Phần 1: Chương 1: Tác phẩm văn học là một chỉnh thể nghệ thuật độc đáo - Môn: Lý luận văn học

Chia sẻ: Ba Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

133
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'phần 1: chương 1: tác phẩm văn học là một chỉnh thể nghệ thuật độc đáo - môn: lý luận văn học', tài liệu phổ thông, ôn thi đh-cđ phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phần 1: Chương 1: Tác phẩm văn học là một chỉnh thể nghệ thuật độc đáo - Môn: Lý luận văn học

Phaàn thöù nhaát : TAÙC PHAÅM VAÊN HOÏC - CHÆNH THEÅ TRUNG TAÂM CUÛA HOAÏT ÑOÄNG VAÊN HOÏC Chöông moät: TAÙC PHAÅM VAÊN HOÏC LAØ MOÄT CHÆNH THEÅ NGHEÄ THUAÄT ÑOÄC ÑAÙO I. TAÙC PHAÅM VAÊN HOÏC LAØ CHÆNH THEÅ TRUNG TAÂM CUÛA HOAÏT ÑOÄNG VAÊN HOÏC 1. Vaên hoïc cuõng nhö ngheä thuaät noùi chung toàn taïi thoâng qua taùc phaåm. Khoâng theå noùi ñeán ngheä thuaät hoäi hoïa, ngheä thuaät aâm nhaïc, ngheä thuaät saân khaáu neáu nhö khoâng coù nhöõng böùc tranh, nhöõng baûn nhaïc, nhöõng vôû dieãn... Cuõng vaäy, khoâng theå noùi ñeán vaên hoïc neáu khoâng coù nhöõng baøi thô, nhöõng truyeän ngaén, nhöõng tieåu thuyeát...... Taùc phaåm vaên hoïc laø teá baøo cuûa ñôøi soáng vaên hoïc. Noù khoâng chæ laø keát quaû saùng taïo cuûa nhaø vaên maø coøn laø ñoái töôïng tieáp nhaän cuûa baïn ñoïc, ñoái töôïng khaûo saùt cuûa nghieân cöùu vaên hoïc, ñoái töôïng phaân tích cuûa giaûng daïy vaên hoïc. So vôùi caùc chænh theå vaên hoïc khaùc thì chænh theå taùc phaåm laø chænh theå trung taâm. Bôûi leõ khoâng coù noù thì caùc chænh theå khaùc maát heát yù nghóa, thaäm chí khoâng coù lí do toàn taïi. Vaên hoïc theå hieän cuoäc soáng baèng hình töôïng. Nhöng hình töôïng vaên hoïc maõi maõi chæ laø yù ñoà, chæ laø yù töôûng trong yù thöùc cuûa nhaø vaên neáu nhö khoâng coù taùc phaåm. Nhöõng caûm xuùc, nhöõng suy nghó cuûa nhaø vaên veà con ngöôøi, veà cuoäc ñôøi duø coù maõnh lieät, saâu saéc ñeán ñaâu cuõng trôû neân voâ nghóa neáu khoâng coù taùc phaåm. Taùc phaåm vaên hoïc laøm cho hình töôïng vaên hoïc coù hình haøi, dieän maïo, noù laøm cho yù töôûng cuûa nhaø vaên khoâng chæ laø yù töôûng maø trôû thaønh hieän thöïc tinh thaàn, töø ñoù coù theå tieáp nhaän ñöôïc. Nhaø vaên laø ngöôøi saùng taïo ra taùc phaåm, nhöng ñeán löôït mình chính taùc phaåm laïi laø "chöùng minh thö" xaùc nhaän tö caùch nhaø vaên. Khoâng theå goïi moät ai ñoù laø nhaø vaên khi khoâng coù taùc phaåm. Nguyeãn Du baát töû laø vì Truyeän Kieàu cuûa oâng baát töû chöù khoâng phaûi ngöôïc laïi. Neáu gaït Truyeän Kieàu vaø caùc saùng taùc khaùc cuûa Nguyeãn Du ra khoûi vaên nghieäp cuûa oâng thì Nguyeãn Du vôùi tö caùch laø moät thi haøo lôùn cuûa daân toäc cuõng khoâng coøn toàn taïi. Cuõng vaäy, laøm neân chaân dung vaên hoïc cuûa Nguyeãn Khuyeán khoâng phaûi 1
