TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 21 (46) - Thaùng 10/2016<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
:<br />
<br />
<br />
Nguyen Trai and “Quốc âm thi tập”: Expressions of reclusion<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Le Van Tan, Assoc.Prof.,Ph.D.<br />
Graduate Academy of Social Sciences, Vietnam Academy of Social Sciences<br />
<br />
<br />
Tóm tắt<br />
“Quốc âm thi tập” đượ sá g á ủ yếu r g ờ g guyễ r rí sĩ ở Cô ơ - ơ ớ<br />
ô g đ ể dừ g ủ bế b ơ ướ ũ g sự ò g ả ủ ữ gk á g áy bỏ g ư<br />
ạ đ y ô g đ ký á gử gắ ều sự ế ì ớ á ì ứ d ễ đạ ẩ r đ<br />
đá ủ r g ì s ớ á ẩ sĩ rướ ũ g ư á ẩ sĩ s u ô g Đ y du g í đượ ú g<br />
ô đặ r g ả quyế r g b bá y<br />
Từ khóa: Nguyễn Trãi, Quốc âm thi tập, thơ Nôm Đường luật, ẩn dật, Côn Sơn.<br />
Astract<br />
M s f “Quốc âm thi tập” s be e ed be p sed w e guye r w s re ud g C<br />
which he considered the place of uncompleted dreams and desires. He poured his thought and concern<br />
about life into poetry, using implicit expressions about reclusive life that are distinguishable from<br />
reclusive poets before and after him. This article discusses and analyses those expressions.<br />
Keywords: Nguyen Trai, “Quốc âm thi tập”, Tang-style poetry in Nom characters, recluse, Con Son.<br />
<br />
<br />
<br />
1. Không gian Côn Sơn: Hòa giải guy Đá (1325-1390) ô đ e<br />
những khát vọng chưa hoàn thành ử ổ gs rì ô g sớ ự<br />
guyễ r (1380-1442) u Ứ đườ g đạ ủ kẻ sĩ e :<br />
r qu ở C gạ ạ g g( y 1400 ớ ậ ứ k á ế b ề r ều<br />
u uy C í ỉ ả Dươ g); s u đạ ớ guyễ r ứ g í đỗ á<br />
ó dờ đế g g Ổ ứ ơ s dướ r ều ồ 1440 đượ<br />
ượ g uy ườ g í ( y u xã g ứ gự sử đ á ưở g k<br />
ị uy ườ g í p ố ớ ở uổ đô ươ ự k ở đầu ủ<br />
) Ô g u r g g đì ó đườ g ạ ớ ô g ư ậy ó<br />
ruyề ố g Cụ s ể ó ô g<br />
guyễ Ứ g g ứ guyễ uy r ều ồ ạ ồ ạ quá<br />
(1356-1429); ô g g ạ qu ư đồ rầ gắ gủ rướ sự ượ ủ<br />
<br />
25<br />
M ừ k ả g 1407 đế k ều g rầ só g g ó ó ể ó ớ<br />
guyễ r ì đườ g ơ yế ô g buồ ều ơ u ều k á g<br />
kế ợ k ả g ờ g giúp ông ớ ề sơ ắ ớ ô ì<br />
ó đ ều k g ứu k sử để ạ í rị í ều k ô g ưở g ủ ô g ĩ<br />
đị đạ ụ quố g ử sá ễ ỉ ề k ắ k ả ô ả<br />
k ô g ó g ép ụ ể ờ g y ữ g đ ều y rồ sẽ đượ ký á đầy d<br />
guyễ r ở đ u s g ó ể uậ đ á d ế ả đ g qu ơ ủ ô g<br />
ô g ừ g g é qu Cô ơ ơ R g ớ Cô ơ guyễ r d<br />
đó ằ uẩ bị sự “ ập ó ì ả ế sứ đặ b ự<br />
u ” ớ ủ ì gắ bó ớ Cô ơ ó đượ ừ ú<br />
k ả g ữ g 1416-1420, ếu e ô g g ạ s u đó ữ g<br />
guyễ r ó d g “Bì gô sá ” á g ề rí sĩ ở ơ đ y ủ guyễ<br />
