intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Sáng kiến kinh nghiệm: Nâng cao hiệu quả dạy học phần Di truyền - Biến dị Sinh học 9

Chia sẻ: Dinh Tuan | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:75

Thêm vào BST
Báo xấu
278
lượt xem 49
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến kinh nghiệm: Nâng cao hiệu quả dạy học phần Di truyền - Biến dị Sinh học 9 nêu lên thực trạng việc dạy và học phần Di truyền - Biến dị Sinh học 9 cũng như đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học phần Di truyền - Biến dị Sinh học 9.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm: Nâng cao hiệu quả dạy học phần Di truyền - Biến dị Sinh học 9

  1. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 Th«ng tin chung vÒ s¸ng kiÕn. 1. Tªn s¸ng kiÕn: N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn “Di truyÒn – BiÕn dÞ” Sinh häc 9 2. LÜnh vùc ¸p dông s¸ng kiÕn: D¹y häc m«n sinh häc 9 3. Thêi gian ¸p dông s¸ng kiÕn. Tõ ngµy 05 th¸ng 09 n¨m 2008 ®Õn ngµy 30 th¸ng 05 n¨m 2009 4. T¸c gi¶: Hä vµ tªn: N¨m sinh: Tr×nh ®é chuyªn m«n: Chøc vô c«ng t¸c: N¬i lµm viÖc: §Þa chØ liªn hÖ: 5. §¬n vÞ ¸p dông s¸ng kiÕn: Tªn ®¬n vÞ: §Þa chØ: §iÖn tho¹i: Trang 1
  2. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 I.§iÒu kiÖn, hoµn c¶nh t¹o ra s¸ng kiÕn. 1. C¬ së lÝ luËn Trong sù nghiÖp ®æi míi hiÖn nay cña ®Êt níc, viÖc n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc lµ mét trong nh÷ng kh©u then chèt, nhiÖm vô träng t©m cÊp thiÕt cña mçi nhµ trêng nãi chung vµ cña mçi mét gi¸o viªn nãi riªng, xuyªn suèt qu¸ tr×nh d¹y häc vµ lµ c«ng viÖc ph¶i lµm thêng xuyªn. ThËt vËy, trong nh÷ng n¨m qua chóng ta ®· thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®æi míi néi dung ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa, sö dông ®å dïng d¹y häc nh»m gi¶m tÝnh lÝ thuyÕt, t¨ng tÝnh thùc tiÔn, thùc hµnh ®¶m b¶o võa søc, mang tÝnh kh¶ thi. V× vËy, ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i thay ®æi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp víi néi dung bµi häc. Ngêi gi¸o viªn chÝnh lµ ngêi cã vai trß chØ ®¹o, cßn häc sinh lµ ngêi chñ ®éng, s¸ng t¹o tÝch cùc trong qu¸ tr×nh kh¸m ph¸ kiÕn thøc míi. Víi vai trß tæ chøc, chØ ®¹o híng dÉn, ngêi gi¸o viªn ph¶i lµm sao cho häc sinh ph¸t huy tÝnh tÝch cùc phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng m«n häc, líp häc, båi d ìng cho häc sinh ph¬ng ph¸p tù häc, tù rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh. Bëi vËy, tæ chøc c¸c ho¹t ®éng kh¸m ph¸ kiÕn thøc cho häc sinh lµ viÖc lµm dÉu trong ®iÒu kiÖn d¹y vµ häc hiÖn nay cã nhiÒu thuËn lîi nhng còng kh«ng Ýt khã kh¨n. Ngêi gi¸o viªn ph¶i cã nhËn thøc ®óng ®¾n vµ thùc hiÖn cËp nhËt trong tõng bé m«n, tõng bµi häc, tõng líp häc phï hîp víi thùc tr¹ng trong gi¸o dôc ë ®Þa ph¬ng b©y giê. MÆt kh¸c viÖc häc tËp bé m«n Sinh häc ë trêng THCS cßn nhiÒu h¹n chÕ, cha cuèn hót häc sinh ®i vµo häc tËp. "Tæ chøc c¸c ho¹t ®éng kh¸m ph¸ kiÕn thøc" nh»m t¹o ra c¸ch d¹y míi gióp häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc mét c¸ch cã chÊt lîng, häc sinh míi cã thÓ vËn dông kiÕn thøc ®· häc vµo thùc tÕ cuéc Trang 2
  3. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 sèng. ViÖc hiÓu râ nh÷ng kh¸i niÖm, hiÖn tîng, ®Þnh luËt vµ gi¶i bµi tËp phÇn Di truyÒn – BiÕn dÞ lµ rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt trong thêi ®¹i cña Di truyÒn häc. 2. C¬ së thùc tiÔn Sinh häc lµ mét bé m«n khoa häc thùc nghiÖm, v× vËy häc ph¶i ®i ®«i víi hµnh. Khi d¹y häc sinh vÒ kiÕn thøc Sinh häc chóng ta kh«ng nªn chØ truyÒn ®¹t díi d¹ng “thùc ®¬n cã s½n”, häc sinh chØ häc thuéc bµi mµ ph¶i truyÒn ®¹t mét c¸ch khoa häc, gióp häc sinh n¾m ch¾c kiÕn thøc cã tÝnh quy luËt, hiÓu ®îc b¶n chÊt cña nã. Tõ ®ã häc sinh n¾m ®îc c¸c nhµ khoa häc t×m ra kiÕn thøc vµ c¸c quy luËt sinh häc nh thÕ nµo? ... VÒ phÝa häc sinh - MÆc dï häc sinh hÇu hÕt ®Òu ch¨m ngoan nhng cha cã ý thøc häc ®Òu