laø ôû nhöõng chöùc vuï "quan nhaø Nguyeãn" maø chính laø nhöõng baøi thô thaám noãi ñau theá söï, nhöõng baøi thô vieát khi "töïa goái oâm caàn" veà caûnh saéc noâng thoân Vieät Nam cuûa oâng. Hôn theá nöõa, taùc phaåm vaên hoïc cuõng ñònh vò caùc nhaø vaên trong lòch söû vaên hoïc. Caùc thöù vò trong vaên chöông khoâng theå caên cöù vaøo vò thöù ôû ngoaøi ñôøi maø phaûi caên cöù vaøo taùc phaåm. Tuoåi thoï vaên hoïc cuûa nhaø vaên phuï thuoäc vaøo tuoåi thoï cuûa taùc phaåm. Taùc phaåm cuûa nhaø vaên baát töû thì teân tuoåi hoï cuõng baát töû vaø ngöôïc laïi. Bieát bao "vaên só" ñaõ bieán maát khoûi kyù öùc nhaân loaïi vì taùc phaåm cuûa hoï chöa ñuû löu daáu vôùi thôøi gian. Taùc phaåm vaên hoïc cuõng laø yeáu toá laøm neân neàn vaên hoïc hay traøo löu vaên hoïc. Khoâng coù taùc phaåm thì khoâng coù traøo löu vaên hoïc hay neàn vaên hoïc. Söï höng thònh cuûa moät neàn vaên hoïc, söï thaêng traàm cuûa moät traøo löu vaên hoïc naøo ñoù ñeàu gaén vôùi söï höng thònh, söï thaêng traàm cuûa taùc phaåm. Thôøi ñaïi vaên hoïc Hi La röïc rôõ nhö vaäy bôûi vì ñoù laø thôøi ñaïi gaén vôùi bieát bao taùc phaåm baát huû nhö thaàn thoaïi, anh huøng ca, bi kòch... Chuùng ta cuõng khoâng theå goïi laø neàn vaên hoïc Vieät Nam neáu khoâng coù moät kho taøng phong phuù caùc taùc phaåm vaên hoïc, töø vaên hoïc daân gian ñeán vaên hoïc vieát, töø vaên hoïc coå caän ñeán vaên hoïc hieän ñaïi. ÔÛ phía khaùc, vôùi nghieân cöùu, pheâ bình, tieáp nhaän giaûng daïy vaên hoïc, taùc phaåm vaên hoïc cuõng giöõ vai troø trung taâm. Haàu nhö caùc ñaëc tröng, caùc thuoäc tính, baûn chaát cuûa vaên hoïc ñeàu ñöôïc tìm thaáy ôû taùc phaåm. Caùc quy luaät chung cuûa vaên hoïc maø lí luaän vaên hoïc, lòch söû vaên hoïc, pheâ bình vaên hoïc ruùt ra ñeàu xuaát phaùt töø taùc phaåm. Cuõng töø taùc phaåm maø nghieân cöùu veà nhaø vaên, baïn ñoïc, veà söï taùc ñoäng cuûa vaên hoïc ñoái vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi. Cho neân coù theå noùi taùc phaåm vaên hoïc laø chænh theå trung taâm cuûa hoaït ñoäng vaên hoïc. Do vaäy vieäc tìm hieåu baûn chaát vaø caùc thuoäc tính cuûa taùc phaåm laø quan troïng vaø caàn thieát. 2. Lí luaän vaên hoïc töø xöa ñeán nay ôû ta cuõng nhö treân theá giôùi ñaõ coù nhieàu quan nieäm khaùc nhau veà taùc phaåm. Loaïi quan nieäm thöù nhaát haïn ñònh saùng taùc coù tính hình töôïng nhö thô, truyeän, kòch, kí... môùi laø taùc phaåm vaên hoïc. Theo quan nieäm naøy thì moät baøi thô, moät baøi ca. dao, moät truyeän ngaén, moät buùt kí, moät tieåu thuyeát... ñeàu laø taùc phaåm. Coøn caùc saùng taïo ngoân töø khaùc khoâng phaûi taùc phaåm. Quan nieäm thöù hai xem taát caû nhöõng saùng taùc ngoân töø coù tính chaát thaåm myõ ñeàu laø taùc phaåm vaên hoïc. Theo quan nieäm naøy thì khoâng chæ coù taùc phaåm nhö thô, truyeän, kòch môùi laø vaên hoïc, maø ngay caùc taùc phaåm chính luaän, haønh chính, trieát hoïc neáu coù tính ngheä thuaät ñeàu laø taùc phaåm vaên hoïc. Vôùi quan nieäm naøy caùc loaïi taùc phaåm nhö Thieân ñoâ Chieáu cuûa Lí 2
