Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Lồng ghép một số trò chơi nhằm nâng cao hiệu quả học tập trực tuyến cho học sinh phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật - Sinh học 11

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:55

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Lồng ghép một số trò chơi nhằm nâng cao hiệu quả học tập trực tuyến cho học sinh phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật - Sinh học 11" nhằm lựa chọn các trò chơi hoặc ứng dụng trò chơi onlline có thể tổ chức đa dạng, hiệu quả các hoạt động học tập; Xây dựng, thiết kế một số hoạt động học tập thông qua các ứng dụng trò chơi nhằm nâng cao hiệu quả học tập trực tuyến cho học sinh phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật - Sinh học 11.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Lồng ghép một số trò chơi nhằm nâng cao hiệu quả học tập trực tuyến cho học sinh phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật - Sinh học 11

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN =====  ===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM THUỘC MÔN: SINH HỌC Tên đề tài: LỒNG GHÉP MỘT SỐ TRÒ CHƠI NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC TRỰC TUYẾN CHO HỌC SINH PHẦN CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG Ở THỰC VẬT - SINH HỌC 11 - Tháng 4 năm 2022
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN =====  ===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM THUỘC MÔN: SINH HỌC Tên đề tài: LỒNG GHÉP MỘT SỐ TRÒ CHƠI NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC TRỰC TUYẾN CHO HỌC SINH PHẦN CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG Ở THỰC VẬT - SINH HỌC 11 - Đồng tác giả: Nguyễn Thị Hiền - Trường THPT Phan Thúc Trực Trần Thị Thu Dung - Trường THPT Chuyên Đại Học Vinh Tháng 4 năm 2022
PHỤ LỤC PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ ...........................................................................................1 1.1. Lý do chọn đề tài ...............................................................................................1 1.2. Mục đích nghiên cứu .........................................................................................2 1.3. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................2 1.4. Tính mới, tính thực tiễn và những đóng góp của đề tài ....................................3 PHẦN II. NỘI DUNG ...............................................................................................4 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..................4 1.1. Cơ sở lí luận của đề tài .......................................................................................4 1.1.1. Đổi mới phương pháp dạy học ........................................................................4 1.1.2. Khái niệm trò chơi...........................................................................................4 1.1.3. Các mức độ sử dụng trò chơi trong quá trình dạy học ...................................5 1.2. Cơ sở thực tiễn. ..................................................................................................6 1.2.1. Thực trạng nghiên cứu. ...................................................................................6 1.2.2. Nguyên nhân của thực trạng ...........................................................................7 Chương 2. XÂY DỰNG, THIẾT KẾ CÁC TRÒ CHƠI NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HỌC