh nhöõng<br /> yeáu toá daãn ñeán nhöõng thieáu huït vaø phaân boá khoâng<br /> ñeàu maø caùc nöôùc trong khu vöïc gaëp phaûi. Thöông<br /> maïi trong caùc dòch vuï y teá laø moät loaïi hình kinh<br /> doanh môùi xuaát hieän ñoái vôùi moät soá nöôùc Ñoâng<br /> Nam AÙÙ vaø taùc ñoäng cuûa caùc traøo löu quoác teá naøy ñoái<br /> vôùi nhaân löïc y teá cuõng ñöôïc baøn luaän. Phuï luïc 3 treân<br /> web ñöa ra khung khaùi nieäm nhöõng vaán ñeà vaø phaân<br /> tích ñöôïc baøn luaän trong baøi vieát naøy.<br /> Maëc duø taát caû caùc nhoùm ñoái töôïng nhaân löïc y teá<br /> - baùc só, ñieàu döôõng, caùn boä chuyeân moân y teá coâng<br /> coäng (YTCC), caùn boä quaûn lyù y teá vaø nhaân vieân<br /> phoøng xeùt nghieäm - ñeàu raát caàn thieát trong vieäc quaûn<br /> lyù vaø cung caáp dòch vuï y teá hieäu quaû, chuùng toâi chuù<br /> troïng vaøo baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh bôûi soá lieäu<br /> so saùnh cuûa caùc nhoùm ñoái töôïng naøy laø saün coù nhaát.<br /> <br /> Soá lieäu vaø phöông phaùp<br /> Chuùng toâi döï ñònh bieân soaïn soá lieäu so saùnh veà<br /> soá löôïng, phaân boá vaø ñaøo taïo caùn boä y teá taïi Ñoâng<br /> Nam AÙÙ, hieän töôïng di cö cuûa caùn boä y teá vaø du lòch<br /> chöõa beänh (xem hoäp veà chieán löôïc tìm kieám soá lieäu).<br /> Ñoái vôùi Campuchia, Indonesia, Laøo, Thaùi Lan vaø<br /> Vieät Nam, soá lieäu veà soá löôïng caùc baùc só, ñieàu döôõng<br /> vaø nöõ hoä sinh ñöôïc bieân soaïn töø nhöõng soá lieäu thoáng<br /> keâ chính thoáng ñeå coù ñöôïc thoâng tin hoaøn thieän hôn.<br /> Nhöõng soá lieäu naøy bao goàm caû khu vöïc coâng laäp vaø<br /> tö nhaân, tröø Campuchia vaø Vieät Nam. Ñoái vôùi 6 nöôùc<br /> khaùc, soá lieäu ñöôïc bieân soaïn töø caùc heä thoáng Thoâng<br /> tin Thoáng keâ cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi (TCYTTG).<br /> Neáu saün coù soá lieäu ôû caáp tænh/bang, chuùng toâi laäp ra<br /> ñöôøng cong Lorenz vaø caùc chæ soá Gini ñeå moâ taû vieäc<br /> maát caân ñoái veà maët ñòa lyù trong maät ñoä phaân boá baùc<br /> só vaø ñieàu döôõng. Heä soá Gini vaø ñöôøng cong Lorenz<br /> laø nhöõng coâng cuï ño löôøng noåi tieáng nhaát veà söï maát<br /> caân ñoái vaø ñaõ ñöôïc aùp duïng trong caùc nghieân cöùu<br /> tröôùc ñaây veà tính maát caân ñoái cuûa nhaân löïc y teá.<br /> Phaân tích cuûa chuùng toâi döïa vaøo maät ñoä phaân boá<br /> ôû caáp phaân chia haønh chính ñaàu tieân ôû döôùi trung<br /> öông - töông ñöông vôùi tuyeán tænh ôû taát caû caùc nöôùc<br /> tröø Philippines (caáp khu vöïc). Phaân tích chæ bao goàm<br /> nhaân vieân y teá cuûa khu vöïc coâng laäp ñoái vôùi taát caû<br /> caùc nöôùc, tröø Thaùi Lan laø nöôùc coù caû soá lieäu cuûa khu<br /> vöïc tö nhaân. Veà phaân tích xu höôùng ôû Philippines vaø<br /> Vieät Nam - caùc nöôùc coù thaønh laäp caùc tænh hoaëc<br /> <br /> bang môùi - soá lieäu cuûa caùc tænh/bang môùi thaønh laäp<br /> ñöôïc toång hôïp vôùi soá lieäu cuûa tænh/bang cuõ nhaèm<br /> duy trì soá löôïng ñôn vò haønh chính ñoàng nhaát theo<br /> thôøi gian vaø nhaèm ñaûm baûo caùc keát quaû coù theå ñöôïc<br /> so saùnh giöõa caùc thôøi kyø.