Nhân tố tác động đến sự tăng cường sức mạnh quân sự của Iran trong những năm đầu thế kỉ XXI

TẠP CHÍ KHOA HỌC, ðại học Huế, Số 66, 2011<br /> NHÂN TỐ TÁC ðỘNG ðẾN SỰ TĂNG CƯỜNG SỨC MẠNH QUÂN SỰ<br /> CỦA IRAN TRONG NHỮNG NĂM ðẦU THẾ KỈ XXI<br /> Nguyễn Văn Tận<br /> Trường ðại học Khoa học, ðại học Huế<br /> Trần Ngọc Vĩ<br /> Học viên cao học, Trường ðại học Sư phạm, ðại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Bài viết trình bày một cách khái quát quá trình tăng cường sức mạnh quân sự của Iran<br /> trong những năm ñầu thế kỉ XXI. Trên cơ sở ñó, chúng tôi tập trung phân tích nhằm làm sáng tỏ<br /> những nhân tố chủ yếu thúc ñẩy Iran tăng cường sức mạnh quân sự của mình ñó là: Sự bất ổn<br /> của tình hình quốc tế và sự tăng cường sức mạnh quân sự trên thế giới; Sự bất ổn và tăng<br /> cường mua sắm vũ khí ở khu vực Trung ðông; Chính sách ñối ngoại thù ñịch của Mỹ ñối với<br /> Iran. Qua ñó, giúp bạn ñọc có cách nhìn khách quan và tương ñối ñầy ñủ về sự tăng cường sức<br /> mạnh quân sự của Iran trong những năm ñầu thế kỉ XXI, trong bối cảnh khu vực Trung ðông<br /> ñang trở nên hết sức phức tạp và quan hệ giữa Iran với các nước phương Tây ñang ngày càng<br /> căng thẳng xung quanh chương trình hạt nhân của nước này.<br /> <br /> 1. Khái quát về quá trình tăng cường sức mạnh quân sự của Iran trong những<br /> năm ñầu thế kỉ XXI<br /> Trong những năm gần ñây, các phương tiện thông tin ñã thường xuyên ñưa tin,<br /> bình luận về các cuộc tập trận, thử nghiệm và sử dụng nhiều loại vũ khí mới do Iran tự<br /> sản xuất. Nhất là khi vấn ñề hạt nhân trở nên căng thẳng (từ năm 2006) thì các cuộc tập<br /> trận và thử vũ khí của Iran cũng diễn ra thường xuyên hơn. Gần ñây nhất là các cuộc tập<br /> trận tên lửa “ðại giáo ñồ 4” (27 và 28/9/2009), cuộc tập trận phòng không “Asemane<br /> Velayat 2” (22/11/2009), cuộc tập trận “Nhà tiên tri vĩ ñại 5” (22-24/4/2010). Trong các<br /> cuộc tập trận ngoài nâng cao khả năng tác chiến cho quân ñội, Iran còn tranh thủ thử<br /> nghiệm và ñưa vào sử dụng nhiều loại vũ khí mới hiện ñại, mà trước hết là lực lượng<br /> tên lửa.<br /> Các loại tên lửa trong quân ñội Iran hết sức ña dạng, từ tên lửa phòng không vác<br /> vai Misagh 2, tên lửa chống tàu chiến C-802, tên lửa tầm ngắn là Zalzal-1 và Fajr-5 (có<br /> khẳ năng bắn tới các căn cứ quân sự của Mỹ ở vùng Vịnh cũng như miền ðông Saudi<br /> Arabia), ñến tên lửa ñạn ñạo Fajr-3 MIRV, Fajr-3. Các loại tên lửa Tondar và Fateh 110,<br /> Shahab-1 và Shahab-2 và Shahab-3 ñược Iran liên tiếp thử nghiệm. Trong ñó, Shahab-3<br /> là loại tên lửa có thể mang theo ñầu ñạn với tầm bắn từ 1.300 ñến 2.000 km, có khả<br /> 139<br /> <br /> năng tấn công các mục tiêu tại I-xra-en, phần lớn các nước A-rập và một phần lãnh thổ<br /> châu Âu. Hơn thế nữa, Iran còn tuyên bố thử nghiệm thành công một khẩu ñội tên lửa<br /> phòng không ñược thiết kế trên cơ sở hệ thống S-200 mua của Nga trước ñó ñược nâng<br /> lên mức tương ñương S-300*, Hệ thống này có thể bắn hạ máy bay, tên lửa hành trình và<br /> ñầu ñạn tên lửa ñạn ñạo ở tầm bắn 145 km và ñộ cao khoảng 30.000 mét. Theo các quan<br /> chức Mỹ, Iran ñã tiếp nhận các tên lửa hiện ñại từ CHDCND Triều Tiên, gọi là BM-25,<br /> vốn có tầm bắn lên ñến 4.000 km.