Nhân giống và trồng hai loài cây bình vôi đặc thù của An Giang

An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 18 (6), 1 – 11<br /> <br /> NHÂN GIỐNG VÀ TRỒNG HAI LOÀI CÂY BÌNH VÔI (Stephania sp.)<br /> ĐẶC THÙ CỦA AN GIANG<br /> Nguyễn Thị Mỹ Duyên1<br /> Trường Đại học An Giang<br /> <br /> 1<br /> <br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 09/09/2017<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 06/12/2017<br /> Ngày chấp nhận đăng: 12/2017<br /> Title:<br /> The propagation and planting<br /> two Stephania sp. in An Giang<br /> mountain area<br /> Keywords:<br /> Stephania cephalantha, S.<br /> kwangsiensis, propagation,<br /> sowing, cuttings<br /> Từ khóa:<br /> Bình vôi Stephania<br /> cephalantha,<br /> S. kwangsiensis,<br /> nhân giống, gieo hạt,<br /> giâm cành<br /> <br /> ABSTRACT<br /> The two Stephania sp. (including Stephania kwangsiensis and Stephania<br /> cephalantha) that were planted in the Seven Mountains (An Giang) are<br /> becoming increasingly scarce. The research on propagation techniques and<br /> planting of two species of Stephania characteristic at An Giang mountain area<br /> contributes to conservation and restoration the source of this medicinal<br /> materia. The experiment was conducted to survey some factors affecting seed<br /> germination of Stephania. The result showed that the seed germination<br /> percentage of Stephania kwangsiensis was the best when using fresh shelled<br /> seeds after 8 weeks of sowing is 43,33%. And it grows well on sandy soil adding<br /> organic fertilizer. In addition, when the cuttings and planting of two species<br /> were collected, it showed that the Stephania kwangsiensis had strong vitality,<br /> high survival percentage and good development. Stephania that was<br /> propagated from seeds gave early and larger bulbs compared to the cuttings’<br /> one.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Hai loài cây bình vôi được trồng tại vùng Bảy núi An Giang là Stephania<br /> kwangsiensis và Stephania cephalantha đang ngày càng khan hiếm. Việc nghiên<br /> cứu kỹ thuật nhân giống và trồng hai loài cây bình vôi đặc thù của vùng núi An<br /> Giang này góp phần bảo tồn và khôi phục lại nguồn dược liệu quý này. Qua thí<br /> nghiệm khảo sát một số yếu tố ảnh hưởng đến sự nảy mầm của hạt bình vôi cho<br /> thấy tỷ lệ hạt nảy mầm của hạt bình vôi Stephania kwangsiensis tốt nhất là khi<br /> sử dụng hạt tươi nguyên vỏ sau 8 tuần gieo đạt 43,33%. Đồng thời, cây bình vôi<br /> phát triển tốt trên nền đất cát bổ sung phân hữu cơ. Bên cạnh đó, khi tiến hành<br /> giâm cành và trồng 2 loài cây bình vôi thu thập được nhận thấy loài Stephania<br /> kwangsiensis có sức sống mạnh, đạt tỷ lệ sống cao và phát triển rất tốt. Cây<br /> bình vôi nhân giống từ hạt cho củ sớm và to hơn so với cây bình vôi giâm cành.