Nhu cầu và vai trò cá cảnh nước ngọt đối với người dân thành phố Hồ Chí Minh

H i th o “Vai trò c a cá c nh TPHCM” – ðH Nông Lâm TPHCM 31-12-2010<br /> -------------------------------------------------------------------------------------------------<br /> <br /> NHU C U VÀ VAI TRÒ CÁ C NH NƯ C NG T<br /> <br /> ð I V I NGƯ I DÂN THÀNH PH<br /> <br /> H<br /> <br /> CHÍ MINH<br /> <br /> Di p Th Qu Ngân và Nguy n Minh ð c<br /> B môn Qu n Lý và Phát Tri n Ngh Cá, ðH Nông Lâm TPHCM<br /> TÓM T T<br /> Nghiên c u ph ng v n ng u nhiên 80 ngư i nuôi cá c nh gi i trí v i b n câu h i<br /> so n s n V i hơn 50% ngư i hi n nay nuôi cá c nh theo hư ng k t h p nhi u ñ i tư ng<br /> nuôi, 71,2% s ngư i không có ý ñ nh thay ñ i loài cá ñang nuôi trong khi ch có 28,8% s<br /> ngư i có ý ñ nh thay ñ i loài cá ñang nuôi. Ngư i nuôi cá c nh gi i trí cũng ñ ng ý r ng cá<br /> c nh nư c ng t có vai trò gi m stress (83,8% ngư i ñ ng ý), giúp cu c s ng vui v hơn<br /> (76,2%), giúp không gian nhà ñ p hơn (73,8%), giúp làm ăn thu n l i hơn (32,5%). Tuy<br /> nhiên, t l ngư i ñ ng ý v i vi c mang l i may m n, th nh vư ng cho gia ñình khá th p, khi<br /> ch có 31,2% ngư i ñ ng ý. ða s ngư i ñư c ph ng v n (67,5%) hài lòng ñ i v i vi c nuôi<br /> cá c nh nư c ng t hi n nay.<br /> ð i v i 100 ngư i chưa nuôi ñư c ph ng v n, có ñ n 81 ngư i thích nuôi cá c nh.<br /> Nh ng lý do khi n cho h chưa nuôi là do không hi u bi t k thu t nuôi (29%), không ñ<br /> th i gian (26%), nhà không ñ r ng ñ nuôi (25%). N u nuôi cá c nh, 31,8% ngư i chưa<br /> nuôi s ch n cá d nuôi, 24,4% ch n cá ñ p và 23,7% ch n cá theo s thích trong khi ch<br /> 13,6% ch n nh ng gi ng loài cá r ti n và có ñ n 2,6% s n sàng ch n cá theo tiêu chu n l<br /> ñ c ñáo dù ñ t ti n. ða s ngư i chưa nuôi (70%) s n lòng chi ít hơn 2 tri u nhưng cũng có<br /> 4% ngư i s n sàng chi trên 4 tri u ñ ñ u tư cho b cá c nh. Nghiên c u cũng ñã xây d ng<br /> ñư c ñư ng c u c a nh ng ngư i chưa nuôi ñ i v i vi c ñ u tư cho thú vui cá c nh và ñ<br /> duy trì thú vui này.<br /> ð TV Nð<br /> Theo Võ Văn Chi (1993), quá trình thu n dư ng và nuôi cá như m t thú vui gi i trí<br /> ñã tr i qua l ch s lâu dài hơn 2.000 năm. T nh ng năm 265-419 sau Công nguyên, các lo i<br /> cá chép, cá vàng ñã ñư c nuôi Trung Hoa và ph bi n, m r ng kh p th gi i t nh ng<br /> năm 1368-1643 sau Công nguyên. TP H Chí Minh, ngh nuôi và s n xu t cá c nh có t<br /> nh ng năm 1930. Trư c năm 1975 ñã t ng có th i kỳ, ngh s n xu t cá c nh TPHCM gi<br /> v th hàng ñ u khu v c ðông Nam Á.<br /> Vi c nuôi cá c nh th hi n s sành ñi u cũng như ñ ng c p c a ngư i chơi cá c nh.