Phân tích truyện ngắn "Đôi mắt" của Nam Cao để thấy vấn đề tầm nhìn của người nghệ sĩ trong nền văn học Cách mạng sau 1945

Đề  bài: Phân tích truyện ngắn "Đôi mắt" của Nam Cao để  thấy vấn đề  tầm nhìn  <br /> của người nghệ sĩ trong nền văn học Cách mạng sau 1945<br /> <br /> Bài làm<br /> <br /> Trong nhật kí Ở rừng, Nam Cao kể lại rằng ông đã dùng thời gian của mấy ngày nghỉ Tết  <br /> "để viết một truyện ngắn cho đỡ nhớ", truyện Tiên sư thằng Tào Tháo. Và sau đó ông đặt <br /> lại tên truyện cho giản dị và đứng đắn là Đôi mắt.<br /> <br /> Có lẽ  chính Nam Cao cũng không ngờ  rằng cái truyện ngắn viết cho "đỡ  nhớ" ấy lại là <br /> một trong những tác phẩm thành công của văn học cách mạng buổi đầu. Ông cũng không  <br /> ngờ rằng truyện ngắn  ấy lại trở thành một "tuyên ngôn nghệ thuật" của thế hệ ông, thế <br /> hệ những nhà văn tiền chiến đi theo cách mạng. Sở dĩ có được những thành công đó vì ở <br /> tác phẩm này ông đã đặt ra được một vấn đề  quan trọng của sáng tạo nghệ  thuật. Đó là <br /> vấn đề "đôi mắt", hay nói khác đi đó là vấn đề tầm nhìn của người nghệ sĩ.<br /> <br /> Khi đặt tên cho truyện ngắn là Đôi mắt, ngụ  ý của Nam Cao là muốn đề  cập đến tầm  <br /> nhìn của người nghệ sĩ trước hiện thực. Nhà văn cho rằng có tầm nhìn đúng mới lý giải <br /> đúng đắn về  hiện thực. Cùng một hiện thực mà tầm nhìn khác nhau sẽ  có cách lý giải, <br /> quan niệm khác nhau. Tư  tưởng này của ông trong truyện ngắn không phải là những lý <br /> thuyết khô khan mà được bộc lộ  qua những hình tượng sinh động. Với hai nhân vật <br /> Hoàng và Độ, ông đã lý giải, cắt nghĩa hai tầm nhìn khác nhau.<br /> <br /> Trước hết là tầm nhìn của Hoàng. Có nhiều ý kiến đã xem Hoàng như một nhân vật hoàn  <br /> toàn tiêu cực. Nhất là khi mà chính Nam Cao tô đậm một vài nét thái quá như đã cấp cho  <br /> Hoàng cái lý lịch quá đen tối, có khi thù địch với phong trào giải phóng quốc gia. Thật ra,  <br /> Hoàng không phải là nhân vật hoàn toàn xấu. Tính cách của nhân vật này phức tạp hơn <br /> nhiều. Anh là nhà văn bỏ Thủ đô ra vùng tự do vì không muốn hợp tác với giặc Pháp. Anh  <br /> không làm gì cho kháng chiến, nhưng cũng không hề chống đối kháng chiến. Nghĩa là anh  <br /> vẫn chưa phải là một "kẻ  phản động" như  anh đã chua chát tự  nhận. Hơn thế  nữa, anh <br /> vẫn là người đặt niềm tin vào chủ  tịch Hồ  Chí Minh, dù là niềm tin mang màu sắc anh  <br /> hùng cá nhân khá rõ. Chỉ bấy nhiêu thôi cũng đủ  để  thấy Hoàng không phải hoàn toàn là  <br /> người bỏ đi.<br /> <br /> Vậy thì lý do gì khiến anh đứng bên lề cuộc kháng chiến của dân tộc? Vấn đề có lẽ là do <br /> tầm nhìn của Hoàng bị hạn chế.