Phát triển nông nghiệp sinh thái, hướng đi mới đối với sản xuất nông nghiệp

Nguyễn Thị Thu Hà<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 112(12)/2: 103 - 108<br /> <br /> PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP SINH THÁI, HƯỚNG ĐI MỚI<br /> ĐỐI VỚI SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP<br /> Nguyễn Thị Thu Hà<br /> Trường Đại học Sư phạm – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> Ngày nay chúng ta đang đứng trước nhiều vấn đề lớn như: vấn đề ô nhiễm môi trường, đất đai bạc<br /> màu, suy giảm đa dạng sinh học, bùng phát sâu bệnh,… Nền nông nghiệp nước ta cũng đang đứng<br /> trước nhiều thách thức không nhỏ: năng suất thấp, sử dụng nhiều phân bón hóa học, thuốc trừ<br /> sâu…đã gây ra nhiều vấn đề lớn đối với sức khỏe của con người, với xã hội… Do đó, những nhà<br /> sản xuất nông nghiệp đã cố gắng tìm ra một nền nông nghiệp mới có thể đáp ứng được nhu cầu<br /> phát triển kinh tế xã hội một cách bền vững mà không làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái và<br /> sức khỏe, cuộc sống của con người, đó là nền “nông nghiệp sinh thái”.<br /> Từ khóa: Nông nghiệp sinh thái, sản xuất nông nghiệp.<br /> <br /> K H ÁI NI ỆM NỀ N N Ô N G N G HI ỆP<br /> SI N H TH ÁI *<br /> “Nền nông nghiệp sinh thái là nền nông<br /> nghiệp kết hợp hài hòa những cái ưu điểm,<br /> tích cực của hai nền nông nghiệp: nông<br /> nghiệp hóa học và nông nghiệp hữu cơ một<br /> cách hợp lý và có chọn lọc nhằm: thỏa mãn<br /> nhu cầu hiện tại nhưng không gây hại đến các<br /> nhu cầu của các thế hệ tương lai (nông<br /> nghiệp bền vững); thỏa mãn nhu cầu ngày<br /> càng tăng của con người về sản phẩm nông<br /> nghiệp, nghĩa là phải đạt năng suất cao,<br /> phẩm chất nông sản tốt với mức đầu tư vật<br /> chất ít và hiệu quả kinh tế cao.” (Lê Văn<br /> Khoa, 1999, Nông nghiệp & Môi trường).<br /> Hệ sinh thái nông nghiệp là một tổng thể bao<br /> gồm môi trường và những quần thể sinh vật<br /> (cây trồng, vật nuôi, cây rừng), các sinh vật<br /> gây hại (sâu, bệnh, chuột, cỏ dại, sinh vật gây<br /> bệnh cho vật nuôi...), các sinh vật có ích khác.<br /> Các yếu tố (đất, nước, khí hậu, môi trường),<br /> kể cả con người trong hệ sinh thái này được<br /> hình thành và biến đổi đều do hoạt động của<br /> con người. Mỗi hệ sinh thái phải có tính đồng<br /> nhất nhất định về các điều kiện vật lí, khí<br /> tượng, hoá học, thực vật học và động vật học.<br /> Các thành phần trong hệ sinh thái nông<br /> nghiệp có chức năng riêng và góp phần chu<br /> chuyển vật chất, năng lượng, các thành phần<br /> đó có quan hệ chặt chẽ và thống nhất, có phản<br /> ứng hệ thống với mọi loại hình tác động.