<br /> M t h cá hi n h u trong phòng khách hay hòn non b ñ t góc sân trư c nhà cũng nói lên<br /> ñ a v trong xã h i, ti m l c kinh t , tính cách c a gia ch . N n kinh t nư c ta nói chung và<br /> thành ph H Chí Minh nói riêng ñang phát tri n m nh m , m c s ng c a ngư i dân ngày<br /> càng ñư c nâng cao, khi nhu c u v t ch t ñã n ñ nh, thì nhu c u vui chơi, gi i trí tinh th n<br /> ñòi h i ngày càng l n hơn, ña d ng hơn, con ngư i càng mu n th hi n, ch ng minh b n thân<br /> trư c c ng ñ ng, bè b n, ngư i thân (Maslow, 1943). Nh p s ng công nghi p càng cao, áp<br /> l c công vi c càng n ng, con ngư i l i càng mu n tr v v i thiên nhiên, hòa mình vào thiên<br /> nhiên ñ tìm ni m vui và thư ng th c nh ng v ñ p do thiên nhiên mang l i quanh mình.<br /> Ngh s n xu t cá c nh TPHCM ñã có cơ h i phát tri n tr l i m nh m hơn và ña d ng hơn<br /> (Hung et al, 2005, Vũ C m Lương, 2007). Hi n tr ng s n xu t và kinh doanh cá c nh nư c<br /> ng t cũng ñã ñư c mô t trong các nghiên c u trư c ñây c a Hung et al. (2005) và Vũ C m<br /> Lương (2007). Tuy nhiên, nh ng nghiên c u này chưa ñi sâu tìm hi u và phân tích vai trò<br /> <br /> 1<br /> <br /> H i th o “Vai trò c a cá c nh TPHCM” – ðH Nông Lâm TPHCM 31-12-2010<br /> ------------------------------------------------------------------------------------------------c a cá c nh nư c ng t ñ i v i ngư i nuôi, nh ng khách hàng cu i cùng c a ngh s n xu t cá<br /> c nh. Trong khi ñó, ñ ñáp ng ñư c nh ng nhu c u, th hi u, nh ng ñòi h i ngày càng cao<br /> c a ngư i tiêu dùng, các nhà s n xu t, kinh doanh ph i không ng ng tìm hi u, nghiên c u,<br /> n m b t ñư c nh ng nhu c u, hành vi c a khách hàng. Nghiên c u này ñư c th c hi n nh m<br /> tìm hi u rõ hơn th hi u, m c ñ quan tâm c a nh ng ngư i ñang nuôi cá c nh nư c ng t cho<br /> các m c tiêu gi i trí, thư ng ngo n t i Thành ph H Chí Minh. T ñó, nghiên c u cũng xác<br /> ñ nh vai trò c a cá c nh nư c ng t thông qua nh ng l i ích và s hài lòng mà cá c nh nư c<br /> ng t ñã t o ra cho ngư i nuôi gi i trí.<br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U<br /> ð tài ñư c ti n hành t 01/8/2010 ñ n 31/12/2010 t i thành ph H Chí Minh.<br /> Nghiên c u này ch t p trung vào nh ng ngư i nuôi cá c nh gi i trí v i 80 ngư i trong ñ<br /> tu i t 15 t i 70 ñư c ph ng v n ng u nhiên các qu n n i thành (ñã phát tri n), qu n m i<br /> (m i phát tri n) và huy n (ñang phát tri n) và chưa nuôi cá c nh gi i trí v i s lư ng<br /> ñư c ph ng v n là 100 ngư i.. V i b n câu h i so n s n, chúng tôi ti n hành thu th p<br /> thông tin tr c ti p ngay t i hi n trư ng thông qua các cu c ph ng v n, quan sát các c a hàng,<br /> các khu vui chơi, nhà dân… theo phương pháp ñi u tra hoàn toàn ng u nhiên và thu n ti n.<br /> S li u kh o sát ñư c t ng h p và x lý b ng các th ng kê mô t v i ph n m m MS Excel,<br /> SPSS và MS word trong t ng h p báo cáo.