Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Nâng cao năng lực dạy học chuyên đề học tập Đọc, viết và giới thiệu một tập thơ, một tập truyện hoặc một tiểu thuyết trong chương trình Ngữ văn 10 - THPT 2018 bằng phương pháp dạy học dự án

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:79

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm giúp học sinh tăng cường kiến thức về văn học và ngôn ngữ; phát triển năng lực sáng tạo cá nhân, kĩ năng khám phá, vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống, đáp ứng nhu cầu, sở thích và định hướng nghề nghiệp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Nâng cao năng lực dạy học chuyên đề học tập Đọc, viết và giới thiệu một tập thơ, một tập truyện hoặc một tiểu thuyết trong chương trình Ngữ văn 10 - THPT 2018 bằng phương pháp dạy học dự án

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: NÂNG CAO NĂNG LỰC DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP “ĐỌC, VIẾT VÀ GIỚI THIỆU MỘT TẬP THƠ, MỘT TẬP TRUYỆN HOẶC MỘT TIỂU THUYẾT” TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 10 - THPT 2018 BẰNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN LĨNH VỰC: NGỮ VĂN NĂM HỌC 2022-2023 i
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT ANH SƠN 1 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: NÂNG CAO NĂNG LỰC DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP “ĐỌC, VIẾT VÀ GIỚI THIỆU MỘT TẬP THƠ, MỘT TẬP TRUYỆN HOẶC MỘT TIỂU THUYẾT” TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 10 - THPT 2018 BẰNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN LĨNH VỰC: NGỮ VĂN Người thực hiện: TRẦN THỊ HOÀI THƯƠNG Tổ bộ môn: Ngữ văn Đơn vị công tác: Trường THPT Anh Sơn I Thời gian thực hiện: Năm học 2022- 2023 Số điện thoại: 0838765805 NĂM HỌC : 2022-2023 ii
MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 1. Lí do chọn đề tài 1 2. Mục đích nghiên cứu 1 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 2 4. Giả thuyết khoa học: 2 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 2 6. Phương pháp nghiên cứu 3 7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài 3 8. Đóng góp mới của đề tài 3 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 5 1.1. Sự đổi mới của Chương trình GDPT môn Ngữ văn 2018 5 1.2. Vị trí, đặc điểm của hệ thống chuyên đề học tập trong 6 Chương trình Ngữ văn 2018 1.3. Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong dạy 7 học chuyên đề học tập Chương 2. Cơ sở thực tiễn 9 2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh về việc xây 9 dựng và dạy học chuyên đề học tập 2.2. Thực trạng tổ chức dạy học chuyên đề học tập ở trường 10 THPT Chương 3. Giải pháp về định hướng xây dựng chuyên đề học tập 12 “Đọc,viết và giới thiệu một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết”ở lớp 10 trong Chương trình Ngữ văn 2018 bằng phương pháp dạy học dự án 3.1. Định hướng xây dựng hệ thống ngữ liệu cho chuyên đề học 12 tập 3.2. Định hướng quy trình, phương pháp dạy học và kiểm tra 13 đánh giá chuyên đề học tập theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh bằng phương pháp dạy học dự án 4. Thực nghiệm sư phạm 21 4.1. Mục đích thực nghiệm 21 4.2. Tổ chức thực nghiệm 21 4.3. Phương pháp thực hiện 21 4.4. Thiết kế kế hoạch bài dạy chuyên đề học tập theo hướng 21 phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh 5. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất 43 5.1.Tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp đề xuất 43 5.2. Nội dung và phương pháp khảo sát 44 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 50 I. Kết luận 50 II. Khuyến nghị và đề xuất 50 iii
