Nhận xét tỷ lệ một số yếu tố kích hoạt cơn đau đầu ở bệnh nhân migraine

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> <br /> NHẬN XÉT TỶ LỆ MỘT SỐ YẾU TỐ KÍCH HOẠT<br /> CƠN ĐAU ĐẦU Ở BỆNH NHÂN MIGRAINE<br /> Nguyễn Văn Chương*; Dương Tạ Hải Ninh*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: mô tả một số yếu tố thuận lợi làm xuất hiện cơn đau đầu Migraine. Đối tượng và<br /> phương pháp: nghiên cứu mô tả cắt ngang 98 bệnh nhân (BN) được chẩn đoán xác định đau<br /> đầu Migraine theo tiêu chuẩn của IHS. Kết quả: tỷ lệ các yếu tố gây cơn lần lượt là: thời tiết<br /> (75,51%), tâm lý căng thẳng (84,69%), rối loạn giấc ngủ (71,43%), dùng chất kích thích<br /> (68,36%), chu kỳ kinh nguyệt (67,74%), nhịn ăn (67,34%), thức ăn (55,10%). Kết luận: 3 yếu tố<br /> hàng đầu kích hoạt cơn đau nửa đầu ở BN Migraine là tâm lý căng thẳng, thay đổi thời tiết và<br /> rối loạn giấc ngủ.<br /> * Từ khóa: Migraine; Yếu tố gây cơn đau đầu Migraine.<br /> <br /> Some Favorable Factors Related to Migraine Headaches<br /> Summary<br /> Objectives: To describe a number of favorable factors related to Migraine headaches.<br /> Subjects and methods: cross-sectional descriptive study on 98 patients diagnosed Migraine<br /> headaches according to the IHS criteria. Results: The percentage of factors causing attacks:<br /> weather (75.51%), psychological stress (84.69%), sleep disorders (71.43%), use of stimulation<br /> (68.36%), menstrual cycle (67.74%), fasting (67.34%), food (55.10%). Conclusion: Three<br /> leading factors trigger a migraine in patients with Migraine are psychological, stress, weather<br /> changes and sleep disturbances.<br /> * Key words: Migraine; Risk factors of Migraine.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đau đầu Migraine là bệnh đau đầu<br /> nguyên phát do nguyên nhân mạch máu<br /> [1], tỷ lệ mắc bệnh Migraine theo dân số<br /> là 5 - 10% [7], bệnh thường gặp ở nữ với<br /> tỷ lệ nữ/nam = 3/1 [2]. Đây là một chứng<br /> đau đầu mạn tính, đặc điểm lâm sàng là<br /> những cơn đau đầu kịch phát kéo dài 4<br /> giờ cho đến 3 ngày, kèm theo các triệu<br /> chứng toàn thân khác khiến BN mất khả<br /> năng lao động.<br /> Bệnh Migraine được xem là một vấn<br /> đề sức khỏe quan trọng, có ảnh hưởng<br /> <br /> lớn tới kinh tế, xã hội. Theo Tổ chức Y tế<br /> Thế giới và Hội Đau đầu Quốc tế<br /> (International Headache Society: IHS),<br /> bệnh đau nửa đầu đứng thứ 19 trong số<br /> những bệnh gây khuyết tật trên toàn thế<br /> giới. Những năm gần đây, các tác giả trên<br /> thế giới ngoài việc nghiên cứu đặc điểm<br /> lâm sàng và phương pháp điều trị đau<br /> đầu Migraine còn chú trọng đến dự phòng<br /> bệnh dựa vào nghiên cứu các yếu tố<br /> thuận lợi gây cơn đau nửa đầu. Tuy<br /> nhiên, tại Việt Nam các nghiên cứu về<br /> chủ đề này hiện còn hạn chế.<br /> <br /> * Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Dương Tạ Hải Ninh (duongtahaininh@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 13/12/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 12/01/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 16/01/2017<br /> <br /> 100<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> Để góp phần làm sáng tỏ vấn đề trên,<br /> chúng tôi thực hiện nghiên cứu này<br /> nhằm: Mô tả một số yếu tố thuận lợi làm<br /> xuất hiện cơn đau đầu Migraine.