T¹p chÝ Hãa häc, T. 41, sè 1, Tr. 104 - 107, 2003<br />
<br />
<br />
<br />
ph©n lËp vµ x¸c ®Þnh cÊu tróc cña 3-(p-axetylphenyl)<br />
-3-metylcacboxyl-1-propen tõ cñ riÒng lµo (alpinia<br />
laosensis gagnep) viÖt nam<br />
§Õn Tßa so¹n 4-11-2002<br />
v¨n ngäc h íng, phan minh giang<br />
Tr êng ®¹i häc Khoa häc tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia H( Néi<br />
<br />
<br />
Summary<br />
The different components of the rihzomes of Alpinia laosensis Gagnep was extracted by<br />
petroleum ether, ethyl acetate and methanol. From residue of the extract of petroleum ether, 3-<br />
(p-acetylphenyl)-3-metylcacboxyl-1-propen was isolated fraction distillation. The structure of<br />
the compound determined methods.<br />
<br />
<br />
I - Më ®Çu §ã l ®iÒu m chóng t«i quan t©m.<br />
<br />
Chi RiÒng (Alpinia) l mét chi lín cña hä II - KÕt qu¶ v Th¶o luËn<br />
Gõng (Zingiberaceae), cho ®Õn nay ng#êi ta ®%<br />
t×m thÊy 35 lo i riÒng cã ë ViÖt Nam [1]. NhiÒu Trong c«ng tr×nh tr#íc, chóng t«i ®% kh¶o<br />
c©y trong chi RiÒng l c©y thuèc d©n téc, ng#êi s¸t tinh dÇu cña cñ riÒng l o vÒ h m l#îng, c¸c<br />
ta dïng chóng ®Ó kÝch thÝch tiªu hãa, ch÷a c¸c h»ng sè vËt lý, c¸c chØ sè hãa häc, vÒ th nh<br />
bÖnh vÒ ®#êng ruét nh# ®au d¹ d y, ®Çy h¬i, phÇn chÝnh v ho¹t tÝnh kh¸ng khuÈn [3] v<br />
khã tiªu [2]. RiÒng còng l c©y ®#îc dïng phæ nhËn thÊy tinh dÇu cñ riÒng l o cã th nh phÇn<br />
biÕn trong chÕ biÕn thùc phÈm ®Ó l m gia vÞ v phøc t¹p, phæ kh¸ng khuÈn réng v ®Æc biÖt<br />
chÊt th¬m. h m l#îng c¸c sesquitecpen kh¸ lín. §iÒu n y<br />
gîi ý r»ng tinh dÇu ®#îc ®iÒu chÕ theo ph#¬ng<br />
RiÒng l o l c©y ®Æc h÷u cña n#íc L o, ph¸p cuèn h¬i n#íc cã thÓ ch#a bao h m hÕt<br />
nh#ng còng mäc ë mét sè vïng cña ViÖt Nam, c¸c ho¹t chÊt sinh häc cña cñ riÒng l o, nhÊt l<br />
®Æc biÖt ë biªn giíi ViÖt-L o nh# c¸c huyÖn c¸c dÉn xuÊt cña sesquitecpen cã nhiÖt ®é s«i<br />
§acr«ng v H#¬ng Hãa, tØnh Qu¶ng TrÞ. Nh©n cao, m cÊt cuèn h¬i n#íc kh«ng cÊt ra ®#îc.<br />
d©n ®Þa ph#¬ng, ®Æc biÖt l d©n téc V©n KiÒu §Ó kh¾c phôc ®iÒu n y, chóng t«i tiÕn h nh<br />
coi c©y riÒng l o l c©y thuèc gia ®×nh nh n o chiÕt ph©n lËp c¸c líp chÊt trong cñ riÒng l o.<br />