<br /> Soá lieäu töø taøi lieäu cuûa Boä y teá vaø nhöõng nguoàn ñaõ<br /> xuaát baûn ñöôïc duøng trong phaân tích cuûa chuùng toâi veà<br /> ñaøo taïo caùn boä y teá. Tuøy theo heä thoáng baùo caùo cuûa<br /> töøng nöôùc, naêng löïc ñaøo taïo coù theå laø toång soá ngöôøi<br /> toát nghieäp ra tröôøng hoaëc nhöõng ngöôøi ñaõ qua nhöõng<br /> kyø thi baét buoäc. Soá lieäu bao goàm caû khu vöïc coâng laäp<br /> vaø tö nhaân cho taát caû caùc nöôùc ngoaïi tröø Brunei,<br /> Campuchia vaø Myanmar vì khoâng coù soá lieäu veà naêng<br /> löïc ñaøo taïo cuûa caùc tröôøng y khoa vaø ñieàu döôõng tö<br /> nhaân. Soá lieäu veà vieäc di cö cuûa cuûa caùn boä y teá vaø du<br /> lòch chöõa beänh ñöôïc thu thaäp thoâng qua Toå chöùc Hôïp<br /> taùc vaø Phaùt trieån Kinh teá (OECD), caùc aán phaåm veà<br /> thöông maïi vaø caùc nguoàn ñaõ xuaát baûn khaùc.<br /> Chuùng toâi ñaõ gaëp phaûi moät soá khoù khaên veà soá<br /> lieäu. Tröôùc heát laø soá lieäu veà vieäc laøm, tieàn löông,<br /> ñaøo taïo caùn boä y teá cuûa khu vöïc tö nhaân khoâng saün<br /> coù hoaëc khoâng ñaày ñuû ôû haàu heát caùc nöôùc. Ñaëc bieät,<br /> ñoä bao phuû cuûa soá lieäu veà nhaân löïc y teá cuûa Heä<br /> thoáng thoâng tin thoáng keâ cuûa TCYTTG cuõng khaùc<br /> bieät giöõa caùc nöôùc, ñaëc bieät laø khu vöïc tö nhaân, vaø<br /> khoâng coù thoâng tin chi tieát veà nguoàn soá lieäu vaø caùc<br /> vaán ñeà. Thöù hai, soá lieäu veà vieäc di cö cuûa caùn boä y<br /> teá vaø du lòch chöõa beänh saün coù ñoái vôùi haàu heát caùc<br /> nöôùc coù thu nhaäp trung bình hoaëc cao, nhöng soá lieäu<br /> ñoù chöa hoaøn chænh. Thöù ba, nhöõng quy ñònh vaø caáp<br /> ñoä ñaøo taïo ñieàu döôõng vaø baùc só cuõng khaùc nhau<br /> giöõa caùc nöôùc. Thöù tö, soá löôïng nghieân cöùu coù theå<br /> duøng ñeå so saùnh veà chaát löôïng ñaøo taïo y khoa vaø<br /> naêng löïc laâm saøng cuûa caùn boä y teá giöõa caùc nöôùc raát<br /> haïn cheá. Cuoái cuøng, nhöõng nghieân cöùu ñaùnh giaù<br /> hieäu quaû cuûa chính saùch can thieäp trong khu vöïc raát<br /> hieám hoi. Do söï haïn cheá soá lieäu naøy, chuùng toâi chæ<br /> chuù troïng vaøo vieäc phaân tích soá lieäu cuûa khu vöïc<br /> coâng laäp vaø caùc soá lieäu saün coù.<br /> <br /> Chieán löôïc tìm kieám vaø tieâu chí löïa choïn<br /> Baøi vieát döïa treân soá lieäu vaø thoâng tin thu thaäp<br /> ñöôïc töø nhieàu nguoàn ñaõ coâng boá vaø chöa coâng boá.<br /> Chuùng toâi coá gaéng bieân soaïn soá lieäu ñeå coù theå so<br /> saùnh veà soá löôïng, phaân boá vaø ñaøo taïo caùn boä y teá taïi<br /> Ñoâng Nam AÙÙ cuõng nhö vieäc di cö cuûa caùn boä y teá vaø<br /> du lòch chöõa beänh. Chuùng toâi cuõng raø soaùt laïi caùc<br /> baøi baùo ñöôïc coâng boá vaø chöa coâng boá vaø taøi lieäu veà<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> 19<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> caùc vaán ñeà naøy. Chuùng toâi raø soaùt taøi lieäu tieáng Anh<br /> baèng Pubmed, Google Scholar, Google Search, vaø<br /> trang web cuûa caùc toå chöùc nhö Toå chöùc Y teá Theá<br /> giôùi (WHO), Toå chöùc Hôïp taùc vaø Phaùt trieån Kinh<br /> teá (OECD), vaø Hieäp hoäi caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙÙ<br /> (ASEAN). Chuùng toâi chuù troïng tìm kieám caùc vaán ñeà<br /> lieân quan ñeán nguoàn nhaân löïc y teá vaø thöông maïi<br /> quoác teá trong dòch vuï y teá, bao goàm hieän töôïng<br /> thieáu huït, löu giöõ, di cö cuûa baùc só vaø ñieàu döôõng<br /> vaø taùc ñoäng ñeán nguoàn nhaân löïc y teá; caùc thuaät ngöõ<br /> ñöôïc duøng ñeå tìm kieám laø "löu giöõ baùc só noâng<br /> thoân", "phaân boá baùc só", "thöông maïi trong dòch vuï<br /> y teá", "Trung taâm y khoa - Medical Hub", "di cö<br /> cuûa nguoàn nhaân löïc y teá", vaø "thoûa thuaän vieäc coâng<br /> nhaän laãn nhau cuûa caùc nöôùc ASEAN". Taøi lieäu<br /> chuyeân moân bao goàm caùc baùo caùo cuûa Boä y teá, caùc<br /> vaên baûn veà laäp keá hoaïch nhaân löïc y teá, nieân giaùm<br /> thoáng keâ, hoà sô cuûa caùc hoäi ñoàng y khoa vaø ñieàu<br /> döôõng coù noäi dung veà soá löôïng vaø phaân boá caùc<br /> thaønh vieân vaø soá lieäu ñaøo taïo haøng naêm töø caùc cô<br /> sôû ñaøo taïo. Moâ taû chi tieát cuûa caùc nguoàn soá lieäu naøy<br /> coù treân web trang 1-2, bao goàm phaân loaïi caùc loaïi<br /> hình caùn boä chuyeân moân y teá khaùc nhau ñöôïc söû<br /> duïng trong nghieân cöùu.<br /> <br /> Nhöõng thaùch thöùc chöa ñöôïc giaûi quyeát:<br /> Söï thieáu huït vaø phaân boá khoâng ñoàng ñeàu<br /> <br /> Soá löôïng nguoàn nhaân löïc y teá<br /> Söï saün coù cuûa nguoàn nhaân löïc y teá ñöôïc ñaøo<br /> taïo/coù baèng caáp laø moät nhaân toá quan troïng quyeát<br /> ñònh naêng löïc cung caáp dòch vuï cho coäng ñoàng cuûa<br /> heä thoáng y teá. Phuï luïc 3 trang 4 cho thaáy moái lieân<br /> quan giöõa maät ñoä nhaân löïc y teá (ñöôïc tính baèng soá<br /> baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh treân 1000 daân) vaø<br /> toång thu nhaäp quoác daân treân ñaàu ngöôøi cuûa 10 quoác<br /> gia ASEAN. Caùc soá lieäu toång hôïp nguoàn nhaân löïc ôû<br /> Ñoâng Nam AÙÙ cho thaáy khoâng coù söï thieáu huït quaù lôùn<br /> vôùi möùc trung bình trong khu vöïc laø töø 2,7 baùc só,<br /> ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh (coäng laïi) treân 1000 ngöôøi<br /> daân (Baûng 1). Tuy nhieân, ôû caáp quoác gia, coù 5 nöôùc<br /> (Campuchia, Indonesia, Laøo, Thaùi Lan vaø Vieät<br /> Nam) döôùi ngöôõng thieáu huït lôùn cuûa TCYTTG laø<br /> 2,28 baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh treân 1000<br /> ngöôøi daân. Ñeå ñaït chuaån cuûa TCYTTG taïi 5 nöôùc<br /> naøy, öôùc tính caàn coù 884.868 caùn boä chuyeân moân y<br /> teá, töông ñöông con soá thieáu huït khoaûng 232.417 so<br /> vôùi soá löôïng hieän taïi.