ợ ập ứ đượ r g dụ g Ô g r ừ r sớ g y ữ g ú<br />
đượ p g uy p g đạ p u ừ ỉ đườ g đạ ủ ô g ò đ g sô sụ<br />
g yđ dự b ở ô gđ ều ầ ắ ớ Cô ơ<br />
qu Cu k ở g ĩ ơ ắ g ợ ư ơ để ó ể rở ề k u yđ b<br />
ợ gô p g quố í rở r ề ế sự Ô g g Cô ơ “g<br />
guyễ r ướ Qu p ụ ầu ếp ụ sơ ” “ ố sơ ” gô ớ ủ ì<br />
gữ ứ ập k ể ư ũ r g ập ơ ữ á “Ức Trai thi tập” ó<br />
đượ k ắ r bể quố ô g đế ơ 10 ầ ô g ể k á g quy<br />
ầ uy ế u ầ y guyễ sơ : ề Cô ơ ủ ì ư á b :<br />
r k ô g ó ự quyề ều ý ưở g Quy Côn Sơn chu trung tác, Loạn hậu đáo<br />
k á g ớ ủ ô g ư ó ơ Côn Sơn cảm tác, Khất nhân họa Côn Sơn<br />
ự ó ậ í k ả g đồ, Đề Trình xử sĩ Vân Oa đồ, Tống tăng<br />
1428-1429 ô g ò bị u bị g Đạo Khiêm quy sơn… ờ ẹ ề Cô ơ<br />
gụ R y s u đó á ổ ớ ô g ư ờ ẹ ớ “ gườ ì u g<br />
đ guyễ r ư g ướ bỏ quố ủy” ờ ẹ ớ ỏ y sô g suố ượ<br />
í ủ ô g ầu ư s u đó k ô g đượ ạ ư ờ ẹ ớ í ồ ì<br />
g r g rá r g r ều Sau ờ ơ đượ ế r ú yđ đầy d<br />
ều g rầ đế 1439 guyễ dế k ắ k ả:<br />
r á qu ề ưu rí ở Cô ơ (C í b g sơ k áp ập<br />
Linh - ả Dươ g) g sự k á Qui lai tùng cúc bán tiêu nhiên.<br />
ô g đ duy õ ở ả ạ - Chí Linh có uyề ữu ướ k p ụ<br />
g é ô g rồ ờ ô g rở ạ g rầ ổ đ đầu ỉ ự<br />
g đ dẫ đế ả á C ươ g ý qu ư g đá<br />
p ả đợ đế ậ 1464 ô g ớ đượ C qu ị ứ ạ uyề<br />
gả á ô g đ uố g ếu ì kế ố p g ạ?<br />
rầ ắ sưu ầ d ả ơ C pgả p r ẫ ạ<br />
guyễ r (Loạn hậu đáo Côn Sơn cảm tác)<br />
ư ậy ừ p ươ g d qu p ươ g<br />
s é đườ g ạ ủ guyễ ừk đ k ỏ ú ừ ườ<br />
r ặ dù ó sự k ở đầu ố s g qu rở ề ù g ú đ ử g rậ<br />
<br />
26<br />
Có ẹ ớ rừ g suố s ỡ p ụ? ự ơ ướ ề sự ố g ế đố ớ<br />
Cú đầu ơ đ bụ ỉ ự ươ g ì . r ều đạ ắ ì ẽ đó r g “Quốc<br />
g qu ớ qu ư y âm thi tập” ặ dù đ đứ g ừ đ ể ì<br />
b đế ủ ẩ sĩ guyễ r ẫ ắ đế ợ<br />
C qu ư dứ y đượ ẹ d d ợ ư ỗ r rở ớ ủ ô g:<br />
ế Mấy phen lần bước dặm thanh vân,<br />
B gờ đượ dướ g ú y, Đeo lợi làm chi luống nhọc thân.<br />
Để ú ướ k e y è gố đã Nhớ chúa lòng còn đơn một tấc,<br />
gủ? Âu thì tóc đã bạc mười phân.<br />
(Sau loạn đến Côn Sơn cảm tác)(1) (Bảo kính cảnh giới số 38)(2)<br />
k ự sự đượ rở ề ớ Cô uy ì sự r rở ư ế y<br />
ơ ề ơ ướ ề ú ủ ô g đ rở ớ guyễ r k ô g ều ừ ư ế<br />
ự ìô gđ d dụ g ủ sĩ k ế ô g ô gd ỉ<br />
u ữ g á g g y đó á đầy r k ổ ụ đượ d ợ ì ứ đầy<br />
r g để số g ù g ớ ỏ ô g rừ g suố ữ g ô gg :<br />
để ể á đạ ủ kẻ ẩ Dưới công danh đeo khổ nhục,<br />
ập ơ “Quốc âm thi tập” đượ Trong dại dột có phong lưu.<br />
sá g á ủ yếu r g ờ g guyễ (Ngôn chí số 2 r 396)<br />
r rí sĩ ở Cô ơ - ơ ớ ô g đ ể Bể học trường văn hằng nhặt bới,<br />
dừ g ủ bế b ơ ướ ũ g sự Đường danh lối lợi hiểm khôn tìm.<br />