<br /> <br /> Quả đúng như vậy, Hoàng chỉ nhìn thấy một phía của bức tranh hiện thực. Dưới con mắt  <br /> anh, người dân quê vừa ngu dốt, vừa lỗ mãng, ích kỉ, tham lam, lại vừa ngố vừa nhặng xị. <br /> Con mắt sắc sảo của Hoàng đã moi ra bao nhiêu tật xấu của người dân quê: "Viết chữ <br /> quốc ngữ sai vần mà lại cứ hay nói chuyện chính trị rối rít cả lên". "Đàn bà chửa mà đến  <br /> nỗi cho là có lựu đạn giắt trong quần!". "Họ đánh vần xong một cái giấy ít nhất phải mất  <br /> mười lăm phút, thế mà động thấy ai đi qua là hỏi giấy". Có thể nói về phương diện này,  <br /> cái nhìn của Hoàng thật sắc sảo. Anh không dừng lại ở  nhũng nhận xét chung chung mà <br /> bao giờ cũng nêu ra những dẫn chứng rất sinh động. Chẳng hạn để diễn tả cái tò mò, thóc <br /> mách của người dân quê Nam Cao đã để cho Hoàng nói với Độ: "Này, anh mới đến chơi  <br /> mà lúc nãy tôi đã thấy có người nấp nom rồi. Ngày mai thế nào chuyện anh đến chơi tôi  <br /> cũng sẽ chạy khắp làng. Họ sẽ kể rất rạch ròi tên anh, tuổi anh, anh gầy béo thế nào, có  <br /> bao nhiêu nốt ruồi ở mặt, có mấy lỗ rách ở ống quần bên trái".<br /> <br /> Những điều Hoàng nhìn thấy không phải không có. Anh không hề  nói sai sự  thật như <br /> chính anh đã nhiều lần thế thốt: "Tôi có bịa một tí nào tôi chết". Không ai nghi ngờ những  <br /> điều anh nó. Chính Độ  cũng kể  ra không ít những nhược điểm của người dân quê như <br /> Hoàng.<br /> <br /> Vậy Hoàng không đúng ở chỗ nào?<br /> <br /> Cái nhìn không đúng của Hoàng là anh đã quen nhìn đời và nhìn người từ một phía: "Anh <br /> trông thấy anh thanh niên đọc thuộc lòng bài "ba giai đoạn" nhưng anh không trông thấy  <br /> bó tre anh thanh niên vui vẻ vác đi để ngăn quân thù. Mà ngay trong cái việc anh thanh niên  <br /> đọc thuộc lòng bài báo như  một con vẹt biết nói kia, anh cũng chỉ  nhìn thấy cái ngố  bể <br /> ngoài của nó, mà không nhìn thấy cái nguyên cớ  thật đẹp đẽ  bên trong". Hoàng chỉ  nhìn <br /> thấy người dân quê nấp nom mà không thấy tinh thần cảnh giác để ý những người lạ mặt <br /> tới làng. Bất cứ hiện tượng nào, Hoàng cũng chỉ nhìn từ một phía. Từ phía đó anh chỉ nhìn <br /> thấy người dân quê "ngu độn, lô mãng, tham lam, bần tiện, ích kỉ  và tàn nhẫn", nghĩa là <br /> chỉ nhìn thấy thói hư, tật xấu, mà không nhìn thấy bản chất tốt đẹp bên trong.<br /> <br /> Với cách nhìn đó, Hoàng đã tỏ ra khinh bỉ, giễu cợt mỗi khi nhắc đến người dân quê. Nôi  <br /> khinh bỉ của anh phì cả ra ngoài theo cái bĩu môi dài thườn thượt. Nhắc tới họ "mủi anh  <br /> nhăn lại như ngửi phải mùi xác chết". Từ đó anh đóng cổng suốt ngày, không dám đi đâu. <br /> Anh thà tìm đến những ông tuần, ông đốc mà anh thừa biết là cặn bã của xã hội còn hơn  <br /> là hợp tác với người dân quê (Anh nghĩ có buồn không? Trí thức thì thế đấy. Còn dân thì  <br /> như anh đã biết). Đây cũng là lý do tại sao Hoàng lại say mê những trang Tam quốc đến  <br /> thế. Anh không tìm thấy lẽ sống ngày hiện tại, đành tiếc nuối những ngày xa xưa. Trong  <br /> câu văn "tiên sư anh Tào Tháo" có sự khâm phục mà có sự tiếc nuối. Hoàng lạc lõng với <br /> cuộc kháng chiến, xa lạ với kháng chiến là điều dễ hiểu.<br /> <br /> Với một người bạn như vậy, Độ không khỏi băn khoăn: Sao Hoàng cứ ở mãi cái làng này, <br /> với đám cặn bã của giới thượng lưu này mà không lao mình vào cuộc sống lớn của nhân <br /> dân. Nhưng rồi chính Độ  cũng nhận ra: nếu vẫn giữ  đôi mắt  ấy để  nhìn đời thì càng đi <br /> nhiều, càng quan sát lắm, chỉ càng thêm chua chát và chán nản mà thôi.