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh được xác định là một trong những yếu tố cơ bản nhất của việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông hiện nay. Những quan điểm và đường lối chỉ đạo của Nhà nước về việc tập trung phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong chương trình giáo dục nói chung, giáo dục phổ thông nói riêng được thể hiện trong nhiều văn bản như Nghị quyết 88, Quyết định 404, Nghị quyết 29 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI. Đây là cơ sở, tiền đề pháp lý, đồng thời xác định nhiệm vụ trọng tâm, cơ bản nhất của việc đổi mới giáo dục phổ thông nói chung, đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng năng lực người học nói riêng. Chương trình Ngữ văn 2018, ngoài mục đích hướng tới cho học sinh cơ hội khám phá bản thân và thế giới xung quanh, biết đồng cảm, chia sẻ, có đời sống tâm hồn phong phú còn phát triển các năng lực cần thiết như giao tiếp, hợp tác, tự học, giải quyết vấn đề… Hình thức dạy học chuyên đề trong Chương trình Ngữ văn 2018 có vai trò quan trọng trong việc rèn luyện cho học sinh các phẩm chất và năng lực cần thiết khi học môn Ngữ văn và giải quyết mọi tình huống, vấn đề trong cuộc sống sau này. Hệ thống chuyên đề sẽ giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự lực, khuyến khích các em tự nghiên cứu tài liệu, trao đổi, tranh luận cũng như bộc lộ suy nghĩ của mình; rèn luyện các năng lực cho học sinh ngay trong nhà trường phổ thông. Tổ chức xây dựng và dạy học chuyên đề học tập là một hoạt động dạy học mang tính tích cực. Việc tổ chức các hoạt động dạy học khoa học, hợp lý, phù hợp sẽ giúp học sinh có điều kiện bộc lộ năng lực sáng tạo cá nhân, năng lực khám phá, vận dụng và giải quyết các vấn đề trong cuộc sống, từ đó giúp hình thành và phát triển tư duy văn học. Là một giáo viên, từ vốn am hiểu về thực tế dạy học, cùng sự “đón đầu” tiếp nhận chương trình Ngữ văn 2018, mong muốn đem đến cho các em học sinh tình yêu môn Ngữ văn, cũng như góp phần trao đổi với đồng nghiệp về đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh, hướng đến mục tiêu đào tạo những công dân năng động, sáng tạo, tự tin, đáp ứng yêu cầu của đất nước trong thời kỳ hội nhập, tôi mạnh dạn chọn vấn đề: “Nâng cao năng lực dạy học chuyên đề học tập “Đọc, viết và giới thiệu một tập thơ, một tập truyện hoặc một tiểu thuyết” trong chương trình Ngữ văn 10 - THPT 2018 bằng phương pháp dạy học dự án” làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng chuyên đề học tập nhằm giúp học sinh tăng cường kiến thức về văn học và ngôn ngữ; phát triển năng lực sáng tạo cá nhân, kĩ năng khám phá, vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống, đáp ứng nhu cầu, sở thích và định hướng nghề nghiệp. 1
Lựa chọn xây dựng và tổ chức dạy học chuyên đề học tập bằng phương pháp dạy học dự án nhằm định hướng trao đổi với đồng nghiệp trong việc dạy học chuyên đề để rèn luyện và phát triển các kỹ năng, năng lực cần thiết cho học sinh, từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn theo Chương trình 2018 trung học phổ thông. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu - Học sinh lớp 10 (những lớp có học chuyên đề học tập) - Chương trình Chuyên đề học tập Ngữ văn lớp 10, bộ sách Kết nối tri thức 3.2. Đối tượng nghiên cứu Thực trạng dạy học chuyên đề học tập Ngữ văn và những giải pháp để nâng cao năng lực dạy học chuyên đề “Đọc, viết và giới thiệu một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết” ở lớp 10 4. Giả thuyết khoa học: - Một số học sinh chưa thích học môn Ngữ văn và chuyên đề học tập Ngữ văn nên kết quả điểm số đạt được không như mong đợi và không phát triển dược toàn diện phẩm chất, năng lực của bản thân. - Nếu các phương pháp và kĩ thuật dạy học hiện đại như dạy học dự án... được sử dụng trong chuyên đề học tập nói riêng và dạy học môn Ngữ văn nói chung thì sẽ tạo được hứng thú cho người học từ đó càng làm cho học sinh thêm yêu thích môn Ngữ văn, chất lượng môn học càng được nâng cao. Mặt khác, dạy học theo dự án sẽ giúp rèn luyện, hình thành phẩm chất và các kỹ năng mềm cần như hợp tác, giải quyết vấn đề... 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu * Về nội dung: - Nghiên cứu lý luận: tập trung vào 3 vấn đề sau: + Sự đổi mới của chương trình GDPT môn Ngữ văn 2018 + Vị trí, đặc điểm của hệ thống chuyên đề học tập trong chương trình Ngữ văn 2018 + Một số phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực: dạy học nhóm, dạy học dự án, kĩ thuật phòng tranh… - Tiến hành khảo sát, đánh giá thực trạng của giáo viên và học sinh trong việc xây dựng, tổ chức dạy học ba chuyên đề học tập môn Ngữ văn ở lớp 10 trong năm học 2022-2023 - Đề xuất các giải pháp để nâng cao năng lực dạy học chuyên đề học tập qua: 2