ò gả ủ ữ g k á g áy bỏ g (Bảo kính cảnh giới số 23 r 446)<br />
ư ạ đ y ô g đ ký á ừ đó guyễ r đố ập g ữ<br />
gử gắ ều sự ế ì ớ á ì b đườ g ô g d u số g ẩ<br />
ứ d ễ đạ ẩ r đ đá ủ r g ì dậ Cô g d ì k ó k ứ đự g<br />
s ớ á ẩ sĩ rướ ũ g ư á ẩ sĩ ều ể guy b rắ đe bạ k ó<br />
sau ông. ườ g k ế gườ p ả uô uô<br />
2. Ẩn là chối từ lợi danh ả gá r g k u số g ẩ dậ ì<br />
Lợi ậ danh ầ đầy ữ g u ú ỏ ề ầ :<br />
Trong danh có hư danh có thực danh ới Dưới công danh nhiều thác cả,<br />
ẩ sĩ ó u g ì k đ ự Trong ẩn dật có cơ mầu.<br />
đườ g ẩ đồ g g ĩ ớ ố ừ (Bảo kính cảnh giới số 32 r 449)<br />
ữ g ợ í ề ặ ậ bở đó ú ủ đị d ợ ừ gố r ế<br />
ớ đờ số g ậ k ô g ò ó ủ ó guyễ r ũ g ư ều sĩ<br />
ều ý g ĩ ữ Cò ề danh ớ b kỳ ẩ dậ k á d ợ ỉ ưá g y<br />
sĩ ì đ y uô đề k ế ổ ư sươ g re đầu g ỏ ư<br />
r rở d y dứ ớ qu rằ g g b ô:<br />
gườ r s r g ữ rờ đ p ả ó ô g Danh thơm một áng mây nổi,<br />
d sự g p để rạ g d ô g g Bạn cũ ba thu lá tàn.<br />
ó qu ươ g ầu ế á (Thuật hứng số 18 r 416)<br />
đều ố gắ g e k sử để g ỏ Phú quý treo sương ngọn cỏ,<br />
ó ơ đỗ đạ qu í ì để Công danh gửi kiến cành hòe.<br />
ự g uố k bả g ều ì để (Tự thán số 3 r 420)<br />
<br />
27<br />
Mấy kẻ công danh nhàn lẵng đẵng, ỏ đó í ạ á á gườ ơ<br />
Mồ hoang cỏ lục thấy ai đâu? đứ g ơ ế ụ ì ậy<br />
(Tự thuật số 10 r 436) guyễ r đ k ô g ề đỏ ỏ b<br />
ủ ậ d ợ ư ế guyễ ứ đ ều gì ề ậ Ô g ì y sự<br />
r đ ì đượ ố gỏ ề ớ y ồ ạ sẵ ó ủ ó r g ự k ô g<br />
g ạ để ó ể d dưỡ g í ì ữ g đủ ò dư ừ :<br />
bả k í ế rướ ụ ụy Ngày tháng kê khoai những sản hằng,<br />
3. Ẩn là đứng cao hơn thế tục Tường đào ngõ mận ngại thung thăng.<br />
ự á ập ì ố số g (Mạn thuật, số 1 r 403)<br />
r g ẩ sĩ guyễ r đ rả ò g ớ Quê cũ nhà ta thiếu của nào?<br />
k ô gg Cô ơ Cô ơ gô Rau trong nội, cá trong ao…<br />
ớ ủ ì ữ g á gởđ y Khách đến vườn còn hoa lác,<br />
đ g úp đượ ả u g Thơ nên cửa thấy nguyệt vào.<br />
du g rướ ụ ụy Bả guyễ r (Mạn thuật số 13 r 407)<br />
đ ý ứ đượ á r rõ ề Già chơi dầu có của no dùng,<br />
Chén rượu câu thơ ấy hứng nồng.<br />
cách, khí ế ả ủ ì để đứ g<br />
(Thuật hứng số 13 r 415)<br />
ơ ế ụ ì ề ó bằ g ắ<br />
Ẩ sĩ y ò ự g g sả u để<br />
ủ gườ rả đờ k ư d đ<br />
ỏ u ầu ậ ủ ì ờ<br />
k ô g ò p dẫ ớ ô g ữ r g<br />
ơ ế ề đ ều y ẳ đ u đó ò g<br />
“Quốc âm thi tập” gườ đ sẽ y ì<br />
í ướ ư g ì bó g ủ<br />
ả ủ ếp ậ đờ số g<br />
gườ ò ự ò u số g<br />
ậ dù r đạ bạ g ả dị ư g inh<br />
ườ g ậ k á rõ:<br />
ầ uô đượ ỏ í ự y đủ đầy<br />
Nước dưỡng cho thanh, trì thưởng nguyệt,<br />
guy ì á ò ập<br />
Đất cày ngõ ải, lảnh ương hoa.<br />
u số g sơ k Đ y ữ g u ơ<br />
(Ngôn chí số 3 r 396)<br />
ô g d ễ đạ ề đờ số g ậ ủ ì : Tả lòng thanh vị núc nác,<br />
Bữa ăn dầu có dưa muối, Vun đất ải lảnh mồng tơi.<br />
Áo mặc nài chi gấm là. (Ngôn chí số 9 r 398)<br />
(Ngôn chí số 3 r 396) Ác thỏ tựa thoi xem lặn mọc,<br />
Cơm ăn miễn có dầu xoa bạc, Cuốc cày là thú những chon chăn.<br />
Áo mặc âu chi cũ quản đen. (Trần tình số 2 r 408)<br />
(Bảo kính cảnh giới số 13 r 443) Đặ b guyễ r đ ể r<br />
Cơm ăn chẳng quản dưa muối, p g p ú r g ập ơ ề á ú u<br />
Áo mặc nào chi gấm thêu. ủ ẩ sĩ í ư uố g r uố g rượu<br />
(Thuật hứng số 22 r 418) g ơ dạ ơ u u á đá đ<br />
Đố ớ đờ số g ậ ủ ơ ờ…<br />
gườ ó ì ặ u ầu Cởi tục chè thường pha nước tuyết,<br />
qu r g ậy ẩ sĩ Cô ơ đ Tìm thanh trong vắt tịn chè mai.<br />
ó đế ó ớ u ầu ố g ả ó (Ngôn chí số 1 r 395)<br />
ể ự đủ đầy ủ ặ ó ẽ ỉ ầ Cày chống tuyết ngâm đòi cảnh,<br />
ồ ạ ề ặ ể á Đó á á để Cuốc chơi xuân khắp mọi đồi.<br />
ò ự số g ư ygó (Ngôn chí số 12 r 399)<br />
<br />
28<br />
Ngày nhàn mở quyển xem Chu Dịch, ô rườ g k ô g g í ưở g g úp<br />
Đêm vắng tìm mai bạn Lão Bô. ẩ ì đ Để ì g uậ<br />
(Ngôn chí số 19 r 401) ủ ầu ế sá g á ủ ô g ú y ầ<br />
Say minh nguyệt, chè ba chén, đượ ì ậ ừk ô gg Cô sơ<br />
Thú thanh phong, lều một gian. ì ẽ đó Bắ gặp r g “Quốc âm thi tập”<br />
(Mạn thuật số 5 r 404) ì ượ g ủ uô ò<br />
Đạp áng mây, ôm bó củi, ù g ều ú ều ỗ<br />
Ngồi bên suối, gác cần câu. gườ đ ò u<br />
(Trần tình số 5 r 409) ướ g ò g ì r<br />
ớ ữ g ú u ư ậy ắ g g e y<br />
gườ ơ r g k ô g g Cô ơ đ bầu bạ ủ ì :<br />
ự sự ạ ập ì ố số g Núi láng giềng, chim bậu bạn,<br />
r ế í số g ỏ ớ ú ủ Mây khách khứa, nguyệt anh tam.<br />
ẩ dậ ữ g á g đó hi nhân (Thuật hứng số 19 r 417)<br />
đ ự sự đượ ả ư á b Lánh trần náu thú sơn lâm,<br />
r rở ề ứ g p ậ ị ủ Lá thông còn, tiếng trúc cầm.<br />
gườ uô rướ ố ủ ạ u (Thuật hứng số 25 r 419)<br />
s u ề u ủ ạí ều đ dịu đ Nước biếc non xanh thuyền gối bãi,<br />
Đó í á uyế p ụ để Đêm thanh nguyệt bạc khách lên lầu.<br />
đứ g ơ ụ ụy g ữ đượ cái tôi (Bảo kính cảnh giới số 26 r 447)<br />
uô k ế r g sá g ẳ g bợ ú Ẩ ò k ô gg<br />
bụ p ù d ợ ú đồ ư ẽ ự gườ ẩ sĩ<br />
4. Ẩn là hòa mình vào thiên nhiên đó í g ếp ớ u số g ếu<br />
ô g ỉ ớ ẩ sĩ đố ớ ầu ế r g ơ ữ á ú g bắ gặp ì<br />
các thi gia thì thiên nhiên luôn luôn là môi ả ủ “bế ư r ” ì r g ơ<br />
rườ g í ưở g để rả ò g ì ữ ô ủ yếu ì ả ủ<br />
ớ gườ đạ ì đó ữ g ú ớ í Có ạ đ g ó g<br />
rả rỗ qu y k đ ề ưu ếp đ y ư g ườ g ạ ướ g ủ<br />
(3)<br />
quan ò đố ớ ẩ dậ ì g y ể í :<br />