<br /> K T QU - TH O LU N<br /> ð tu i, ngh nghi p và thu nh p c a ngư i nuôi cá c nh gi i trí<br /> ð tu i<br /> Tu i tác và giai ño n c a chu kỳ s ng c a m i cá nhân quy t ñ nh ñ n ch ng lo i s n<br /> ph m mà m t cá nhân tiêu th (Philip Kotler, 2003). Ngư i ta mua nh ng s n ph m, d ch v<br /> khác nhau nh ng ñ tu i và nh ng giai ño n khác nhau trong chu kỳ s ng.<br /> Trong s nh ng ngư i ñang nuôi cá c nh gi i trí ñư c ph ng v n, có ñ n 42,5% ñ<br /> tu i 26-36. ðây là ñi u h t s c thú v và ng c nhiên vì trư c khi ti n hành ñi u tra, chúng tôi<br /> v n cho r ng nh ng ngư i nuôi cá c nh thư ng là nh ng ngư i l n tu i, nhàn h . Trong khi<br /> ñó, nhóm ngư i ñ tu i 48-68 ch chi m 13,75% . ðây là ñ tu i v n cho r ng có ñ ñi u<br /> ki n như th i gian, kinh nghi m, thú ñam mê tiêu khi n-gi i trí... ñ chăm sóc, nuôi cá c nh<br /> t t nh t nhưng l i có t l th p và gây b t ng nh t. S ngư i ñang nuôi cá c nh gi i trí trong<br /> ñ tu i 15-25 chi m 23,75% ngư i và ch có 20% s ngư i ñang nuôi-chơi cá c nh n m ñ<br /> tu i 37-47.<br /> Qua nh ng k t qu trên cho th y ch có th t m th i nh n ñ nh r ng xu hư ng nuôi cá<br /> c nh gi i trí cá c nh hi n nay ñang có nh ng chuy n hư ng tích c c theo s ña d ng, năng<br /> ñ ng, luôn ñ i m i, c p nh t gi ng, loài, phương th c nuôi... và ñi u này l p tr thư ng<br /> chi m ưu th .<br /> Ngh nghi p<br /> Ngh nghi p c a m i ngư i cũng nh hư ng r t l n ñ n quy t ñ nh mua s m, quy t<br /> ñ nh kh năng l a ch n m t s n ph m và ch ng lo i s n ph m nào ñó c a ngư i ñó (Philip<br /> Kotler, 2003). Qua ñ t kh o sát, có 43,75% ngư i chơi cá c nh ñư c ph ng v n có ngh<br /> nghi p tr c ti p, gián ti p liên quan ñ n gi i kinh doanh, ho c ho t ñ ng kinh doanh. ði u<br /> này ñư c lý gi i do ngư i làm kinh doanh có ñi u ki n v m i quan h r ng v ñ i tác làm<br /> <br /> 2<br /> <br /> H i th o “Vai trò c a cá c nh TPHCM” – ðH Nông Lâm TPHCM 31-12-2010<br /> ------------------------------------------------------------------------------------------------ăn, th i gian ch ñ ng, tài chánh dư d . Khi nh ng nhu c u cơ b n và thư ng nh t ñã ñư c<br /> th a mãn, con ngư i thư ng mong mu n ñ t ñư c nh ng nhu c u cao c p hơn như nhu c u<br /> ñư c tôn tr ng và nhu c u t kh ng ñ nh b n than (Maslow,1943). Vi c nuôi cá c nh gi i trí<br /> còn ñư c thúc ñ y b i nh ng lý do thu c v tâm linh, phong th y v n không th thi u trong<br /> công vi c mua bán, làm ăn. Nuôi cá c nh ñư c quan ni m là mang l i nhi u may m n, “mua<br /> may, bán ñ t”, phát tài, phát l c.<br /> Có 23,75% ngư i chơi cá c nh ñư c ph ng v n có ngh nghi p t do như n i tr , th<br /> h …nhìn chung nhóm ngư i này cũng ít nhi u quan ni m tâm linh, phong th y. Y u t may<br /> m n thông qua vi c nuôi cá ñư c h chú ý dù qu th i gian có khác nhau. Riêng 18,75% ñ i<br /> tư ng hi n ñang chơi-nuôi cá c nh ñư c ph ng v n là h c sinh, sinh viên. ðây là nhóm ñ i<br /> tư ng tuy v n th i gian không nhi u, song chính s thích và nh ng h p d n, ñam mê t nuôi<br /> cá c nh gi i trí c a h có th nói r t mãnh li t, m nh m . Nhóm công ch c-viên ch c là<br /> nhóm tương ñ i có th i gian, tuy thu nh p có khác nhau, ngh nghi p ña d ng t gi ng viên,<br /> cán b , bác s , k sư… nhưng cũng có 13,75% s ngư i thu c nhóm này hi n nuôi cá c nh<br /> gi i trí khi ñư c ph ng v n m t cách ng u nhiên.