<br /> <br /> Ngược lại với Hoàng, Độ  có đôi mắt khác, tầm nhìn khác. Không phải Độ  không nhìn  <br /> thấy người dân quê. Họ là những người "răng đen, mắt toét, gọi lựu đạn là "nựu đạn", hát <br /> Tiến quân ca như người buồn ngủ cầu kinh". Đã có lúc Độ gần như thất vọng vì thấy họ <br /> "phần đông dốt nát, nheo nhếch, nhát sợ, nhịn nhục một cách đáng thương". Thậm chí có <br /> khi anh đã nghi ngờ cả cái gọi là "sức mạnh quần chúng".<br /> <br /> Về phương diện này, cái nhìn của Độ  rất gần với cái nhìn của Hoàng. Nam Cao miêu tả <br /> cái nhìn của Độ gần với Hoàng như để khẳng định rằng có một cái nhìn đúng là một quá  <br /> trình; mặt khác cho thấy Hoàng không đến nỗi quá xa vời mà rất gần gũi.<br /> <br /> Nhưng điều đáng nói là Độ  không dừng lại  ở  cái nhìn này. Anh nhìn thấy đằng sau sự <br /> nhếch nhác kia là bao nhiêu điều tốt đẹp. Anh nhìn thấy người nông dân là răng đen, mắt  <br /> toét nhưng khi ra trận thì xung phong can đảm lam. Anh tưởng thời Quang Trung, Lê Lợi <br /> đã chết hẳn rồi, nhưng đến thời Tổng khởi nghĩa mới ngã ngửa người. Té ra nông dân <br /> nước mình vẫn có thể  làm cách mạng hăng hái lắm. Càng gần gũi họ, anh càng nhận ra  <br /> người dân quê "có nhiều cái kì lạ lắm" và họ dù sao cũng là một cái bí mật đối với chúng <br /> ta.<br /> <br /> Từ  cách nhìn này, Độ  có một thái độ  khác. Hoàng khinh bỉ  người dân quê bao nhiêu, xa  <br /> lánh họ  bao nhiêu thì Độ  trân trọng họ, gần gũi họ  bấy nhiêu. Anh từng theo họ  đi đánh <br /> phủ, từng gặp họ ở mặt trận Nam Trung bộ. Anh mải mê đi sâu vào đời sống quần chúng <br /> nhân dân, gắn bó đời mình với họ. Anh sẵn sàng làm một anh tuyên truyền viên nhãi nhép <br /> để phục vụ sự nghiệp cách mạng to lớn của dân tộc.<br /> <br /> Nam Cao viết truyện ngắn Đôi mắt vào năm 1948. Đó là thời điểm cách mạng tháng Tám <br /> thành công chưa được bao lâu, nhân dân ta đã phải đương đầu với thực dân Pháp. Lúc này <br /> hầu hết các nhà văn tiền chiến thuộc thế hệ Nam Cao đều dí theo cách mạng. Nhưng từ <br /> chân trời cũ, bước sang chân trời mới của cách mạng, họ  không tránh khỏi những nhận <br /> thức lệch lạc về cách mạng, về quần chúng nhân dân. Cho nên vấn đề nhận đường được  <br /> đặt ra bức thiết đối với người nghệ sĩ. Truyện ngắn Đôi mắt đã phần nào giải quyết vấn  <br /> đề này. Vì thế, nhiều người đã xem đây như một tuyên ngôn nghệ thuật của lớp văn nghệ <br /> sĩ tiền chiến đi theo cách mạng.<br /> <br /> Vấn đề  tầm nhìn của người nghệ  sĩ không chỉ  quan trọng đối với thời kì nhà văn viết  <br /> truyện ngắn này mà vẫn còn nguyên giá trị  mãi về  sau. Có khi nào tầm nhìn lại không  <br /> quan trọng đối với người nghệ  sĩ. Để  có một tầm nhìn đúng, không chỉ  có một thế  giới <br /> quan đúng, mà còn cần có một nhân sinh quan lành mạnh. Tầm nhìn chỉ thực sự đúng đắn <br /> khi đó là tầm nhìn của một trái tim biết hòa nhịp đập với quần chúng nhân dân, với Tổ <br /> quốc.<br /> <br />  <br />