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> 98 BN được chẩn đoán xác định<br /> Migraine theo tiêu chuẩn của HIS, đến<br /> khám bệnh tại Bệnh viện Quân y 103 từ<br /> tháng 1 - 2016 đến 10 - 2016.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> * Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang.<br /> * Các bước tiến hành:<br /> - Khám lâm sàng BN theo mẫu bệnh<br /> án hàng ngày.<br /> - Làm xét nghiệm cận lâm sàng<br /> thường quy.<br /> - Phát phiếu điều tra và hướng dẫn đã<br /> được đánh máy sẵn.<br /> - Thu thập số liệu và xử lý số liệu theo<br /> thuật toán thống kê.<br /> * Các biến số nghiên cứu:<br /> - Các biến số về nhân khẩu học của<br /> đối tượng nghiên cứu: tuổi, giới.<br /> - Các yếu tố thuận lợi gây cơn đau<br /> nửa đầu Migraine: thay đổi thời tiết, căng<br /> thẳng tâm lý, rối loạn giấc ngủ, một số<br /> loại thức ăn, sử dụng chất kích thích<br /> (rượu, bia, chè, cafe…), nhịn ăn hoặc ăn<br /> kiêng và chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ.<br /> - Các yếu tố thuận lợi được đánh giá<br /> dựa trên 4 mức độ: không, thỉnh thoảng<br /> (1 - 2 lần/tháng), thường xuyên (3 - 5<br /> <br /> lần/tháng) và rất thường xuyên (> 5<br /> lần/tháng).<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm chung.<br /> * Đặc điểm về tuổi (n = 98):<br /> < 20 tuổi: 3 BN (3,1%); 20 - 29 tuổi: 11<br /> BN (11,2%); 30 - 39 tuổi: 26 BN (26,5%);<br /> 40 - 49 tuổi: 30 BN (30,6%); 50 - 59 tuổi:<br /> 16 BN (16,3%); ≥ 60 tuổi: 12 BN (12,2%).<br /> Tuổi trung bình của nhóm BN Migraine<br /> 42,92 ± 12,89, độ tuổi 30 - 49 chiếm tỷ lệ<br /> cao nhất (57,1%). Kết quả này phù hợp<br /> với nghiên cứu của Nguyễn Văn Chương<br /> và CS: nhóm 30 - 49 tuổi chiếm 52% [2].<br /> * Đặc điểm về giới :<br /> Nam: 36 BN (36,7%); nữ: 62 BN<br /> (63,3%). Tỷ lệ nam/nữ 1/1,72. Như vậy,<br /> BN nữ mắc bệnh Migraine cao hơn nam.<br /> Tỷ lệ này của mỗi tác giả trên thế giới<br /> khác nhau và có khoảng dao động.<br /> Passier [6] gặp tỷ lệ nam/nữ là 1/1,7 tại<br /> các phòng mạch tư nhân, của Nguyễn<br /> Văn Chương [2] là 1/2,9. Như vậy, tỷ lệ<br /> giới ở BN Migraine của chúng tôi phù hợp<br /> với các tác giả.<br /> 2. Các yếu tố gây cơn.<br /> Yếu tố thuận lợi gây cơn đau nửa đầu<br /> Migraine là yếu tố khi xuất hiện hay thoái<br /> lui dẫn đến phát triển một cơn đau nửa<br /> đầu cấp tính ở một cá nhân nhạy cảm với<br /> nó. Yếu tố thuận lợi gây cơn bao gồm yếu<br /> tố về hành vi, môi trường, chế độ ăn<br /> uống, hóa chất hoặc nội tiết.<br /> 101<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> * Tổng hợp một số yếu tố gây cơn<br /> thường gặp:<br /> Bảng 1: Một số yếu tố gây cơn đau<br /> đầu Migraine ở nhóm nghiên cứu.