<br /> *<br /> <br /> Cho đến nay nền nông nghiệp sinh thái còn<br /> chưa được hiểu một cách đầy đủ và đúng<br /> nghĩa. Đa số người ta cho rằng, sản xuất nông<br /> nghiệp theo các mô hình mới, hiện đại, áp<br /> dụng những tiến bộ khoa học kĩ thuật vào sản<br /> xuất… chỉ nhằm mục đích nâng cao hiệu quả<br /> kinh tế mà ít ai biết được rằng đây cũng chính<br /> là một nền nông nghiệp sinh thái. Tuy nhiên<br /> với các cấp độ khác nhau đó là những mô<br /> hình đơn giản như VAC, trước mắt chỉ nhằm<br /> vào lợi ích kinh tế, cải thiện đời sống. Với<br /> mức độ cao hơn đó là nông nghiệp sinh thái.<br /> Sản xuất nông nghiệp theo nền nông nghiệp<br /> sinh thái đem lại nhiều hiệu quả mà hơn hết<br /> đó là lợi ích môi trường. Nền nông nghiệp<br /> sinh thái vừa cải thiện được môi trường sống<br /> vừa khai thác thêm được nguồn năng lượng,<br /> khiến tổn hại do ô nhiễm môi trường, lãng phí<br /> năng lượng và sự phá hoại tài nguyên đất<br /> giảm xuống độ thấp nhất. Từ đó đạt được sự<br /> thống nhất cao độ giữa ba lợi ích kinh tế, sinh<br /> thái và xã hội. Cho nên có thể nói, đây là một<br /> mô hình nông nghiệp bền vững, sẽ chiếm địa<br /> vị chủ yếu trong nền nông nghiệp tương lai.<br /> Sản xuất nông nghiệp theo hướng sinh thái sẽ<br /> giúp giải quyết 3 vấn đề. Thứ nhất là không<br /> làm mất cân bằng sinh thái trên đồng ruộng.<br /> Vì lâu nay, sản xuất nông nghiệp ở nước ta đã<br /> sử dụng quá nhiều phân bón, thuốc bảo vệ<br /> thực vật có nguồn gốc hóa chất. Việc lạm<br /> dụng hóa chất đã khiến cho hệ sinh thái trên<br /> đồng ruộng bị mất cân bằng nghiêm trọng. Từ<br /> <br /> Tel: 0973402465; Email: ntthadhsptn@gmail.com<br /> <br /> 103<br /> <br /> Nguyễn Thị Thu Hà<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> đó, dẫn tới nhiều nguy cơ như dễ bùng phát<br /> dịch hại. Thứ hai là không ảnh hưởng xấu tới<br /> môi trường. Lâu nay, việc tác động nhiều vào<br /> đồng ruộng bằng hóa chất, bằng các biện<br /> pháp kỹ thuật không phù hợp đã gây tổn hại<br /> nhiều tới môi trường tự nhiên. Chẳng hạn<br /> nguồn nước ở nhiều nơi đang bị ô nhiễm vì<br /> phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật.<br /> Chất lượng đất trồng cũng đang bị suy giảm.<br /> Thứ ba là sản xuất nông nghiệp theo nền nông<br /> nghiệp sinh thái sẽ tạo ra những sản phẩm<br /> sạch mà sản xuất theo hướng sử dụng nhiều<br /> phân bón hóa học, thuốc trừ sâu, thuốc bảo<br /> vệ thực vật và các chất kích thích sẽ không<br /> thể nào có được.<br /> NỘI DUNG NỀN NÔNG NGHIỆP SINH THÁI<br /> Khác với những nền nông nghiệp khác, nền<br /> nông nghiệp sinh thái cần phải đảm bảo các<br /> nội dung cơ bản sau:<br /> - Tính đa dạng sinh học: Trong nền nông<br /> nghiệp truyền thống, mô hình canh tác độc<br /> canh đã làm hệ sinh thái mất cân bằng và các<br /> qui luật sinh thái bị thay đổi, nên rất dễ bị ảnh<br /> hưởng bởi các yếu tố của môi trường. Vì vậy,<br /> tính đa dạng sinh học trong nền nông nghiệp<br /> sinh thái ở đây là phải đảm bảo các qui luật<br /> sinh thái tự nhiên và môi trường sinh thái phải<br /> được cân bằng. Thực hiện đa dạng sinh học<br /> cũng là thực hiện đa dạng hóa những nguồn<br /> thu nhập, giảm nguy cơ mất mùa toàn bộ.