TẬP TRỰC TUYẾN CHO HỌC SINH PHẦN CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG Ở THỰC VẬT – SINH HỌC ...............10 2.1. Cấu trúc nội dung kiến thức phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật – Sinh học 11 .....................................................................................................10 2.2. Xây dựng, thiết kế các hoạt động học tập qua ứng dụng trò chơi vào dạy học phần khởi động; phần hình thành kiến thức; phần luyện tập/ vận dụng. ................11 2.2.1. Quy trình thiết kế trò chơi ............................................................................12 2.2.2. Một số minh họa về việc áp dụng các ứng dụng vào tổ chức các hoạt động học tập bằng trò chơi ..............................................................................................12 2.3. Giáo án minh họa ............................................................................................29 Chương 3 – THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..............................................................39
3.1. Mục đích thực nghiệm .....................................................................................39 3.2. Đối tượng thực nghiệm ...................................................................................39 3.3. Thời gian thực nghiệm ....................................................................................39 3.4. Kết quả và xử lí kết quả thực nghiệm .............................................................40 PHẦN 3. KẾT LUẬN .............................................................................................42 1. Kết luận ..............................................................................................................42 2. Kiến nghị .............................................................................................................42 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................43
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ, cụm từ viết tắt Đọc là GV Giáo viên HS Học sinh KN Kỉ năng NXB Nhà xuất bản KĐ Khởi động SGK Sách giáo khoa SKKN Sáng kiến kinh nghiệm TN Thực nghiệm ĐC Đối chứng THPT Trung học phổ thông HĐKĐ Hoạt động khởi động
PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”; “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh; nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn; phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. Như vậy, việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay nhằm theo hướng phát huy tính tích cực và chủ động sáng tạo của học sinh, khuyến khích các em suy nghĩ nhiều hơn, làm việc nhiều hơn. Đồng thời phải tác động đến tâm tư tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Muốn vậy người giáo viên (GV) phải linh hoạt trong việc tổ chức các hoạt động dạy học, sử dụng tích hợp các phương pháp dạy học tích cực, đem lại hiệu quả dạy học cao nhất bởi không có một phương pháp dạy học nào là vạn năng. Sinh học là môn khoa học gắn liền thực tiễn hàng ngày với kiến thức khoa học gần gũi có vai trò quan trọng trong cuộc sống. Tuy nhiên một bộ phận lớn học sinh còn thờ ơ với môn học này, xem nó là môn phụ. Đặc biệt trong thời kì dịch bệnh Covid-19 hoành hành, học sinh được chuyển đổi từ hình thức học trực tiếp sang trực tuyến lại càng thờ ơ và bỏ qua môn học. Vậy làm thế nào để lôi kéo học sinh yêu thích môn học và phụ huynh có cái nhìn đúng đắn về môn học