<br /> Yếu tố gây cơn<br /> <br /> Nhóm bệnh (n = 98)<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Thời tiết<br /> <br /> 74<br /> <br /> 75,51<br /> <br /> Tâm lý căng thẳng<br /> <br /> 83<br /> <br /> 84,69<br /> <br /> Rối loạn giấc ngủ<br /> <br /> 70<br /> <br /> 71,43<br /> <br /> Dùng chất kích thích<br /> <br /> 67<br /> <br /> 68,36<br /> <br /> Kinh nguyệt*<br /> <br /> 42<br /> <br /> 67,74<br /> <br /> Nhịn ăn<br /> <br /> 66<br /> <br /> 67,34<br /> <br /> Thức ăn<br /> <br /> 54<br /> <br /> 55,10<br /> <br /> (Tỷ lệ này chỉ tính trong nhóm BN nữ,<br /> n = 62)<br /> - BN có cơn đau đầu khi căng thẳng<br /> chiếm tỷ lệ cao nhất (84,69%), các yếu tố<br /> khác như thay đổi thời tiết, rối loạn giấc<br /> ngủ chiếm tỷ lệ tương đối cao.<br /> - 67,74% BN nữ có cơn đau đầu liên<br /> quan chặt chẽ với chu kỳ kinh nguyệt.<br /> - Yếu tố thời tiết:<br /> Tỷ lệ xuất hiện cơn đau đầu khi thời<br /> tiết thay đổi: không: 24 BN (24,49%);<br /> thỉnh thoảng: 31 BN (31,63%): thường<br /> xuyên: 33 BN (33,67%); rất thường<br /> xuyên: 10 BN (10,20%).<br /> BN nhạy cảm với thời tiết thay đổi<br /> 43,87%. Christian Wöber và CS nghiên<br /> cứu 120 BN mắc các chứng đau đầu<br /> khác nhau, trong đó 66 BN đau đầu<br /> Migraine cho thấy thời tiết là yếu tố hàng<br /> đầu kích hoạt cơn đau đầu ở 82,5% BN<br /> [9]. Việt Nam là một nước nằm trong vùng<br /> khí hậu nhiệt đới gió mùa, độ ẩm không<br /> khí cao, thời tiết thường xuyên thay đổi.<br /> Sự chênh lệch của chỉ số khí hậu giữa<br /> các mùa, giữa các tháng trong năm và<br /> 102<br /> <br /> thậm chí giữa những ngày kế tiếp nhau<br /> cũng rất lớn. Hiện tượng này có tác động<br /> rõ rệt tới BN đau nửa đầu Migraine, làm<br /> tăng nguy cơ gây xuất hiện cơn đau nửa<br /> đầu cả về số lượng cơn đau, cường độ<br /> và thời gian cơn.<br /> - Căng thẳng tâm lý:<br /> Tỷ lệ xuất hiện cơn đau đầu khi căng<br /> thẳng tâm lý: không: 15 BN (15,31%);<br /> thỉnh thoảng: 15 BN (15,31%): thường<br /> xuyên: 45 BN (45,92%): rất thường<br /> xuyên: 23 BN (23,47%).<br /> Căng thẳng tâm lý là yếu tố khởi phát<br /> kinh điển hàng đầu, có khả năng kích<br /> hoạt các loại cơn đau đầu, trong đó có<br /> đau nửa đầu Migraine. Đã có rất nhiều<br /> nghiên cứu về tác động của căng thẳng<br /> tâm lý lên cơn đau đầu và đều cho kết<br /> quả hơn một nửa BN đau đầu nhạy cảm<br /> với yếu tố căng thẳng tâm lý. Nghiên cứu<br /> của chúng tôi cũng cho kết quả khá<br /> tương đồng với những nghiên cứu trước<br /> đây với 84,69% BN nhạy cảm với yếu tố<br /> stress tâm lý. So sánh với kết quả của<br /> nhóm nghiên cứu Trung tâm Đau đầu Mỹ<br /> năm 2012, 50 - 80% BN nói căng thẳng là<br /> nguyên nhân căn bệnh của họ. Một điều<br /> tra trên 200 BN đau đầu Migraine tại Mỹ,<br /> 59% trong số đó cho rằng stress là một<br /> yếu tố kích hoạt cơn đau. Tỷ lệ này là<br /> 66,7% ở một nghiên cứu khác trên BN<br /> mắc chứng đau đầu tại Áo [3, 9]. Nghiên<br /> cứu của L. Kelman báo cáo căng thẳng<br /> tâm lý là yếu tố hàng đầu gây cơn đau<br /> đầu ở 79,7% BN [4].<br /> - Rối loạn giấc ngủ:<br /> Tỷ lệ xuất hiện cơn đau đầu khi rối<br /> loạn giấc ngủ: không: 28 BN (28,57%):<br /> thỉnh thoảng: 22 BN (22,45%); thường<br /> xuyên: 35 BN (35,71%); rất thường<br /> xuyên: 13 BN (13,27%).