<br /> Như vậy, cần phải trồng nhiều giống cây<br /> trồng, vật nuôi khác nhau; thực hiện luân<br /> canh, xen canh; lai tạo giống mới… để có<br /> năng suất cao hơn; canh tác theo phương thức<br /> nông – lâm kết hợp; bảo tồn và giữ gìn các<br /> giống cây trồng, vật nuôi khác loài làm tăng<br /> tính đa dạng sinh học.<br /> - Nuôi dưỡng đất cho đất sống: Đất được xem<br /> là một vật thể sống. “Đất sống” là loại đất có<br /> nhiều chất dinh dưỡng, có độ màu mỡ cao và<br /> đặc biệt trong đất có chứa nhiều sinh vật<br /> sống. Hoạt động của những sinh vật này ở<br /> trong đất sẽ là yếu tố có tính chất quyết định<br /> cho sức khỏe, độ dẻo dai và độ phì nhiêu của<br /> đất. Vì vậy, cần phải tạo những điều kiện<br /> thuận lợi để các sinh vật đất phát triển. Muốn<br /> nuôi dưỡng đất chúng ta cần: thường xuyên<br /> 104<br /> <br /> 112(12)/2: 103 - 108<br /> <br /> bón phân hữu cơ; che phủ mặt đất để chống<br /> xói mòn, rửa trôi; tìm các biện pháp để khử<br /> các yếu tố gây hại cho đất.<br /> - Đảm bảo tái sinh vật chất: Trong đất nông<br /> nghiệp, hầu như tất cả sản lượng sinh khối bị<br /> lấy đi khỏi đất sau thu hoạch mà không có gì<br /> trả lại cho đất hoặc có thì rất ít, hoặc do bón<br /> phân hóa học quá nhiều sẽ làm cạn kiệt dần<br /> độ phì nhiêu của đất, đất sẽ bị chai cứng, bạc<br /> màu… dẫn đến chu trình tái sinh của đất bị<br /> rối loạn và nảy sinh nhiều vấn đề khác trong<br /> quá trình sản xuất. Thực hiện tái sinh vật chất<br /> là tạo ra mối quan hệ đúng đắn giữa các thành<br /> phần và tác nhân của hệ sinh thái nông nghiệp<br /> như: rơm rạ sẽ được cày vùi lại trong đất để<br /> làm phân hữu cơ thay vì bị đốt hoặc mang<br /> dùng vào việc khác. Các loại cây trồng khác<br /> (ngô, đậu,…) sau khi thu hoạch sẽ được phơi<br /> khô để che phủ mặt đất chống xói mòn đất và<br /> làm phân hữu cơ khi bị mục.<br /> - Cấu trúc nhiều tầng: Cơ cấu cây trồng trong<br /> nền nông nghiệp sinh thái chủ yếu là trải dài<br /> theo bề ngang nên cũng có những hạn chế<br /> nhất định. Do đó cần thực hiện gieo trồng<br /> theo phương thức nông lâm kết hợp, trồng<br /> xen vụ, trồng gối vụ….. để có thể khai thác<br /> khoảng không hiệu quả hơn.