Phân tích thực trạng sử dụng kháng sinh tại Bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển Uông Bí

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2016<br /> <br /> PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG SỬ DỤNG KHÁNG SINH<br /> TẠI BỆNH VIỆN VIỆT NAM - THỤY ĐIỂN UÔNG BÍ<br /> Trần Thị Ánh*; Trần Viết Tiệp**; Nguyễn Thành Hải*<br /> TÓM TẮT<br /> Kháng sinh là một trong những loại thuốc bị lạm dụng nhất, dẫn đến việc gia tăng tỷ lệ<br /> kháng kháng sinh (KS). Sử dụng hợp lý thuốc KS là giải pháp hiệu quả nhất để kiểm soát tình<br /> hình kháng KS. Mục tiêu: phân tích thực trạng sử dụng KS tại Bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển<br /> Uông Bí. Đối tượng và phương pháp: bệnh án của bệnh nhân (BN) kết thúc điều trị trong năm<br /> 2013 tại Bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển Uông Bí. Kết quả: KS nhóm cephalosporin được sử<br /> dụng rộng rãi nhất (46,37%); trong đó cefotaxim lựa chọn sử dụng nhiều nhất (36,03%). Mức<br /> độ sử dụng KS của toàn bệnh viện là 275,86 DDD/100 ngày nằm viện, giảm nhiều so với 5 năm<br /> trước đây. Kết luận: đã phân tích được thực trạng của việc sử dụng KS tại Bệnh viện Việt Nam<br /> - Thụy Điển Uông Bí.<br /> * Từ khóa: Kháng sinh; Nhiễm khuẩn; Phác đồ.<br /> <br /> Survey on the Use of Antibiotics in Uongbi Vietnam - Sweden<br /> Hospital<br /> Summary<br /> Anbiotics is one of the most abused drugs. Consequently, antibiotic resistance is growing<br /> and becoming a concern to human. Rational use of antibiotics is the most effective solution to<br /> control antibiotic resistance. Objectives: To research antibiotic use in Vietnam - Sweden Uongbi<br /> Hospital in 2013. Subjects and methods: Medical records in 2013 at the Vietnam - Sweden<br /> Uongbi Hospital. Results: Cephalosporin is the most widely used drugs (accounting for<br /> 46.37%); cefotaxim is the most selected antibiotics (accounting for 36.03%); the usage of the<br /> entire hospital antibiotics is 275.86 DDD/100 days in hospital, down more than 5 years ago.<br /> Conclusion: Analyzed the situation of the use of antibiotics in the Vietnam - Sweden Uongbi<br /> Hospital.<br /> * Key words: Antibiotics; Infections; Regimen.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Việc tìm ra KS được coi là phát minh<br /> diệu kỳ nhất của thế kỷ XX, vì thuốc KS<br /> đã cứu sống hàng triệu mạng sống của<br /> con người. Tuy nhiên, hiện thuốc KS là<br /> loại thuốc bị lạm dụng nhiều nhất. Hậu<br /> <br /> quả của việc sử dụng KS không hợp lý<br /> dẫn đến gia tăng tính kháng KS trên toàn<br /> cầu, đặc biệt nổi trội ở các nước đang<br /> phát triển. Bệnh viện Việt Nam - Thụy<br /> Điển Uông Bí là một bệnh viện đa khoa<br /> trung ương loại 1, trực thuộc Bộ Y tế,<br /> <br /> * Trường Đại học Dược Hà Nội<br /> ** Bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển Uông Bí<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Thành Hải (haint@hup.edu.vn)<br /> Ngày nhận bài: 24/06/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 07/09/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 