Thiết kế kế hoạch bài dạy, tiến hành thực nghiệm sư phạm để xem xét khả năng ứng dụng của đề tài trong việc nâng cao hiệu quả dạy học chuyên đề học tập 3 Ngữ văn 10 theo Chương trình 2018 * Về thời gian: Tháng 9 năm 2022 đến tháng 3 năm 2023 5.2. Phạm vi nghiên cứu Chuyên đề học tập 3 “Đọc, viết, giới thiệu một tập thơ, một tập truyện hoặc một tiểu thuyết” 6. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tác giả sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, thu thập dữ liệu thông tin qua các bài nghiên cứu được đăng tải trên báo, tạp chí hoặc một số trang Internet uy tín cũng như các công trình nghiên cứu khác được công bố có liên quan đến vấn đề. Từ đó, đưa ra các nhóm giải pháp để nâng cao hứng thú trong giờ dạy học chuyên đề học tập môn Ngữ văn và yêu thích học môn Văn. - Phương pháp khảo sát, điều tra, nghiên cứu thực tiễn: Sử dụng phiếu khảo sát để tìm hiểu thực trạng và nhu cầu mong muốn đối với việc dạy học chuyên đề học tập môn Ngữ văn... cho gần 20 giáo viên và gần 400 học sinh đại diện cho 3 trường THPT Anh Sơn 1, THPT Anh Sơn 2, THPT Anh Sơn 3 và các vùng lân cận. - Phương pháp thực nghiệm: thực nghiệm các giải pháp đề xuất qua việc tổ chức dạy học chuyên đề 3 bằng phương pháp dạy học dự án. - Phương pháp thống kê toán học: Dùng phần mềm Excel để xử lý số liệu khảo sát. - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Với kết quả khảo sát và các dữ liệu thu được từ, người nghiên cứu xem xét và phân tích, tổng hợp từng chủ đề căn cứ theo nội dung nghiên cứu nhằm đưa ra kết luận chính xác thực trạng hành vi ứng xử của học sinh đối với chuyên đề học tập nói riêng và môn Ngữ văn nói chung. Từ đó, làm căn cứ đưa ra giải pháp để cuối cùng tiến hành kiểm nghiệm sau khi thực hiện một số giải pháp tạo hứng thú cho giờ học chuyên đề học tập môn Ngữ văn. 7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài - Kinh nghiệm tổ chức dạy học chuyên đề 3 sách Kết nối tri thức Ngữ văn 10 theo hướng phát huy khả năng tự chủ việc học, từ đó hình thành các kỹ năng cần thiết để học sinh có khả năng độc lập tiếp cận văn bản ngoài sách giáo khoa - Tổ chức hoạt động dạy học tạo sự hứng thú cho học sinh, đưa văn về gần với cuộc sống 8. Đóng góp mới của đề tài Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng học chuyên đề học tập, đề tài đưa ra những 3
giải pháp cụ thể thiết thực để tăng thêm hứng thú cho học sinh trong quá trình dạy học chuyên đề học tập, giúp tổ chức giờ dạy học đạt hiệu quả cao góp phần phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh qua những dự án đầy sáng tạo với những sản phẩm có ý nghĩa, thể hiện được mối quan hệ hai chiều giữa văn học và đạt cuộc sống. Đồng thời, khơi gợi được tình yêu đối với bộ môn Ngữ văn- môn học gần gũi với cuộc sống, có tác dụng làm phong phú thêm đời sống tinh thần. Cụ thể: -Tổ chức trò chơi ô chữ đi tìm “Tôi là ai” trong hoạt động khởi động để tạo sự hứng khởi cho học sinh giờ học. -Tổ chức đọc phần Tri thức ngữ văn một cách sinh động hấp dẫn với hình thức “Đi tìm mảnh ghép” - Tổ chức giờ đọc một tập thơ, một tập truyện, một tiểu thuyết phát huy khả năng tự học, tính tích cực chủ động với hình thức tổ chức trò chơi “Hẹn hò” với những phiếu đọc sách từ các nhóm đọc: tập thơ “Tháp nắng” của Inrasara, Sự mất ngủ của lửa” của Nguyễn Quang Thiều; Tập truyện “Vang bóng một thời” của Nguyễn Tuân; Tiểu thuyết “Cây cam ngọt của tôi”, “Tuổi thơ dữ dội”, “Nhà giả kim”.. -Cụ thể hóa các hướng viết nghiên cứu, thưởng thức, trải nghiệm và giới thiệu, quảng bá tạo hứng thú qua các sản phẩm dự án theo nhóm học tập. - Tổ chức giới thiệu tập thơ, tập truyện, tiểu thuyết qua hình thức tọa đàm “Giai điệu văn chương”. 4