thì việc thay đổi phương pháp dạy học trực tuyến bằng lồng ghép các trò chơi là một phương pháp rất ưu việt. Ngoài ra việc quản lí học sinh vào mạng ảo rất khó khăn, do số lượng học sinh một lớp trên 40 em và việc quản lí học sinh qua màn hình từ camera rất khó khăn, chưa kể đến lỗi mạng internet hoặc đường tuyền tín hiệu chập chờn. Việc học sinh có thực sự hào hứng học hay thực sự hiểu bài hay không là vấn đề mà giáo viên rất khó nắm bắt. Để thu hút các em vào trong các bài học trực tuyến là trăn trở của chúng tôi. Qua một thời gian dạy học trực tuyến chúng tôi phát hiện ra rằng nếu tổ chức một số trò chơi trong tiết học sẽ làm cho các em tích cực và chủ động hơn trong việc tiếp thu và lĩnh hội kiến 1
thức. Với tinh thần chỉ đạo của Chính phủ “ngừng tới lớp - không ngừng học tập”, toàn ngành giáo dục và đào tạo đã chủ động chuyển trạng thái sang dạy và học ứng phó với dịch bệnh, ra sức cố gắng để hạn chế những tác động tiêu cực của dịch bệnh tới giáo dục, kiên trì theo đuổi mục tiêu chất lượng. Tất cả vì học sinh thân yêu! Với yêu cầu đó, chúng tôi đã không ngừng học hỏi, tìm kiếm các phương pháp hữu hiệu nhằm đáp ứng được việc dạy học trong tình hình mới hiện nay. Trò chơi là một hoạt động của con người nhằm mục đích trước tiên và chủ yếu là vui chơi, giải trí, thư giãn sau những giờ làm việc căng thẳng mệt mỏi. Hiện nay trong dạy học tích cực, phương pháp dạy học thông qua trò chơi được thiết kế và ứng dụng vào các giai đoạn khác nhau của quá trình dạy học. Tùy thuộc vào mục tiêu của hoạt động học tập mà có thể sử dụng các hình thức hoặc tổ chức hoạt động trò chơi khác nhau. Trò chơi trong học tập làm thay đổi hình thức hoạt động của học sinh, tạo bầu không khí học tập dễ chịu, thoải mái trong giờ học, từ đó phát huy được tính tự giác, tích cực và qua đó giúp các em hình thành, lĩnh hội kiến thức một cách dễ dàng. Ngoài ra nó còn hỗ trợ các em củng cố và khắc sâu kiến thức một cách tốt hơn. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn và thực hiện đề tài: “Lồng ghép một số trò chơi nhằm nâng cao hiệu quả học tập trực tuyến cho học sinh phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật - Sinh học 11”. 1.2. Mục đích nghiên cứu - Lựa chọn các trò chơi hoặc ứng dụng trò chơi onlline có thể tổ chức đa dạng, hiệu quả các hoạt động học tập. - Xây dựng, thiết kế một số hoạt động học tập thông qua các ứng dụng trò chơi nhằm nâng cao hiệu quả học tập trực tuyến cho học sinh phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật - Sinh học 11. 1.3. Phương pháp nghiên cứu Đề tài vận dụng 4 phương pháp nghiên cứu thường quy là: - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết về cơ sở lí luận về phát triển năng lực tự học và năng lực số cho học sinh trong dạy học trực tuyến. - Phương pháp quan sát và điều tra về thực trạng sử dụng trò chơi trong 2
dạy học trực tuyến và sử dụng các phần mềm để thiết kế trò chơi của giáo viên trên địa bàn tỉnh Nghệ An. - Phương pháp chuyên gia thông qua việc tham vấn đồng nghiệp có kinh nghiệm, các giảng viên phương pháp dạy học bộ môn nhằm tranh thủ tiếp thu kiến thức lí luận, kĩ thuật xây dựng các trò chơi hiệu quả. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá một cách khách quan các nội dung, giải pháp của đề tài đưa ra, thống kê và xử lí số liệu để rút ra kết luận về mục đích thiết kế trò chơi nhằm nâng cao hiệu quả học tập trực tuyến cho học sinh. 1.4. Tính mới, tính thực tiễn và những đóng góp của đề tài - Góp phần hệ thống hóa lý luận và cơ sở thực tiễn của việc tổ chức lồng ghép các trò chơi trong dạy học Sinh học THPT. - Thiết kế một số trò chơi lồng ghép trong dạy học phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật –Sinh học 11. - Tạo ra một hướng đi mới trong đổi mới phương pháp dạy học môn Sinh học ở nhà trường thích ứng trong điều kiện dịch Covid-19. - Nâng cao năng lực số cho học sinh. - Có tính thực tiễn cao, có thể sử dụng các phương pháp dạy học bằng trò chơi vào các khâu của tiến trình dạy học như phần khởi động; phần hình thành kiến thức; phần luyện tập. 3
PHẦN II. NỘI DUNG Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lí luận của đề tài 1.1.1. Đổi mới phương pháp dạy học Mục tiêu, yêu cầu của phương pháp giáo dục phổ thông là phải phát huy được tính tích cực, chủ động của người học, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Đây là định hướng cơ bản, thiết thực đối với mỗi giáo viên, cũng là yếu tố quyết định hiệu quả của một giờ dạy. 1.1.2. Khái niệm trò chơi 1.1.2.1. Khái niệm Trong cuốn từ điển Tiếng Việt, do trung tâm từ điển xuất bản năm 2007 định nghĩa: “ Trò chơi là hoạt động bày ra để vui chơi giải trí ”. Trò: là hoạt động diễn ra trước người khác để mua vui Chơi: là hoạt động giải trí hoặc nghỉ ngơi, chỉ nhằm mục đích là vui chơi mà thôi. - Trò chơi là một thuật ngữ và mang hai nghĩa khác nhau tương đối xa. + Nghĩa thứ nhất: “ Trò chơi là chơi có luật và có tính cạnh tranh thách thức với người tham gia phải biết quy tắc, mục đích, kết quả và yêu cầu”. + Nghĩa thứ hai: “ Trò chơi là những công việc được tổ chức và tiến hành dưới hình thức chơi ”. Theo cách hiểu chung của mọi người: “ Trò chơi là một hoạt động thời dùng để giải trí và đôi khi cũng được dùng như một công cụ giáo dục ”. Trò chơi còn là một hình thức dưỡng sinh của người lớn tuổi ,giúp họ thư giãn và vui vẻ…. Trong giáo dục thì: “ Trò chơi là một phương pháp giáo dục thực hành hiệu nghiệm nhất đối với việc hình thành nhân cách –trí dục của trẻ em”. Tóm lại: “ Trò chơi là một hoạt động tự nhiên và cần thiết nhằm thỏa mãn những nhu cầu giải trí đa dạng của con người ”. 4
1.1.2.2. Vai trò của trò chơi trong dạy học - Trò chơi trong dạy học về bản chất là các hoạt động học tập được tổ chức với hình thức trò chơi dưới sự tổ chức, định hướng của giáo viên nhằm đạt dược các mục tiêu dạy học khác nhau thay vì cách thức thuyết trình giảng giải thông thường. - Trò chơi trong dạy học làm thay đổi hình thức hoạt động của học sinh, tạo bầu không khí học tập dễ chịu, thoải mãi trong giờ học từ đó phát huy được tính tự giác,tích cực và qua đó giúp hình thành được nhiều kĩ năng như: khả năng quan sát, tư duy sáng tạo, hoạt động nhóm, tự tin, hợp tác và nêu cao tinh thần đồng đội …. những mục tiêu khó đạt hơn với cách tổ chức dạy học truyền thống thông thường.Từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học. - Trò chơi trong học tập không chỉ giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách dễ dàng mà còn giúp các em củng cố và khắc sâu kiến thức một cách tốt hơn. - Tạo điều kiện để cá thể hóa hoạt động dạy học. - Giáo dục học sinh tính tự giác, trung thực, sự kiên trì, tính kỉ luật và tinh thần đồng đội trong học tập cũng như trong cuộc sống hành ngày. 1.1.3. Các mức độ sử dụng trò chơi trong quá trình dạy học - Mức độ 1: Sử dụng trò chơi phần khởi động. Khởi động là hoạt động đầu tiên, hoạt động này nhằm giúp học sinh huy động những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân về các vấn đề có nội dung liên quan đến bài học mới. Hoạt động khởi động sẽ kích thích tính tò mò, sự hứng thú, tâm thế của học sinh ngay từ đầu tiết học. Giáo viên tổ chức cho người học chơi để kích hoạt không khí lớp học, tạo sự hưng phấn cho học sinh trước khi học tập. - Mức độ 2: Sử dụng trò chơi như một hình thức học tập. Giáo viên tổ chức trò chơi để người học tiếp nhận nội dung một cách sinh động, hào hứng. - Mức độ 3: Sử dụng trò chơi như một nội dung học tập. Giáo viên tổ chức chơi để người học trải nghiệm tình huống trong lúc chơi, từ đó người học tự khám phá nội dung học tập. Mức độ 4: Sử dụng trò chơi như một nội dung luyện tập, vận dụng. 5
Giáo viên tổ chức chơi để người học vận dụng được kiến thức vào việc giải quyết các vấn đề trong thực tiễn. 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Thực trạng nghiên cứu 1.2.1.1. Về học sinh Tâm lý của học sinh nhìn chung không quan tâm và hứng thú nhiều với môn Sinh học, các em xem đây là môn phụ, ít dành sự quan tâm đến việc học Sinh học cả trên lớp cũng như ở nhà, chỉ cần qua điểm chết trong kì thi trung học phổ thông quốc gia là được. Mặt khác, khi vào tiết học thì quá trình dẫn dắt và định hướng bài học của nhiều giáo viên còn khô khan nên chưa tạo được sự hứng thu để thu hút các em; việc truyền thụ kiến thức của giáo viên còn nặng về lý thuyết, nội dung thiếu sinh động, hấp dẫn nên càng làm cho các em ít có sự quan tâm đối với bộ môn hơn. Trước tình trạng dịch Covid -19 đã ảnh hưởng đến việc học tập của các em học sinh. Với hình thức học online khiến học sinh vốn cách xa nhau, phải tập trung vào màn hình của giáo viên. Do tương tác gián tiếp dễ khiến buổi dạy và học chuyển thành quá trình tương tác một chiều nhàm chán, học trò chỉ nghe và ghi chép, dễ dàng bị phân tán vào những việc khác, thậm chí bỏ màn hình để chơi games, ngủ, học môn khác….Đối với bộ môn Sinh học lại càng thờ ơ và bỏ qua môn học. Gia đình các em có những kiều kiện khác nhau, một số gia đình khó khăn chưa thực sự quan tâm đến việc học của con em mình. Một số em bố mẹ đi làm ăn xa ở với ông bà, nên các em chưa tự tin và chủ động trong việc học nhất là trong thời gian giãn cách xã hội do dịch bệnh Covid - 19 bùng phát và chuyển từ hình thức học tập trực tiếp sang hình thức học tập trực tuyến càng làm cho học sinh chây lười hơn trong các tiết học. Qua quá trình tìm hiểu và nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy vai trò của việc đổi mới phương pháp, hình thức dạy học theo hướng tích cực, phát huy tính sáng tạo của học sinh là rất quan trọng và việc đổi mới cần quan tâm, chú trọng thực hiện tốt tất cả các khâu trong tiến trình dạy học để bài học sinh động, hấp dẫn và lôi cuốn hơn. 6
1.2.1.2. Về giáo viên Trước những định hướng đổi mới của Đảng, nhà nước và của ngành Giáo dục về dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh; cơ bản giáo viên ở trường, tổ nhóm chúng tôi đã có tinh thần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tích cực của các em. Song thực tế từ đầu năm 2020 tới nay khi dịch bênh Covid-19 bùng phát mạnh, việc dạy và học đã chuyển đổi hình thức từ trực tiếp sang trực tuyến (học online) hoặc vừa trực tiếp và trực tuyến đã đặt ra những khó khăn và trở ngại, qua quá trình khảo sát chúng tôi thấy được vẫn còn thực trạng như sau: - 60% giáo viên chỉ thực hiện đổi mới theo hình thức mang tính chất đối phó. - Đội ngũ giáo viên hầu hết chưa có kinh nghiệm dạy học trực tuyến và sử dụng các phần mềm hỗ trợ dạy học