<br /> Maëc duø khoâng coù chuaån quoác teá naøo<br /> veà tyû soá giöõa ñieàu döôõng vaø baùc só, nhöng<br /> Baûng 1. Soá lieäu thoáng keâ cô baûn veà caùn boä chuyeân moân Y teá<br /> moät tyû soá thaáp cho thaáy söï thieáu hieäu quaû<br /> taïi caùc nöôùc ÑNAÙ<br /> cuûa heä thoáng y teá vì coù moät soá coâng vieäc<br /> baùc só thöôøng laøm coù theå ñöôïc chuyeån<br /> giao cho ñieàu döôõng thöïc hieän maø chaát<br /> löôïng vaãn ñaûm baûo. Beân caïnh ñoù, quaù<br /> trình ñaøo taïo baùc só toán keùm hôn vaø laâu<br /> hôn so vôùi ñaøo taïo ñieàu döôõng vaø vieäc<br /> phaân coâng baùc só veà caùc vuøng noâng thoân<br /> laøm vieäc cuõng khoù khaên vaø toán keùm hôn.<br /> Do vaäy, ôû caùc nöôùc ngheøo, vieäc taäp trung<br /> ñaøo taïo nhieàu baùc só hôn coù theå raát khoù<br /> khaên vaø vieäc phuï thuoäc nhieàu vaøo baùc só<br /> coù theå laøm gia taêng söï maát caân ñoái trong<br /> phaân boá nguoàn nhaân löïc y teá giöõa noâng<br /> thoân - thaønh thò. Tyû soá giöõa ñieàu döôõng,<br /> nöõ hoä sinh ñoái vôùi baùc só ôû Ñoâng Nam AÙÙ<br /> cao hôn möùc trung bình toaøn caàu, nhöng<br /> coù söï khaùc bieät ñaùng keå giöõa caùc nöôùc.<br /> Indonesia coù tyû soá cao nhaát: 6,8 trong khi<br /> ñoù Vieät Nam chæ coù 1,8. Nhöõng tyû soá khaùc<br /> nhau naøy phaàn naøo phaûn aùnh nhöõng löïa<br /> choïn chính saùch - ví duï moät soá nöôùc (nhö<br /> Thaùi Lan vaø Campuchia) chuù troïng roõ<br /> raøng vaøo chaêm soùc ban ñaàu döïa vaøo ñieàu<br /> 20<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Ñaøo taïo vaø vieäc laøm<br /> Naêng löïc ñaøo taïo keùm vaø ít khaû naêng<br /> tìm ñöôïc vieäc thöôøng coù quan heä chaët<br /> cheõ vôùi söï thieáu huït caùn boä y teá taïi caùc<br /> nöôùc ngheøo nhö ôû chaâu Phi cuõng nhö ôû<br /> Laøo, Campuchia vaø Myanmar. Vieäc ñaøo<br /> taïo baùc só/100 000 daân ñöôïc xeáp haïng töø<br /> cao vôùi 8 ôû Singapore vaø Malaysia, 4 ôû<br /> Philippines vaø Vieät Nam, 2 ôû Indonesia<br /> vaø Thaùi Lan, xuoáng thaáp döôùi 1 ôû Laøo vaø<br /> Myanmar. Ñaøo taïo ñieàu döôõng haøng<br /> naêm treân 100 000 daân (khoâng keå nöõ hoä<br /> sinh) ñöôïc xeáp laàn löôït töø 78 ôû<br /> Philippines, 11-15 ôû Laøo, Thaùi lan vaø<br /> Indonesia, ñeán khoaûng 4 ôû Myanmar vaø<br /> Campuchia (Baûng 2). Thôøi kyø cheá ñoä<br /> Khô-me ñoû ôû Campuchia (1975-1979)<br /> vaø cuoäc chieán tranh Ñoâng döông tröôùc<br /> khi thaønh laäp nöôùc CHDCND Laøo naêm<br /> 1975 ñaõ daãn ñeán söï maát maùt ñaùng keå soá<br /> löôïng caùn boä y teá vaø coâng taùc ñaøo taïo bò<br /> giaùn ñoaïn. Hôn nöõa, ñaøo taïo y khoa ôû<br /> Laøo hoaøn toaøn bò ngöng treä trong nhöõng naêm töø<br /> 1976 ñeán 1981 trong thôøi gian xaây döïng laïi ñaát<br /> nöôùc. Maëc duø trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ coù nhöõng<br /> noã löïc nhaèm taêng cöôøng ñaøo taïo, tröôøng y khoa chæ<br /> ñaøo taïo ñöôïc 70 baùc só naêm 2007. ÔÛ Campuchia,<br /> 290 baùc só vaø 400 nöõ hoä sinh ñaõ toát nghieäp töø caùc<br /> tröôøng y khoa vaø trung taâm ñaøo taïo coâng laäp naêm<br /> 2008, nhöng vì vieäc ñaøo taïo caùc nöõ hoä sinh trung caáp<br /> (moät khoùa ñaøo taïo 3 naêm cho nhöõng ngöôøi toát<br /> nghieäp tröôøng phoå thoâng trung hoïc) bò ngöøng treä<br /> trong 6 naêm töø 1996 ñeán 2002 (vì söï chaäm treã trong<br /> söûa ñoåi chöông trình), söï thieáu huït ñaùng keå vaãn toàn<br /> taïi trong nhoùm caùn boä chuyeân moân naøy.