còng cã mét khãm riÒng l o ®Ó sö dông khi ®au theo ®é ph©n cùc t¨ng dÇn cña dung m«i. Lóc<br />
bông, ¨n khã tiªu, ng©m cån ®Ó xoa chèng ®au ®Çu chiÕt c¸c chÊt kh«ng ph©n cùc hoÆc kÐm<br />
khíp hay dïng trong chÕ biÕn thùc phÈm, ®Æc ph©n cùc b»ng ete dÇu háa (s«i ë 30 - 60oC, sau<br />
biÖt cho v o muèi rang ®Ó ¨n l©u ng y. Râ ®ã chiÕt c¸c chÊt ph©n cùc trung b×nh b»ng<br />
r ng, giÒng l o l c©y ®Æc dông víi d©n ®Þa etylaxetat v cuèi cïng chiÕt c¸c chÊt ph©n cùc<br />
ph#¬ng. Nh#ng v× ®©y l mét lo¹i c©y ®Æc h÷u m¹nh b»ng metanol theo ph#¬ng ph¸p chiÕt<br />
nªn c¸c t i liÖu vÒ c©y n y hÇu nh# kh«ng cã. ng©m. KÕt qu¶ chiÕt tr×nh b y trong b¶ng sau:<br />
<br />
Dung m«i Ete dÇu háa Etylaxetat Metanol<br />
HiÖu suÊt, % 1,79 2,28 2,46<br />
<br />
104<br />
Râ r ng, c¸c hîp chÊt kh«ng ph©n cùc chiÕt Phæ khèi l#îng cña A.L.II cã [M]+ 218, ®Æc<br />
®#îc b»ng ete dÇu háa cã hiÖu suÊt cao biÖt cã m¶nh víi khèi l#îng 43 ®Æc tr#ng cho<br />
(1,98%), trong khi ®ã c¸c hîp chÊt kh«ng ph©n nhãm axyl, [CH3C O]+. Phæ IR cña A.L.II cã<br />
cùc cÊt cuèn h¬i n#íc tinh dÇu chØ chiÕm c¸c pic hÊp thô 1671 cm-1 ®Æc tr#ng cho nhãm<br />
0,031%. xeto , -kh«ng no, 1744 cm-1 ®Æc tr#ng cho<br />
§Ó tiÕn h nh nghiªn cøu th nh phÇn c¸c nhãm este, 1608 cm-1 ®Æc tr#ng cho nh©n th¬m<br />
chÊt trong cÆn chiÕt ete dÇu háa, chóng t«i kh¶o v 1648, 1421, 911 cm-1 ®Æc tr#ng cho nhãm<br />
s¸t chóng b»ng s¾c ký líp máng víi hÖ dung metylen cuèi m¹ch. Phæ 13C-NMR (khö ho n<br />
m«i ete dÇu háa etylaxetat 9 : 1 (v : v). KÕt qu¶ to n t#¬ng t¸c C-H) v phæ APT cho chÊt ph©n<br />
cho 8 vÖt chÊt khi hiÖn b»ng vanilin trong tö A.L.II cã 13 nguyªn tö C, trong ®ã cã 2<br />
H2SO4 ®Æc 0,5%. Khi hiÖn víi thuèc thö nhãm cacbonyl cã = 70,3 s v 169,9 s v mét<br />
Dragendop v FeCl3 c¸c vÖt n y ®Òu cho ph¶n nhãm CH2, 8 nhãm CH v CH3, 2 cacbon bËc 4,<br />
øng ©m tÝnh v kh«ng thªm vÖt míi, ®iÒu n y cã = 150,6 (s) v 136 (s) ppm. Trong phæ 1H-<br />
chøng tá trong cÆn chiÕt n y kh«ng cã c¸c hîp NMR chóng ta dÔ d ng nhËn thÊy cã 2 pic ®¬n,<br />
chÊt ancaloit, phenolic v axit cacboxylic. víi 3H mçi nhãm ®Æc tr#ng cho c¸c nhãm<br />
Trong ®ã, 4 vÖt chÊt cã Rf = 0,74; 0,72; 0,10 v metyl cã ®é chuyÓn dÞch hãa häc 2,11 (3H, s)<br />