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương 1. Cơ sở lý luận 1.1. Sự đổi mới của Chương trình GDPT môn Ngữ văn 2018 Ngữ văn là môn học mang tính công cụ và tính thẩm mĩ – nhân văn, giúp học sinh có phương tiện giao tiếp, giáo dục những giá trị cao đẹp về văn hóa cũng như phát triển những cảm xúc lành mạnh, nhân văn. Môn Ngữ văn có rất quan trọng trong việc hình thành và phát triển phẩm chất tốt đẹp, những năng lực cốt lõi để sống, làm việc hiệu quả, để học tập suốt đời; giúp học sinh biết quan tâm hơn đời sống thường nhật, biết liên hệ, có kĩ năng giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Chương trình GDPT Ngữ văn 2018 được xây dựng nhằm đáp ứng những yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện và phát triển phẩm chất, năng lực...có những điểm mới: - Thứ nhất, “Chương trình Ngữ văn 2018 tuân thủ các quy định cơ bản được nêu trong chương trình giáo dục tổng thể (GDTT)”[49,5] được xây dựng có sự thống nhất với chương trình tổng thể và chương trình các môn học khác trong việc định hướng nội dung và cách thức diễn giải, trình bày. Đó là sự đổi mới định hướng về quan điểm, mục tiêu, yêu cầu cần đạt, kế hoạch, nội dung, phương pháp giáo dục và đánh giá kết quả giáo dục. - Thứ hai, Chương trình Ngữ văn 2018 dựa trên kết quả nghiên cứu về giáo dục học, tâm lý học, phương pháp, kĩ thuật dạy học Ngữ văn hiện đại; thành tựu nghiên cứu văn học Việt Nam qua các thời kỳ và thành tựu nghiên cứu về văn học, ngôn ngữ học; đặc biệt là kinh nghiệm xây dựng chương trình môn Ngữ văn của Việt Nam qua các thời kỳ cũng như xu thế quốc tế; điều kiện kinh tế, truyền thống văn hóa của người Việt cũng như sự đa dạng của đối tượng học sinh theo những vùng miền có điều kiện, khả năng học tập khác nhau. - Điểm mới thứ ba là xây dựng chương trình môn học dựa trên các trục phát triển kĩ năng đọc, viết, nói và nghe xuyên suốt cả ba cấp học vừa đảm bảo tính chất thống nhất, phát triển, tăng tiến trong toàn chương trình,vừa giúp cho việc tích hợp nội dung, mục tiêu giáo dục đặc trưng của môn Ngữ văn, thể hiện rõ đặc điểm của chương trình phát triển năng lực, không lấy việc trang bị kiến thức làm mục tiêu giáo dục. - Thứ tư là: “Chương trình môn Ngữ văn được xây dựng theo hướng mở”. Đây là nét đổi mới thực sự trong việc xây dựng chương trình môn Ngữ văn. Tính chất mở của chương trình thể hiện trước hết là: không quy định chi tiết về nội dung dạy học mà chỉ quy định yêu cầu cần đạt về đọc, viết, nói nghe cho mỗi lớp và một số kiến thức cơ bản cốt lõi về tiếng Việt, văn bản – tác phẩm có vị trí, ý nghĩa quan trọng của văn học dân tộc. Còn những văn bản – tác phẩm được nêu ở phần cuối chương trình Ngữ văn 2018 chỉ mang tính chất gợi ý về ngữ liệu minh họa. - Thứ năm là Chương trình môn Ngữ văn chú trọng sự kế thừa và phát huy những ưu điểm của chương trình Ngữ văn trước đó. Đây là một trong những quan 5
điểm hết sức cơ bản cần tuân thủ trong việc phát triển chương trình nói chung và chương trình môn học nói riêng. Chương trình cần đáp ứng sự thay đổi của khoa học và thực tiễn cuộc sống nên cần phải đổi mới. Tuy nhiên, nó phải xây dựng trên cơ sở kế thừa, tiếp nối từ chương trình cũ, chương trình truyền thống, các tri thức cơ bản, nền tảng, cốt lõi của nhân loại. Ngoài ra, việc thay đổi chương trình còn tính đến điều kiện thực tế, yếu tố giáo viên, việc đào tạo và bồi dưỡng GV. Nếu chương trình mới hoàn toàn thì yêu cầu đào tạo lại tất cả GV sẽ không có tính khả thi. Chương trình Ngữ văn mới cũng kế thừa và phát triển theo tinh thần đó. 1.2. Vị trí, đặc điểm của hệ thống chuyên đề học tập trong Chương trình Ngữ văn 2018 1.2.1. Chuyên đề học tập Trong những năm gần đây, giáo dục Việt Nam nói chung, việc đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn nói riêng luôn được quan tâm và có nhiều chuyển biến rõ rệt. Biểu hiện rõ nhất là chuyển đổi từ dạy học nội dung sang dạy học phát triển năng lực; bài học Ngữ văn không còn là những đơn vị văn bản riêng lẻ mà được sắp xếp theo chủ đề, chuyên đề học tập. Vậy chuyên đề học tập là gì? Chuyên đề học tập là một loại nội dung học tập chuyên sâu, tập trung vào một vấn đề nào đó, giúp người học tăng cường kiến thức kĩ năng thực hành, biết vận kiến thức để giải quyết một số vấn đề của thực tiễn, đáp ứng yêu cầu định hướng nghề nghiệp. Như vậy, chúng ta có thể hiểu rằng, một chuyên đề học tập là một vấn đề (nghiên cứu, học tập) mang tính “hoàn chỉnh” và chuyên sâu một về một phạm vi nội dung nào đó. Do tính chất chuyên biệt của chuyên đề học tập nên mục tiêu, nhiệm