c¸c m«n, c¸c em thêng chØ chó träng vµo hai m«n chÝnh V¨n – To¸n, häc lÖch vÒ c¸c m«n Sö, §Þa, Sinh, LÝ… - Bªn c¹nh ®ã vÉn cßn mét sè bé phËn häc sinh cßn xem nhÑ m«n häc do ®ã trong líp cßn thiÕu chó ý, thiÕu tËp trung suy nghÜ th¶o luËn, Ýt tham gia x©y dùng bµi dÉn ®Õn kh«ng khÝ líp häc cßn buån tÎ. - LÜnh héi kiÕn thøc d¹ng häc vÑt qua loa, ®¹i kh¸i. VÒ phÝa gi¸o viªn - Gi¸o viªn cßn thiÕu tµi liÖu tham kh¶o, ®å dïng d¹y häc cßn Ýt. - Cha tÝch cùc thu thËp, cËp nhËt thªm th«ng tin, kiÕn thøc sinh häc - Sö dung c«ng nghÖ th«ng tin vµo gi¶ng d¹y cßn h¹n chÕ - Xem nhÑ ph¬ng ph¸p d¹y häc "lÊy häc sinh lµm trung t©m" MÆc dï ®· qua nhiÒu n¨m häc chóng ta thùc hiÖn ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. D¹y häc "lÊy häc sinh lµm trung t©m" kh«ng míi ®èi víi gi¸o viªn nhng cha ®îc vËn dông phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶. II. Gi¶i ph¸p thùc hiÖn Trang 3
  4. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y trªn líp, dù giê c¸c ®ång nghiÖp trong tr êng hay trêng b¹n, ë bé m«n sinh häc hay c¸c bé m«n kh¸c. T«i nhËn thÊy mét sè gi¸o viªn vÉn cßn lóng tóng trong ph¬ng ph¸p d¹y phÇn Di truyÒn – BiÕn dÞ Sinh häc 9, gi¸o viªn "nãi" vÉn lµ ph¬ng ph¸p d¹y phæ biÕn, chiÕm Ýt nhÊt lµ h¬n 60% thêi gian cña giê häc. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc dïng ®Ó gi¶i thÝch vµ cung cÊp kiÕn thøc v× vËy nã kh«ng söa lçi vµ kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu kh¸c cña ngêi häc. H¬n n÷a ë løa tuæi cuèi cÊp II tuy t duy trõu tîng cña häc sinh ®· ph¸t triÓn thªm mét nÊc míi nhng do kiÕn thøc phÇn Di truyÒn – BiÕn dÞ lµ kiÕn thøc khã nªn häc sinh Ýt nhiÒu gÆp khã kh¨n trong viÖc lÜnh héi kiÕn thøc. Häc sinh tiÕp thu tri thøc mét c¸ch thô ®éng, kh«ng ®îc häc tËp trong ho¹t ®éng vµ b»ng ho¹t ®éng cña m×nh th× thêng kh«ng hiÓu râ b¶n chÊt cña vÊn ®Ò vµ dÔ quªn. Häc sinh chØ nghe thÇy c« th«ng b¸o kiÕn thøc díi d¹ng cã s½n th× dÔ cã c¶m gi¸c nhµm ch¸n vµ nh vËy kh«ng kÝch thÝch ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña häc sinh, dÉn ®Õn häc sinh lêi t duy. - §èi víi gi¸o viªn: Trong mét bµi d¹y, nÕu kh«ng biÕt tæ chøc c¸c ho¹t ®éng th× gi¸o viªn ph¶i nãi nhiÒu v× thÕ kh«ng kiÓm so¸t ®îc viÖc häc cña häc sinh dÉn ®Õn hiÖu qu¶ giê d¹y kh«ng cao Tõ t×nh h×nh thùc tiÔn nªu trªn, c¨n cø vµo c¬ së lÝ luËn d¹y häc, t«i x¸c ®Þnh r»ng: muèn n©ng cao chÊt lîng häc tËp bé m«n cho häc sinh th× gi¸o viªn ph¶i biÕt "tæ chøc c¸c ho¹t ®éng kh¸m ph¸ kiÕn thøc cho häc sinh" th«ng qua c¸c kªnh h×nh, kªnh ch÷, th«ng tin trong s¸ch gi¸o khoa hay x©y dùng c¸c bµi tËp vËn dông ®Ó t¹o høng thó häc tËp cho häc sinh trong suèt c¶ c¸c kh©u, c¸c phÇn trong tõng tiÕt d¹y häc trªn líp, gióp häc sinh tù chiÕm lÜnh kiÕn thøc. III. Gi¶i ph¸p thùc hiÖn víi kinh nghiÖm nhiÒu n¨m d¹y Sinh häc 9 ®· tÝch luü ®îc Ýt nhiÒu kinh nghiÖm t«i ®· m¹nh d¹n ¸p dông mét sè ph¬ng ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Di truyÒn – BiÕn dÞ vµ thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan, t«i xin ®îc tr×nh Trang 4
  5. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 bµy mét sè ho¹t ®éng ®· tæ chøc ®Ó d¹y c¸c bµi trong phÇn di truyÒn - biÕn dÞ m«n sinh häc 9 1. Gi¶i ph¸p I: Gi¸o viªn nghiªn cøu s¸ch gi¸o khoa, ph©n phèi ch¬ng tr×nh vµ tµi liÖu tham kh¶o. - Tríc tiªn gi¸o viªn ph¶i nghiªn cøu ph©n phèi ch¬ng tr×nh xem néi dung ch¬ng tr×nh gåm mÊy ch¬ng, mçi ch¬ng gåm mÊy bµi, tØ lÖ sè tiÕt lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh. PhÇn Di truyÒn – BiÕn dÞ sinh häc 9 gåm 6 ch¬ng Ch¬ng I: C¸c thÝ nghiÖm cña Men®en. Ch¬ng II: NhiÔm s¾c thÓ. Ch¬ngII: ADN vµ gen. Ch¬ng IV: BiÕn dÞ. Ch¬ng V: Di truyÒn häc ngêi. Ch¬ng VI: øng dông di truyÒn häc vµo chän gièng. PhÇn nµy cã 40 tiÕt nhiÒu h¬n SGK tríc ®©y 20 tiÕt.V× vËy,bªn c¹nh sù kÕ thõa, néi dung cña SGK míi cßn ph¸t triÓn vµ kh¸c biÖt víi SGK hiÖn hµnh. §iÒu ®ã ®îc cô thÓ hãa ë nh÷ng ®iÓm sau: - KÕ thõa vµ ®i s©u h¬n c¸c vÊn ®Ò: Lai mét cÆp vµ hai cÆp tÝnh tr¹ng. Di truyÒn giíi tÝnh.CÊu tróc vµ chøc n¨ng cña NST. ADN. §ét biÕn vµ thêng biÕn.Tù thô phÊn vµ giao phèi gÇn. ¦u thÕ lai. Lai kinh tÕ. §ét biÕn nh©n t¹o. C¸c ph¬ng ph¸p chän läc. C«ng nghÖ sinh häc, - Ph¸t triÓn vµ míi ë c¸c vÊn ®Ò: Nguyªn ph©n vµ gi¶m ph©n. Ph¸t sinh giao tö vµ thô tinh. Di truyÒn liªn kÕt. Mèi quan hÖ gi÷a gen vµ ARN. Pr«tªin. Mèi quan hÖ gi÷a gen vµ tÝnh tr¹ng. Con ngêi lµ ®èi tîng cña di truyÒn häc. Di truyÒn häc víi con ngêi. 2. Gi¶i ph¸p 2: ChuÈn bÞ ®å dïng häc tËp. Tµi liÖu quan träng nhÊt lµ s¸ch gi¸o khao sinh häc 9, tranh ¶nh trong phßng bé m«n, ngoµi ra gi¸o viªn vµ häc sinh cã thÓ su tÇm thªm c¸c kiÕn thøc, tranh ¶nh, phim t liÖu liªn quan ë c¸c nguån kh¸c nh b¸o chÝ… nhÊt lµ trong thîi ®¹i Trang 5
  6. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn nay vai trß cña internet gióp gi¸o viªn vµ häc sinh cã thÓ tra cøu c¸c kiÕn thøc mét c¸ch dÔ dµng. 3. X¸c ®Þnh kiÕn thøc, kÜ n¨ng träng t©m cña c¸c bµi häc. §©y lµ thao t¸c quan träng cã vai trß quyÕt ®Þnh trong hiÖu qu¶ d¹y häc cña gi¸o viªn. VÝ dô ®èi víi ch¬ng I: C¸c thÝ nghiÖm cña Men®en.KiÕn thøc träng t©m lµ: Ch¬ng I. C¸c thÝ nghiÖm cña Men®en A. Môc tiªu - KiÕn thøc: + Nªu ®îc nhiÖm vô, néi dung vai trß cña di truyÒn häc. + Giíi thiÖu ®îc Men ®en lµ ngưêi ®Æt nÒn mãng cho di truyÒn häc vµ hiÓu ®îc phư¬ng ph¸p nghiªn cøu di truyÒn ®éc ®¸o vµ ý niÖm vÒ gen (nh©n tè di truyÒn) cña «ng. + Ph©n tÝch kÕt qu¶ thùc nghiÖm lai mét cÆp tÝnh tr¹ng (TT) vµ gi¶i thÝch theo quan niÖm cña Men ®en,viÕt ®îc s¬ ®å lai tõ P → F2. + Ph¸t biÓu ®îc néi dung quy luËt ph©n li + HiÓu vµ gi¶i thÝch ®îc t¬ng quan tréi lÆn hoµn toµn vµ kh«ng hoµn toµn, thÊy ®îc sù kh¸c biÖt gi÷a hai trêng hîp nµy. + VËn dông quy luËt ph©n li ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng di truyÒn trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. + X¸c ®Þnh ®îc môc ®Ých vµ thùc chÊt c¸c ph¬ng ph¸p ph©n tÝch di truyÒn: ph©n tÝch c¸c thÕ hÖ lai vµ lai ph©n tÝch. + BiÕt ph©n tÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm lai hai cÆp tÝnh tr¹ng vµ gi¶i thÝch theo Men ®en, viÕt ®îc s¬ ®å lai tõ P ®Õn F2. + Ph¸t biÓu ®îc néi dung vµ nªu ®îc b¶n chÊt cña quy luËt ph©n li ®éc lËp. + HiÓu vµ gi¶i thÝch ®îc ý nghÜa cña quy luËt ph©n li ®éc lËp. - KÜ n¨ng: + Ph¸t triÓn kÜ n¨ng quan s¸t vµ ph©n tÝch kªnh h×nh + RÌn luyÖn thao t¸c thùc hµnh vÒ thèng kª x¸c suÊt, tõ ®ã biÕt vËn dông kÕt qu¶ ®Ó gi¶i thÝch c¸c tØ lÖ Men ®en. + RÌn luyÖn n¨ng lùc t duy nhanh nh¹y ®Ó tr¶ lêi bµi tËp tr¾c nghiÖm vµ ph- ¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp. Trang 6
  7. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 B. Néi dung 1. Ph¬ng ph¸p nghiªn di truyÒn cña Men®en 1.1. §èi tîng nghiªn cøu Men®en ®· thÝ nghiÖm trªn nhiÒu lo¹i ®èi tîng nhng c«ng phu vµ hoµn chØnh nhÊt lµ trªn ®Ëu Hµ lan (Pisum sativum). §©y lµ mét lo¹i c©y cã hoa lìng tÝnh, cã nh÷ng tÝnh tr¹ng biÓu hiÖn râ rÖt, lµ c©y hµng n¨m, dÔ trång, cã nhiÒu thø ph©n biÖt râ rµng, tù thô phÊn cao nªn dÔ t¹o dßng thuÇn. H×nh I.1. C¸c cÆp tÝnh tr¹ng trong thÝ nghiÖm cña Men®en Men®en tiÕn hµnh thÝ nghiÖm trªn ®Ëu Hµ Lan tõ n¨m 1856 ®Õn n¨m 1863 trªn m¶nh vên nhá (réng 7m, dµi 35m) trong tu viÖn. ¤ng ®· trång kho¶ng 37.000 c©y, tiÕn hµnh chñ yÕu lai 7 cÆp tÝnh tr¹ng ( h×nh I.1) trªn 22 gièng ®Ëu, trong 8 n¨m liÒn, ph©n tÝch trªn mét v¹n c©y lai vµ chõng 300.000 h¹t. 1.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Men®en ®· häc vµ d¹y to¸n, vËt lÝ cïng nhiÒu m«n häc kh¸c. Cã lÏ t duy to¸n häc, vËt lÝ häc cïng c¸c ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm chÝnh x¸c cña c¸c khoa häc nµy ®· gióp Men®en nhiÒu trong c¸ch tiÕn hµnh nghiªn cøu. ¤ng Trang 7