26/09/2016<br /> <br /> 184<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2016<br /> do chính phủ và nhân dân Vương quốc<br /> Thụy Điển giúp đỡ xây dựng tại thành<br /> phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh và đã<br /> được sự hỗ trợ đào tạo về y tế của các<br /> chuyên gia Thụy Điển theo quy trình đánh<br /> giá chuẩn tại những nước Bắc Âu. Bệnh<br /> viện luôn được coi là bệnh viện trọng<br /> điểm, được Bộ Y tế lựa chọn và đánh giá<br /> chất lượng sử dụng thuốc hợp lý, trong<br /> đó có sử dụng các thuốc KS. Tuy nhiên,<br /> từ trước đến nay chưa có nghiên cứu nào<br /> mô tả thực trạng tổng thể việc sử dụng KS<br /> tại bệnh viện, nhằm góp phần cho các<br /> nghiên cứu đánh giá tiếp theo, chúng tôi<br /> thực hiện nghiên cứu này nhằm: Phân<br /> tích thực trạng việc sử dụng KS tại Bệnh<br /> viện Việt Nam - Thụy Điển Uông Bí.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> Bệnh án của BN kết thúc điều trị trong<br /> năm 2013 tại Bệnh viện Việt Nam - Thụy<br /> Điển Uông Bí từ 01 - 01 - 2013 đến 31 12 - 2013.<br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn:<br /> - Có thời gian nằm viện ít nhất 24 giờ<br /> tại Bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển Uông<br /> Bí trong thời gian nghiên cứu.<br /> - Được kê đơn điều trị ít nhất một loại<br /> KS.<br /> <br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> - Bệnh án của BN có thời gian điều trị<br /> ngoại trú.<br /> - BN được điều trị bằng các KS dùng<br /> tại chỗ (bôi ngoài da hoặc tra mắt).<br /> - BN HIV dương tính.<br /> - BN đang điều trị hóa trị liệu.<br /> - BN tử vong.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> * Thiết kế nghiên cứu: theo phương<br /> pháp hồi cứu mô tả dựa trên thu thập<br /> thông tin từ bệnh án.<br /> * Quy trình thu thập bệnh án nghiên cứu:<br /> Theo khảo sát sơ bộ trên phần mềm<br /> quản lý hồ sơ của bệnh viện từ 01 - 01 2013 đến 31 - 12 - 2013, bệnh viện có<br /> 24.428 bệnh án sử dụng các thuốc KS.<br /> Tiến hành sắp xếp ngẫu nhiên bằng công<br /> cụ chọn mẫu ngẫu nhiên trên Excel, ước<br /> tính lấy ngẫu nhiên 240 bệnh án đầu tiên<br /> để tiến hành nghiên cứu. Sau khi chọn<br /> ngẫu nhiên 240 bệnh án, nhóm nghiên<br /> cứu tiến hành sắp xếp lại các bệnh án đã<br /> chọn theo mã lưu trữ bệnh án để thuận<br /> tiện cho quá trình lấy bệnh án từ kho lưu trữ.<br /> Trong quá trình thu thập thông tin, chúng<br /> tôi đã loại bỏ 24 bệnh án không thỏa mãn<br /> tiêu chuẩn lựa chọn và tiêu chuẩn loại<br /> trừ. Cuối cùng, thu thập thông tin về sử<br /> dụng kháng sinh của 216 bệnh án.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu.<br /> Bảng 1: Đặc điểm chung của BN trong mẫu nghiên cứu (n = 216).