vụ đặt ra và phương pháp dạy học cũng có tính độc đáo, gợi tính sáng tạo, không tuân theo một khuôn mẫu có sẵn nào, qua đó kích thích sự hứng thú học tập và các năng lực ở học sinh. Mặt khác, nội dung chuyên đề thường mang tính định hướng cho người học, góp phần tạo cho họ thói quen tìm tòi, nghiên cứu, sáng tạo. Trên tạp chí Nghiên cứu văn học (số 10/2020) tác giả Phan Thị Nở có bài viết Thiết kế chuyên đề học tập, một hướng tiếp cận mới của chương trình Ngữ văn 2018 đã khẳng định: “Hình thức dạy học theo chuyên đề có vai trò quan trọng trong việc rèn luyện cho học sinh phương pháp đọc, viết, nói và nghe; tăng cường cơ hội thực hành, trải nghiệm việc tiếp nhận và vận dụng kiến thức tiếng Việt, văn học vào giải quyết những tình huống của cuộc sống. Khi tổ chức học tập theo hình thức này, học sinh được phát huy tính tích cực, tự lực; có thời gian và điều kiện tự nghiên cứu sách giáo khoa và tài liệu học tập, luyện tập, thực hành, trình bày, thảo luận, bảo vệ kết quả học tập. Từ đó, học sinh tự đọc, viết, nói và nghe, các em sẽ tự hình thành và hoàn thiện kiến thức theo tinh thần của lý thuyết kiến tạo “học tập là quá trình cá nhân hình thành tri thức cho mình”. Trong bài viết của mình, tác giả Phan Thị Nở còn đưa ra quy trình tạo lập chuyên đề học tập và phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá qua các chuyên đề. 6
1.2.2. Vị trí, đặc điểm của hệ thống chuyên đề học tập trong chương trình môn Ngữ văn 2018 Chương trình môn Ngữ văn 2018 được xây dựng trên cơ sở định hướng chung là dạy học tích hợp và phân hóa; với các hình thức tổ chức, phương pháp và phương tiện dạy học phong phú, đa dạng hóa; hướng đến phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo trong học tập và vận dụng kiến thức kĩ năng của học sinh. Mục tiêu của chương trình Ngữ văn mới THPT 2018 là sự tiếp nối, phát triển và nâng cao nhằm định hướng trong việc lựa chọn nghề nghiệp. Dạy học theo chuyên đề là biểu hiện cụ thể của việc dạy học phân hóa và góp phần định hướng nghề nghiệp cho học sinh ở cấp trung học phổ thông, với sự bố trí hệ thống chuyên đề học tập ở cả ba lớp 10,11,12 trong thời lượng 105 tiết. Mỗi năm học, những học sinh có thiên hướng khoa học xã hội và nhân văn, đặc biệt là có thiên hướng văn chương, nghệ thuật được chọn học một số chuyên đề học tập. Các chuyên đề này nhằm tăng cường kiến thức về văn học và ngôn ngữ, kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đáp ứng sở thích, nhu cầu nhằm phát triển năng lực và định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Sự có mặt của các chuyên đề học tập trong Chương trình Ngữ văn 2018 đã cho thấy được vị trí quan trọng của nó. 1.3. Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong dạy học chuyên đề học tập Trong quá trình dạy học theo hướng phát triển năng lực việc không thể không sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực như: dạy học nhóm, nêu giải quyết vấn đề, kĩ thuật phòng tranh, kĩ thuật khăn trải bàn, tổ chức trò chơi… Một trong những phương pháp dạy học quan trọng nhất không thể thiếu là dạy học dự án, dạy học nhóm. 1.3.1. Dạy học nhóm Đặc điểm của phương pháp này là “giáo viên là người tổ chức cho học sinh học tập trong từng nhóm nhỏ, học sinh cùng thực hiện một nhiệm vụ nhất định trong một thời gian nhất định. Dưới sự chỉ đạo của nhóm trưởng, học sinh sẽ kết hợp giữa làm việc cá nhân, theo nhóm, chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác cùng nhau để giải quyết nhiệm vụ được giao”. Khi tổ chức hình thành kiến thức, phân tích mẫu giáo viên chia nhóm nhỏ học sinh, trong khoảng thời gian giới hạn hoặc không giới hạn, mỗi nhóm phải tự lực hoàn thành nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Nếu tổ chức tốt sẽ nâng cao tinh thần trách nhiệm, cũng như năng lực cộng tác làm việc và giao tiếp của học sinh, khơi dậy được hứng thú với môn học, tránh sự nhàm chán thường có ở học sinh. Để có một hoạt động dạy học theo hình thức thảo luận nhóm, giáo viên tiến hành theo ba giai đoạn: Giai đoạn 1: Nhận đề và giao nhiệm vụ. GV giới thiệu chủ đề, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm và những chỉ dẫn cần thiết về nội dung, phương tiện hỗ trợ Giai đoạn 2: Làm việc nhóm. Chia nhóm theo yêu cầu, cử nhóm trưởng, thư 7