k ì đườ g á u sẽ ì Ít nhiều tiêu sái lòng ngoài thế,<br />
ì k ô gg số g k ô g g ẩ Năng một ông này đẹp thú này.<br />
ủ r g ì ô g g y g úp (Ngôn chí số 10 r 399)<br />
g u ì đ rướ õ ụ n Rượu đối cầm đâm thơ một thủ,<br />
ứ đự g r g ó á bả guy Ta cùng bóng liễn nguyệt ba người.<br />
í k ế sạ ĩ (Tự thán số 6 r 421)<br />
ặ g sẽ k ô g g đố ập ớ đờ số g Thong thả dầu ta ngoài thế giới,<br />
đươ g ờ guyễ r đ ự La ngàn non nước một thằng hề.<br />
k ô g g Cô ơ đ ể dừ g (Tự thán số 39 r 432)<br />
ơ ướ ư ú g ô đ đề ập ớ ở e đó guyễ r d ễ ả ủ yếu<br />
(4)<br />
phía trên. Cô ơ ù g rừ g ú ố qu ủ ì ớ ự<br />
khá xa kinh thành, có thông, có trúc, có núi nh đ ều r đ đá ở í<br />
ó suố ảy g y đ rở ô g y ư bè bạ ư<br />
<br />
29<br />
ố ư r r kỷ ư Rắp tới đã chăng hay chốn tới,<br />
r g g đì ủ ì : ú Hầu đi lại chửa biết đường đi.<br />
bạ ú bạ y k á k ứ Tôi người hết tấc lòng trung hiếu,<br />
guy : Ai há liệu nơi thịnh suy.<br />
Núi láng giềng, chim bậu bạn, (Tự thán số 30 r 429)<br />
Mây khách khứa, nguyệt anh tam. Chim đến cây cao chim nghi đỗ,<br />
(Thuật hứng số 19 r 417) Quạt hay thu lạnh quạt sơ thu.<br />
Rùa nằm hạc lẩn nên bầy bạn, (Trần tình số 4 r 409)<br />
U ấp cùng ta làm cái con. uy ế bả u g ú<br />
(Ngôn chí số 20 r 402) nho nên r g ữ g ì uố g ư ậy<br />
Đàn cầm suối trong tai dội, ô g ầ ò g ự ủ:<br />
Còn một non xanh là cố nhân. Chỉn xã lui mà thủ phận,<br />
(Thuật ứ g số 15 r 416) Lại thu thân khác mặc thi thư.<br />
đ g ạ ô g ả (Mạn thuật số 12 r 407)<br />
gá ề sự áp ế ò Qu ữ g í dụ r đ y để<br />
y ư ì đượ ò ầ ữ gườ đ y đượ sự ự<br />
u số g ủ g đì ớ ủ guyễ r ề ẽ u ử ẳ là<br />
y e ở sẻ ù g ô g b r g số á sĩ ẩ dậ d b đắ í ì<br />
buồ u ế sự b k á g ạ ô g gườ đẩy du g y ứ đ<br />
ư ặ ĩ ễ k ô g ò ó ơ b áp ự ự ủ ô g<br />
ự ố đ ề ưở g ừ g ư dễ<br />
5. Ẩn mà không ẩn k ó; k ả g á k ô g g g g<br />
rở ó ể y dườ g ư guyễ Cô ơ ưở g gầ ó đó<br />
r đ đạ ớ á đạ kẻ ẩ dườ g ư chín íd r g k ở Cô ơ rồ<br />
sự ế ờ u đ ư ướ ảy ư ư ò g ô g k ô g ô gu ạ ớ í<br />
ô ớ ô g g ì ầ gs u ủ sự d ướ ú ô g ũ g ẫ<br />
rạ g p ậ ủ ô g ù g ớ số á ố ặ ả ịu ơ u :<br />
á ứ d ễ đạ r g ó ể y Bát cơm xoa, nhờ ơn Xã Tắc,<br />
ẩ ẫ k á g Gian lều cỏ đội đức Đường Ngu.<br />
í k í ơ ướ ý ưở g u (Ngôn chí số 14 r 400)<br />
g u u d g u u ề Ơn tư là ấy yêu dường chúa,<br />
y ở ạ r ều í đượ guyễ r d ễ Lỗi thác vì nơi lụy bởi danh.<br />
đạ ả đ g: (Bảo kính cảnh giới số 31 r 449)<br />
Yên phận cũ chăng bằng phận khác, Ô g k ẳ g đị ì uô bề ô<br />
Cả lòng đi mặc nhủ lòng về. số g ở đ u ởđ u ũ g r đ ủ<br />