<br /> Đặc điểm<br /> Tuổi (năm)<br /> Giới tính<br /> <br /> a<br /> <br /> Số BN (%)<br /> 33,02 ± 22,23<br /> <br /> Nam<br /> Nữ<br /> <br /> 91 (42,13)<br /> 125 (57,87)<br /> <br /> 185<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2016<br /> Chức năng thận theo độ thanh<br /> thải creatinin<br /> <br /> Không đánh giá được<br /> Bình thường<br /> Suy thận<br /> <br /> 92 (42,59)<br /> 108 (50,00)<br /> 16 (7,41)<br /> <br /> Chẩn đoán ra viện theo phân<br /> loại ICD<br /> <br /> Bệnh hệ hô hấp<br /> Bệnh hệ tiêu hóa<br /> Bệnh hệ tiết niệu - sinh dục<br /> Thai nghén, sinh đẻ và hậu sản<br /> Chấn thương, ngộ độc và hậu quả của một<br /> số nguyên nhân bên ngoài<br /> Khác<br /> <br /> 40 (18,52)<br /> 30 (13,89)<br /> 17 (7,87)<br /> 70 (32,41)<br /> 15 (6,94)<br /> <br /> Số bệnh mắc kèm<br /> <br /> 0<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> <br /> 44 (20,37)<br /> 145 (73,98)<br /> 41 (20,92)<br /> 9 (4,59)<br /> 1 (0,51)<br /> <br /> Thời gian nằm việna<br /> <br /> 7,97 ± 6,05 ngày<br /> <br /> (a: Trung bình ± độ lệch chuẩn)<br /> - Tuổi trung bình 33,02 ± 22,23. BN nữ (57,87%) nhiều hơn BN nam (42,13%).<br /> - Về chức năng thận: 92 BN (42,59%) không đánh giá được chức năng thận, 16 BN<br /> (7,41%) bị suy thận ở các mức độ khác nhau. 50% BN còn lại có chức năng thận bình<br /> thường.<br /> - Về bệnh chính: BN nhập viện liên quan đến thai nghén, sinh đẻ và hậu sản chiếm<br /> tỷ lệ cao nhất (32,41%). Tiếp theo là các bệnh về hô hấp (18,52%), bệnh hệ tiêu hóa<br /> (13,89%), hệ tiết niệu - sinh dục (7,87%), ngộ độc và một số nguyên nhân bên ngoài<br /> (6,94%). Các nhóm bệnh lý còn lại chiếm 20,37%.<br /> - Về bệnh mắc kèm: đa số BN (73,98%) không có bệnh mắc kèm.<br /> 2. Tỷ lệ phân bố KS và DDD/100 ngày nằm viện trong mẫu nghiên cứu.<br /> Bảng 2: Phân bố sử dụng các nhóm KS theo phân loại ATC.<br /> DDD/100 ngày<br /> nằm viện<br /> <br /> 46 (12,85)<br /> <br /> 30,78<br /> <br /> Mã ATC<br /> <br /> 1<br /> <br /> J01CA<br /> <br /> Penicillin phổ rộng<br /> <br /> 2<br /> <br /> J01CR<br /> <br /> Penicillin kết hợp với chất ức chế betalactamase<br /> <br /> 4 (1,12)<br /> <br /> 3<br /> <br /> J01DC<br /> <br /> C2G<br /> <br /> 11 (3,07)<br /> <br /> 48,08<br /> <br /> 4<br /> <br /> J01DD<br /> <br /> C3G<br /> <br /> 155 (43,30)<br /> <br /> 49,00<br /> <br /> 5<br /> <br /> J01EE<br /> <br /> Phối hợp sulfonamid và trimethoprim<br /> <br /> 1 (0,28)<br /> <br /> 6<br /> <br /> J01FA<br /> <br /> Macrolid<br /> <br /> 8 (2,23)<br /> <br /> 7<br /> <br /> J01GB<br /> <br /> Aminoglycosid<br /> <br /> 186<br /> <br /> Tên nhóm<br /> <br /> Số lượt sử dụng<br /> (%, n = 358)<br /> <br /> STT<br /> <br /> 65 (18,16)<br /> <br /> 29,70<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2016<br /> 8<br /> <br /> J01MA<br /> <br /> Fluoroquinolon<br /> <br /> 25 (6,98)<br /> <br /> 9<br /> <br /> J01BA<br /> <br /> Amphenicol<br /> <br /> 1 (0,28)<br /> <br /> 10<br /> <br /> J01XD<br /> <br /> Dẫn chất imidazol<br /> <br /> 65,93<br /> <br /> 42 (11,73)<br /> <br /> 34,37<br /> <br /> 358<br /> <br /> 257,86<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> Nhóm KS có tỷ lệ sử dụng nhiều nhất là cephalosporin thế hệ 3 (C3G) (43,30%);<br /> tiếp theo là nhóm aminoglycosid (18,16%). Đáng chú ý, không có KS nào thuộc nhóm<br /> carbapenem xuất hiện trong mẫu nghiên cứu.