<br /> <br /> không thể thiếu trong các bài thuốc bồi bổ cơ thể,<br /> phục hồi sức khỏe. Theo Đỗ Tất Lợi (2009), thành<br /> phần chính trong củ bình vôi là chất rotundin có<br /> tác dụng làm giảm đau, an thần, gây ngủ rất hiệu<br /> quả, ngoài ra còn điều hòa hô hấp, điều hòa đối<br /> với tim.<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU<br /> Từ lâu vùng Bảy núi An Giang được biết đến là<br /> nơi có nhiều loài cây dược liệu quý dùng làm<br /> thuốc chữa bệnh, trong đó có các loài cây bình vôi<br /> (Stephania sp.). Theo Đông y, bình vôi không chỉ<br /> có tác dụng chữa bệnh mà còn là một vị thuốc<br /> 1<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 18 (6), 1 – 11<br /> <br /> Hiện nay, nguồn cây này đang khan hiếm dần và<br /> đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Trước đây,<br /> khi Võ Văn Chi (1991) khảo sát cây thuốc ở An<br /> Giang thấy rằng, bình vôi là loại cây trồng khá<br /> phổ biến tại vùng núi Cấm và núi Tô thuộc hai<br /> huyện Tri Tôn và Tịnh Biên nhưng hiện nay là đối<br /> tượng cây trồng quý hiếm rất khó tìm thấy trong<br /> tự nhiên. Do đó, Nghị định số 32/2006/NĐ-CP<br /> của Chính phủ, trong danh mục “Thực vật rừng<br /> nguy cấp, quý hiếm” thì các loài cây bình vôi<br /> (Stephania sp.) được xếp trong nhóm IIA (Thực<br /> vật rừng hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích<br /> thương mại). Trong khi đó, bình vôi là cây có hoa<br /> đơn tính khác gốc (cây đực và cái riêng). Vì vậy,<br /> khi chỉ có một mình hoặc một nhóm chỉ toàn cây<br /> đực, hoặc toàn cây cái thì không thể thụ tạo hạt<br /> được, dẫn đến khả năng duy trì nòi giống có phần<br /> hạn chế.<br /> <br /> thành và hoàn thiện quy trình nhân giống cho 2<br /> loài cây bình vôi đặc thù tại vùng núi An Giang để<br /> hướng dẫn cho người dân vùng núi biết cách khai<br /> thác hợp lý và trồng trọt để bảo tồn nguồn gen và<br /> tăng thu nhập.<br /> 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 2.1 Vật liệu<br /> Hai loài cây bình vôi 1 và 2 là Stephania<br /> kwangsiensis và Stephania cephalantha được thu<br /> thập tại vùng Bảy núi An Giang.<br /> 2.2 Phương pháp nghiên cứu<br /> 2.2.1 Thí nghiệm 1: Khảo sát sự nảy mầm của<br /> hạt bình vôi Stephania kwangsiensis sau<br /> thu hoạch<br /> -<br /> <br /> Do đó, nghiên cứu được thực hiện nhằm hình<br /> <br /> Vật liệu: hạt bình vôi Stephania<br /> kwangsiensis - được thu hoạch từ trước 3<br /> tháng (đối với hạt khô) và vừa thu hoạch (đối<br /> với hạt tươi).<br /> <br /> Hình 1. Hạt bình vôi<br /> a: Hạt tươi, b: Hạt tươi bỏ vỏ, c: Hạt khô<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Bố trí thí nghiệm: thí nghiệm được bố trí ngoài<br /> vườn ươm theo thể thức hoàn toàn ngẫu nhiên<br /> với 5 nghiệm thức (A1 - A5) là 5 hình thức hạt<br /> được xử lý khác nhau sau thu hoạch (Bảng 1),<br /> mỗi nghiệm thức 3 lần lặp lại, mỗi lần lặp lại<br /> là một khay 30 hạt.