0,30 cã ®#êng kÝnh lín v ®Ëm m u, ®Æc biÖt v 2,28 (3H, s). Nhãm metylen cuèi m¹ch cã<br />
lín l vÖt cã Rf = 0,30. §iÒu n y cho thÊy trong 2H v 5,25 dd (J: 1,1 Hz v 10,0 Hz) v 5,35<br />
cÆn chiÕt ete dÇu háa cña cñ riÒng l o cã 4 chÊt dd (J: 1,1 Hz; 10,0 Hz). Pic ®a béi (1H) 5,99,<br />
chÝnh, trong ®ã cã 1 chÊt cã h m l#îng lín pic ®«i (1H) 6,25 (J: 5,9) ®Æc tr#ng cho c¸c<br />
nhÊt. KiÓm tra nhËn xÐt n y b»ng c¸ch ph©n proton ë C2 v C3. §¸ng chó ý nhÊt trong phæ<br />
tÝch cÆn chiÕt b»ng GC cho thÊy cÆn n y cã 1<br />
H-NMR cña A.L.II l 2 nhãm pic ®«i kiÓu AB<br />
th nh phÇn phøc t¹p, 50 th nh phÇn, nh#ng chØ<br />
cã 7,0 d (5,84) v 7,37 d (J: 8,4 Hz, mçi<br />
cã 4 th nh phÇn chÝnh víi thêi gian l#u l 1,36;<br />
nhãm cã 2H n»m ë vïng tr#êng thÊp (vïng<br />
4,27; 6,27 v 10,91 v h m l#îng l 26,77%;<br />
nh©n th¬m).<br />
1,29%; 2,33% v 62,58% tæng c¸c th nh phÇn<br />
chÝnh n y chiÕm tíi 92,90% cÆn. Trong c¸c TÊt c¶ c¸c d÷ kiÖn quang phæ ë trªn cho<br />
th nh phÇn cßn l¹i, cã 4 th nh phÇn cã h m phÐp chóng t«i x©y dùng c«ng thøc cÊu t¹o cña<br />
l#îng 0,42%. Cã thÓ 4 th nh phÇn n y cïng A.L.II (h×nh 1) v gäi nã l 3-(p-axetylphenyl)-<br />
víi 4 th nh phÇn chÝnh l m nªn 8 vÖt chÊt trong 3-metylcacboxyl-1-propen.<br />
s¾c ký líp máng ®% nªu ë trªn. O<br />
12 13<br />
C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch b»ng s¾c ký líp 8 9 O C CH3<br />
máng v GC cÆn chiÕt b»ng ete dÇu háa cho 11 10 3 2 1<br />
thÊy ®Ó ph©n lËp c¸c chÊt trong cÆn n y tèt nhÊt CH3 C 7 4 CH CH CH2<br />
cã thÓ l ph#¬ng ph¸p cÊt ph©n ®o¹n trong ch©n<br />
O 6 5<br />
kh«ng. Víi cét nhåi thñy tinh d i 35 cm, ®#êng<br />
kÝnh 3 cm, chÊt nhåi v nh khuyªn sø d i 0,5 H×nh 1<br />
cm, ®#êng kÝnh 0,4 cm cÊt ë ¸p suÊt 5 mmHg,<br />
tû lÖ håi h÷u 1/10, chóng t«i thu ®#îc 6 ph©n III - thùc nghiÖm<br />
®o¹n, trong ®ã ®¸ng chó ý l ph©n ®o¹n III cã<br />
nhiÖt ®é s«i æn ®Þnh 158 - 160oC/5 mmHg 1. MÉu thùc vËt<br />
chiÕm tíi 60% tæng thÓ tÝch cÆn. CÊt l¹i ph©n Th©n cñ riÒng l o (Alpinia laosensis<br />
®o¹n III trªn cét 35 cm, ®#êng kÝnh 1,5 cm, Gagnep) ®#îc thu mua t¹i vïng biªn giíi ViÖt-<br />
chÊt nhåi lß xo thñy tinh d i 0,5 cm, ®#êng L o thuéc huyÖn H#¬ng Hãa, tØnh Qu¶ng TrÞ<br />