Thaùi Toå, Thö duï Vöông Thoâng cuûa Nguyeãn Traõi, Lôøi keâu goïi toaøn quoác khaùng chieán cuûa Hoà Chí Minh... ñeàu laø nhöõng taùc phaåm vaên hoïc. Baèng chöùng laø caùc taùc phaåm keå treân ñaõ ñöôïc hoaëc laø ñöa vaøo caùc tuyeån taäp vaên hoïc, hoaëc laø giaûng daïy trong chöông trình vaên hoïc ôû baäc phoå thoâng. ÔÛ quan nieäm thöù nhaát moïi ngöôøi deã daøng nhaát trí. ÔÛ quan nieäm thöù hai khoâng phaûi moïi yù kieán ñeàu thoáng nhaát. Theo chuùng toâi, phaïm vi taùc phaåm vaên hoïc coù theå môû roäng, song khoâng phaûi laø voâ bôø beán. Roõ raøng laø moät soá taùc phaåm chính luaän coù tính ngheä thuaät cao cuõng coù theå ñöa vaøo phaïm truø taùc phaåm vaên hoïc. Cho neân trong vaên hoïc ñaõ töøng toàn taïi theå loaïi chính luaän ngheä thuaät (1). Vaán ñeà coøn laïi laø phaûi xaùc ñònh ñöôïc ôû möùc ñoä naøo laø chính luaän thuaàn tuùy, vaø ôû möùc ñoä naøo laø chính luaän ngheä thuaät. Ngoaøi ra coøn coù caùc quan nieäm khaùc nhö xem taùc phaåm vaên hoïc laø "böùc tranh ñôøi soáng", laïi coù quan nieäm xem taùc phaåm nhö laø "söï bieåu hieän noäi taâm". Laïi coù quan nieäm xem taùc phaåm nhö laø moät "caáu truùc ngoân ngöõ" hay laø moät "thoâng ñieäp", moät "kieåu lôøi noùi" v.v... Caùc quan nieäm naøy ñeàu coù nhöõng khía caïnh hôïp lí cuûa noù. Theo chuùng toâi, tröôùc heát taùc phaåm vaên hoïc laø nhöõng saùng taïo ngheä thuaät baèng ngoân töø. Taùc phaåm vaên hoïc coù theå laø moät baøi thô, moät truyeän ngaén, moät boä tieåu thuyeát hay moät buùt kí, moät phoùng söï, moät kòch baûn vaên hoïc... Taùc phaåm vaên hoïc coù theå daøi haøng ngaøn trang nhö moät boä tieåu thuyeát maø cuõng coù theå chæ moät vaøi caâu nhö moät baøi ca dao... Nhöng ñoù ñeàu laø nhöõng saùng taïo ngheä thuaät duø laø saùng taïo ngheä thuaät coù tính chaát taäp theå (trong vaên hoïc daân gian) hay saùng taïo ngheä thuaät coù tính chaát caù nhaân (nhö trong hoïc vieát). Saùng taïo ngheä thuaät naøy cuõng khaùc vôùi saùng taïo ngheä thuaät khaùc nhö hoäi hoïa, aâm nhaïc, ñieän aûnh... ôû choã noù ñöôïc taïo ra baèng ngoân töø. Cho neân coù ngöôøi ñaõ goïi taùc phaåm vaên hoïc laø taùc phaåm ngheä thuaät ngoân töø, cuõng nhö ñaõ töøng goïi vaên hoïc laø ngheä thuaät ngoân töø. Töø xöa ñeán nay taùc phaåm vaên hoïc ñaõ toàn taïi döôùi nhieàu daïng khaùc nhau. Coå xöa nhaát taùc phaåm vaên hoïc toàn taïi