<br /> Chỉ tiêu theo dõi: tỷ lệ hạt nảy mầm (%) =<br /> (tổng số hạt nảy mầm/tổng số hạt gieo) x 100<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 2.2.2 Thí nghiệm 2: Sự sinh trưởng và phát triển<br /> của cây bình vôi nhân giống từ hạt trong<br /> các nghiệm thức phân hữu cơ khác nhau<br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Vật liệu: cây bình vôi Stephania kwangsiensis<br /> được gieo từ hạt khoảng 2 tháng tuổi (cây của<br /> thí nghiệm 1), cây cao 5 - 6 cm, có từ 4 đến 5<br /> lá.<br /> 2<br /> <br /> Bố trí thí nghiệm: thí nghiệm được bố trí trong<br /> chậu ở ngoài vườn theo khối hoàn toàn ngẫu<br /> nhiên với 4 nghiệm thức (B1 - B4), mỗi nghiệm<br /> thức 6 lần lặp lại, mỗi lần lặp lại là 2 cây/2<br /> chậu.<br /> Các nghiệm thức trồng: B1: Không sử dụng<br /> phân bón, B2: Phân hữu cơ sinh học Bình<br /> Điền, B3: Phân hữu cơ vi sinh ANVI, B4: Phân<br /> hữu cơ là xác bã thực vật ngoài tự nhiên đã<br /> phân hủy. Lưu ý: nền trong chậu là đất cát (2,5<br /> kg/chậu); liều lượng phân bón 250 gram/gốc.<br /> Chỉ tiêu theo dõi: chiều dài cây (cm): đo từ<br /> mặt đất đến đỉnh chồi; kích thước củ (cm): đo<br /> chiều dài và rộng củ bằng thước kẹp; trọng<br /> lượng củ (gram): cân củ sau khi cắt bỏ dây.<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 18 (6), 1 – 11<br /> <br /> a<br /> <br /> b<br /> <br /> Hình 2. Thí nghiệm trồng bình vôi S. kwangsiensis<br /> a: Bố trí thí nghiệm, b: Đánh giá chiều dài cây<br /> <br /> 2.2.3 Thí nghiệm 3: Khảo sát khả năng sống của<br /> cành giâm hai loài cây bình vôi thí nghiệm<br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Vật liệu: đoạn thân từ cây bình vôi 1<br /> (Stephania kwangsiensis) và bình vôi 2<br /> (Stephania cephalantha) được cắt (có độ<br /> nghiêng) giâm vào giá thể. Mỗi đoạn thân<br /> khoảng 20 – 25 cm có chứa 3 - 4 mắt mầm.<br /> Bố trí thí nghiệm: thí nghiệm được bố trí trong<br /> chậu ở ngoài vườn ươm theo thể thức hoàn<br /> toàn ngẫu nhiên với 2 nhân tố (nhân tố 1 là 2<br /> loại đoạn thân của 2 loài cây bình Vôi, nhân tố<br /> 2 là giá thể). Nghiệm thức được kí hiệu từ C1 –<br /> C8, mỗi nghiệm thức 5 lần lặp lại, mỗi lần lặp<br /> lại với 5 đoạn thân/chậu.<br /> Nghiệm thức thí nghiệm: C1: Đất cát + đoạn<br /> cành giâm từ giữa thân bình vôi 1, C2: Đất cát<br /> + đoạn cành giâm gần ngọn bình vôi 1, C3:<br /> {Đất cát + tro trấu (tỉ lệ 1:1)} + đoạn cành<br /> giâm từ giữa thân bình vôi 1, C4: {Đất cát +<br /> tro trấu (tỉ lệ 1:1)} + đoạn cành giâm gần ngọn<br /> bình vôi 1, C5: Đất cát + đoạn cành giâm từ<br /> giữa thân bình vôi 2, C6: Đất cát + đoạn cành<br /> giâm gần ngọn bình vôi 2, C7: {Đất cát + tro<br /> trấu (tỉ lệ 1:1)} + đoạn cành giâm từ giữa thân<br /> bình vôi 2, C8: {Đất cát + tro trấu (tỉ lệ 1:1)} +<br /> đoạn cành giâm gần ngọn bình vôi 2.<br /> Chỉ tiêu theo dõi: tỷ lệ cành giâm sống (%) =<br /> (tổng số cành giâm sống/tổng số cành đem<br /> giâm) x 100; số chồi/cành giâm: đếm số chồi<br /> mới hình thành từ mắt ngủ.