ký ghi chép, người báo cáo… Giáo viên quan sát, đôn đốc, nhắc nhở, hỗ trợ khi cần thiết. Yêu cầu thực hiện: Mỗi thành viên trong nhóm đều chuẩn bị tài liệu học tập, tham gia bàn luận, lắng nghe người khác, tránh căng thẳng. Mọi thành viên đều tích cực hoạt động để giải quyết nhiệm vụ chung của cả nhóm. Giai đoạn 3: Trình bày và đánh giá kết quả: Đại diện nhóm trình bày kết quả trước toàn lớp (trình bày miệng hoặc trình bày miệng kết hợp báo cáo viết hoặc có thể trình bày bằng minh họa hình ảnh, video…). Các thành viên khác bổ sung thêm. Giáo viên đúc kết, kết luận sau khi các nhóm nhận xét, bổ sung. Tùy vào tình huống học tập cụ thể để tổ chức hoạt động nhóm cho học sinh sao cho hiệu quả phát huy được tính tích cực, tự lực và trách nhiệm của học sinh; phát triển được năng lực cộng tác làm việc, giao tiếp, sự tự tin... Cần tránh việc lạm dụng chia nhóm (chia nhóm cho có, mang tính hình thức) sẽ không mang lại hiệu quả cho giờ học. Thời gian hoạt động nhóm khá nhiều nên thời gian một tiết học cũng là một trở ngại, nếu không tổ chức một cách thỏa đáng các giai đoạn ăn nhịp sẽ không có hiệu quả như mong muốn, tạo sự nhàm chán, đơn điệu. 1.3.2. Dạy học dự án Dạy học theo dự án là phương pháp dạy học có tính hệ thống, trong đó người học tham gia vào toàn bộ quá trình học tập xung quanh có tính thách thức, xuất phát từ thực tiễn đòi hỏi vận dụng kiến thức, kỹ năng cộng tác để hoàn thành nhiệm vụ học tập bằng sản phẩm. Việc vận dụng dạy học dự án trong dạy học sẽ mở cơ hội hướng đến sự hình thành và phát triển năng lực ở người học. Cụ thể: học sinh có cơ hội trải nghiệm thực tế, rèn luyện năng lực lựa chọn và giải quyết vấn đề, biết quản lý thời gian, quản lí và hợp tác nhóm cũng như tổ chức tìm kiếm và xử lý thông tin, giao tiếp, sử dụng công nghệ… Từ đó, GV giúp làm thay đổi thái độ học tập, tạo niềm tin, hứng thú, thay đổi phong cách học tập ở HS. Dạy học dự án được tiến hành theo các bước sau: Bước 1: Quyết định chủ đề dự án: (GV tạo điều kiện đề xuất chủ đề, xác định mục tiêu dự án). Chủ đề dự án phải hấp dẫn, khơi gợi nhu cầu tham gia thực hiện của chính người học. Bước 2: Xây dựng kế hoạch thực hiện: HS lập kế hoạch làm việc, phân công nhiệm vụ. GV tổ chức cho các nhóm HS thảo luận để lập kế hoạch, xác định mục tiêu, nội dung nghiên cứu cho dự án và công việc cần thực hiện. Bước 3: Thực hiện dự án: HS làm việc nhóm và cá nhân theo kế hoạch, kết hợp giữa lí thuyết và thực hành để tạo ra sản phẩm. Trong quá trình học sinh thực hiện, GV quan sát, theo dõi các hoạt động của HS nhằm tư vấn, tháo gỡ vướng mắc và đảm bảo tiến độ về thời gian. Bước 4: Giới thiệu sản phẩm: HS thu thập, giới thiệu và công bố sản phẩm Bước 5: Đánh giá sản phẩm: HS tự đánh giá kết quả của mình bằng cách xác 8
định, các thành viên khác đánh giá, bổ sung, GV đưa ra kết luận. Chương 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh về việc xây dựng và dạy học chuyên đề học tập * Từ phía giáo viên: Chúng tôi tiến hành khảo sát 12 thầy cô giáo giảng dạy môn Ngữ văn những lớp có học chuyên đề học tập tại ba trường THPT Anh Sơn 1, THPT Anh Sơn 2 và THPT Anh Sơn3 qua link và kết quả thu được như sau: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfqeOaer8WZyQwYrm-ywLQMJJk- aTOFyD0Q2S4hjMRqHRrkNA/viewform?usp=sf_link - Khi hỏi về mức độ quan tâm đến việc xây dựng và dạy học chuyên đề học tập Nhận xét: Từ hình ảnh trên, ta thấy mức độ quan tâm và rất quan tâm đến việc dạy học chuyên đề có 11/12 giáo viên quan tâm và rất quan tâm chiếm tỉ lệ 91,7%, vẫn còn 8,3% giáo viên ít quan tâm. Nguyên nhân giáo viên vì sao chưa hoặc ít tổ chức dạy học chuyên đề học tập theo phương pháp dạy học tích cực như dạy học dự án...thì biết nguyên nhân xuất phát từ: hạn chế thời gian chiếm 45,5%, chưa đảm bảo cơ sở vật chất, kỹ thuật chiếm 36,4%, nguyên nhân khác chiếm 9,1%. Như vậy, giáo viên đã thực sự quan tâm đến việc xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học chuyên đề học tập cho học sinh trong dạy học môn Ngữ văn, song vì 9