  8. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 ®· vËn dông t duy ph©n tÝch cña vËt lÝ vµ øng dông to¸n häc vµo nghiªn cøu cña m×nh. Nhê ®ã «ng ®· cã ph¬ng ph¸p nghiªn cøu di truyÒn ®éc ®¸o. Ph¬ng ph¸p ®éc ®¸o cña Men®en ®îc gäi lµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c thÕ hÖ lai, cã c¸c bíc c¬ b¶n sau: — Tríc khi tiÕn hµnh lai, Men®en ®· chän läc vµ kiÓm tra nh÷ng thø ®Ëu ®· thu thËp ®îc ®Ó cã nh÷ng dßng thuÇn. — Lai c¸c cÆp bè mÑ thuÇn chñng kh¸c nhau vÒ mét hoÆc vµi cÆp tÝnh tr¹ng, råi theo dâi sù di truyÒn riªng rÏ cña tõng cÆp tÝnh tr¹ng ®ã trªn con ch¸u cña tõng cÆp bè mÑ (tríc Men®en, nhiÒu nhµ khoa häc ®· lai gièng ®Ó nghiªn cøu sù di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng, nhng cïng mét lóc nghiªn cøu sù di truyÒn cña tÊt c¶ c¸c tÝnh tr¹ng cña c¬ thÓ bè mÑ nªn kh«ng rót ra ®îc c¸c quy luËt di truyÒn). — Dïng to¸n thèng kª ®Ó ph©n tÝch c¸c sè liÖu thu ®îc, tõ ®ã rót ra quy luËt di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng ®ã cña bè mÑ cho c¸c thÕ hÖ sau. ViÖc t×m ra phÐp lai ph©n tÝch ®Ó kiÓm tra tÝnh thuÇn chñng cña gièng lai còng lµ ®iÓm ®Æc biÖt trong ph¬ng ph¸p cña Men®en. Ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm ®éc ®¸o vµ ®óng ®¾n cña Men®en ®Õn nay vÉn lµ mÉu mùc cho c¸c nghiªn cøu di truyÒn. C¸c thÝ nghiÖm cã ®¸nh gi¸ sè lîng cña «ng kh¸c h¼n víi c¸c ph¬ng ph¸p m« t¶ cña c¸c nhµ sinh häc vÉn thêng sö dông ë thÕ kØ 19. 1.3. Mét sè thuËt ng÷ vµ kÝ hiÖu c¬ b¶n cña DTH — TÝnh tr¹ng lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cô thÓ vÒ h×nh th¸i , cÊu t¹o, sinh lÝ cña mét c¬ thÓ. VÝ dô c©y ®Ëu cã th©n cao, qu¶ lôc, h¹t vµng, chÞu h¹n tèt. — CÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n lµ hai tr¹ng th¸i kh¸c nhau thuéc cïng lo¹i tÝnh tr¹ng cã biÓu hiÖn tr¸i ngîc nhau. VÝ dô h¹t tr¬n vµ h¹t nh¨n, th©n cao vµ th©n thÊp. — Gen lµ nh©n tè di truyÒn x¸c ®Þnh hay kiÓm tra mét hay mét sè c¸c tÝnh tr¹ng cña sinh vËt. VÝ dô gen quy ®Þnh mµu s¾c hoa hay mµu s¾c h¹t ®Ëu. — Dßng hay gièng thuÇn chñng lµ gièng cã ®Æc tÝnh di truyÒn ®ång nhÊt, c¸c thÕ hÖ sau ®îc sinh ra gièng c¸c thÕ hÖ tríc vÒ ®Æc tÝnh hay tÝnh tr¹ng. Trªn thùc tÕ, nãi gièng thuÇn chñng lµ nãi tíi sù thuÇn chñng vÒ mét hoÆc mét vµi tÝnh tr¹ng nµo ®ã ®ang ®îc nghiªn cøu. Trang 8
  9. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 Mét sè kÝ hiÖu: P (parentes): cÆp bè mÑ xuÊt ph¸t. PhÐp lai ®îc kÝ hiÖu b»ng dÊu "x". G (gamete): giao tö. Quy íc giao tö ®ùc (hoÆc c¬ thÓ ®ùc) ®îc kÝ hiÖu lµ O ,cßn giao tö c¸i (hay c¬ thÓ c¸i) kÝ hiÖu lµ O F (filia): thÕ hÖ con. Quy íc F1 lµ thÕ hÖ thø nhÊt, con cña cÆp P. F 2 lµ thÕ hÖ thø hai ®îc sinh ra tõ F1. 1.4.TiÓu sö Men®en Johann Men®en sinh ngµy 22 th¸ng 7 n¨m 1822. Men®en sinh ra trong gia ®×nh n«ng d©n nghÌo ë Silesie, nay thuéc Brno ( Sec). Sau khi häc hÕt bËc trung häc, do hoµn c¶nh gia ®×nh khã kh¨n Men®en vµo häc ë trêng dßng t¹i thµnh phè Brn« vµ sau 4 n¨m ®· trë thµnh linh môc (n¨m 1847).Thuë ®ã tu viÖn cã lÖ c¸c thµy dßng ph¶i d¹y häc c¸c m«n khoa häc cho c¸c trêng cña thµnh phè. Tu viÖn ®· ®Æt tªn Gregor (thay cho Johann) vµ cö Men®en ®i häc ®¹i häc ë Viªn (1851-1853). Khi trë vÒ Brun« «ng võa tham gia d¹y häc võa nghiªn cøu khoa häc. Men®en tiÕn hµnh thÝ nghiÖm chñ yÕu ë ®Ëu Hµ Lan tõ n¨m 1856 ®Ðn n¨m 1863 trªn m¶nh vên nhá trong tu viÖn. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy ®· gióp Men®en ph¸t hiÖn ra c¸c ®Þnh luËt di truyÒn vµ ®· ®îc c«ng bè chÝnh thøc vµo n¨m 1866. N¨m 1869, Men®en ®îc chØ ®Þnh lµm tu viÖn trëng nªn ®· ph¶i bá c«ng t¸c gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu v× tr¸ch nhiÖm míi ®· chiÕm hÕt th× giê cña «ng. §Õn ngµy 6 th¸ng 1 n¨m 1884 Men®en qua ®êi do viªm thËn nÆng. Do h¹n chÕ cña khoa häc ®¬ng thêi nªn ngêi ta cha hiÓu ®îc gi¸ trÞ ph¸t minh cña Men®en. M·i ®Õn n¨m 1900 c¸c ®Þnh luËt Men®en ®îc c¸c nhµ khoa häc t¸i ph¸t hiÖn còng b»ng thùc nghiÖm, ®ång thêi n¨m nµy ®îc xem lµ n¨m Di truyÒn häc chÝnh thøc ra ®êi vµ Men®en ®îc xem lµ ngêi s¸ng lËp ra Di truyÒn häc. 2. Lai mét cÆp tÝnh tr¹ng 2.1. ThÝ nghiÖm cña Men®en §Ëu Hµ Lan cã ®Æc ®iÓm lµ tù thô phÊn cao. Men ®en ®· tiÕn hµnh giao phÊn gi÷a c¸c gièng ®Ëu Hµ Lan thuÇn chñng kh¸c nhau vÒ mét cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n b»ng c¸ch c¾t bá nhÞ tõ khi cha chÝn ë hoa cña c©y chän lµm mÑ ®Ó ng¨n ngõa sù tù thô phÊn .Khi nhÞ ®· chÝn ,«ng lÊy Trang 9