<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> 3.1 Thí nghiệm 1: Khảo sát sự nảy mầm của<br /> hạt bình vôi Stephania kwangsiensis sau<br /> thu hoạch<br /> Tại thời điểm 4 tuần sau khi gieo (SKG), hạt bình<br /> vôi ở tất cả các nghiệm thức đều nảy mầm với tỷ<br /> lệ trung bình là 14,89% (Bảng 1). Nghiệm thức A1<br /> và A2 có tỷ lệ hạt nảy mầm cao nhất (28,89%).<br /> Còn nghiệm thức A3, A4 và A5 đều cho tỷ lệ nảy<br /> mầm rất thấp < 7%. Điều này cho thấy, hạt tươi<br /> nảy mầm tốt hơn so với hạt khô. Kết quả tương tự<br /> ở tại thời điểm 8 tuần SKG mặc dù tỷ lệ hạt nảy<br /> mầm có sự gia tăng, trung bình đạt 20,00%. Trong<br /> đó tỷ lệ nảy mầm cao nhất là 43,33% ở nghiệm<br /> thức A1.<br /> <br /> 2.2.4 Thí nghiệm 4: Khảo sát khả năng sinh<br /> trưởng và phát triển của 2 loài cây bình vôi<br /> được nhân giống từ đoạn thân<br /> -<br /> <br /> Bố trí thí nghiệm: thí nghiệm được bố trí trong<br /> chậu ở ngoài vườn theo khối hoàn toàn ngẫu<br /> nhiên với 2 nhân tố (nhân tố 1 là loại cây bình<br /> vôi, nhân tố 2 là loại phân bón). Tổng 6<br /> nghiệm thức, mỗi nghiệm thức 6 lần lặp lại,<br /> mỗi lần lặp lại là 2 cây/1 chậu.<br /> Các nghiệm thức trồng: D1: Đất cát (không sử<br /> dụng phân bón) + bình vôi 1, D2: Đất cát +<br /> phân hữu cơ sinh học Bình Điền + bình vôi 1,<br /> D3: Đất cát + phân hữu cơ vi sinh ANVI +<br /> bình vôi 1, D4: Đất cát (không sử dụng phân<br /> bón) + bình vôi 2, D5: Đất cát + phân hữu cơ<br /> sinh học Bình Điền + bình vôi 2, D6: Đất cát +<br /> phân hữu cơ vi sinh ANVI + bình vôi 2 (Liều<br /> lượng đất cát 2,5 kg/chậu, phân bón 250<br /> gram/gốc).<br /> Chỉ tiêu theo dõi: chiều dài cây (cm): đo từ<br /> mặt đất đến đỉnh chồi; kích thước củ (cm): đo<br /> chiều dài và rộng củ bằng thước kẹp; trọng<br /> lượng củ (gram): cân củ sau khi cắt bỏ dây.<br /> <br /> Vật liệu: cây từ đoạn thân cành giâm của 2 loài<br /> cây bình vôi từ thí nghiệm 3.<br /> 3<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 18 (6), 1 – 11<br /> Bảng 1. Tỷ lệ nảy mầm của hạt bình vôi<br /> <br /> Nghiệm<br /> thức<br /> <br /> Dạng hạt<br /> <br /> 4 tuần SKG<br /> <br /> 8 tuần SKG<br /> <br /> A1<br /> <br /> Hạt tươi để nguyên vỏ<br /> <br /> 28,89 a<br /> <br /> 43,33 a<br /> <br /> A2<br /> <br /> Hạt tươi chà bỏ vỏ<br /> <br /> 28,89 a<br /> <br /> 32,22 ab<br /> <br /> A3<br /> <br /> Hạt khô không cắt vỏ<br /> <br /> 6,67 ab<br /> <br /> 10,00 bc<br /> <br /> A4<br /> <br /> Hạt khô cắt 1 phần lớp vỏ đầu<br /> <br /> 5,56<br /> <br /> b<br /> <br /> 7,78<br /> <br /> bc<br /> <br /> A5<br /> <br /> Hạt khô không cắt vỏ, xử lý KT-SUPPER 100WP<br /> <br /> 4,44<br /> <br /> b<br /> <br /> 6,67<br /> <br /> c<br /> <br /> Trung bình<br /> Mức ý nghĩa<br /> CV (%)<br /> <br /> 14,89<br /> <br /> 20,00<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> 51,33<br /> <br /> 43,74<br /> <br /> Ghi chú: Trong cùng một cột, những số có chữ theo sau giống nhau thì không khác biệt ý nghĩa thống kê theo phép thử<br /> Duncan, *: khác biệt ý nghĩa thống kê ở mức 5%.<br /> <br /> Từ kết quả phân tích trên cho thấy, hạt bình vôi<br /> tươi cho tỷ lệ hạt nảy mầm cao hơn (32,22% –<br /> 43,33%) so với hạt bình vôi khô có tỷ lệ nảy mầm<br /> tương đối thấp (6,67% – 10,00%) SKG 8 tuần.