(Bảo kính cảnh giới số 14 r 443) vua:<br />
Gánh khôn đương quyền tướng phủ, Ngẫm ngọt sơn lâm liễn thị triều,<br />
Lui ngõ được đất Nho thần. Nào đâu là chẳng đất Đường Nghiêu.<br />
(Trần tình số 1 r 408) (Mạn thuật số 1 r 403)<br />
Ô g b ả á dù g dằ g uẩ Cơm áo khôn đền Nghiêu Thuấn trị,<br />
quẩ ũ g ư ữ g g suy p á Tóc tơ chưa báo mẹ cha sinh.<br />
đ á đố ớ ế sự ủ ì : (Thuật hứng số 20 r 417)<br />
<br />
30<br />
Bốn dân nghiệp có cao cùng thấp, R g ớ ừ nhàn guyễ r ạ r<br />
Đều hết làm tôi thánh thượng hoàng. ữ g kế ợp k á đ dạ g:<br />
(Tức sự số 4 r 438) Tham nhàn lánh đến giang san,<br />
ừ đó guyễ r uô ể sự Ngày vắng xem chơi khách một an (yên).<br />
r rở d y dứ ì ư đượ gì để (Ngôn chí số 16 r 400)<br />
đề ơ u ; ô g ỉ ò á k ẳ g đị Người tham phú quý người hằng trọng,<br />
ò g ru g ếu ủ ì k ô g b gờ Ta được thanh nhàn ta sá yêu.<br />
p ạ: (Mạn thuật số 2 r 403)<br />
Nợ quân thân chưa báo được, Thân nhàn đến chốn dầu tự tại,<br />
Hài hoa còn bợn dặm thanh vân. Xuân muộn nào hoa chẳng rụng rơi.<br />
(Ngôn chí số 11 r 399) (Thuật hứng số 14 r 415)<br />
Bui một quân thân ơn cực nặng, Có ớ 16 ầ ô g ắ ớ ừ dưỡng và<br />
Tơ hào chửa báo hãy còn âu. đ ều y đượ ạ ở<br />
(Mạn thuật số 8 r 405) dưỡng thân và dưỡng tính Quả ớ á<br />
Bui một tấc lòng ưu ái cũ, guyễ r ý ứ ề sự d dưỡ g<br />
Đêm ngày cuồn cuộn nước triều đông. bả k í ế rướ ụ ụy<br />
(Thuật hứng số 5 r 412) uô đề ô g qu :<br />
Bui có một niềm trung hiếu cũ, Chơi nước chơi non đeo tích cũ,<br />
Chẳng nằm thức dậy nẻo ba canh. Qua ngày qua tháng dưỡng thân nhàn.<br />
(Bảo kính cảnh giới số 31 r 449) (Thuật hứng số 1 r 411)<br />
ỗ ò g y sự y ẳ dễ ểu ì Non nước cùng ta đã có duyên,<br />
s guyễ r ạ rờ Cô ơ Được nhàn sá dưỡng tính tự nhiên.<br />
ầ ữ đ ĩ ễ k ô g ò ó ơ (Tự thán số 4 r 420)<br />
để rở ề Cô ơ đ B ạ đó để ể ý guy ề<br />
đ ể dừ g ơ ướ ủ g ỉ á u k ỏ í sự r g “Quốc<br />
6. Và hệ thống ngôn ngữ ẩn âm thi tập” guyễ r sử dụ g 7 ầ đ g<br />
ố g gô gữ ẩ ủ guyễ ừ lánh đ g y đượ u ả e<br />
r r p g p ú ớ ều ì ứ b ướ g: lánh khỏi (đ u đó); lánh đến (đ u<br />
d ễ đạ k á u ề ặ ừ gữ ô g sử đó) lánh để được (cái gì đó) Cụ ể ư:<br />
dụ g á ừ đặ rư g ủ gườ ẩ dậ Lánh khỏi: á g p g rầ (Mạn thuật số 7<br />
nhàn, ẩn/ ẩn dật và dưỡng. r g đó ừ r 405) đ p õ ụ (Thuật hứng số 9<br />
nhàn đượ sử dụ g ều ơ ả ớ tr.413); Lánh đến: giang san (Ngôn chí số<br />
k ư ề Cô ơ ì 16 r 400) đ ề (Bảo kính cảnh giới,<br />
ữ g g yp ú ế ó uô rở số 32 r 449); Lánh để được: ú sơ<br />
ỗ g gó g; ò k đ ề ưu (Thuật hứng số 25 r 419) ú ầu (Bảo<br />