<br /> Thực hiện nền nông nghiệp sinh thái cần<br /> phải tuân thủ theo một số nguyên tắc sau:<br /> - Không phá hoại môi trường: Môi trường là<br /> yếu tố quan trọng hàng đầu của nền nông<br /> nghiệp sinh thái. Ở các nước phát triển vấn đề<br /> môi trường ngày càng được chú trọng. Người<br /> nông dân được nhận hỗ trợ nhiều từ những<br /> chương trình của Chính phủ. Họ không chỉ<br /> được tham gia bảo hiểm nông nghiệp do thất<br /> bát, dủi do của mùa màng mà hàng năm họ<br /> còn được nhận một khoản hỗ trợ nhiều hơn<br /> thế chỉ để duy trì hệ sinh thái đồng ruộng. Họ<br /> sản xuất không chỉ vì mục tiêu kinh tế mà họ<br /> nhắm đến mục đích môi trường. Họ trồng<br /> trọt, chăm bón một cách tự nhiên để duy trì<br /> màu xanh cho đồng ruộng. Đây là một thực tế<br /> mà lợi ích môi trường của nó đem lại lớn hơn<br /> gấp nhiều lần so với lợi ích kinh tế song nó<br /> vẫn được đầu tư phát triển. Thực tế cho thấy,<br /> nền nông nghiệp hiện nay đang diễn ra theo<br /> <br /> Nguyễn Thị Thu Hà<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> một xu thế bất lợi cho chính con người. Họ<br /> chỉ chạy theo lợi ích kinh tế, sẵn sàng hủy<br /> hoại môi trường, sử dụng các chất hóa học để<br /> tăng năng suất… đã ảnh hưởng rất lớn đối với<br /> đời sống con người. Dư lượng các chất hóa<br /> học, thuốc trừ sâu, chất kích thích ảnh hưởng<br /> đến sức khỏe của con người là không thể tính<br /> được. Mặt khác, lượng phân bón hóa học sử<br /> dụng bình quân / ha ở một số địa phương có<br /> mức độ thâm canh cao đã gây áp lực lớn cho<br /> môi trường đất. Sử dụng phân khoáng liên<br /> tục, không kết hợp bón phân hữu cơ có thể<br /> làm cho đất trở nên chua hóa nhanh, chai<br /> cứng, giảm năng suất cây trồng. Cùng với vấn<br /> đề thuốc bảo vệ thực vật, tổng khối lượng<br /> chất thải chăn nuôi bình quân khoảng hơn 73<br /> triệu tấn / năm cũng là nguồn gây ô nhiễm<br /> lớn. Không chỉ trồng trọt, chăn nuôi mà tình<br /> trạng phát triển nuôi trồng thủy sản tự phát,<br /> thiếu quy hoạch, thức ăn thừa không được xử<br /> lý, việc sử dụng kháng sinh tùy tiện cũng dẫn<br /> tới ô nhiễm môi trường xảy ra nghiêm trọng ở<br /> một số nơi.<br /> - Đảm bảo năng suất ổn định: Sản xuất theo<br /> mô hình nông nghiệp sinh thái, ngoài việc<br /> tạo ra những sản phẩm sạch, an toàn có lợi<br /> cho sức khỏe con người còn làm tăng thêm<br /> giá trị của sản phẩm. Mặt khác còn giúp được<br /> người dân biết và có thói quen sử dụng sản<br /> phẩm an toàn, từ đó nâng cao thu nhập trên<br /> một đơn vị diện tích, góp phần cải tạo đất, cải<br /> tạo môi trường trong lành hơn. Ít tác động đến<br /> môi trường tự nhiên thì cũng ít bị ảnh hưởng<br /> bởi thiên tai, dịch bệnh hơn vì thế mà năng<br /> suất cây trồng được đảm bảo hơn, ít gặp rủi<br /> do hơn…<br /> - Đảm bảo khả năng thực thi, ít phụ thuộc vào<br /> bên ngoài: Nếu như nền nông nghiệp hàng<br /> hóa phụ thuộc lớn vào các yếu tố bên ngoài:<br /> Các chất hóa học như phân bón, thuốc trừ<br /> sâu…thì nền nông nghiệp sinh thái lại chỉ dựa<br /> vào khả năng sản xuất và các yếu tố môi<br /> trường tự nhiên là chính. Việc không hoặc rất<br /> ít sử dụng các chất hóa học vào sản xuất làm<br /> giảm thiểu tới mức tối đa chi phí và sự ảnh<br /> hưởng của nó đến môi trường tự nhiên, trước<br /> hết đó là môi trường đất, nước và không khí.