những lý do khác nhau mà hoạt động này chưa thực sự hiệu quả. Một số giáo viên đã thực sự quan tâm đến việc vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học chuyên đề học tập. Tuy nhiên, có khá nhiều giáo viên vẫn còn lúng túng trong việc chọn đâu là phương pháp thích hợp để kích thích sự chủ động, sáng tạo cho học sinh. Sự lúng túng này không chỉ có ở giáo viên mới vào nghề mà kể cả những giáo viên đã có nhiều năm đứng trên bục giảng. * Từ phía học sinh: Để có nguồn minh chứng cho việc đánh giá chất lượng tổ chức xây dựng và dạy học chuyên đề học tập cho học sinh theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất- dạy học dự án, chúng tôi tiến hành khảo sát gần 300 học sinh ở các trường THPT Anh Sơn , THPT Anh Sơn 2, THPT Anh Sơn 3 qua đường link https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfgfEddGpaF_XBml6GisQ_xNPaXIa ijfuRQvs5hsyB4aoxYdA/viewform?usp=sf_link Khi được khảo sát về mức độ hứng thú học chuyên đề học tập môn Ngữ văn trong chương trình Ngữ văn 10 có 55/79 học sinh (chiếm 69,6%) rất hứng thú và hứng thú, còn 30,4% học sinh ít hứng thú hoặc không hứng thú. 2.2. Thực trạng tổ chức dạy học chuyên đề học tập ở trường THPT - Trên địa bàn huyện Anh Sơn nói chung, trường THPT Anh Sơn 1 nói riêng giáo viên đã có ý thức phát triển năng lực cho người học trong giờ học Ngữ văn. Link khảo sát trên: 10
Từ biểu đồ tổng hợp khảo sát trên, chúng tôi nhận thấy có 58,3% thầy cô đã rất thường xuyên và thường xuyên tổ chức dạy học chuyên đề học tập theo phương pháp dự án. Tuy nhiên vẫn còn 41,7% giáo viên thỉnh thoảng mới tổ chức theo phương pháp dạy này. Giáo viên ít tổ chức dạy học dự án vì xuất phát từ những khó khăn mắc phải trong quá trình thực hiện thể hiện trong biểu đồ sau: Nhận xét: phương tiện dạy học còn nhiều hạn chế chiếm 50%, có 33% thầy cô thấy hạn chế về thời gian, còn 8,3% do thiếu định hướng, khó khăn khác. - Với học sinh: khảo sát vì sao có mức độ hứng thú với các chuyên đề học tập thì thu được kết quả như sau: Nhìn vào biểu đồ trên đa số các em được học chuyên đề học tập bằng phương pháp, kỹ thuật dạy học hiện đại chiếm tỉ lệ 77,2%, còn 19% học sinh đang được học chuyên đề học tập bằng phương pháp truyền thống 11
Mặt khác, trong quá trình thực hiện dự án chuyên đề học tập các em thường gặp khó khăn như ít vốn kiến thức, hiểu biết về văn học, mất nhiều thời gian hoặc phương pháp thực hiện dự án. Chương 3. Giải pháp về định hướng xây dựng chuyên đề học tập “Đọc,viết và giới thiệu một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết”ở lớp 10 trong Chương trình Ngữ văn 2018 bằng phương pháp dạy học dự án 3.1. Định hướng xây dựng hệ thống ngữ liệu cho chuyên đề học tập 3.1.1. Căn cứ lựa chọn ngữ liệu Trong môn Ngữ văn, ngữ liệu là một bộ phận cấu thành của nội dung giáo dục, góp phần quan trọng trong việc hình thành, phát triển ở học sinh những phẩm chất và năng lực quan trọng như: yêu quê hương đất nước, biết trân trọng, giữ gìn những giá trị văn hóa, sống vị tha, nhân ái, thẳng thắn, trung thực,thật thà, sống có lí tưởng, ý chí nghị lực…và các năng lực như: tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo và các năng lực chuyên biệt của môn Ngữ văn. Để đáp ứng các yêu cầu hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh, Chương trình môn Ngữ văn 2018 đã định hướng lựa chọn ngữ liệu phải đảm bảo tiêu chí sau: - Phục vụ trực tiếp cho việc phát triển các phẩm chất và năng lực theo mục tiêu, yêu cầu cần đạt của chương trình. - Phù hợp với kinh nghiệm, năng lực nhận thức, đặc điểm tâm – sinh lí của học sinh ở từng lớp học, cấp học… - Có giá trị đặc sắc về nội dung và nghệ thuật, tiêu biểu về kiểu văn bản và thể loại, chuẩn mực và sáng tạo về ngôn ngữ. - Phản ánh được thành tựu về tư tưởng, văn học, văn hóa dân tộc; thể hiện tinh thần yêu nước, độc lập dân tộc, ý thức về chủ quyền quốc gia; có tính nhân văn, giáo dục lòng nhân ái, khoan dung, tình yêu chân thiện mỹ, tình yêu thiên 12