<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> Tình trạng rối loạn giấc ngủ gây khởi<br /> phát các cơn đau nửa đầu ở 71,43% BN<br /> Mất ngủ và đau đầu có tác động hai chiều<br /> với nhau, tạo ra một vòng xoắn bệnh lý.<br /> Các cơn đau nửa đầu có ảnh hưởng rất<br /> lớn đến chất lượng giấc ngủ. Trong<br /> nghiên cứu Zhang (2016), các tác giả tiến<br /> hành một cuộc phỏng vấn chi tiết giấc<br /> ngủ với 147 phụ nữ bị bệnh đau nửa đầu.<br /> Khi được hỏi liệu họ có cảm giác khoẻ<br /> khoắn hay mệt mỏi vào lúc thức dậy<br /> không, 80% cho biết họ cảm thấy mệt mỏi<br /> khi thức dậy. Khiếu nại về vấn đề giấc<br /> ngủ bị rối loạn do đau nửa đầu thường<br /> thấy [8]. Ngược lại, chất lượng giấc ngủ<br /> đêm hôm trước có ảnh hưởng trực tiếp<br /> đến tình trạng đau đầu vào sáng hôm<br /> sau. Theo Nguyễn Văn Chương, trong số<br /> BN đau đầu, 44,09% có số cơn đau đầu<br /> nếu mất ngủ đêm hôm trước và 7,23% có<br /> số cơn khi ngủ nhiều không theo tập<br /> quán. Nghiên cứu của L. Kelman trên<br /> nhóm BN mắc chứng đau nửa đầu tại Mỹ<br /> cho thấy 49,8% BN thường xuyên bị đau<br /> đầu khi gặp các rối loạn về giấc ngủ, 32%<br /> BN đau đầu khi đi ngủ muộn vào đêm<br /> hôm trước [4].<br /> - Nhịn ăn:<br /> Tỷ lệ xuất hiện cơn đau đầu khi nhịn<br /> ăn: không: 32 BN (32,65%); thỉnh thoảng:<br /> 16 BN (16,32%); thường xuyên: 40 BN<br /> (40,82%); rất thường xuyên: 10 BN<br /> (10,2%).<br /> Một tỷ lệ lớn (67,35%) BN bị đau đầu<br /> khi bỏ bữa/nhịn đói. Các nghiên cứu cũng<br /> chứng minh chế độ ăn uống có ảnh<br /> hưởng đến các cơn đau đầu Migraine. Cụ<br /> thể, bỏ bữa thường xuyên hoặc bị đói<br /> bụng có liên quan đến yếu tố khởi phát<br /> bệnh, do nó có thể liên quan đến giảm<br /> lượng đường trong máu. Trong các công<br /> <br /> bố của mình, L. Kelman báo cáo 57,3%<br /> BN đau đầu Migraine thường xuyên xuất<br /> hiện các cơn đau đầu khi bỏ bữa [4]. Tỷ<br /> lệ này lần lượt là 42%; 48% và 65% trong<br /> nghiên cứu của Deniz, Ierusalimschy<br /> Moreira Filho và Fukui [5].<br /> - Thức ăn, đồ uống:<br /> Tỷ lệ xuất hiện cơn đau đầu khi ăn<br /> thức ăn chứa mì chính/bột ngọt: không:<br /> 44 BN (44,89%); thỉnh thoảng: 11 BN<br /> (11,22%); thường xuyên: 31 BN (31,63%);<br /> rất thường xuyên: 12 BN (12,24%).<br /> Hơn một nửa BN đau đầu Migraine<br /> nhạy cảm với mì chính/bột ngọt (55,10%).<br /> 43,87% BN thấy họ thường xuyên bị đau<br /> đầu khi ăn các thức ăn có sử dụng mì<br /> chính.<br /> - Tỷ lệ xuất hiện cơn đau đầu khi sử<br /> dụng đồ uống kích thích như rượu bia,<br /> cafe, trà: không: 31 BN (31,63%); thỉnh<br /> thoảng: 22 BN (22,44%); thường xuyên:<br /> 35 BN (35,71%); rất thường xuyên: 10 BN<br /> (10,20%).<br /> Đồ uống chứa chất kích thích có khả<br /> năng gây cơn đau nửa đầu thường xuyên<br /> ở 45,91% BN.<br /> - Chu kỳ kinh nguyệt:<br /> Bảng 2: Tỷ lệ xuất hiện cơn đau đầu<br /> trong chu kỳ kinh nguyệt ở BN nữ.