<br /> Thu nh p<br /> Hoàn c nh kinh t bao g m thu nh p có th chi tiêu (m c thu nh p, m c n ñ nh,<br /> m c chia s v i ngư i thân), ti n ti t ki m, tài s n, n , kh năng vay mư n, thái ñ ñ i v i<br /> vi c chi tiêu và ti t ki m… Thông thư ng ngư i ta s tiêu dùng nhi u hơn khi thu nh p tăng,<br /> tuy nhiên ñ i ñ i v i m t s m t hàng thông thư ng hay c p th p, s có xu hư ng ngư c l i<br /> (Kotler, 2003).<br /> Thông tin v thu nh p bình quân/tháng c a ngư i ñư c ph ng v n, nhìn chung các<br /> m c thu nh p dư i 3 tri u, t 3 ñ n 5 tri u, t 5 ñ n 7 tri u và trên 7 tri u l n lư t là 43,75%;<br /> 10%; 13,75% và 32,5%. Trong ñó thu nh p bình quân t ng th c a nh ng ngư i chơi cá c nh<br /> m c thu nh p dư i 3 tri u cao hơn h n so v i m c thu nh p t 5 tri u ñ ng tr lên. ði u<br /> này ñư c gi i thích cơ b n bao g m cho th y hi n nay nuôi cá c nh còn nh l , manh mún,<br /> con gi ng ñã quá cũ, k thu t nuôi ñã quá l c h u, kh năng ñ u tư r t h n ch , chí phí s n<br /> xu t cao, ñ i tư ng cá s n xu t không có s ña d ng v gi ng loài, không ñ s lư ng cung<br /> c p, không ñ t ch t lư ng và giá tr hàng hóa, th trư ng ñ u ra g p nhi u khó khăn, b ñ ng,<br /> chưa xây d ng ñư c thương hi u cá c nh Vi t Nam. V n ñ rào c n k thu t, rào c n thương<br /> m i v n h n ch , b t c p ñ i v i phát tri n cá c nh, tác ñ ng không nh ñ n ngư i nuôi-chơi.<br /> Nh ng y u t<br /> <br /> nh hư ng ñ n vi c mua và nuôi cá<br /> <br /> Loài cá ñư c nuôi<br /> Qua k t qu trên cho th y, có hơn 50% ngư i ñư c ph ng v n ng u nhiên hi n nay<br /> nuôi-chơi cá c nh theo hư ng k t h p ñ i tư ng nuôi (nuôi nhi u loài). ði u này ñư c gi i<br /> thích m t ph n hình thành do s thích ña d ng ñ i tư ng cá nuôi t ngư i nuôi-chơi cá c nh,<br /> m t khác do y u t th trư ng v nhu c u chi ph i. Nh ng ñ i tư ng cá c nh ñư c th trư ng<br /> ch p nh n, có nhu c u th c s , có tính ph bi n, thông d ng thư ng ñư c s n xu t nhi u<br /> hơn. Các loài cá ñ t ti n, cá nuôi truy n th ng, gi ng cũ... thư ng chưa ñư c chơi-nuôi ñ i<br /> trà ph n do giá bán cao, k thu t chưa n m k , sinh h c chưa thu n, ña ph n là cá nh p n i,<br /> th trư ng chưa r ng ho c nhu c u th trư ng hi n ñang gi m m nh. Qua ñó cũng d dàng<br /> nh n th y nh ng loài cá nuôi truy n th ng ñang m t d n th ph n trong cơ c u gi ng loài cá<br /> c nh nuôi-chơi cũng như th ph n trong cơ c u kinh doanh trên th trư ng.