  10. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 phÊn cña c¸c hoa trªn c©y ®îc chän lµm bè r¾c vµo ®Çu nhôy cña c¸c hoa ®· ®îc c¾t nhÞ ë trªn c©y ®îc chän lµm mÑ . F1 ®îc t¹o thµnh tiÕp tôc tù thô phÊn ®Ó cho ra F2. .KÕt qu¶ thÝ nghiÖm cña Men ®en ®îc ph¶n ¸nh ë b¶ng I.1. B¶ng I.1. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm lai mét cÆp tÝnh tr¹ng cña Men®en P F1 F2 TØ lÖ kiÓu h×nh F2 Hoa ®á x hoa Hoa ®á, 705 ®á ; 224 tr¾ng 3,15 : 1 tr¾ng Th©n 487 cao; 177 lïn 2,75 : 1 Th©n cao x th©n cao, 428 qu¶ lôc;152 qu¶ 2.82 : 1 lïn Qu¶ lôc vµng Qu¶ lôc x qu¶ vµng C¸c tÝnh tr¹ng cña c¬ thÓ ,vÝ dô nh hoa ®á.hoa tr¾ng,th©n cao ,th©n lïn,qu¶ lôc,qu¶ vµng,®îc gäi lµ kiÓu h×nh (KH). Dï thay ®æi vÞ trÝ cña c¸c gièng lµm c©y bè vµ c©y mÑ nh gièng hoa ®á lµm bè vµ cßn gièng hoa tr¾ng lµm mÑ, hay ngîc l¹i, kÕt qu¶ thu ®îc ë F1 vµ F2 vÉn gièng nhau. Men ®en gäi tÝnh tr¹ng biÓu hiÖn ë F 1 lµ tÝnh tr¹ng tréi (hoa ®á, th©n cao, qu¶ lôc), cßn tÝnh tr¹ng chØ biÓu hiÖn ë F 2 lµ tÝnh tr¹ng lÆn (hoa tr¾ng, th©n lïn, qu¶ vµng). Nh÷ng kÕt qu¶ thÝ nghiÖm trªn cña Men ®en cho thÊy F 2 cã sù ph©n li tÝnh tr¹ng theo tØ lÖ xÊp xØ 3 tréi : 1 lÆn. §Ó theo dâi tiÕp ë F 3, Men ®en cho c¸c c©y ë F 2 tù thô phÊn vµ thu ®îc kÕt qu¶ ®îc ph¶n ¸nh ë h×nh I.2. H×nh nµy cho thÊy ë F 2 cã 1/3 sè c©y hoa ®á lµ kh«ng ph©n li, nghÜa lµ chóng thuÇn chñng, cßn 2/3 sè c©y hoa ®á ph©n li ë F3. . C¸c c©y hoa tr¨ng ë F2 kh«ng ph©n li ë F3, nghÜa lµ chóng thuÇn chñng. Nh vËy, KH tréi ë F2 bao gåm c¶ thÓ thuÇn chñng vµ kh«ng thuÇn chñng. Trang 10
  11. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 2.2. Men ®en gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm H×nh I.2. S¬ ®å ph©n tÝch sù di truyÒn mµu hoa ë ®Ëu Hµ Lan F1 ®Òu tÝnh tr¹ng tréi vµ tÝnh tr¹ng lÆn l¹i xuÊt hiÖn ë F 2 gióp Men®en nhËn thÊy c¸c tÝnh tr¹ng kh«ng trén lÉn vµo nhau nh quan niÖm ®¬ng thêi. ¤ng cho r»ng mçi tÝnh tr¹ng ë c¬ thÓ do mét cÆp nh©n tè di truyÒn quy ®Þnh mµ sau nµy gäi lµ gen. ¤ng dïng kÝ hiÖu ch÷ ®Ó chØ c¸c nh©n tè di truyÒn (gen), trong ®ã ch÷ in hoa lµ gen tréi quy ®Þnh tÝnh tr¹ng tréi, cßn ch÷ thêng lµ gen lÆn quy ®Þnh tÝnh tr¹ng lÆn ®Ó gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm (h×nh I.3). Trªn h×nh I.3, ë c¸c c¬ thÓ P, F 1 vµ F2 c¸c gen tån t¹i thµnh tõng cÆp t- ¬ng øng ®îc gäi lµ kiÓu gen (KG) qui ®Þnh KH cña c¬ thÓ. NÕu KG chøa cÆp gen t¬ng øng gièng nhau gäi lµ thÓ ®ång hîp nh: AA - thÓ ®ång hîp tréi, aa - thÓ ®ång hîp lÆn, cßn chøa cÆp gen t¬ng øng kh¸c nhau (Aa) gäi lµ thÓ dÞ hîp. Th«ng qua h×nh I.3, Men ®en ®· gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cña m×nh b»ng sù ph©n li vµ tæ hîp cña cÆp nh©n tè di truyÒn (gen) qua qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö vµ thô tinh. Trang 11
  12. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 Hinh I.3. S¬ ®å gi¶i thÝch lai mét cÆp tÝnh tr¹ng cña Men®en 2.3. Néi dung quy luËt ph©n li C¸c kÕt qu¶ thÝ nghiÖm lai mét cÆp tÝnh tr¹ng cña Men®en cho thÊy : Khi lai bè mÑ kh¸c nhau vÒ mét cÆp tÝnh tr¹ng thuÇn chñng t¬ng ph¶n th× ë thÕ hÖ thø hai cã sù ph©n li theo tØ lÖ xÊp xØ 3 tréi :1 lÆn (tøc lµ 3/4 vµ 1/4 hay 75% vµ 25%). Khi gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cña m×nh, Men ®en ®· ®a ra kh¸i niÖm” giao tö thuÇn khiÕt “. Theo quan niÖm nµy, trong c¬ thÓ lai F1(Aa) gen tréi ¸t gen lÆn nªn tÝnh lÆn kh«ng ®îc biÓu hiÖn. Tuy nhiªn, gen lÆn vÉn tån t¹i bªn c¹nh gen tréi; chóng kh«ng hßa lÉn vËt chÊt víi nhau. Lóc c¬ thÓ lai F 1 (Aa) ph¸t sinh giao tö th× c¸c alen tréi (A) vµ lÆn (a) vÉn gi÷ nguyªn b¶n chÊt nh trong bè mÑ thuÇn chñng (giao tö thuÇn khiÕt). Mçi lo¹i giao tö cña F 1chØ chøa mét gen cña bè hoÆc mÑ, nghÜa lµ chØ chøa A hoÆc a. Sù ph©n li cña cÆp Aa ®· t¹o ra hai lo¹i giao tö víi x¸c suÊt ngang nhau lµ 1A:1a. ChÝnh tØ lÖ Trang 12