trực tuyến. - Việc biên soạn các bài giảng dựa trên kinh nghiệm của một số giáo viên giỏi và các tổ chuyển môn hoặc lấy từ các nguồn học liệu; thiết kế bài giảng còn nặng nề về lí thuyết và thuyết trình. - Giáo viên ngại tìm hiểu các công cụ hỗ trợ việc đổi mới phương pháp dạy học. - Lo lắng vì thời gian không đủ cho kiến thức bài dạy, không biết tổ chức như thế nào hay sợ hoạt động dài ảnh hưởng đến tiết học khác... Qua phiếu khảo sát giáo viên, có 86,7% giáo viên trả lời chưa bao giờ sử dụng lồng ghép các trò chơi trong tiến trình bài học; khoảng 13,3% giáo viên sử dụng trò chơi để khởi động hay luyện tập, còn lại dùng câu hỏi vấn đáp để dạy các nội dung trong một tiết dạy. Vì vậy, trong quá trình dạy học, dù rất cố gắng nhưng nhiều giáo viên cũng không thể lôi kéo sự tập trung của học sinh sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ một cách tích cực ở các hoạt động tiếp theo của bài học, dẫn tới hiệu quả giờ học bị giảm sút. 1.2.2. Nguyên nhân của thực trạng 1.2.2.1. Về phía học sinh Nhiều học sinh có tâm lý học lệch, thiên về một số môn học chính khối hoặc phân ban nên ở các môn còn lại chưa có sự đầu tư, chưa quan tâm, chuẩn bị bài chưa chu đáo, dẫn đến tiết học còn thụ động. Áp lực học tập từ nhiều bộ môn khác nhau trong cùng một buổi học nên khả năng tập trung tư duy, tích cực 7
và sáng tạo dành cho môn Sinh học còn ít, trong giờ học chưa thực sự tích cực và chủ động dành thời gian tìm hiểu, khai thác kiến thức mà còn nặng về việc ghi chép nội dung bài học. Thời gian dãn cách xã hội diễn ra ra dài do dịch Covid-19 bùng phát học sinh chuyển sang học trực tuyến ở nhà thường chịu ảnh hưởng điều kiện sinh hoạt bất lợi như có thể không kết nỗi được intenet, không có thiết bị để sử dụng hoặc không có không gian phù hợp để học tập nên thời gian rảnh nhiều đã đưa các em vào các trò chơi games đến mức nghiện hay một vài học sinh có thể không online được vào những thời điểm cụ thể. Từ đó tác động đến tâm lí của nhiều học sinh khi nghỉ học ở nhà sẽ ngại học, thụ động, thờ ơ với việc học. 1.2.2.2. Về phía giáo viên Chương trình môn Sinh học THPT hiện tại ở các môn học còn tương đối dài, giáo viên còn gặp khó khăn trong việc xây dựng phân phối chương trình, phân phối thời gian cho phù hợp để dạy hết nội dung bài. Chương trình kiểm tra, thi hiện nay còn phân bổ số điểm tương đối nhiều cho việc ghi nhớ, do đó giáo viên khi dạy còn chịu nhiều áp lực về việc cung cấp kiến thức cho học sinh, để học sinh có đủ kiến thức cơ bản đáp ứng cho việc kiểm tra kiến thức thường xuyên và định kì. Dạy học phát huy tính tích cực của học sinh là phương pháp dạy học đã được nói đến nhiều trong vài năm trở lại đây, tuy nhiên hiện nay để có được những tiết học thực sự đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh để giáo viên có thể tham khảo và học hỏi còn hạn chế; giáo viên chủ yếu dựa vào kiến thức và kỹ năng vốn có của bản thân kết hợp với nghiên cứu lý thuyết, dự giờ đồng nghiệp… nên việc đổi mới của giáo viên trong hoạt động dạy học, đặc biệt là trong việc xây dựng các trò chơi để lồng ghép vào quá trình dạy học còn hạn chế. Trong thời gian qua do ảnh hưởng mạnh mẽ của dịch bệnh đã chuyển từ hình thức dạy học trực tiếp sang hình thức học trực tuyến hoặc có khi vừa dạy học trực tiếp và trực tiếp cho các lớp được phân công. Đa số giáo viên chưa chủ động trong việc học hỏi, tiếp thu phương pháp và kỹ năng dạy học tích cực để vận dụng trong quá trình dạy học. Tâm lý giáo viên còn nặng về truyền thụ kiến thức bài học mới, còn sợ dành nhiều thời gian cho hoạt động dạy học có sử dụng lồng ghép các trò chơi có thể bị “cháy giáo án” hoặc không đủ thời gian dành 8