<br /> Cùng với tên lửa, Iran giới thiệu các loại máy bay do nước này tự sản xuất. Máy<br /> bay chiến ñấu Saegheh ra ñời năm 2006 (hiện nay ñang ñược sản xuất hàng loạt loại thế<br /> hệ thứ 4 và thứ 5 với tính năng kỹ thuật và chiến thuật ñược ñánh giá là tốt hơn máy bay<br /> F-18 của Mỹ). Máy bay không người lái Karra còn gọi là “Sứ giả thần chết”, có thể chở<br /> 4 tên lửa hành trình có tầm bay 1.000 km, ñược giới thiệu (22-8-2010).<br /> Ngoài ra, Iran ñã mua máy bay tiêm kích loại J-7M, máy bay vận tải quân sự Y12 của Trung Quốc... Mua các máy bay chiến ñấu và máy bay tiếp dầu trị giá ít nhất 1 tỷ<br /> USD từ Nga, bao gồm 250 máy bay chiến ñấu tầm xa Su-30. Với thỏa thuận trên ñã<br /> nâng khả năng không lực của Iran lên ngang bằng với khả năng không lực của Israen.<br /> Iran ñang tiến hành nâng cấp các loại máy bay hiện có như máy bay tiêm kích F-14<br /> Tomcat do Mỹ sản xuất sẽ ñược trang bị thêm bom thông minh thế hệ mới Qased do<br /> Iran chế tạo, máy bay tiêm kích Mig-29 nhập về từ Nga...<br /> Ngoài việc tăng cường sức chiến ñấu trên không, thì Iran cũng tăng cường sức<br /> mạnh của lực lượng lục quân, hải quân. Lực lượng lục quân cũng ñược trang bị thêm<br /> các loại ñại bác 155mm, xe tăng hạng trung T95 từ Trung Quốc, hệ thống pháo phản lực<br /> bắn loạt (MLRS), nâng cấp xe tăng T-72 của Liên Xô trước ñây thành xe tăng Safir-74<br /> của Iran...<br /> Sức chiến ñấu của hải quân cũng ñược cải thiện ñáng kể. Iran ñã tự chế tạo ñược<br /> tàu ngầm hạng trung Ghaem thế hệ mới có khả năng bắn các loại ngư lôi và tên lửa với<br /> ñội ñặc nhiệm trên tàu (2008). Sản phẩm mới trong cuộc tập trân ngày 22 ñến 24-42010, chiến hạm “siêu tốc” Ya Mahdi, chiến hạm này có thê tàng hình trước các hệ<br /> thống ra ña ñể tấn công phá hủy các mục tiêu.<br /> Ngày 23/8/2010, Iran ñã khai trương các dây chuyền sản xuất hàng loạt hai loại<br /> tàu tấn công cao tốc trang bị tên lửa là Seraj và Zolfaghar. Các loại tàu tàu ngầm mini<br /> Ghadeer do nước này sản xuất, dễ dàng hoạt ñộng trong vùng nước nông, hay tàu chiến<br /> hiện ñại như 3 chiếc tàu ngầm lớp Kilo của Nga cũng ñược trang bị cho hải quân. Sức<br /> <br /> *<br /> <br /> S-300 là tổ hợp tên lửa phòng không do Nga chế tạo, có khả năng tiêu diệt các mục tiêu tên lửa ñạn ñạo,<br /> và ñược coi là một trong những hệ thống tên lửa chống máy bay mạnh nhất hiện tại. Ra-ña của nó có khả<br /> năng ñồng thời theo dõi ñến 100 mục tiêu, hoặc 12 trong khi tham gia. Thời gian triển khai S-300 là 5<br /> phút. Các tên lửa S-300 là các vòng kín và không cần bảo trì trong suốt thời gian sử dụng chúng.<br /> <br /> 140<br /> <br /> mạnh của hải quân Iran ñược nâng cao khi nước này ñã khánh thành một căn cứ hải<br /> quân mới tại cảng Jask vào ngày 27/10/2010, ñây là căn cứ có tầm quan trọng chiến<br /> lược nằm ở phía ðông Eo biển Hormuz, miền Nam Iran.