döôùi daïng nguyeân hôïp gaén lieàn vôùi leã hoäi, dieãn xöôùng hay vôùi caùc loaïi hình ngheä thuaät khaùc nhö trong vaên hoïc daân gian. Taùc phaåm vaên hoïc cuõng coù khi toàn taïi döôùi daïng pha taïp "vaên, trieát, söû baát phaân". Nhieàu taùc phaåm thuoäc loaïi naøy nhö caùc theå vaên haønh chính, hòch, caùo, chieáu, bieåu... ñaõ töøng ñöôïc xem laø nhöõng aùng vaên baát huû. Cuoái cuøng taùc phaåm vaên hoïc toàn taïi döôùi daïng ngheä thuaät ngoân töø thuaàn tuùy ôû thôøi kì phaùt trieån cao cuûa vaên hoïc. 3
Taùc phaåm vaên hoïc laø moät chænh theå ngheä thuaät ñoäc ñaùo. Xem taùc phaåm vaên hoïc laø moät chænh theå nghóa laø xem noù nhö moät cô theå soáng troïn veïn, coù quaù trình. Tính chænh theå cuûa taùc phaåm ñöôïc theå hieän roõ trong quan heä vôùi nhaø vaên, vôùi baïn ñoïc, vôùi hieän thöïc vaø trong caáu truùc noäi taïi cuûa noù. Laø con ñeû cuûa nhaø vaên nhöng khi ra ñôøi taùc phaåm toàn taïi ñoäc laäp vôùi nhaø vaên. Noù coù theå "cheát" khi nhaø vaên coøn soáng. Noù coù theå "soáng", coù theå trôû thaønh baát töû caû khi nhaø vaên khoâng coøn nöõa. Ñeán vôùi baïn ñoïc taùc phaåm cuõng ñöôïc tieáp nhaän khaùc nhau. Caùc loaïi baïn ñoïc, caùc theá heä ñoäc giaû luoân luoân "ñoïc" noù theo quan nieäm cuûa mình, phaùt hieän ra nhöõng yù nghóa môùi meû, nhöng taùc phaåm khoâng maát baûn saéc, noù vaãn laø noù duø baïn ñoïc caét nghóa theo kieåu naøo ñi nöõa. Taùc phaåm vaên hoïc cho pheùp ta hình dung moät phaïm vi cuoäc soáng naøo ñoù ñeå lieân heä, nhöng noù khoâng "sao cheùp" cuoäc soáng. Truyeän Kieàu ñöôïc xem laø vieát veà nhöõng naêm "Gia Tónh trieàu Minh" maø ngöôøi ñoïc laïi caûm nhaän ñöôïc khoâng khí cuûa xaõ hoäi Vieät Nam ôû theá kyû XVIII. Hôn theá nöõa, ngöôøi ta nhaän ra ñoù laø ñôøi soáng cuûa nhöõng thôøi maø soá phaän cuûa con ngöôøi bò vuøi daäp. Taùc phaåm coù "cuoäc soáng" rieâng cuûa noù. Tính chænh theå cuûa taùc phaåm coøn theå hieän trong caáu truùc noäi taïi cuûa noù. Taùc phaåm chæ thöïc söï toàn taïi trong tính chænh theå. Neáu caét rôøi caùc ñôn vò ngoân töø, caùc yeáu toá taùc phaåm moät caùch rieâng bieät thì khoâng coøn taùc phaåm. Laø moät chænh theå ñöôïc taïo neân bôûi caùc yeáu toá, nhöng khoâng phaûi laø söï toång coäng caùc yeáu toá, maø caùc yeáu toá phaûi keát hôïp vôùi nhau theo moät quan heä naøo ñoù môùi thaønh taùc phaåm. Noùi taùc phaåm laø moät chænh theå laø nhaèm xaùc ñònh tính hoaøn chænh cuûa noù veà maët caáu truùc chöù khoâng phaûi ôû dung löôïng cuõng nhö phaïm vi phaûn aùnh. Coù taùc phaåm haøng ngaøn trang maø cuõng coù taùc phaåm chæ moät vaøi caâu. Coù taùc phaåm traûi chieàu daøi, chieàu roäng ra phaïm vi moät vuøng ñaát, moät ñaát nöôùc, moät thôøi ñaïi, nhöng cuõng coù taùc