<br /> <br /> 3<br /> <br /> H i th o “Vai trò c a cá c nh TPHCM” – ðH Nông Lâm TPHCM 31-12-2010<br /> ------------------------------------------------------------------------------------------------K t qu ñi u tra cũng cho th y 71,2% s ngư i không có ý ñ nh thay ñ i loài cá ñang<br /> nuôi có th là do s thích cá nhân, có kinh nghi m v cách chăm sóc cũng như s may m n<br /> mà loài cá ñang nuôi mang l i cho h . Trong khi ñó có 28,8% s ngư i có ý ñ nh thay ñ i<br /> loài cá ñang nuôi có th là do t p tính khó nuôi c a loài, nuôi theo phong trào ho c nuôi loài<br /> có giá tr khi m c s ng ñư c nâng cao.<br /> <br /> 10<br /> 6.25<br /> R ng<br /> Dĩa<br /> <br /> 5<br /> <br /> Vàng<br /> 7 màu<br /> <br /> 51.25<br /> <br /> 5<br /> <br /> Koi<br /> La hán<br /> <br /> 6.25<br /> <br /> Ông tiên<br /> Xiêm<br /> K th p<br /> <br /> 11.25<br /> 3.75 1.25<br /> <br /> Hình 1. T l các loài cá ñư c nuôi<br /> Y ut<br /> <br /> nh hư ng ñ n vi c mua cá c nh<br /> <br /> ð tìm hi u các y u t nh hư ng ñ n vi c nuôi-chơi cá c nh, chúng tôi ti n hành<br /> ph ng v n v i câu h i “Y u t nào giúp Anh/ch quy t ñ nh mua cá c nh ?” và các phương<br /> án tr l i là: Giá c h p lý; cá ñ p và s thích. Ngư i ñư c ph ng v n có th có nhi u s l a<br /> ch n. Qua k t qu ñi u tra cho th y vi c mua cá c nh ch y u do s thích c a b n thân chi m<br /> t l cao nh t (45%) và y u t cá ñ p chi m 22,5% trong s các phương án l a ch n. M c dù<br /> y u t cá ñ p là tiêu chí quan tr ng nh t ñ ch n các loài cá c nh nhưng khái ni m ñ p tuỳ<br /> theo s thích c a các nhóm cá nhân khác nhau (Vũ C m Lương, 2008).<br /> Ngoài ra, nơi mua cá cũng nh hư ng ñ n vi c nuôi-chơi cá c nh. K t qu ph ng v n<br /> có 35-40% ngư i cho r ng g n nhà ho c g n c a hàng l n. Qua ñó cho th y hai y u t này ít<br /> nhi u tác ñ ng tr c ti p ñ n quy t ñ nh nuôi-chơi cá c nh. ðây có th là do s thu n l i, l i<br /> th v kh năng ñáp ng, cung c p cá, v t tư trang thi t b , ti n d ng trong ñi l i, giá c ph i<br /> chăng, mua không s l m. Ngư i nuôi c m th y yên tâm khi g n nhà ñã có lo i hình d ch v<br /> liên quan ñ n cá c nh, khi c n thi t có th nh tư v n, h tr v m t k thu t, máy móc.<br /> Cũng qua ph ng v n ch có 1.25% ngư i ñang nuôi cá c nh mua cá t nh ng ngư i<br /> bán d o, ph n ánh r ng lo i hình kinh doanh này không ñư c ngư i nuôi ch n l a vì m c ñ<br /> <br /> 4<br /> <br /> H i th o “Vai trò c a cá c nh TPHCM” – ðH Nông Lâm TPHCM 31-12-2010<br /> ------------------------------------------------------------------------------------------------nghèo nàn v ch ng lo i cá, giá bán cao và ch t lư ng cá không n ñ nh, hi u bi t v cá c nh<br /> t nh ng ngư i bán d o r t h n ch . Nh ng ngư i có nhi u kinh nghi m nuôi cá c nh gi i trí<br /> s tìm ñ n nh ng cơ s s n xu t, các c a hàng ñ mua cá vì giá m m, ch t lư ng cá t t, màu<br /> s c cá ñ p, ña d ng…<br /> <br /> Vai trò c a cá c nh nư c ng t ñ i v i ngư i nuôi gi i trí<br /> L i ích c a vi c nuôi cá c nh gi i trí<br /> ð tìm hi u l i ích c a vi c nuôi cá c nh theo ñánh giá c a ngư i nuôi gi i trí, chúng<br /> tôi ti n hành ph ng v n v i câu h i nhi u l a ch n như “Nuôi cá c nh giúp cu c s ng vui v ,<br /> h nh phúc hơn, hay gi m stress, hay t o không gian nhà ñ p hơn, hay làm ăn thu n l i hơn,<br /> ñem l i may m n và th nh vư ng cho gia ñình” và chia ra làm 2 m c ñ tr l i “ð ng ý và<br /> không ñ ng ý” cho ngư i nuôi tr l i.