<br /> Như vậy, một ñiều dễ nhận thấy là các loại vũ khí mới trang bị cho quân ñội của<br /> Iran chủ yếu là do nước này tự sản xuất. Từ năm 1992, ngành công nghiệp quân sự Iran<br /> ñã tự sản xuất ñược các loại xe tăng, vũ khí, trang bị cá nhân, các tên lửa dẫn hướng,<br /> các tầu ngầm, các máy bay chiến ñấu.<br /> 2. Những nhân tố chủ yếu thúc ñẩy sự tăng cường sức mạnh quân sự của Iran<br /> Việc Iran liên tiếp tập trận, thử vũ khí, nâng cao khả năng tác chiến của các lực<br /> lượng, ñồng thời có những tuyên bố cứng rắn với những lực lượng “thù ñịch” có phải là<br /> dấu hiệu bất bình thường không? ðể lí giải ñiều ñó, chúng ta hãy ñặt Iran trong bối cảnh<br /> quan hệ quốc tế và trong khu vực.<br /> 2.1. Sự bất ổn của tình hình quốc tế và sự tăng cường sức mạnh quân sự trên<br /> thế giới.<br /> Trong thập kỉ ñầu sau “Chiến tranh lạnh”, chi phí quân sự toàn cầu giảm khoảng<br /> 30%, nhưng bước vào những năm ñầu thế kỉ XXI, chi tiêu quốc phòng của toàn thế giới<br /> không ngừng tăng (2007 ñã là 1140,5 tỷ USD). Vậy những lí do nào tạo nên sự thay ñổi<br /> ñó?<br /> Trước hết việc tăng ngân sách quốc phòng là do nền kinh tế thế giới ñã có sự<br /> phát triển nhất ñịnh, những mục tiêu cần bảo vệ ngày càng nhiều, phạm vi lợi ích quốc<br /> gia không còn nằm trọn trong phạm vi lãnh thổ. Cho nên, việc ñầu tư cho quốc phòng<br /> ñể ñảm bảo lợi ích quốc gia là một nhu cầu tất yếu. Ngoài ra vũ khí, trang bị quân sự, kĩ<br /> thuật tác chiến của quân ñội nhiều nước ñã trở nên lạc hậu trước những thành tựu mới<br /> của khoa học quân sự. Việc chính phủ các nước ưu tiên trong trang bị mới cho quân ñội<br /> nhằm nâng cao hiệu quả chiến ñấu là ñiều dễ hiểu.<br /> Tuy nhiên, một trong những nhân tố làm tăng ngân sách chi cho quốc phòng là<br /> do sự bất ổn của tình hình thế giới khi bước vào thế kỉ XXI. Tình hình ñó ñã ñược cựu<br /> Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Bzrezinski khái quát bằng 4 chữ “rối ren toàn cầu”. Một<br /> thống kê cho thấy, hiện tại mỗi năm thế giới xảy ra hơn 140 cuộc xung ñột, chiến tranh<br /> [1]. Trong mười năm cuối của thế kỉ XX và cho ñến hôm nay, thế giới chưa một ngày<br /> nào không có tiếng súng. ðặc biệt, khi Mỹ rút khỏi Hiệp ước ABM, Hiệp ước START 2,<br /> tiến hành xây dựng lá chắn tên lửa phòng thủ tên lửa NMD, thực hiện chiến lược an<br /> ninh quốc gia mới, thì an ninh thế giới bị ñe dọa nghiêm trọng, khởi ñầu cho một cuộc<br /> chạy ñua vũ trang mới.<br /> Trong thời kì cầm quyền, Tổng thống Bush công bố một kế hoạch khổng lồ với<br /> 100 tỷ USD, nhằm chinh phục vũ trụ phục vụ mục ñích quốc phòng, quân sự và hàng<br /> loạt chương trình, dự án phát triển máy bay, tên lửa, hàng không mẫu hạm có ñộ tiên<br /> 141<br /> <br /> tiến “vượt trước thời ñại”. Ngày 20-2-2008, Mỹ phóng tên lửa chiến lược SM.3 phá vỡ<br /> một vệ tinh mà họ cho là hết hạn sử dụng ñã thúc ñẩy cuộc chạy ñua vũ trang và quân<br /> sự hóa khoảng không vũ trụ, tạo nguy cơ “chiến tranh giữa các vì sao” hết sức nguy<br /> hiểm cho an ninh, hòa bình của thế giới. Báo cáo của Văn phòng Kiểm toán Chính phủ<br /> Mỹ (GAO) ñưa ra ngày 30/3/2009, thì chỉ tính riêng trong tài khóa 2008, 96 dự án quân<br /> sự lớn nhất (chủ yếu dùng ñể phát triển máy bay, tên lửa, tàu chiến và một số thiết bị<br /> khác) ñã tiêu tốn 1.600 tỷ USD, cao hơn 25% so với dự toán ban ñầu [9]...