<br /> <br /> 112(12)/2: 103 - 108<br /> <br /> Việc sử dụng các phương pháp sinh học vào<br /> sản xuất nông nghiệp không những đem lại<br /> nhiều lợi ích về kinh tế mà còn có ý nghĩa lớn<br /> đối với sức khỏe của con người.<br /> - Ít lệ thuộc vào hàng nhập ngoại: Với cấu<br /> trúc nhiều tầng, cơ cấu cây trồng trong nền<br /> nông nghiệp sinh thái phong phú tạo ra nhiều<br /> loại sản phẩm có chất lượng tốt đảm bảo cung<br /> cấp đủ cho nhu cầu tại chỗ của người dân<br /> chính vì vậy mà ít phải lệ thuộc vào những<br /> mặt hàng nhập ngoại. Mặt khác, lòng tin của<br /> người dân dần được hình thành sẽ tạo dựng<br /> thói quen sử dụng những loại sản phẩm này<br /> mà quên đi tư tưởng “sính ngoại” trước đây<br /> của người dân.<br /> Trong nền nông nghiệp sinh thái, các ruộng<br /> cây trồng trao đổi năng lượng với khí quyển<br /> bằng cách nhận năng lượng bức xạ mặt trời,<br /> thông qua quá trình quang hợp của lá xanh<br /> tổng hợp thành các chất hữu cơ, đồng thời có<br /> sự trao đổi CO2 với khí quyển và đất, đạm và<br /> các chất khoáng với đất. Tất cả các sản phẩm<br /> đó là năng suất sơ cấp của hệ sinh thái.<br /> Trong các sản phẩm của cây trồng như lúa,<br /> màu, thức ăn gia súc có tích lũy năng lượng,<br /> protein và các chất khoáng. Năng lượng và<br /> vật chất trong lương thực – thực phẩm được<br /> cung cấp cho khối dân cư. Ngược lại, con<br /> người trong quá trình lao động cũng cung cấp<br /> năng lượng cho ruộng cây trồng. Ngoài ra các<br /> chất bài tiết của con người (phân, nước tiểu)<br /> được trả lại cho đồng ruộng dưới dạng chất<br /> hữu cơ. Một phần lương thực làm thức ăn cho<br /> gia súc cung cấp cho các trang trại chăn nuôi<br /> và vật nuôi gia đình. Vật nuôi chế biến, tổng<br /> hợp năng lượng và vật chất của cây trồng<br /> thành các sản phẩm chăn nuôi đó chính là<br /> năng suất thứ cấp của hệ sinh thái. Các chất<br /> bài tiết của vật nuôi trả lại cho đồng ruộng<br /> qua phân bón… Chính quá trình này tạo nên<br /> những chu trình tương đối khép kín trong<br /> phạm vi nhỏ của hệ sinh thái.<br /> MỘT SỐ MÔ HÌNH HIỆU QUẢ CỦA NỀN<br /> NÔNG NGHIỆP SINH THÁI<br /> Hiện nay, ở Việt Nam đã xuất hiện nhiều mô<br /> hình nông nghiệp sinh thái như: mô hình<br /> 105<br /> <br /> Nguyễn Thị Thu Hà<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Vườn - Ao - Chuồng, Vườn - Ao - Chuồng Rừng; mô hình Nông - Lâm - Đồng cỏ, Nông<br /> - Lâm kết hợp; Rừng - Ruộng bậc thang... Sau<br /> đây là một số mô hình tiêu biểu.<br /> Mô hình Vườn – Ao – Chuồng (VAC)<br /> VAC là một hệ thống sản xuất kết hợp giữa ba<br /> bộ phận trồng trọt, chăn nuôi và thủy sản.