  13. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 ph©n li cña hai lo¹i giao tö nµy cïng víi sù tæ hîp cña chóng qua thô tinh lµ c¬ chÕ t¹o nªn tØ lÖ KG : 1AA : 2 Aa : 1aa, tõ ®ã cho ra tØ lÖ KH lµ 3 tréi:1 lÆn ë F2 (h×nh I.3). TÝnh lÆn ®îc biÓu hiÖn trong thÓ ®ång hîp vÒ gen lÆn, g©y ra hiÖn tîng ph©n li, nghÜa lµ kiÓu h×nh cña c¸c c©y F2 kh«ng ®ång nhÊt.V× vËy vÒ b¶n chÊt, quy luËt ph©n li ®îc hiÓu lµ sù ph©n li cña cÆp nh©n tè di truyÒn t¹o ra hai lo¹i giao tö thuÇn khiÕt víi tØ lÖ 1A:1a hay trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö mçi nh©n tè di tryuÒn trong cÆp nh©n tè di truyÒn ph©n li vÒ mét giao tö vµ gi÷ nguyªn b¶n chÊt nh ë c¬ thÓ thuÇn chñng cña P. 2.4. C¬ së tÕ bµo häc cña quy luËt ph©n li H×nh I.4. C¬ së tÕ bµo häc cña ®Þnh luËt ph©n li. Nh÷ng nghiªn cøu tÕ bµo häc ë cuèi thÕ kØ 19 vÒ c¬ chÕ nguyªn ph©n, gi¶m ph©n vµ thô tinh ®· x¸c nhËn gi¶ thuyÕt cña Men®en. Trong tÕ bµo lìng béi, NST tån t¹i thµnh tõng Trang 13
  14. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 cÆp, do ®ã gen còng tån t¹i thµnh tõng cÆp tng øng trªn cÆp NST t¬ng ®ång. V× vËy, cÆp NST ph©n li trong gi¶m ph©n khi h×nh thµnh giao tö vµ tæ hîp l¹i trong thô tinh ®· ®a ®Õn sù ph©n li vµ tæ hîp cña cÆp gen t¬ng øng. ChÝnh ®©y lµ c¬ së tÕ bµo häc ®Ó gi¶i thÝch thÝ nghiÖm di truyÒn mµu hoa cña Men®en (h×nh I.4). P cã cÆp NST chøa cÆp gen AA khi gi¶m ph©n chØ t¹o mét lo¹i giao tö mang mét NST chøa gen A. Cßn P cã cÆp NST chøa aa t¬ng tù cho mét lo¹i giao tö cha gen a. Sù thô tinh cña hai lo¹i giao tö nµy t¹o F 1 mang cÆp NST chøa cÆp gen Aa. Khi F1 gi¶m ph©n, sù ph©n li cña cÆp NST t¬ng ®ång víi x¸c suÊt ngang nhau ®a ®ªn sù ph©n li cña cÆp gen t¬ng øng, v× vËy hai lo¹i giao tö ®îc t¹o thµnh cã tØ lÖ nh nhau, nghÜa lµ 1A: 1a hay 1/2A: 1/2a. Giao tö ®ùc vµ c¸i ®Òu cã hai lo¹i vµ tØ lÖ nh vËy. Sù kÕt hîp ngÉu nhiªn cña hai lo¹i giao tö ®ùc víi hai lo¹i giao tö c¸i cña F1 qua thô tinh ®a ®Õn sù tæ hîp cña cÆp NST trªn ®ã chøa cÆp gen t¬ng øng. KÕt qu¶ lµ F2 cã tØ lÖ KG : 1AA; 2Aa; 1aa. Do sù t¸c ®éng cña gen tréi A ¸t ®èi víi gen lÆn, nªn thÓ dÞ hîp Aa ë F 1 cã KH tréi (hoa ®á),còng v× vËy F2 cã tØ lÖ KH 3 tréi (hoa ®á) : 1 lÆn (hoa tr¾ng). Nh÷ng ph©n tÝch trªn cho thÊy ®Þnh luËt ph©n li chØ nghiÖm ®óng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: -Bè mÑ thuÇn chñng vÒ cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n ®em lai. -Sè lîng c¸ thÓ thu ®îc cña phÐp lai ph¶i ®ñ lín th× tØ lÖ kiÓu h×nh míi gÇn ®óng 3:1. -TÝnh tr¹ng do mét gen quy ®Þnh, trong ®ã gen tréi ¸t hoµn toµn gen lÆn. 2.5. Lai ph©n tÝch KÕt qu¶ tù thô phÊn ë F 2 trong thÝ nghiÖm cña Men ®en cho thÊy cã 1/ 3 sè c©y hoa ®á kh«ng cã sù ph©n li tÝnh tr¹ng ë F 3, nh vËy chóng mang KG AA; cßn 2/3 sè c©y hoa ®á cã sù ph©n li 3 hoa ®á :1 hoa tr¾ng ë F3 ,®iÒu ®ã chøng tá chóng mang KG Aa.TÝnh tr¹ng tréi hoa ®á ë F 2 do 2 KG AA vµ Aa cïng biÓu hiÖn. V× vËy, muèn x¸c ®Þnh ®îc kiÓu gen cña c¸ thÓ cã KH tréi nµo ®ã th× ph¶i dïng phÐp lai ph©n tÝch. Trang 14
  15. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 PhÐp lai ph©n tÝch lµ phÐp lai gi÷a c¸ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi cÇn x¸c ®Þnh KG víi c¸ thÓ mang tÝnh tr¹ng lÆn. NÕu kÕt qu¶ cña phÐp lai ®ång tÝnh th× c¸ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi cã kiÓu gen ®ång hîp tréi, cßn kÕt qu¶ phÐp lai ph©n tÝnh th× th× c¸ thÓ ®ã cã kiÓu gen dÞ hîp tö. VÝ dô, muèn x¸c ®Þnh KG cña bÊt k× mét c©y hoa ®á ë F 2 trong thÝ nghiÖm cña Men®en th× ph¶i cho nã giao phÊn víi c©y hoa tr¾ng: F2: Hoa ®á x Hoa tr¾ng A- aa - NÕu F3 cã 100% hoa ®á th× c©y hoa ®á F2 cã KG AA. - NÕu F3 cã tØ lÖ 1 hoa ®á : 1 hoa tr¾ng th× c©y hoa ®á F 2 cã KG Aa. Kh¸i niÖm lai ph©n tÝch nªu trªn chØ giíi h¹n trong trêng hîp tÝnh tréi hoµn toµn. Kh¸i niÖm nµy cßn ®îc më réng trong nh÷ng trêng hîp mèi quan hÖ KG vµ KH phøc t¹p h¬n. KÝ hiÖu cña cÆp bè mÑ trong lai ph©n tÝch lµ P a (a - analysis-ph©n tÝch), cßn trong lai ngîc (cho con lai víi P) lµ Pb (backcross - lai ngîc). Hai phÐp lai nµy kh«ng ph¶i bao giê còng t¬ng ®¬ng. 2.6. ý nghÜa cña quy luËt ph©n li T¬ng quan tréi- lÆn lµ hiÖn tîng phæ biÕn ë nhiÒu tÝnh tr¹ng trªn c¬ thÓ thùc vËt, ®éng vËt vµ ngêi,vÝ dô nh: ë cµ chua c¸c tÝnh tr¹ng qu¶ ®á,nh½n vµ th©n cao lµ tréi,cßn qu¶ vµng,cã l«ng t¬ vµ th©n lïn lµ c¸c tÝnh tr¹ng lÆn; ë chuét lang c¸c tÝnh tr¹ng l«ng ®en, ng¾n lµ tréi.Th«ng thêng c¸c tÝnh tr¹ng tréi lµ c¸c tÝnh tr¹ng tèt, cßn nh÷ng tÝnh tr¹ng lÆn lµ nh÷ng tÝnh tr¹ng xÊu. Mét môc tiªu cña chän gièng lµ x¸c ®Þnh ®îc c¸c tÝnh tr¹ng tréi vµ tËp trung nhiÒu gen tréi quý vµo mét kiÓu gen ®Ó t¹o ra gièng cã ý nghÜa kinh tÕ cao. §Ó x¸c ®Þnh ®îc t¬ng quan tréi – lÆn cña mét cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n ë vËt nu«i, c©y trång, ngêi ta sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c thÕ hÖ lai cña Men®en. NÕu cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n thuÇn chñng ë P cã tØ lÖ ph©n li KH ë F2 lµ 3:1 th× KH chiÕm tØ lÖ 3/4 lµ tÝnh tr¹ng tréi, cßn KH cã tØ lÖ 1/4 lµ tÝnh tr¹ng lÆn. Trong s¶n xuÊt, ®Ó tr¸nh sù ph©n li tÝnh tr¹ng diÔn ra, trong ®ã xuÊt hiÖn tÝnh tr¹ng xÊu, ¶nh hëng tíi phÈm chÊt vµ n¨ng suÊt cña vËt nu«i, c©y trång, Trang 15
  16. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 ngêi ta ph¶i kiÓm tra ®é thuÇn chñng cña gièng thêng b»ng phÐp lai ph©n tÝch . 3. Lai nhiÒu cÆp tÝnh tr¹ng 3.1.ThÝ nghiÖm cña Men®en Men®en lai hai thø ®Ëu Hµ Lan thuÇn chñng kh¸c nhau vÒ hai cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n: h¹t mµu vµng, vá tr¬n vµ h¹t mµu xanh, vá nh¨n, ®îc H×nh 1.5. Lai hai cÆp tÝnh tr¹ng. F1 ®Òu cã h¹t mµu vµng, vá tr¬n. Sau ®ã «ng cho 15 c©y F 1 tù thô phÊn thu ®îc ë F2 556 h¹t thuéc 4 lo¹i kiÓu h×nh nh h×nh 1.5 . Ph©n tÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng 1.2. B¶ng 1.2. Ph©n tÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cña Men®en KiÓu TØ lÖ kiÓu h×nh TØ lÖ tõng cÆp tÝnh tr¹ng h×nh F2 F2 ë F2 Trang 16
  17. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 Vµng, 315/556 = 0,5665 vﾵng = 416/140 = 2,97 : 1 tr¬n xanh 9/16 Vµng, 3:1 108/556 = 0,1982 trﾵn nh¨n 3/16 = 423/133 = 3,18 : 1 nhﾵn Xanh, 101/556 = 0,1816 3:1 tr¬n 3/16 Xanh, 32/ 556 = 0,0575 nh¨n 1/16 Tõ tØ lÖ cña tõng cÆp tÝnh tr¹ng nªu trªn th× h¹t vµng , tr¬n lµ c¸c tÝnh tr¹ng tréi vµ ®Òu chiÕm tØ lÖ 3/4 cña tõng lo¹i tinh tr¹ng, cßn h¹t xanh , nh¨n lµ c¸c tÝnh tr¹ng lÆn vµ ®Òu chiÕm tØ lÖ 1/4. TØ lÖ cña c¸c tÝnh tr¹ng nãi trªn cã mèi t¬ng quan víi tØ lÖ c¸c KH ë F2. KÕt qu¶ ph©n tÝch trªn cho thÊy x¸c suÊt xuÊt hiÖn mçi kiÓu h×nh ë F 2 b»ng tÝch x¸c suÊt cña c¸c tÝnh tr¹ng tæ hîp thµnh nã, cô thÓ lµ: 9/16 h¹t vµng tr¬n = 3/4 h¹t vµng x 3/4 h¹t tr¬n; 3/16 h¹t vµng nh¨n = 3/4 h¹t vµng x 1/4 h¹t nh¨n ; 3/16 h¹t xanh tr¬n = 1/4 h¹t xanh x 3/4 h¹t tr¬n; 1/16 h¹t xanh nh¨n = 1/ 4 h¹t xanh x 1/4 h¹t nh¨n. Hay tØ lÖ c¸c kiÓu h×nh ë F2 b»ng tÝch c¸c tØ lÖ cña c¸c cÆp tÝnh tr¹ng tæ hîp thµnh chóng, cô thÓ lµ c¸c tØ lÖ kiÓu h×nh ë F2 cña phÐp lai trªn b»ng (3 h¹t vµng:1 h¹t xanh)(3 h¹t tr¬n:1h¹t nh¨n). Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn Men®en thÊy r»ng c¸c cÆp tÝnh tr¹ng mµu s¾c h¹t vµ h×nh d¹ng h¹t di truyÒn ®éc lËp víi nhau, nghÜa lµ chóng tu©n theo ®Þnh luËt x¸c suÊt cña c¸c sù kiÖn ®éc lËp. Nh vËy kÕt qu¶ thÝ nghiÖm trªn cña Men®en cho thÊy: Khi lai cÆp bè mÑ kh¸c nhau vÒ hai (hoÆc nhiÒu) cÆp tÝnh tr¹ng thuÇn chñng t¬ng ph¶n di truyÒn ®éc lËp víi nhau th× x¸c suÊt xuÊt hiÖn mçi kiÓu h×nh ë F2 b»ng tÝch x¸c suÊt cña c¸c tÝnh tr¹ng hîp thµnh nã. Trang 17