kÝnh 0,3 cm thu 3 ph©n ®o¹n trong ®ã ph©n v o th¸ng 11 n¨m 2001. MÉu ®#îc gi¸m ®Þnh<br />
®o¹n s«i æn ®Þnh nhÊt ë 160oC/5 mmHg chiÕm bëi Phßng T i nguyªn thùc vËt, ViÖn Sinh th¸i<br />
56% tæng thÓ tÝch cÆn v ký hiÖu l A.L.II. v T i nghuyªn sinh vËt.<br />
KiÓm tra ®é tinh khiÕt cña A.L.II b»ng GC cho<br />
thÊy cã cã ®é tinh khiÕt 99,05%, d420 0,8167, 2. Xö lý mÉu thùc vËt<br />
nD20 1,4321. Th©n, rÔ cña riÒng l o sau khi thu mua vÒ<br />
105<br />
®#îc röa s¹ch, c¾t bá phÇn rÔ con v nh÷ng chç 3. ChiÕt c¸c hîp chÊt<br />
h# thèi, chØ lÊy phÇn th©n rÔ d#íi mÆt ®Êt, th¸i Chóng t«i tiÕn h nh chiÕt ph©n líp c¸c hîp<br />
ngang rÔ, d y 3 - 4 mm, hong kh« trong kh«ng chÊt trong cñ riÒng l o theo ®é ph©n cùc t¨ng<br />
khÝ, sÊy ë 43oC v nghiÒn th nh bét. dÇn cña dung m«i nh# chØ ra trong s¬ ®å sau:<br />
<br />
1000 g nguyªn liÖu<br />
Ng©m trong ete dÇu háa<br />
30o - 60oC trong 7 giê<br />
1. L m kh«<br />
DÞch ete dÇu háa 19,70 g cÆn E, hiÖu suÊt 1,79%<br />
2. Lo¹i dung m«i<br />
1. L m kh«<br />
2. Ng©m trong etylaxetat, 72 giê<br />
1. L m kh«<br />
DÞch chiÕt etylaxetat 22,80 g cÆn A, hiÖu suÊt 2,28%<br />
2. Lo¹i dung m«i<br />
1. L m kh«<br />
2. Ng©m víi MeOH, 72 giê<br />
DÞch chiÕt MeOH 24,60 g cÆn M, hiÖu suÊt 2,46%<br />
Lo¹i dung m«i<br />
<br />
4. Kh¶o s¸t cÆn E b»ng s¾c ký líp máng v* 0,72; 0,60; 0,47; 0,35; 0,30; 0,29 v 0,22.<br />
GC b) KÕt qu¶ ph©n tÝch c»n b»ng GC<br />
a) S¾c ký líp máng b»ng E trªn b¶ng KÕt qu¶ ph©n tÝch cÆn b»ng GC ®ùoc thùc<br />
silicagel 60 F254 víi hÖ dung m«i ete dÇu háa hiÖn trªn detector FID, trong m«i tr#êng nit¬, ë<br />
etylaxetat 9/1 (v/v), hiÖn b»ng vanilin trong nhiÖt ®é 140 - 160oC, tèc ®é 3dC/min.<br />
H2SO4 ®Æc 5% cho 8 vÖt chÊt cã Rf = 0,79; 5. CÊt ph©n ®o¹n cÆn E cña cñ riÒng l*o<br />
<br />
Cét thñy tinh ChÊt nhåi lß xo thñy tinh<br />
L: 35 cm 20 ml cÆn E l: 0,5 cm, : 0,4 cm<br />
: 1,5 cm ¸p suÊt 5 mmHg, héi l#u 1/10<br />
<br />
<br />
<br />
I II III IV V VI<br />
< 37oC 40 - 50oC 157 - 162oC 165 - 170oC 170 - 180oC < 180oC<br />
0,5 ml 1,5 ml 12,0 ml 3,0 ml 2,0 ml 1,0 ml<br />
2,5% 2,5% 2,5% 5,0% 10,0% 50,0%<br />
<br />
Cét thñy tinh ChÊt nhåi lß xo thñy tinh<br />
L: 35 cm l: 0,5 cm, : 0,3 cm<br />