phaåm chæ keå veà moät phaïm vi nhoû beù, thaäm chí chæ moät noãi nieàm, moät suy tö. Coù taùc phaåm keå veà moät söï kieän, moät ñôøi ngöôøi moät caùch troïn veïn, nhöng cuõng coù taùc phaåm chæ keå laïi moät thôøi ñieåm, moät khoaûnh khaéc cuûa cuoäc soáng. Tính chænh theå cuûa taùc phaåm coøn quan troïng khoâng chæ ôû trong moái quan heä chænh theå - boä phaän maø noù coøn quan troïng ôû choã phaûi trong chænh theå thì noäi dung vaø hình thöùc ñích thöïc cuûa taùc phaåm môùi xuaát hieän vaø do ñoù môùi caét nghóa ñöôïc taùc phaåm. II. CAÁU TRUÙC CHÆNH THEÅ CUÛA TAÙC PHAÅM 4
1. Taùc phaåm vaên hoïc ñöôïc xem laø moät chænh theå ngheä thuaät. Vaäy nhöõng yeáu toá naøo ñaõ laøm neân chænh theå ñoù ? Lí luaän veà taùc phaåm thöôøng phaân tích chænh theå taùc phaåm treân hai bình dieän: quan heä giöõa yeáu toá vaø chænh theå; quan heä giöõa noäi dung vaø hình thöùc. Quan nieäm phoå bieán trong vieäc phaân tích caùc yeáu toá cuûa chænh theå taùc phaåm laø thöôøng chia caùc yeáu toá thaønh nhöõng "yeáu toá noäi dung" vaø "nhöõng yeáu toá hình thöùc". Ñieàu naøy daãn ñeán moät thöïc teá laø cuøng moät yeáu toá coù ngöôøi cho laø noäi dung, coù ngöôøi cho laø hình thöùc. Chaúng haïn trong caùc saùch lí luaän vaên hoïc cuûa ta thöôøng cho caùc yeáu toá nhö ñeà taøi, chuû ñeà, nhaân vaät, coát truyeän... laø noäi dung; coøn caùc yeáu toá nhö ngoân ngöõ, keát caáu, loaïi theå... laø hình thöùc (2). Coù ngöôøi laïi cho nhaân vaät, coát truyeän laø hình thöùc (3). Laïi coù ngöôøi cho caùc yeáu toá treân ñeàu coù noäi dung vaø hình thöùc cuûa noù (4). Neáu quan nieäm noäi dung cuûa taùc phaåm laø nhöõng gì ñöôïc ñeà caäp ñeán, coøn hình thöùc laø noäi dung ñoù ñaõ ñöôïc theå hieän nhö theá naøo thì caùc yeáu toá cuûa taùc phaåm nhö nhaân vaät, coát truyeän, ngoân ngöõ... ñeàu coù noäi dung vaø hình thöùc cuûa chuùng. Cho neân chæ neân xem ñoù laø nhöõng "yeáu toá" cuûa taùc phaåm maø khoâng nhaát thieát phaûi qui yeáu toá naøo laø yeáu toá noäi dung, yeáu toá naøo laø yeáu toá hình thöùc moät caùch maùy moùc. Vôùi tö caùch laø moät chænh theå, taùc phaåm goàm nhieàu yeáu toá hôïp thaønh. Nhöng söï hôïp thaønh naøy khoâng ñôn giaûn nhö laø söï toång coäng caùc yeáu toá, maø phaûi laø söï lieân keát theo nhöõng quan heä nhaát ñònh giöõa caùc yeáu toá vôùi nhau, giöõa caùc yeáu toá vôùi chænh theå. Chính söï lieân keát naøy taïo ra noäi dung môùi, hình thöùc môùi voán khoâng coù khi taùch rôøi caùc yeáu toá. Nhö vaäy taùc phaåm laø moät chænh theå ñöôïc hình thaønh treân cô sôû lieân keát caùc yeáu toá theo nhöõng quan heä nhaát ñònh. Nhöng maët khaùc, vôùi tö caùch chænh theå taùc phaåm cuõng trôû thaønh moät yeáu toá trong chænh theå roäng hôn laø HIEÄN THÖÏC - NHAØ VAÊN -TAÙC PHAÅM - BAÏN ÑOÏC - HIEÄN THÖÏC. Do vaäy, nghieân cöùu taùc phaåm khoâng chæ nghieân cöùu caùc yeáu toá noäi taïi cuûa noù maø coøn phaûi nghieân cöùu caùc yeáu toá lieân quan ñeán söï toàn tai vaø hình thaønh taùc phaåm nhö hieän thöïc, nhaø vaên, baïn ñoïc v.v... Coù nhö theá môùi coù ñaày ñuû ñieàu kieän ñeå khaùm phaù vaø nhaän thöùc taùc phaåm moät caùch ñuùng ñaén. 2. Do moãi taùc phaåm laø moät chænh theå ngheä thuaät ñoäc ñaùo khoâng laëp laïi, cho neân coù theå noùi coù bao nhieâu taùc phaåm thì coù baáy nhieâu chænh theå. Tuy vaäy caùc taùc phaåm vaên hoïc vaãn coù nhöõng ñaëc ñieåm chung trong toå chöùc 5
taùc phaåm. Coù theå phaân tích caùc ñieåm chung ñoù qua caáu truùc chænh theå cuûa taùc phaåm vôùi caùc lôùp khaùc nhau. a. Tieáp xuùc vôùi taùc phaåm tröôùc heát phaûi ñoïc ñöôïc vaên baûn ngoân töø cuûa noù. Ngöôøi ta goïi ñoù laø lôùp ngoân töø hay laø lôùp vaên baûn. ÔÛ lôùp naøy taïo neân vaên baûn taùc phaåm laø ngoân töø ñaõ ñöôïc toå chöùc thaønh lôøi vaên ngheä thuaät. Vaên baûn ngoân töø toå chöùc taùc phaåm thaønh nhöõng phaàn nhö: chöông, hoài, tieát, ñoaïn trong truyeän; doøng thô, caâu thô, khoå thô, ñoaïn thô trong thô; lôùp, caûnh, maøn, hoài trong kòch... Vaên baûn taùc phaåm moät maët chòu söï quy ñònh cuûa quy luaät ngoân ngöõ noùi chung treân caùc bình dieän ngöõ aâm, ngöõ phaùp, töø vöïng, phong caùch; maët khaùc laïi chòu söï quy ñònh cuûa quy luaät loaïi theå (caùc loaïi theå khaùc nhau coù caùc vaên baûn khaùc nhau). Vaên baûn ngheä thuaät cuûa taùc phaåm cuõng bò chi phoái bôûi ñaëc ñieåm, ngheä thuaät cuûa chuû theå saùng taïo. Cho neân ngay töø vaên baûn ngöôøi ta ñaõ coù theå "ñoïc" ñöôïc gioïng vaên cuûa taùc giaû vaø vaên phong cuûa nhaø vaên. b. Qua vaên baûn ngoân töø ngöôøi ñoïc baét gaëp nhöõng caâu chuyeän, nhöõng caûm xuùc, tö töôûng, nhöõng con ngöôøi, caûnh vaät, saéc maøu, khoâng khí... Ñoù laø caû moät "böùc tranh ñôøi soáng" (Timofeev), moät theá giôùi nhö ta ñaõ gaëp ñaâu ñoù trong ñôøi, laïi nhö chöa gaëp bao giôø. Nhöng ñoù laø theá giôùi maø ngöôøi ñoïc coù theå töôûng töôïng vaø caûm nhaän ñöôïc duø laø theá giôùi hieän thöïc hay theá giôùi huyeàn aûo... Ngöôøi ta goïi lôùp naøy laø lôùp theá giôùi ngheä thuaät hay laø lôùp hình töôïng. Thaønh phaàn cuûa lôùp naøy bao goàm caùc yeáu toá taïo neân theá giôùi ngheä thuaät cuûa taùc phaåm nhö: nhaân vaät, chi tieát, truyeän, coát truyeän, khoâng gian, thôøi gian... Moãi nhaø vaên, moãi thôøi ñaïi vaên hoïc saùng taïo ra moät theá giôùi ngheä thuaät rieâng. Tieáp nhaän ñöôïc theá giôùi naøy laø cô sôû ñeå hieåu tö töôûng - ngheä thuaät cuûa taùc phaåm, caûm nhaän ñöôïc nhöõng gì nhaø vaên mieâu taû, kí thaùc cuõng nhö caùi