  18. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 3.2. Men ®en gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm Nh÷ng ph©n tÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®· x¸c ®Þnh c¸c cÆp tÝnh tr¹ng di truyÒn ®éc lËp.Tõ ®ã Men ®en cho r»ng mçi cÆp tÝnh tr¹ng do mét cÆp nhan tè di truyÒn (gen) quy ®Þnh. ¤ng còng dïng c¸c ch÷ ®Ó ki hiÖu cho c¸c cÆp nh©n tè di truyÒn hay c¸c cÆp gen ,cô thÓ lµ: -Gen A quy ®Þnh h¹t vµng. -Gen a quy ®Þnh h¹t xanh. H×nh I.6. S¬ ®å gi¶i thÝch thÝ nghiÖm lai hai -Gen B quy ®Þnh vá tr¬n. cÆp tÝnh tr¹ng. -Gen b quy ®Þnh vá nh¨n KÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®· ®îc Men ®en gi¶i thÝch ë h×nh I.6. Tõ h×nh nµy ta thÊy c¬ thÓ mÑ qua gi¶m ph©n cho 1 lo¹i giao tö AB, còng t¬ng tù c¬ thÓ bè cho lo¹i giao tö ab. Sù thô tinh cña 2 lo¹i giao tö nµy t¹o ra c¬ thÓ lai F 1 cã KG lµ AaBb. Khi c¬ thÓ lai F1 gi¶m ph©n ®· diÔn ra sù li ®éc lËp vµ tæ hîp tù do cña c¸c cÆp gen t¬ng øng, cô thÓ A vµ a ®Òu cã kh¼ n¨ng tæ hîp tù do nh nhau víi B vµ b , ®· t¹o ra 4 lo¹i giao tö víi tØ lÖ ngang nhau lµ AB, Ab, aB vµ ab ë c¬ thÓ c¸i vµ c¬ thÓ ®ùc. Sù kÕt hîp ngÉu nhiªn cña 4 lo¹i giao tö ®ùc vµ 4 lo¹i giao tö c¸i nªu trªn ®· t¹o ra 16 tæ hîp giao tö (hîp tö) ë F 2 (h×nh I.6). C¨n cø vµo KG suy ra KH ë F2.Do ®ã , KH t¬ng øng ®îc viÕt nh sau: A-B-: KiÓu h×nh cña hai gen tréi A,B nh h¹t vµng tr¬n. A-bb: KiÓu h×nh cña gen tréi A vµ gen lÆn b, nh h¹t vµng, nh¨n. aaB-: KiÓu h×nh cña gen lÆn a vµ gen tréi B, nh h¹t xanh, tr¬n. aabb: KiÓu h×nh cña hai gen lÆn a,b, nh h¹t xanh, nh¨n. Trang 18
  19. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 Trong c¸ch viÕt kiÓu h×nh nh trªn, g¹ch ngang thay cho gen tréi hoÆc gen lÆn v× thÓ ®ång hîp vÒ gen tréi vµ thÓ dÞ hîp cã chung mét kiÓu h×nh. Nh vËy, theo Men®en, sù ph©n li ®éc lËp vµ tæ hîp tù do cña c¸c cÆp nh©n tè di truyÒn (c¸c cÆp alen) ®· ®a ®Õn sù di truyÒn ®éc lËp cña c¸c cÆp tÝnh tr¹ng . §©y chÝnh lµ néi dung cña quy luËt ph©n li ®éc lËp. 3.3. C¬ së tÕ bµo häc cña quy luËt ph©n li ®éc lËp §Þnh luËt ph©n li ®éc lËp ®îc lµm s¸ng tá trªn c¬ së tÕ bµo häc (h×nh I.7). S¬ ®å cho thÊy mçi cÆp alen quy ®Þnh mét cÆp tÝnh tr¹ng n»m trªn mét cÆp NST t¬ng ®ång. Së dÜ cã sù di truyÒn ®éc lËp cña tõng cÆp tÝnh tr¹ng lµ v× trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö cña F 1 cã sù ph©n li ®éc lËp cña c¸c cÆp NST t¬ng ®ång dÉn tíi sù ph©n li ®éc lËp cña c¸c cÆp gen t¬ng øng t¹o nªn c¸c lo¹i giao tö kh¸c nhau víi x¸c suÊt ngang nhau. C¸c lo¹i giao tö nµy kÕt hîp ngÉu nhiªn víi nh÷ng x¸c suÊt ngang nhau trong thô tinh, t¹o nªn F 2 . Trang 19
  20. N©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc phÇn Kinh nghiÖm Di truyÒn-BiÕn dÞ Sinh häc 9 H×nh I.7.C¬ së tÕ bµo häc cña ®Þnh luËt di truyÒn ®éc lËp Cô thÓ trong h×nh I.7, sù ph©n li ®éc lËp vµ tæ hîp tù do cña 2 cÆp NST ®a ®Õn sù ph©n li ®éc lËp vµ tæ hîp tù do cña 2 cÆp gen dÞ hîp Aa vµ Bb ë F1 ®· t¹o ra 4 lo¹i giao tö víi tØ lÖ ngang nhau lµ AB: Ab: aB: ab. Sù kÕt hîp ngÉu nhiªn trong thô tinh gi÷a 4 lo¹i giao tö ®ùc víi 4 lo¹i giao tö c¸i cho ra 16 hîp tö F2 , trong ®ã cã 9 kiÓu gen, 4 kiÓu h×nh theo tØ lÖ t¬ng øng nh sau: VÒ kiÓu gen VÒ kiÓu h×nh 1 AABB 2 AABb 9(A-B-) h¹t vµng tr¬n 2 AaBB 4 AaBb 1AAbb 3(A-bb) h¹t vµng nh¨n 2Aabb 1aaBB 3(aaB-) h¹t xanh tr¬n 2aaBb 1aabb 1(aabb) h¹t xanh nh¨n Nh÷ng ph©n tÝch trªn cho thÊy ®Þnh luËt ph©n li ®éc lËp chØ nghiÖm ®óng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: -C¸c cÆp c¸ thÓ ®em lai ph¶i thuÇn chñng vÒ nh÷ng cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n ®îc theo giâi. -C¸c c¸ thÓ thu ®îc ë c¸c thÕ hÖ lai ®Ó ph©n tÝch ph¶i ®ñ lín. -C¸c cÆp gen quy ®Þnh c¸c cÆp tÝnh tr¹ng ®îc theo giâi n»m trªn c¸c cÆp NST kh¸c nhau. 3.4. C«ng thøc tæng qu¸t Víi ®iÒu kiÖn tÝnh tréi hoµn toµn vµ n cÆp gen dÞ hîp tö ph©n li ®éc lËp, c¸c c«ng tæ hîp do Men®en ®Ò cËp ®îc trinh bµy ë b¶ng I.3. B¶ng I.3. C¸c c«ng thøc tæ hîp Sè cÆp gen Sè lîng TØ lÖ Sè lîng TØ lÖ Sè lîng dÞ hîp c¸c lo¹i ph©n li c¸c lo¹i ph©n li c¸c lo¹i Trang 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

EXAM.04: Bộ 290+ Đề Thi Vào Lớp 10 Năm 2020
290 tài liệu
511 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2