<br /> Mặt khác, sự khác biệt giữa các cách xử lý hạt<br /> khác nhau sau thu hoạch không ảnh hưởng đến sự<br /> nảy mầm của hạt.<br /> <br /> 3.2.1 Chiều dài cây (cm)<br /> So với thời điểm bắt đầu thí nghiệm (cây có chiều<br /> dài khoảng 5 cm) sau 2 tháng trồng trên giá thể,<br /> cây đã bắt đầu thích nghi và phát triển, chiều dài<br /> cây có sự gia tăng ở mức thấp với chiều dài trung<br /> bình là 6,74 cm (Bảng 2).<br /> Bước sang các tháng tiếp theo (từ 4 đến 6 tháng<br /> sau khi trồng), chiều dài cây có sự gia tăng liên<br /> tục giữa các nghiệm thức (Bảng 2). Trong đó,<br /> nghiệm thức B3 đạt chiều dài cây dài nhất (181,00<br /> cm) không khác biệt so với nghiệm thức B2<br /> (172,80 cm) và rất khác biệt so với hai nghiệm<br /> thức còn lại ở mức ý nghĩa 1%.<br /> <br /> Trong nghiên cứu của Nguyễn Tiến Vững (2000),<br /> khi gieo hạt tươi của loài Stephania glabra<br /> (Roxb.) Miers trên giá thể là cát thì tỷ lệ nảy mầm<br /> đến 64,4%. Trong khi kết quả nghiên cứu, tỷ lệ<br /> nảy mầm chỉ có 43,33% trên giá thể đất cát + tro<br /> trấu (1:1). Hay nói cách khác, các loài thuộc chi<br /> bình vôi thích nghi tốt hơn trên đất cát.<br /> 3.2 Thí nghiệm 2: Sự sinh trưởng và phát<br /> triển của cây bình vôi Stephania<br /> kwangsiensis nhân giống từ hạt trong các<br /> nghiệm thức phân hữu cơ khác nhau<br /> Bảng 2. Diễn biến chiều dài cây bình vôi<br /> <br /> Nghiệm thức<br /> <br /> Chiều dài cây (cm)<br /> 2 tháng<br /> <br /> 4 tháng<br /> <br /> B1<br /> <br /> 6,00<br /> <br /> 45,53 b<br /> <br /> 96,00<br /> <br /> bc<br /> <br /> 273,00<br /> <br /> B2<br /> <br /> 6,97<br /> <br /> 153,17 a<br /> <br /> 172,80 ab<br /> <br /> 327,67<br /> <br /> B3<br /> <br /> 8,52<br /> <br /> 145,68 a<br /> <br /> 181,00 a<br /> <br /> 347,00<br /> <br /> B4<br /> <br /> 5,48<br /> <br /> 23,67 b<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 6,74<br /> <br /> 92,01<br /> <br /> 131,72<br /> <br /> 303,67<br /> <br /> Mức ý nghĩa<br /> <br /> ns<br /> <br /> **<br /> <br /> **<br /> <br /> ns<br /> <br /> CV (%)<br /> <br /> 30,58<br /> <br /> 68,52<br /> <br /> 50,09<br /> <br /> 36.86<br /> <br /> 4<br /> <br /> 6 tháng<br /> <br /> 77,08<br /> <br /> 12 tháng<br /> <br /> c<br /> <br /> 267,00<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 18 (6), 1 – 11<br /> Ghi chú: Trong cùng một cột, những số có chữ theo sau giống nhau thì không khác biệt ý nghĩa thống kê theo phép thử<br /> LSD, **: khác biệt ý nghĩa mức 1%, ns: khác biệt không ý nghĩa.<br /> <br /> Đến tháng 12 sau khi trồng, nghiệm thức B3 vẫn<br /> đạt chiều dài cây dài đến 347,00 cm, nhưng không<br /> khác biệt nhiều giữa các nghiệm thức. Ta nhận<br /> thấy, trên nền phân xác bã thực vật đã phân hủy<br /> (nghiệm thức B4) cây phát triển không tốt, có<br /> chiều dài cây thấp. Điều này có thể do xác bã thực<br /> vật chưa được phân hủy hoàn toàn, ẩm độ cao,<br /> khó thoát nước nên ảnh hưởng không tốt đến sự<br /> sinh trưởng và phát triển của cây bình vôi.