<br /> Khi tính DDD/100 ngày nằm viện cho KS/nhóm KS, chúng tôi chỉ tính được<br /> DDD/100 ngày nằm viện của KS/nhóm KS có số lượt sử dụng > 10. Từ số liệu về sử<br /> dụng KS, chúng tôi tính được tỷ lệ sử dụng KS trung bình của mẫu nghiên cứu là<br /> 257,86 DDD/100 ngày nằm viện.<br /> 3. Tỷ lệ sử dụng các KS tại bệnh viện.<br /> Tiếp tục tiến hành phân tích dưới nhóm, nhóm nghiên cứu thống kê được tần suất<br /> kê đơn của 5 hoạt chất có tần suất sử dụng nhiều nhất.<br /> <br /> Hình 1: Tần suất sử dụng KS.<br /> Kết quả cho thấy, cefotaxim là hoạt chất có tỷ lệ sử dụng lớn nhất với 129 lượt kê<br /> đơn, chiếm hơn 1/3 tổng số lượt sử dụng KS.<br /> 4. Tỷ lệ bệnh án nghiên cứu theo khoa phòng.<br /> <br /> Hình 2: Phân bố bệnh án trong mẫu nghiên cứu theo khoa phòng.<br /> Bệnh án ở Khoa Sản chiếm tỷ lệ lớn nhất (30,56%), gần 1/3 tổng số bệnh án. Tiếp<br /> theo là bệnh án thuộc Khoa Ngoại (21,30%).<br /> 187<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2016<br /> 5. Tỷ lệ KS sử dụng trên mỗi BN theo khoa phòng.<br /> <br /> Hình 3: Phân bố số lượng KS sử dụng trên mỗi BN theo khoa phòng.<br /> Ở các Khoa Sản, Khoa Nội, Khoa Răng hàm mặt - Tai mũi họng, phần lớn BN được<br /> kê đơn 1 KS. Trong khi đó, tại Khoa Nhi, Khoa Phụ, Khoa Ngoại, đa số BN sử dụng 2<br /> loại KS khác nhau.<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Thực trạng sử dụng KS trong quá<br /> trình điều trị.<br /> Trong nghiên cứu, nhóm KS sử dụng<br /> nhiều nhất là nhóm cephalosporin với 166<br /> lượt trên tổng số 358 lượt lựa chọn KS<br /> cho BN thuộc mẫu nghiên cứu (46,37%).<br /> Trong nhóm KS này, cephalosporin thế<br /> hệ 3 là nhóm được lựa chọn nhiều nhất<br /> (155/166 lượt sử dụng, tương đương<br /> 93,37%). Cefotaxim là KS được kê đơn<br /> nhiều nhất trong mẫu nghiên cứu (36,03%).<br /> Khi so sánh với một số nghiên cứu<br /> khác thực hiện tại Việt Nam, nhóm nghiên<br /> cứu cũng thu nhận được kết quả tương<br /> tự. T.A.Thu và CS nghiên cứu (2008) trên<br /> 7.571 BN tại 36 bệnh viện đa khoa Việt<br /> Nam, cephalosporin là nhóm KS được kê<br /> đơn nhiều nhất (70,2%) [1]. Kết quả từ<br /> Chương trình Hợp tác toàn cầu về kháng<br /> KS (GARP) tại Việt Nam năm 2008 cũng<br /> 188<br /> <br /> ghi nhận cephalosporin là nhóm KS được<br /> sử dụng nhiều nhất trong 15 bệnh viện<br /> tham gia, trong đó cephalosporin thế hệ 3<br /> có tỷ lệ kê đơn nhiều nhất, chiếm một<br /> phần đáng kể trong tổng chi phí về thuốc<br /> KS (39,5%) [2].<br /> Tuy nhiên, khi so sánh với một số<br /> nghiên cứu tại nước ngoài lại thấy có sự<br /> khác biệt hoàn toàn. Kết quả từ nghiên<br /> cứu về sử dụng KS và kháng KS ở Hà Lan<br /> (NETHMAP) năm 2011 cho thấy ở khu vực<br /> bệnh viện, penicillin là nhóm KS sử dụng<br /> nhiều nhất (45%), trong đó amoxicillin/axít<br /> clavulanic sử dụng nhiều nhất (20%) [3].<br /> Tương tự, theo báo cáo Quốc gia về giám<br /> sát sử dụng KS của Australia năm 2012 2013 (NAUSP), penicillin là nhóm KS sử<br /> dụng nhiều nhất, tiếp theo là nhóm<br /> cephalosporin, trong đó cephalosporin thế<br /> hệ 1 sử dụng nhiều hơn 2,7 lần so với<br /> cephalosporin thế hệ 3 [4].<br /> <br />