<br /> ðối phó với hành ñộng ñơn phương của Mỹ, nhiều cường quốc và cả những<br /> nước nhỏ tăng cương các biện pháp nâng cao sức mạnh quốc phòng, thực hiện hiện ñại<br /> hóa quân ñội; ñồng thời, tăng cường mở rộng hợp tác, tập hợp lực lượng, tạo “ñối<br /> trọng” ñể bảo vệ an ninh, lợi ích quốc gia và ñối phó với mưu ñồ và các hành ñộng ngăn<br /> chặn, kiềm chế của Mỹ.<br /> Nước Nga ñã tuyên bố hiện ñại hóa quân ñội vào năm 2011, hiện ñại hóa vũ khí<br /> trong giai ñoạn 2007 – 2015 với trị giá 198 tỷ USD và liên tiếp tăng chi ngân sách (năm<br /> 2009 là 26%, năm 2010 là 8,5%). Trung Quốc và Ấn ðộ hiện là hai nhà nhập khẩu vũ<br /> khí ñứng ñầu thế giới, lần lượt chiếm 11% và 7% thị phần thế giới. Từ sau Chiến tranh<br /> lạnh ñến nay, ngân sách quốc phòng Trung Quốc tăng từ 10% ñến 20% hàng năm. Năm<br /> 2009, chính quyền Trung Quốc tăng cho ngân sách quốc phòng 14,9%. Nhật Bản ñã<br /> chuyển Cục Phòng vệ thành Bộ Quốc phòng (9/1/2007) và trong thời gian gần ñây luôn<br /> duy trì mức chi tiêu quốc phòng từ 40 – 50 tỷ USD mỗi năm. Anh và Australia lại có<br /> chiến lược ñầu tư mạnh cho lực lượng hải quân, khi Anh có kế hoạch với 39,6 tỷ USD<br /> ñể mua bốn tàu ngầm hạt nhân. Australia chi 72 tỷ USD ñể hiện ñại hóa quân ñội trong<br /> vòng mười năm. Các nước và vùng lãnh thổ phải chấp nhận cuộc ñua mua sắm khi Iraq<br /> chi 1,6 tỷ USD (2009), ðài Loan ñã chi 3,2 tỷ USD (2009)... ñể mua vũ khí.<br /> Tình hình nói trên ñã làm cho chi phí quân sự trên toàn cầu tăng lên nhanh<br /> chóng. Theo thống kê của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm - Thụy ðiển<br /> (SIPRI), chi phi quân sự toàn cầu năm 2008 là 1464 tỷ USD (năm 2007 là 1140,5 tỷ<br /> USD), tương ñương với 2,4% tổng sản phẩm nội ñịa (GDP) toàn cầu hay 217 USD/ñầu<br /> người. Trong ñó Mỹ và Trung Quốc là hai nước chi mạnh tay nhất cho vũ khí năm 2008,<br /> lần lượt là 607 tỉ USD và 84,9 tỷ USD. So với năm 2000, ngân sách quốc phòng năm<br /> 2009 tăng 1,5 lần, nhiều nước trên thế giới tăng mạnh; Mỹ tăng 75,8%, Saudi Arabia –<br /> 66,9%, Ấn ðộ - 67,3%, Nga – 105%, Trung Quốc lập kỉ lục với 217% [3]...<br /> Một số nước chi cho ngân sách quốc phòng ñã ở mức không bình thường. Nếu<br /> ñem chi tiêu quốc phòng so với tổng thu nhập quốc dân hàng năm thì trong năm 2007,<br /> CHDCND Triều Tiên ñang dẫn ñầu với 25%, tiếp ñến là Saudi Arabia 10%, Israel 9%,<br /> Thổ Nhĩ Kì 5,3%...<br /> 2.2. Sự bất ổn và tăng cường mua sắm vũ khí ở khu vực Trung ðông.<br /> Iran ñang sống trong một khu vực hội tụ của những mâu thuẫn lớn, là khu vực<br /> 142<br /> <br /> bất ổn và thường xuyên có các cuộc chiến tranh xung ñột. Từ khi chiến tranh thế giới<br /> thứ hai ñến nay khu vực này chưa bao giờ có ñược hòa bình. Các cuộc chiến tranh, xung<br /> ñột quy mô lớn liên tiếp diễn ra*Œ , bản thân Iran cũng là nước phải gánh chịu một cuộc<br /> chiến tranh dài ngày với Iraq (1980 – 1988).