trí ì á để á g ả ạ sự đố kính cảnh giới số 27 r 447)<br />
ập g ữ b d ợ p ù ớ (Ngôn chí số 1 r 395)…<br />
b sự ự d í í đượ ả Ở đ y guyễ r đ ạ r số<br />
ơ ư á ề ồ ả sá ả ơ kế ợp k á s đ g ủ đ g lánh.<br />
ữ á ơ ữ ô ú g ô y Qu đ y ú g y đượ ý uố dứ bỏ<br />
guyễ r sử dụ g ổ g g 55 ừ ố qu rườ g đ k ỏ ơ ụ ụy y để<br />
nhàn 9 ừ ẩn/ẩn dật 16 ừ dưỡng. tìm đế k ô gg k á ở đó<br />
<br />
31<br />
k ô g ò p ả bậ bịu ớ u đờ r 432) “ngoài thế” (Bảo kính cảnh giới số<br />
ó ể số g u ù g ớ ố 28 r 448) ả ò g ì ũ g “lòng<br />
uyề sô g suố ượ ạ ì ữ g ngoài thế” (Ngôn chí số 10 r 398) ũ g<br />
ơ y ớ ó “thú mầu” ó ề u đượ “tiêu sái” (g ả p ó g ữ g ẩ ứ )<br />
sướ g b ậ r g qu ủ ô g ó (Mạn thuật số 2 r 403; Tự thán số 8<br />
r g sĩ ẩ dậ ó u g Lánh ở r 422; số 27 r 428) đượ “vô sự” (Bảo<br />
đ y ự ũ g trốn, là lánh đục tìm kính cảnh giới số 49 r 455) “khỏi lòng<br />
trong á bắ bu ứ k ô g p ả phàm tục” (Bảo kính cảnh giới số 60<br />
ủ đị g y ừ đầu Đó í d tr.458)... Đó ữ g íd guyễ r<br />
guyễ r đ dù g ừ lánh ( ạ á ó đế 05 ầ ô g ó đế ề ( rở ề ẩ<br />
ạ u) ô g ườ g s u u ơ ó dậ ) ủ ì : đầu “xin về” (Bảo<br />
dù g đ g ừ lánh b ơ sẽ ở r kính cảnh giới, số 28 r 448 số 42<br />
k ô g g số g r g đặ rư g ủ r 452); ếp e “được về” (Bảo kính<br />
ù g ớ ữ g ú u : cảnh giới số 16 r 444) s u đó ô g “tìm<br />
Lánh trần náu thú sơn lâm, về” (Bảo kính cảnh giới số 31 r 449)<br />
Lá thông còn tiếng trúc cầm. uố ù g “về nghỉ” (Mạn thuật số 13<br />
Sách cũ ngày tìm người hữu đạo, r 407) M ầ ữ r g ữ g b ểu<br />
Trì thanh đêm quyến nguyệt vô tâm... gô gữ ú g ô ếp ụ ứ g ở<br />
(Thuật hứng số 25 r 419) guyễ r sự ự ẽ u ử ô<br />
Cù g rườ g g ĩ ớ lánh là lui và ù g r rở<br />
náu Có đế 05 ầ ô g sử dụ g đ g ừ u g r guyễ r ò sử dụ g á<br />
ớ g ĩ : lui ề ẩ dậ (Ngôn chí số 12 đ ể ố đ ể í gắ ớ á ẩ sĩ<br />
tr.399), lui “ ủ p ậ ” (Mạn thuật số k ô g g ẩ ủ ru g ư: ứ D<br />
12), lui để đượ “đ ầ ” (Trần tình, ủ ữ g g Qu g Đ<br />
số 1 r 408) lui “ ặ p ậ ự ” lui ề ổ gM ; ồ y B ạ<br />
“ ễ p ậ ” Cò náu để nương náu, ú Xu Đ ử g Dươ g<br />
nương thân, trốn mình và giấu mình ớ Kham hạ Nghiêm Quang từ chẳng đến,<br />
g ĩ y r g “Quốc âm thi tập” náu Đồng Giang được nấn một đài câu.<br />
u 03 ầ : 02 ầ đ ập để ạ r kế (Bảo kính cảnh giới số 26 r 447)<br />
ợp “náu thú sơn lâm” (Thuật hứng số 25 Đài Tử Lăng cao thu mát,<br />
r 419) “náu về quê cũ” (Mạn thuật số Bè Trương Khiên nhẹ khách sang.<br />
11 r 406); 01 ầ kế ợp ớ ươ g để ạ (Ngôn chí số 8 r 398)<br />
r kế ợp nương náu: “Nương náu qua Non Phú Xuân cao, nước Vị Thanh,<br />