cho việc khai thác kiến thức bài mới. Ngoài ra nhiều giáo viên lớn tuổi tuy có kinh nghiệm giảng dạy nhưng lại ngại thay đổi, quen với kiểu vào bài truyền thống để đảm bảo an toàn cao cho tiết dạy. Việc ứng dụng công nghệ thông tin của giáo viên trong một số tình huống chưa tốt nên còn chưa mạnh dạn trong việc đổi mới phương pháp dạy học và thiết kế giáo án theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong các khâu của tiến trình dạy học. Nhất là việc xây dựng và sử dụng các trò chơi trong dạy học trực tuyến hay trực tiếp, lựa chọn các phần mềm để xây dựng quy trình biên soạn một trò chơi và sử dụng trong dạy học trực tuyến lại càng hiếm. Với những lí do trên, chúng tôi đã đi đến quyết định chọn đề tài: “Lồng ghép một số trò chơi nhằm nâng cao hiệu quả học tập trực tuyến cho học sinh phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật - Sinh học 11”. 9
Chương 2. XÂY DỰNG, THIẾT KẾ CÁC TRÒ CHƠI NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HỌC TẬP TRỰC TUYẾN CHO HỌC SINH PHẦN CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG Ở THỰC VẬT – SINH HỌC 11. 2.1. Cấu trúc nội dung kiến thức phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật – Sinh học 11 Nội dung kiến thức phần chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật được sắp xếp theo một trình tự logic hệ thống với 14 bài với các kiến thức trọng tâm. - Cấu tạo của hệ rễ thích nghi với chức năng hấp thụ nước và ion khoáng. - Các cơ chế và con đường hấp thụ, vận chuyển nước và ion khoáng trong cây. - Quá trình thoát hơi nước ở lá: ý nghĩa của quá trình thoát hơi nước, con đường thoát hơi nước ở lá, sự điều chỉnh quá trình thoát hơi nước. - Ảnh hưởng của điều kiện môi trường đến quá trình trao đổi nước. - Cơ sở khoa học của việc tưới nước hợp lí cho cây trồng. - Vai trò của nitơ đối với đời sống thực vật. - Nguồn cung cấp nitơ cho cây. - Quá trình biến đổi nitơ trong đất và cố định nitơ. - Thí nghiệm xác định cường độ thoái hơi nước ở lá. - Quang hợp và vai trò của nó. - Mối quan hệ chặt chẽ giữa cấu trúc và chức năng của bộ máy quang hợp: lá, lục lạp, hệ sắc tố. - Đặc điểm quang hợp ở các nhóm thực vật C3, C4, CAM. - Ảnh hưởng của các nhân tố ngoại cảnh đến quang hợp. - Quang hợp với năng suất cây trồng. - Vai trò, cơ chế của hô hấp ở thực vật. - Mỗi quan hệ giữa hô hấp với quang hợp và môi trường. - Hô hấp sáng. - Thí nghiệm phát hiện diệp lục, carotenoit, hô hấp. 10
2.2. Xây dựng, thiết kế các hoạt động học tập qua ứng dụng trò chơi vào dạy học phần khởi động; phần hình thành kiến thức; phần luyện tập, vận dụng. Để việc sử dụng các ứng dụng, phần mềm trò chơi vào thiết kế các hoạt động học tập của học sinh có hiệu quả, giáo viên cần có sự hiểu biết rõ ràng, cụ thể về các ứng dụng, tính năng của ứng dụng đối với bản miễn phí (dùng thử) cũng như bản có phí khi cần nâng cấp. Việc hiểu biết rõ ràng cụ thể về ứng dụng giúp cho giáo viên có những ý tưởng mới, sáng tạo trong tổ chức hoạt động học tập cho học sinh. Đồng thời giúp giảm bớt công sức của giáo viên trong quá trình dạy học online. Hiện nay, trong tình hình mới các ứng dụng dùng cho học tập được tạo ra khá nhiều, do vậy việc khai thác các ứng dụng sao cho phù hợp với việc dạy học là điều giáo viên cần quan tâm, lựa chọn một cách sáng suốt. Đối với các ứng dụng có ngôn ngữ bằng tiếng Anh, giáo viên có thể cài đặt ứng dụng “Google translate” để đọc hiểu được nội dung. Sau khi cài đặt lần đầu sẽ sử dụng mãi mãi mà không cần cài đặt lại trừ trường hợp cài đặt lại máy tính. Tìm hiểu các tính năng của ứng dụng. Gõ vào ô tìm kiếm của trang youtube.com từ khóa “Hướng dẫn sử dụng …” để tìm kiếm các video liên quan. Nếu có nhiều video cùng nội dung nên lựa chọn video có nhiều lượt xem hoặc phản hồi tốt. 11