<br /> Xuất hiện cơn đau trong<br /> chu kỳ kinh nguyệt<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Không<br /> <br /> 13<br /> <br /> 20,97<br /> <br /> Thỉnh thoảng<br /> <br /> 12<br /> <br /> 19,35<br /> <br /> Thường xuyên<br /> <br /> 20<br /> <br /> 32,26<br /> <br /> Rất thường xuyên<br /> <br /> 8<br /> <br /> 12,90<br /> <br /> Mãn kinh<br /> <br /> 7<br /> <br /> 11,29<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> 62<br /> <br /> 100<br /> <br /> 103<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> Trong 62 BN nữ, 28 BN (45,16%)<br /> thường xuyên xuất hiện các cơn đau đầu<br /> trong chu kỳ kinh nguyệt. Thông qua việc<br /> thay đổi nồng độ hormon, BN đau nửa<br /> đầu thường bị cơn đau đầu hành hạ trong<br /> các kỳ kinh nguyệt. Tỷ lệ này thay đổi rất<br /> lớn giữa các nghiên cứu từ 31 - 65%.<br /> Như vậy, 3 yếu tố hàng đầu thường<br /> xuyên kích hoạt cơn đau nửa đầu ở BN<br /> Migraine là căng thẳng (84,69%), thời tiết<br /> (75,51%) và rối loạn giấc ngủ (71,43%).<br /> KẾT LUẬN<br /> Qua khảo sát 98 BN Migraine tại Bệnh<br /> viện Quân y 103 từ tháng 1 - 2016 đến 10<br /> - 2016, chúng tôi kết luận:<br /> - Tỷ lệ BN nữ (63,3%) cao hơn BN<br /> nam (36,7%).<br /> - Độ tuổi từ 30 - 49 có số lượng BN<br /> Migraine cao nhất (57,1%).<br /> - 3 yếu tố hàng đầu kích hoạt cơn đau<br /> nửa đầu ở BN Migraine là tâm lý căng<br /> thẳng (84,69%), thay đổi thời tiết<br /> (75,51%) và rối loạn giấc ngủ (71,43%).<br /> - Nhịn ăn làm tăng tần suất xuất hiện<br /> cơn đau đầu ở 67,35% BN.<br /> - Một số thực phẩm như mì chính/bột<br /> ngọt và đồ uống như rượu, bia, cafe, trà<br /> là yếu tố kích hoạt cơn đau đầu Migraine.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Vũ Quang Bích. Bệnh đau nửa đầu.<br /> Phòng và chữa các loại đau đầu. Nhà xuất<br /> bản Y học. 2008, tr.211.<br /> <br /> 104<br /> <br /> 2. Nguyễn Văn Chương . Nghiên cứu lâm<br /> sàng và điều trị Migren ở người lớn. Luận án<br /> Phó Tiến sỹ Khoa học Y-Dược. 1996.<br /> 3. Andress-Rothrock D, King W, Rothrock<br /> J. An analysis of migraine triggers in a clinicbased population. Headache. 2010, 50 (8),<br /> pp.1366-1370,.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/<br /> pubmed/21044280.<br /> 4. Kelman L. The triggers or precipitants of<br /> the acute migraine attack. Cephalalgia. 2007,<br /> 27<br /> (5),<br /> pp.394-402,<br /> http://www.ncbi.<br /> nlm.nih.gov/pubmed/17403039.<br /> 5. Martin P.R. Behavioral management of<br /> migraine headache triggers: learning to cope<br /> with triggers. Curr Pain Headache Rep. 2010,<br /> 14<br /> (3),<br /> pp.221-227,<br /> http://www.ncbi.<br /> nlm.nih.gov/pubmed/20425190.<br /> 6. Mendonca M.D, Caetano A, VianaBaptista M. Association of depressive<br /> symptoms with allodynia in patients with<br /> migraine: A cross-sectional study", Cephalalgia.<br /> 2015.<br /> 7. Passier P.E, Vredeveld J.W, de Krom<br /> M.C. Basilar migraine with severe EEG<br /> abnormalities. Headache. 1994, 34 (1),<br /> pp.56-58.<br /> 8. Zhang A.Z et al. Prevalence of<br /> depression and anxiety in patients with<br /> chronic digestive system diseases: A<br /> multicenter epidemiological study. World J<br /> Gastroenterol. 2016, 22 (42), pp.9437-9444.<br /> 9. Wöber Christian et al. Trigger factors of<br /> migraine<br /> and<br /> tension-type<br /> headache:<br /> experience and knowledge of the patients. J<br /> Headache Pain. 2006, 7, pp.188-195.<br /> <br />