<br /> Trong đó sản phẩm hay phế phẩm của bộ phận<br /> này có thể dùng để tạo nên sản phẩm của bộ<br /> phận khác có giá trị cao hơn và trong hệ thống<br /> này hầu như không có phế liệu nào cả.<br /> Thực chất nó là một hệ thống sản xuất kết hợp<br /> gồm vườn, ao, chuồng của một hộ gia đình.<br /> Trong đó thứ phẩm của đơn vị này được dùng<br /> để tạo ra sản phẩm của đơn vị khác. Đây là mô<br /> hình đã được bà con áp dụng từ lâu và cũng<br /> đem lại nhiều hiệu quả kinh tế. Mô hình này<br /> được đông đảo người dân áp dụng bởi nó phù<br /> hợp với khá nhiều địa phương của nước ta.<br /> Ưu điểm của mô hình này là sự kết hợp sử<br /> dụng một cách triệt để các dòng dinh dưỡng<br /> vật chất đầu vào và đầu ra của từng phân hệ<br /> theo một chu trình khép kín, tận dụng tối đa<br /> những phế phụ phẩm trong quá trình sản xuất<br /> để tạo nên đầu ra lớn hơn trên toàn hệ thống<br /> nhưng không gây ảnh hưởng xấu đến môi<br /> trường sinh thái.<br /> - Vườn: Cây trồng vừa có thể cung cấp rau<br /> quả cho nông hộ vừa cung cấp thức ăn cho<br /> chăn nuôi (chuồng) và ao cá.<br /> - Ao cá: Cung cấp các giá trị dinh dưỡng cao,<br /> cải thiện đời sống cho nông hộ đồng thời ao<br /> cung cấp nước tưới cho vườn cây và thức ăn<br /> cho chăn nuôi.<br /> - Chuồng: vừa cung cấp phân bón cho trồng<br /> trọt (vườn) lại vừa làm thức ăn cho cá (ao).<br /> Nhiều địa phương đã áp dụng thành công mô<br /> hình này là huyện Châu Thành và Tân Châu<br /> của tỉnh An Giang điển hình là hệ canh tác<br /> VAC của nông dân Nguyễn Đa ở huyện Tân<br /> Châu đã đem lại lợi nhuận khá cao mỗi năm<br /> khi áp dụng mô hình trên (Nguyễn Trần Nhẫn<br /> Tánh, 2003).<br /> Có thể nói đây là một trong những mô hình<br /> sản xuất nông nghiệp nhằm tối ưu hóa các<br /> 106<br /> <br /> 112(12)/2: 103 - 108<br /> <br /> nguồn lực để tạo ra sản phẩm và mang tính<br /> bền vững.<br /> Mô hình ruộng lúa bờ hoa<br /> Mô hình “ruộng lúa bờ hoa” là cách nói của<br /> nông dân Nam bộ khi đề cập đến chương<br /> trình “Công nghệ sinh thái” được Ủy ban<br /> nhân dân tỉnh An Giang và Viện Nghiên cứu<br /> lúa quốc tế (IRRI) tổ chức chuyển giao kỹ<br /> thuật với “Công nghệ sinh thái” là chương<br /> trình trồng hoa quanh ruộng lúa để phòng trừ<br /> sâu bệnh và chương trình này đã được thử<br /> nghiệm tại An Giang, Tiền Giang trong năm<br /> 2010 và vụ đông xuân năm 2011 vừa qua.<br /> Theo đó, việc chọn các giống hoa dại phù hợp<br /> trồng quanh ruộng lúa để dẫn dụ thiên địch có<br /> khả năng tiêu diệt rầy nâu và các côn trùng<br /> gây hại khác là rất quan trọng. Một số loài<br /> hoa thường được trồng hiện nay là: Xuyến<br /> chi, Cúc mặt trời, Cúc cánh giấy, Sao nhái,<br /> Mè, đay, các cây họ đậu,…<br /> Theo các nhà khoa học, hoa gồm có 2 phần:<br /> mật và phấn hoa. Các loài côn trùng thích ăn<br /> mật hoa và phấn hoa vì có nhiều chất đường,<br /> protein... Đặc biệt, cây trồng ra hoa màu trắng<br /> và màu vàng có nhiều phấn sẽ càng thu hút<br /> nhiều thiên địch. Chúng sẽ đến hút mật, đẻ<br /> trứng và tấn công các loài sâu hại nên nông<br /> dân không phải sử dụng thuốc trừ sâu.