nhìn, quan nieäm cuûa nhaø vaên veà con ngöôøi, cuoäc soáng. c. Theá giôùi hình töôïng ngheä thuaät cuûa taùc phaåm ñöôïc toå chöùc theo moät yù ñoà ngheä thuaät, moät quan nieäm ngheä thuaät nhaát ñònh taïo neân lôùp keát caáu cuûa taùc phaåm. Lôùp keát caáu naøy vöøa laø söï toå chöùc beân ngoaøi (boá cuïc vaên baûn), vöøa laø söï lieân keát beân trong giöõa caùc yeáu toá vôùi nhau, giöõa caùc yeáu toá vôùi chænh theå. Thaønh phaàn lôùp naøy bao goàm toaøn boä heä thoáng lieân keát vaên baûn, phöông thöùc toå chöùc caùc yeáu toá ngheä thuaät cuûa taùc phaåm töø boá cuïc chung cho ñeán caùch daãn chuyeän; töø caùch saép xeáp heä thoáng nhaân vaät cho tôùi caùch boá trí caùc söï kieän; töø caùch toå chöùc caûm xuùc, caáu töù cho tôùi 6
vieäc löïa choïn ngoân töø; töø caùch löïa choïn haønh ñoäng cho tôùi caùch boäc loä xung ñoät v.v... Lôùp naøy phuï thuoäc vaøo ñaëc ñieåm loaïi theå vaø yù ñoà ngheä thuaät cuûa nhaø vaên d. Töø caùch toå chöùc, töø theá giôùi hình töôïng, töø heä thoáng ngoân töø toaùt leân yù nghóa chung nhaát. Ñoù laø lôùp yù nghóa cuûa taùc phaåm hay coøn goïi laø lôùp "chænh theå" hoaëc lôùp "trieát mó". ÔÛ lôùp naøy ngöôøi ñoïc nhaän ra tö töôûng, caûm höùng chuû ñeà, ñeà taøi... cuûa taùc phaåm. Noù cho pheùp ngöôøi ñoïc hieåu ñöôïc nhöõng gì maø taùc phaåm ñeà caäp, nhaø vaên göûi gaém, noù coù yù nghóa caét nghóa taùc phaåm treân bình dieän chung. Moâ hình hoùa caáu truùc taùc phaåm nhö treân cuõng nhö vieäc phaân taùch caùc yeáu toá hôïp thaønh heä thoáng chænh theå trong taùc phaåm laø moät söï tröøu xuaát mang tính töông ñoái. Trong thöïc teá khoâng coù yeáu toá naøo toàn taïi moät caùch rieâng leû, cuõng khoâng coù "lôùp" naøo xuaát hieän moät caùch bieät laäp. Ngöôøi ta coù theå tìm thaáy lôùp yù nghóa, keát caáu ngay töø lôùp ngoân töø, cuõng nhö thaáy roõ yù ñoà toå chöùc taùc phaåm, yù nghóa taùc phaåm töø theá giôùi hình töôïng maø nhaø vaên mieâu taû... Vieäc moâ hình hoùa caáu truùc taùc phaåm theo caùc lôùp treân cuõng töông öùng vôùi trình ñoä tieáp nhaän cuûa ngöôøi ñoïc noùi chung. Phaûi coù trình ñoä vaên hoùa ngoân töø môùi "ñoïc" ñöôïc lôùp "vaên baûn". Laïi phaûi coù kinh nghieäm soáng môùi coù khaû naêng lieân töôûng ñeå tieáp nhaän, lôùp "theá giôùi ngheä thuaät". Vôùi lôùp "keát caáu" vaø "yù nghóa" ñoøi hoûi ngöôøi ñoïc phaûi coù trình ñoä vaên hoùa - ngheä thuaät môùi coù khaû naêng caûm thuï ñöôïc, tieáp nhaän ñöôïc. Trong caáu truùc chænh theå cuûa taùc phaåm ngoaøi moái quan heä giöõa chænh theå vaø yeáu toá coøn coù moái quan heä raát quan troïng laø quan heä giöõa noäi dung vaø hình thöùc. Phaûi xem xeùt taùc phaåm caû treân hai quan heä naøy môùi thaáy ñöôïc tính chænh theå troïn veïn cuûa noù. 7