<br /> Mặt khác, kẻ thù của Iran ñang xuất hiện từ mọi hướng. Tại Iraq, một chính phủ<br /> “dân chủ” ñang ngày càng ổn ñịnh và chính phủ này có thể khuyến khích các phong trào<br /> chống lại Iran. Tại Lebanon, Hezbollah – một ñối tác của Iran – ñã thất bại trong nổ lực<br /> giành quyền kiểm soát ñất nước và ñang bị kiềm chế. Các quốc gia người Sunni như<br /> Saudi Arabia, Ai Cập và Các Tiểu vương quốc Arập thống nhất, ñều coi Iran là quốc gia<br /> của người Shi’ite – như một kẻ thù sắc tộc [10].<br /> Trong bối cảnh ñó, ñể giảm bớt căng thẳng, tại hội nghị giải trừ quân bị ở<br /> Geneva ñại biểu Iran ñã ñề nghị nên có “Một thảo thuận an ninh khu vực, ñược quốc tế<br /> bảo ñảm, dưới sự bảo trợ của Liên hợp quốc” [6].<br /> Nguy hiểm hơn, nước có lực lượng quân sự mạnh nhất khu vực, Israel luôn coi<br /> Iran là thù ñịch. Nguyên Thủ tướng Israel Netanyahu ñã phát biểu: Nước Cộng hòa Hồi<br /> giáo Iran chính là ðức quốc xã ở Trung ðông. Israel ñã có nhiều hành ñộng làm cho thế<br /> giới lo ngại bởi tín hiệu cho một cuộc tấn công quân sự sắp xảy ra, nhất là sau khi ông<br /> Ahmadinejad lên làm Tổng thống Iran (người luôn có những tuyên bố cứng rắn chống<br /> Israel), như cuộc tập trận với Hy Lạp trong năm 2008, hay các tàu chiến và tàu ngầm<br /> của Israel ñược triển khai tuần tra ở kênh ñào Suez trong năm 2009.<br /> Cũng như Mỹ, Israel chưa bao giờ loại trừ khả năng tấn công quân sự Tehran<br /> nhằm buộc nước này từ bỏ chương trình hạt nhân gây tranh cãi mà họ và các cường<br /> quốc phương Tây khác nghi ngờ nhằm chế tạo vũ khí hạt nhân. Khả năng Iran bị Israel<br /> tấn công vì chương trình hạt nhân là không nhỏ vì Israel ñã tấn công vào các cơ sở hạt<br /> nhân của Syria vào tháng 9/2007.<br /> Tình trạng bất ổn, căng thẳng, thù ñịch, ñang ñấy các nước Trung ðông vào một<br /> cuộc chạy ñua mua sắm “chóng mặt” và trở thành khu vực có chi phí quân sự ñứng<br /> hàng thứ tư thế giới chỉ sau Bắc Mỹ, châu Á – Thái Bình Dương, Tây Âu.<br /> Nổi bật trong các dự án mua vũ khí ở khu vực phải kể ñến là sự kiện ñầu năm<br /> 2006, Nga ñã ñàm phán ñể bán các máy bay chiến ñấu, tên lửa và xe tăng trị giá 7,5 tỷ<br /> USD cho Algeria. Sau ñó Putin ñã ñàm phán với Lybia một thỏa thuận bán vũ khí trị giá<br /> 2,5 tỷ USD. Năm 2007, Israel nhận ñược cam kết viện trợ của chính quyền Mỹ với<br /> khoảng 30 tỷ USD trong 10 năm. Hàng năm ngoài nguồn vũ khí ñược cung cấp bởi các<br /> <br /> *<br /> <br /> 4 cuộc chiến tranh giữa các nước A rập với Israel (lần thứ nhất vào năm1948, lần thứ hai vào năm 1956,<br /> lần thứ ba vào năm 1967, lần thứ tư vào năm 1973). Chiến tranh Iran – Iraq (từ 1980 – 1988). Chiến tranh<br /> vùng Vịnh (1990 – 1991), chiến tranh Afghanistan (2001), chiến tranh Iraq (2003), chiến tranh giữa Israel<br /> và Hezbollah năm 2006 ở Lebanon.<br /> <br /> 143<br /> <br />