<br /> <br /> Dược tính của bình vôi chủ yếu được khai thác từ<br /> củ, do đó tìm hiểu thời gian nào củ bắt đầu hình<br /> thành, kích thước và trọng lượng củ như thế nào<br /> là hết sức quan trọng. Theo ghi nhận, sau khi<br /> trồng khoảng 4 tháng, bình vôi bắt đầu hình thành<br /> củ và phát triển tốt trong các tháng tiếp theo. Kết<br /> quả kích thước củ và trọng lượng củ bình vôi<br /> được trình bày ở Bảng 3.<br /> <br /> 3.2.2 Kích thước củ (cm) và trọng lượng củ<br /> (gram)<br /> Bảng 3. Kích thước và trọng lượng củ bình vôi sau 12 tháng trồng<br /> <br /> Nghiệm thức<br /> <br /> Dài củ (cm)<br /> <br /> Rộng củ (cm)<br /> <br /> Trọng lượng củ<br /> (gram)<br /> <br /> B1<br /> <br /> 9,88<br /> <br /> 5,75 bc<br /> <br /> 186,08<br /> <br /> B2<br /> <br /> 11,38<br /> <br /> 7,17 a<br /> <br /> 205,56<br /> <br /> B3<br /> <br /> 15,13<br /> <br /> 6,67 ab<br /> <br /> 187,21<br /> <br /> B4<br /> <br /> 8,83<br /> <br /> 5,21 c<br /> <br /> 122,22<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 11,31<br /> <br /> 6,20<br /> <br /> 175,27<br /> <br /> Mức ý nghĩa<br /> <br /> ns<br /> <br /> *<br /> <br /> ns<br /> <br /> CV (%)<br /> <br /> 46,12<br /> <br /> 17,82<br /> <br /> 44,96<br /> <br /> Ghi chú: Trong cùng một cột, những số có chữ theo sau giống nhau thì không khác biệt ý nghĩa thống kê theo phép thử<br /> LSD, *: khác biệt ý nghĩa mức 5%, ns: khác biệt không ý nghĩa.<br /> <br /> Sau 12 tháng trồng, bình vôi có chiều dài củ dao<br /> động từ 8,83 - 15,13 cm. Chiều rộng củ dao động<br /> từ 5,21 - 7,17 cm, giữa các nghiệm thức có sự<br /> khác biệt ý nghĩa ở mức 5%. Trong đó, nghiệm<br /> thức B2 và B3 cho kích thước củ khá hơn. Cụ thể,<br /> nghiệm thức B2 đạt kích thước củ là 11,38 x 7,17<br /> cm và B3 là 15,13 x 6,67 cm. Bên cạnh đó, trọng<br /> lượng củ ít có sự khác biệt, dao động từ 122,22 g<br /> (B4) đến 205,56 g (B2) sau 12 tháng trồng. Kết<br /> quả này khá cao so với nghiên cứu của Lã Đình<br /> Mỡi và ctv. (2003) sau khi trồng 24 tháng, trọng<br /> lượng củ của 3 loài cây bình vôi được thu thập tại<br /> các tỉnh miền núi và trung du phía Bắc chỉ đạt 39<br /> - 90 g, củ to nhất cũng chỉ đạt 200 g. Điều này cho<br /> <br /> thấy, cây bình vôi S. kwangsiensis thích hợp với<br /> nền đất cát của An Giang.<br /> 3.2.3 Thời gian ra hoa và tỷ lệ cây có hoa đực và<br /> cái<br /> Tính trên tổng số cây thí nghiệm thì sau 12 tháng<br /> trồng ta có được tổng số 11 cây cho hoa/48 tổng<br /> cây trồng, chiếm tỷ lệ 22,91% (Bảng 4). Trong đó,<br /> cây có hoa cái chiếm tỷ lệ 8,33% và cây có hoa<br /> đực chiếm tỷ lệ 14,58%. Điều đó cho thấy, số<br /> lượng cây có hoa đực hay hoa cái là hoàn toàn<br /> ngẫu nhiên, nên việc trồng cây bình vôi cần lưu ý<br /> làm sao có được nhiều cây cái thì sẽ giúp khả<br /> năng tạo hạt để duy trì nguồn giống bình vôi.<br /> <br /> 5<br /> <br />