ngày chẳng lọ nhiều” (Tự thán số 35 Mây quen nguyệt khách vô tình.<br />
r 431) Cả 03 ầ sử dụ g ừ náu guyễ (Thuật hứng số 20 r 417)<br />
r đều uố ướ g đế k ô gg M số y ũ g đượ<br />
đặ ù r g sá g á ũ g ư r g u guyễ r ắ đế r g đó ú đượ<br />
số g ủ sĩ ẩ dậ : quê cũ - không gian ắ đế ư b ểu ượ g đẹp đẽ ủ<br />
ô d sơ - k ô g g ũ rũ k í ế ẩ sĩ:<br />
(k ô g g Cô ơ ) g r ô g ũ g Hẹn này nỡ phụ ba đường cúc,<br />
ều ầ k ẳ g đị k ô g ỉ Tiếc ấy vì hay một chữ đinh.<br />
ủ ì “ngoài thế giới” (Tự thán số 39 (Tự thán số 37 r 431)<br />
<br />
32<br />
Lan còn chín khúc, cúc ba đường, r dò g ảy ủ ạ ơ rữ ì ẩ<br />
Quê cũ chẳng về nỡ để hoang. dậ ru g đạ<br />
(Tự thuật số 6 r 435) Chú thích:<br />
ì u g ố g gô gữ ẩ ủ<br />
1. Nguyễn Trãi toàn tập Đ Duy A sưu ầ<br />
guyễ r p g p ú ớ ều ì<br />
b dị gớ u b<br />
ứ d ễ đạ đ đá ớ á ẩ sĩ 1976 r 279<br />
rướ s u ó ể ó guyễ r 2. Nguyễn Trãi toàn tập đ dẫ r 451 rí<br />
đ ó ữ g đó g góp u sắ ơ ô guyễ r r g b ế ừ đ y<br />
sự p g p ú ủ gô gữ ẩ r đều y ừ sá y ỉ ú số r g để<br />
p ươ g d gô gữ ó u g gô theo dõi.<br />
gữ ẩ ó r g “Quốc âm thi tập” ủ 3. X e b ế ủ ú g ô: “ ậ<br />
guyễ r đỉ í gườ ượ d ạ ì á gả ả r g<br />
ru g đạ ” Tạp chí Thông tin Khoa<br />
qu đượ học xã hội số 11/2014 r 11-18.<br />
7. Kết luận<br />
4. X e b ế ủ ú g ô: “ ạ<br />
“Quốc âm thi tập” ập ơ ữ ô ì á gả ẩ dậ r g<br />
g u g á rị r ả p ươ g d ru g đạ ” Nghiên cứu văn học số<br />
du g g uậ r g ập ơ guyễ 10/2013, tr.43-58.<br />
r đ ể ô g á ì ứ TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
d ễ đạ ẩ ủ ì Đ ể đ đá 1. rầ Đì ượu (1998) Nho giáo và văn học<br />
r g ư á ẩ ủ guyễ r í Việt Nam trung cận đại b á dụ .<br />
ẩ k ô gẩ ẩ k ô gp ả ỉở ỗ 2. guyễ ữu ơ uyể gớ u<br />
ó qu ớ ế u y k ô g (2003), Nguyễn Trãi về tác gia và tác phẩm,<br />
í á á ể sự qu y á bả ầ ứ4 b á dụ<br />
ư ế Ở đườ g ướ g hành hay 3. Lã Nhâm Thìn (1997), Thơ Nôm Đường luật,<br />
tàng, xuất hay xử ì guyễ r đều đ b á dụ<br />
đế ậ ù g ủ ả ú để ạ 4. (2013) “ ạ ì á gả<br />
ữ g ĩ ả r g ế g ơ ủ ẩ dậ r g ru g đạ ”<br />
ạp í Nghiên cứu văn học, (10), tr.43-58.<br />
ì r đườ g đạ ô g đ<br />
5. (2013) Tác giả nhà nho ẩn dật<br />
áy ế ì r ẻ ề Cô ơ ô g<br />
và văn học trung đại Việt Nam uy k ả<br />
ũ gđ p ôdễ ố đ r gk ế o b<br />
ều ẩ sĩ s u ô g k ô g k ỏ gạ 6. rầ g ươ g (1997) Văn học Việt Nam<br />
á p ụ Đó í ả ữ g dòng riêng giữa nguồn chung b á dụ<br />
đó g góp đá g g ậ ủ ơ guyễ<br />
<br />
<br />
Ngày nhận bài: 03/9/2016 Biên tập xong: 15/10/2016 Duy đ g: 20/10/2016<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
33<br />