2.2.1. Quy trình thiết kế trò chơi Qua quá trình nghiên cứu, chúng tôi đề xuất quy trình tổ chức các hoạt động học tập bằng trò chơi nhằm nâng cao hiệu quả dạy học gồm các bước như sau: • Lựa chọn ứng dụng phù hợp với hoạt động học tập. Bước 1 • Hình thành ý tưởng tổ chức hoạt động • Đăng kí tài khoản ứng dụng. Bước 2 • Tạo lập nội dung đưa lên ứng dụng. Bước 3 • Cài đặt hoạt động phù hợp với mục đích học tập. Bước 4 • Hướng dẫn học sinh cách thức tham gia, sử dụng ứng dụng. Bước 5 • Tiến hành hoạt động và ghi nhận kết quả của học sinh. Bước 6 • Cải tiến phần tạo lập nội dung, cách tổ chức hoạt động. Bước 7 2.2.2. Một số minh họa về việc áp dụng các ứng dụng vào tổ chức các hoạt động học tập bằng trò chơi 2.2.2.1. Khởi động hoặc ôn tập * Mục tiêu + Tạo không khí vui vẻ để bước vào bài học mới + Ôn lại kiến thức bài trước để chuẩn bị học bài mới 12
* Hình thức: theo nhóm * Ví dụ minh họa: Bài 3 - Thoát hơi nước Các bước thực hiện Bước 1: Lựa chọn ứng dụng phù hợp với hoạt động học tập (https://www.baamboozle.com/) - Ưu điểm của ứng dụng: + Giáo viên tạo nhanh câu hỏi dưới dạng cuộc thi trong lớp học. Từ đó tạo nên sự hứng thú và cạnh tranh giữa các đội chơi hoặc nhóm với nhau. + Với một nội dung giáo viên đã tạo ra có thể biểu hiện với các hình thức khác nhau: là trò chơi, là bài học, hoặc dạng trình chiếu. + Các câu hỏi hiện lên ngẫu nhiên sẽ tạo ra tính bất ngờ đối với học sinh. + Học sinh không cần tạo tài khoản; giáo viên chiếu trò chơi lên máy chiếu hoặc chia sẻ màn hình để học sinh quan sát được. + Học sinh tự đánh giá được việc học thông qua trả lời các câu hỏi. - Hạn chế: + Nếu chơi theo nhóm, có thể việc trả lời câu hỏi chỉ tập trung vào một số học sinh khá giỏi. Bước 2: Tạo tài khoản. Video hướng dẫn sử dụng baamboozle.com 1 1 13
Bước 3: Tạo lập trò chơi, gồm 2 cách sau: - Tìm kiếm trò chơi sẵn có trên ứng dụng, chỉnh sửa các cài đặt và nội dung theo mong muốn. - Tạo trò chơi mới + Chuẩn bị câu hỏi và đáp án Câu 1: Thành phần chính trong dòng mạch gỗ ➔ Đáp án: Nước, các ion khoáng Câu 2: Rễ hấp thụ nước từ đất vào mạch gỗ của rễ theo cơ chế nào? ➔ Thẩm thấu Câu 3: Động lực đẩy dòng mạch gỗ là ➔ Lực đẩy (áp suất rễ), lực hút do thoát hơi nước ở lá, lực liên kết giữa các phân tử nước với nhau và với thành mạch gỗ Câu 4: Qua những đêm ẩm ướt, thường thấy hiện tượng ứ giọt xuất hiện ở mép lá xuất hiện vào buổi sáng sớm. Nguyên nhân chính của hiện tượng này là gì? ➔ Lực đẩy ở rễ (áp suất rễ) Câu 5: Lực liên kết giữa các phân tử nước với nhau và với thành mạch gỗ có vai trò gì đối với sự vận chuyển trong dòng mạch gỗ? ➔ Đảm bảo dòng mạch gỗ liên tục Cài đặt mức điểm cho câu hỏi Kết thúc Tạo câu hỏi và đáp án Lựa chọn định dạng câu hỏi 14
Bước 4: Cài đặt trò chơi Tiến hành chơi Học Dạng trình chiếu Chỉnh sửa Ở phần này, giáo viên có thể chọn một trong 3 chức năng: Sau khi chọn “Play”, nếu là bản free, giáo viên chỉ có thể chọn “Baamboozle” Chọn số lượng đội chơi Hình thức hiện câu hỏi và cách tính điểm Các đội chơi có thể lựa chọn câu hỏi để trả lời 15