<br /> Vụ hè thu năm 2011 vừa qua, An Giang đã<br /> chọn 4 huyện để hỗ trợ thực hiện mô hình<br /> ứng dụng công nghệ sinh thái “ruộng lúa bờ<br /> hoa” gồm các xã: An Hòa (Châu Thành),<br /> Khánh Hòa (Châu Phú), Định Thành (Thoại<br /> Sơn) và Tân Tuyến (Tri Tôn). Kết quả là việc<br /> trồng xen các loại hoa để xua đuổi côn trùng<br /> đã hạn chế rất nhiều sâu bệnh trên ruộng lúa,<br /> đồng thời đạt hiệu quả kinh tế cao do giảm<br /> chi phí thuốc bảo vệ thực vật, góp phần bảo<br /> vệ môi trường, bảo vệ sức khoẻ con người<br /> (Theo Viện Khoa học Nông nghiệp Việt<br /> Nam, 2011).<br /> Hệ thống canh tác nông - lâm bền vững trên<br /> đất dốc<br /> Đây là hệ thống canh tác kết hợp lĩnh vực<br /> nông nghiệp và lâm nghiệp một cách khoa<br /> học, có sự hỗ trợ với nhau, nhằm khai thác tốt<br /> <br /> Nguyễn Thị Thu Hà<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> các tiềm năng phát triển của vùng đất dốc trên<br /> núi: Nông - Lâm - Đồng cỏ, Nông - Lâm kết<br /> hợp; Rừng - Ruộng bậc thang,…<br /> Mô hình nông - lâm kết hợp là một hệ thống<br /> quản lý đất đai trong đó các sản phẩm của<br /> rừng và trồng trọt được sản xuất cùng lúc hay<br /> kế tiếp nhau trên các diện tích đất thích hợp<br /> để tạo ra các lợi ích kinh tế, xã hội và sinh<br /> thái cho cộng đồng dân cư tại địa phương<br /> (PCARRD, 1979).<br /> Ưu điểm của mô hình nông lâm kết hợp là<br /> tăng được sản phẩm cần dùng hàng ngày, đồ<br /> dùng, củi đun, thức ăn,... Tạo thêm việc làm,<br /> tận dụng được mọi nguồn lao động ở nông<br /> thôn. Tăng cường tiếp cận với kỹ thuật, thị<br /> trường, nâng cao trình độ hiểu biết của người<br /> dân. Tận dụng nguồn năng lượng mặt trời và<br /> đất đai, nâng cao được sinh khối trên đơn vị<br /> diện tích. Giữ gìn được cân bằng sinh thái<br /> đảm bảo cho sự phát triển ổn định lâu bền.<br /> Mô hình nông lâm kết hợp được áp dụng khá<br /> hiệu quả tại những vùng đất dốc: Tại miền<br /> Bắc đó là vùng Trung du miền núi Bắc Bộ với<br /> địa hình dốc là chủ yếu thì đây là mô hình sản<br /> xuất thích hợp nhất. Ngoài ra tại các địa<br /> phương khác, tùy vào điều kiện cụ thể của địa<br /> phương mà vận dụng cho phù hợp, bởi nước<br /> ta có tới 3/4 diện tích là đồi núi.