: 1,5 cm ¸p suÊt 5 mmHg, håi l#u 1/10<br />
<br />
<br />
<br />
I II III IV<br />
160oC 160oC 161 - 162oC 162oC<br />
0,70 ml 10,0 ml 1,0 ml 0,3 ml<br />
5,83% 83,33% 8,33% 2,5%<br />
106<br />
6. KiÓm tra ®é tinh khiÕt cña ph©n ®o¹n s«i 8,4 Hz).<br />
160oC/5 mmHg ký hiÖu A.L.II d) 13C-NMR (Brucker Avance 125 MHz),<br />
KÕt qu¶ kiÓm tra ®é tinh khiÕt cña ph©n CDCl3 + 5% CD3OD. : 170,3 (s, C10); 169,9 (s,<br />
®o¹n s«i 160oC/5 mmHg ký hiÖu A.L.II ®#îc C12); 150,6 (s, C7); 136,6 (s, C4); 136,0 (d, C2);<br />
121,8 (d, C5); 128,5 (d, C9); 121,8 (d, C0); 121,8<br />
tr×nh b y trªn h×nh 2.<br />
(d, C8); 117,2 (t, C1); 75,9 (d, C3); 21,2 (q, C11);<br />
21,1 (q, C13).<br />
<br />
III - kÕt luËn<br />
<br />
§% chiÕt ph©n líp c¸c hîp chÊt trong cña<br />
riÒng l o theo ®é ph©n cùc t¨ng dÇn cña dung<br />
m«i ete dÇu háa, etylaxetan, metanol. Ph©n tÝch<br />
th nh phÇn cña cÆn chiÕt ªte dÇu háa b»ng s¾c<br />
ký líp máng v GC v tõ cÆn n y ph©n lËp ®#îc<br />
mét chÊt cã ®é tinh khiÕt 99,05% v ký hiÖu l<br />
A.L.II.<br />
B»ng c¸c ph#¬ng ph¸p vËt lý IR, MS, 1H-<br />
NMR, 13C-NMR, 13C-NMR-DEPT135, 13C-<br />
NMR-DEPT90 ®% x¸c ®Þnh ®#îc c«ng thøc cÊu<br />
t¹o cña A.L.II v tªn gäi l 3-(p-axetylphenyl) -<br />
H×nh 2 3-metylcacboxyl-1-propen.<br />
7. C¸c sè liÖu phæ cña A.L.II<br />
T i liÖu tham kh¶o<br />
a) Phæ hång ngo¹i ghi trªn m¸y Avatotar<br />
360ET-IR. Nicolet d#íi d¹ng viªn nÐn víi KBr 1. NguyÔn Quèc B×nh. T¹p chÝ Sinh häc, T.<br />
cã c¸c pic hÊp thô cm1/max 1671, 1741, 1648, 17, sè 4, Tr. 143 - 145 (1995).<br />
1608, 1421, 911.<br />
2. §ç TÊt Lîi. Nh÷ng c©y thuèc v vÞ thuèc<br />
b) Phæ khèi l#îng: m/z 218 (M+: C13H14O3). ViÖt Nam, NXB Khoa häc v Kü thuËt, Tr.<br />
c) 1H-NMR (Bruker Avance-500 MHz, 440 (1991).<br />
CDCl3 + 5% CD3OD); 2,11 (3H, s); 2,28 (3H, 3. V¨n Ngäc H#íng v céng t¸c viªn. TuyÓn<br />
s); 5,25 (1H, dd J: 1,1; 10,6 Hz) 5,35 (1H, dd, tËp c¸c c«ng tr×nh Héi nghÞ khoa häc v<br />
J: 1,1 v 10,6 Hz), 5,99 (1H, dd), 6,25 (1H, d, J: c«ng nghÖ hãa h÷u c¬. Héi nghÞ to n quèc<br />
5,9 Hz); 7,08 (2H, d, J: 8,4 Hz); 7,37 (2H, d, J: lÇn thø nhÊt, Tr. 197 (1999).<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
107<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