<br /> Tuy nhieân naêng löïc ñaøo taïo thöôøng khoâng lieân<br /> quan ñeán söï saün coù cuûa caùc caùn boä chuyeân moân y<br /> teá. Ví duï, Philippines ñaøo taïo ñöôïc gaàn 3.000 baùc só<br /> vaø hôn 60.000 ñieàu döôõng ñöôïc pheùp haønh ngheà<br /> naêm 2007, trong khi ñoù Indonesia (vôùi daân soá nhieàu<br /> hôn gaáp 3 laàn) chæ ñaøo taïo ñöôïc 5.500 baùc só vaø<br /> 34.000 ñieàu döôõng. Indonesia coù nhöõng thieáu huït ôû<br /> caáp quoác gia, vaø caû hai nöôùc ñeàu coù nhöõng thieáu huït<br /> ôû caáp thaáp hôn (tænh/bang) do khaû naêng haønh ngheà<br /> haïn cheá (vieäc cung caáp dòch vuï y teá mang tính phaân<br /> caáp cao ôû caû hai nöôùc), hieän töôïng di cö veà caùc trung<br /> taâm thaønh thò vaø di cö ra ngoaøi nöôùc cuûa caùn boä y<br /> teá. Tình hình naøy coù theå ñöôïc so saùnh vôùi tình traïng<br /> baát caäp cuûa nguoàn nhaân löïc y teá, trong ñoù heä thoáng<br /> <br /> Baûng 2. Naêng löïc ñaøo taïo caùc baùc só, ñieàu döôõng vaø nöõ hoä sinh<br /> taïi moät soá nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙ<br /> <br /> döôõng. Tuy nhieân, nhöõng khaùc bieät ôû caùc nöôùc cuõng<br /> coù theå laø keát quaû cuûa thò tröôøng lao ñoäng naêng ñoäng<br /> trong nöôùc vaø vaán ñeà thöông maïi trong dòch vuï y teá.<br /> Caùc tyû soá toång hôïp coù theå khoâng theå hieän nhöõng<br /> thieáu huït trong caùc nhoùm caùn boä chuyeân moân ñaëc<br /> thuø - ví duï thieáu huït nöõ hoä sinh ôû Campuchia vaø<br /> Laøo. Singapore coù maät ñoä baùc só cao nhöng cuõng<br /> theå hieän nhöõng thieáu huït trong khu vöïc coâng laäp,<br /> chuû yeáu do löông thaáp vaø giôø laøm vieäc nhieàu so vôùi<br /> khu vöïc tö nhaân.<br /> Maëc duø söï thieáu huït caùn boä y teá coù theå gaây khoù<br /> khaên cho vieäc tieáp caän caùc dòch vuï vaø ñoä bao phuû<br /> cuûa caùc can thieäp y teá, chuùng ta khoâng theå ñaùnh giaù<br /> ñöôïc söï ñaày ñuû cuûa löïc löôïng lao ñoäng neáu khoâng<br /> tính ñeán caùc yeáu toá khaùc aûnh höôûng tôùi nhu caàu vaø<br /> söû duïng caùc dòch vuï saün coù. Ví duï, maëc duø Laøo naèm<br /> döôùi ngöôõng thieáu huït cuûa TCYTTG, trong nhieàu<br /> tröôøng hôïp löïc löôïng lao ñoäng khoâng ñöôïc laøm vieäc<br /> heát khaû naêng vì chæ coù chöa ñaày moät beänh nhaân treân<br /> moät nhaân vieân moät ngaøy ôû nhieàu beänh vieän huyeän<br /> vaø trung taâm y teá. Tình hình naøy phaûn aùnh vieäc ít söû<br /> duïng caùc cô sôû coâng laäp do nhöõng raøo caûn taøi chính,<br /> vaán ñeà chaát löôïng, khaû naêng tieáp caän vaø caùc yeáu toá<br /> vaên hoùa. Trong boái caûnh naøy, caùc bieän phaùp nhaèm<br /> taêng soá löôïng caùn boä y teá thöôøng khoâng daãn ñeán<br /> nhöõng caûi thieän ñaùng keå trong keát quaû chaêm soùc söùc<br /> khoûe neáu khoâng coù caùc can thieäp boå sung.<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> 21<br /> <br />