<br /> <br /> B ng 1. T l ngư i ñ ng ý v i l i ích c a vi c chơi cá c nh<br /> Các l i ích<br /> T n su t<br /> T l (%)<br /> Cu c s ng vui v , h nh phúc<br /> 61<br /> 76,2<br /> Gi m stress<br /> 67<br /> 83,8<br /> Không gian nhà ñ p hơn<br /> 59<br /> 73,8<br /> Làm ăn thu n l i<br /> 26<br /> 32,5<br /> May m n, th nh vư ng cho gia ñình<br /> 25<br /> 31,2<br /> T l ngư i ñ ng ý v i vi c nuôi cá c nh nh m m c ñích gi m stress chi m 83,8%;<br /> giúp cu c s ng vui v chi m 76,2%; giúp cho không gian nhà ñ p hơn chi m 73,8%; giúp<br /> làm ăn thu n l i chi m 32,5%. Ngư i nuôi cá c nh nh m m c ñích gi m stress chi m ña s<br /> có th là do khi nuôi cá c nh, ngư i ta thư ng xuyên chăm sóc cá như cho cá ăn, ng m<br /> cá…làm cho h c m th y tho i mái và s ng khoái hơn. Trong khi ñó, t l ngư i ñ ng ý v i<br /> vi c mang l i may m n, th nh vư ng cho gia ñình th p nh t nhưng cũng chi m 31,2%.<br /> Ngoài ra, 68,7% ngư i nuôi chi m t l v trí ñ t b<br /> phòng khách v i m c ñích làm<br /> ñ p không gian s ng. Trong khi ñó, m t s ít ngư i nuôi ñ t b cá t i phòng riêng (2,5%) có<br /> th là do không gian r ng rãi cùng v i s th hi n m c ñ sành ñi u trong vi c chơi cá c nh.<br /> Bên c nh ñó, có kho ng 28,8% s ngư i chơi ñ t h t i các v trí khác như ngoài sân, trên<br /> sân thư ng ho c t i nh ng nơi d chăm sóc.<br /> S ngư i nuôi cá c nh nh m m c ñích tâm linh, phong thu chi m t l kho ng<br /> 23,8%. S ngư i này ph n l n là ngư i Hoa v i ngh nghi p ch y u là kinh doanh. Trong<br /> khi ñó, nhóm ngư i nuôi cá c nh không theo m c ñích này chi m t i 76,2%, ña ph n nh m<br /> m c ñích gi i trí và làm ñ p không gian s ng.<br /> <br /> M c ñ hài lòng c a ngư i nuôi ñ i v i ch t lư ng và d ch v cá c nh<br /> - Hài lòng v vi c nuôi cá c nh nư c ng t<br /> Qua k t qu ph ng v n cho th y 67,5% s ngư i ñang nuôi cá c nh nư c ng t hài<br /> lòng ñ i v i vi c cá c nh hi n nay. Cá c nh luôn có s h p d n, lôi cu n ngư i chơi b ng v<br /> ñ p quy n rũ, b ng ki u dáng thư t tha, b ng ki u cách bơi l i. Vi c nuôi cá c nh ñã góp<br /> ph n làm cho ñ i s ng con ngư i thêm vui v , h nh phúc, gi m stress cùng nh ng ưu tư,<br /> phi n mu n, ñây chính là nguyên nhân làm h hài lòng l n nh t. M t t l ñáng k 32,5%<br /> nh ng ngư i ñang nuôi cá c nh không hài lòng v ch t lư ng cá c nh v i nh ng lý do ch<br /> quan c a b n thân và gia ñình, ng i chăm sóc, nuôi dư ng, tài chánh…<br /> <br /> 5<br /> <br />