<br /> Nhìn chung đây là mô hình đã được đông<br /> đảo bà con áp dụng dựa trên sự vận dụng, kết<br /> hợp với những kiến thức bản địa. Với mỗi địa<br /> phương lại có sự áp dụng một cách linh hoạt<br /> cho phù hợp với điều kiện cụ thể của địa<br /> phương mình để đạt hiệu quả cao nhất. Đó là<br /> sự kết hợp linh hoạt giữa các mô hình nông<br /> nghiệp sinh thái. Tại An Giang, tiêu biểu là ở<br /> huyện Tri Tôn, huyện Thoại Sơn (Các huyện<br /> này đã triển khai mô hình Rừng - Vườn - Ao Chuồng). Đặc biệt trong giai đoạn tới, huyện<br /> Tri Tôn sẽ phát triển thêm một số mô hình<br /> đang trong giai đoạn thử nghiệm: Trồng cây<br /> thảo dược dưới tán cây rừng; nuôi heo rừng<br /> kết hợp với trồng rừng… (Theo Sở Khoa học<br /> & Công nghệ An Giang, 2011).<br /> Trên lãnh thổ trên đất liền của Việt Nam có<br /> thể chia thành tám vùng theo hệ sinh thái<br /> nông nghiệp. Vùng Tây Bắc, Vùng Đông Bắc,<br /> <br /> 112(12)/2: 103 - 108<br /> <br /> Vùng đồng bằng sông Hồng, Vùng Bắc Trung<br /> bộ, Vùng Nam Trung bộ, Vùng Tây Nguyên,<br /> Vùng Đông Nam bộ, Vùng Tây Nam bộ mỗi<br /> vùng sẽ phù hợp với một hoặc một số mô<br /> hình nào đó tùy thuộc vào điều kiện cụ thể<br /> của từng địa phương.<br /> Nền nông nghiệp sinh thái kết hợp một cách<br /> hài hòa và phù hợp giữa 2 nền nông nghiệp:<br /> nông nghiệp hóa học và nền nông nghiệp<br /> sinh học. Bằng các tiến bộ khoa học, sinh<br /> thái học phải làm cho năng suất sinh học của<br /> các hệ sinh thái không ngừng được nâng cao<br /> mà hệ sinh thái này vẫn bền vững để tiếp tục<br /> sản xuất.<br /> Nền nông nghiệp sinh thái không loại trừ việc<br /> sử dụng phân bón, thuốc trừ sâu, chọn giống<br /> nhân tạo,… Mà là sử dụng hợp lý, tiếp tục<br /> phát huy nông nghiệp truyền thống, tránh<br /> những giải pháp công nghệ đem đến sự hủy<br /> hoại môi trường.<br /> KẾT LUẬN<br /> Nông nghiệp sinh thái là một hướng đi hoàn<br /> toàn mới cho những người nông dân, những<br /> nhà sản xuất nông nghiệp hiện đại. Nó không<br /> chỉ đem lại lợi ích kinh tế mà còn mang lại<br /> những giá trị to lớn về môi trường – một<br /> trong những giải pháp góp phần cải thiện môi<br /> trường sống của chúng ta hiện nay.<br /> Sản xuất nông nghiệp vốn đã mang trong nó<br /> bản chất sinh thái, sản xuất nông nghiệp<br /> muốn phát triển có hiệu quả và ổn định đương<br /> nhiên phải phù hợp với điều kiện đất đai, khí<br /> hậu, thời tiết, thuỷ văn, môi trường và quần<br /> thể sinh vật tạo nên hệ sinh thái nông nghiệp.<br /> Chính sự phù hợp đó làm cho cây trồng vật<br /> nuôi phát huy mọi ưu thế và tác động lẫn<br /> nhau để tồn tại và phát triển, đó là một nền<br /> nông nghiệp sinh thái hay cũng chính là<br /> nông nghiệp bền vững, một nền nông nghiệp<br /> sinh thái, hay bền vững đều mang lại hiệu<br /> quả kinh tế và hiệu quả xã hội. Nhưng ngược<br /> lại, một nền sản xuất nông nghiệp mang lại<br /> hiệu quả kinh tế cao, chưa chắc đã là một<br /> nền nông nghiệp sinh thái và bền vững nếu<br /> như nó không có tác động đến bảo vệ môi<br /> trường sinh thái.<br /> 107<br /> <br />