nhiên, tinh thần hội nhập quốc tế, hướng đến những giá trị phổ quát của nhân loại. Về chuyên đề “Đọc, viết và giới thiệu về một tập thơ, một tập truyện hoặc một tiểu thuyết”. Trước hết, chúng tôi căn cứ vào loại hình lịch sử văn học.Thứ hai là căn cứ vào tính phù hợp của các tập thơ/truyện/tiểu thuyết ấy với mục tiêu, yêu cầu cần đạt của chuyên đề học tập trong chương trình, phải có giá trị về nội dung và nghệ thuật. Mặt khác, ngữ liệu được lựa chọn phải phù hợp với trình độ tiếp nhận của học sinh. Chẳng hạn, với học sinh khá giỏi, có sự đam mê, yêu thích và thiên hướng năng khiếu môn Văn thì có thể lựa chọn thơ/truyện hiện đại như: Sự mất ngủ của lửa của Nguyễn Quang Thiều, Tháp nắng của Inrasara hoặc tập truyện Vang bống một thời của Nguyễn Tuân, tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán...; với học sinh ở mức trung bình, khá có thể lựa chọn những tập thơ như Góc sân và khoảng trời (Trần Đăng Khoa), hoặc thơ Xuân Quỳnh… 3.1.2. Xây dựng hệ thống ngữ liệu: - Sử dụng ngữ liệu định hướng sẵn trong sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 10 (trang 75) - Xây dựng hệ thống ngữ liệu mới: Ngữ liệu được tìm trong các ấn phẩm hoặc trên những trang web uy tín đáp ứng yêu cầu tính giáo dục cao, phù hợp với nhận thức tình cảm, tâm lý lứa tuổi của học sinh. 3.2. Định hướng quy trình, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá chuyên đề học tập theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh bằng phương pháp dạy học dự án 3.2.1. Quy trình xây dựng chuyên đề học tập “Đọc, viết và giới thiệu một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết” *Bước 1. Lập kế hoạch dạy học chuyên đề - Xác định các căn cứ khoa học, thực tiễn của kế hoạch Trước hết, chúng tôi căn cứ vào yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo của Đảng và Nhà nước. Thứ hai là căn cứ vào mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông 2018 giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động như yêu nước, nhân ái, trung thực…và những năng lực tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo, đặc biệt là năng lực phát triển ngôn ngữ và văn học. Mặt khác, GV phải căn cứ đặc điểm hệ thống chuyên đề môn Ngữ văn cấp THPT, đặc biệt là Chương trình và hệ thống chuyên đề Ngữ văn lớp 10. Đồng thời, GV phải dựa vào kế hoạch hoạt động chuyên môn của tổ bộ môn và tình hình cơ sở vật chất của nhà trường và nhu cầu, hứng thú của học sinh với môn Ngữ văn. 13
- Xác định mục tiêu, yêu cầu lập kế hoạch Để xác định mục tiêu, yêu cầu cho kế hoạch dạy học chuyên đề, cần bám sát vào mục tiêu, yêu cầu cần đạt của lớp 10 trong Chương trình Ngữ văn 2018, đặc biệt là yêu cầu cần đạt của hệ thống chuyên đề; đặc điểm nội dung cụ thể mà giáo viên và học sinh đã lựa chọn cho chuyên đề; đặc điểm học sinh… * Mục tiêu, yêu cầu chung: Hình thức dạy học theo chuyên đề có vai trò quan trọng trong việc rèn luyện cho học sinh phương pháp đọc, viết, nói và nghe; tăng cường cơ hội thực hành, trải nghiệm việc tiếp nhận và vận dụng kiến thức tiếng Việt, văn học vào giải quyết tình huống của cuộc sống. Vì vậy, dạy học chuyên đề học tập sẽ đảm bảo cho tất cả học sinh có cơ hội tham gia thực sự vào quá trình học tập, được tìm tòi, nghiên cứu, phát huy sở trường, từ đó hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực. Qua dạy học chuyên đề học tập, giáo viên có điều kiện bồi dưỡng, nâng cao phương pháp và năng lực dạy học; từ đó nâng cao chất lượng dạy học văn trong nhà trường. Đồng thời, góp phần làm thay đổi văn hóa ứng xử trong nhà trường, tạo môi trường dạy học thân thiện, dân chủ, đoàn kết cho tất cả mọi người. * Mục tiêu, yêu cầu cụ thể cho chuyên đề 3 như sau: 1. Phẩm chất - Hình thành và phát triển những tình cảm nhân văn cao đẹp, trân trọng nỗ lực sáng tạo các tác phẩm văn học - Có ý thức phát huy sở trường, nuôi dưỡng đam mê đối với thơ ca... 2. Năng lực 2.1. Năng lực chung - Năng lực tự chủ và tự học - Năng lực giao tiếp và hợp tác - Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo 2.2. Năng lực chuyên biệt Năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học, cụ thể: - Kỹ năng đọc một tập thơ của một tác giả thơ/truyện/tiểu thuyết hiện đại + Nêu được các thông tin cơ bản về con người, cuộc đời tác giả, bối cảnh thời đại, văn hóa mà tác giả sống có liên quan đến sự nghiệp sáng tác; nhận xét, đánh giá được phong cách nghệ thuật, vị trí, tầm vóc của tác giả trong nền văn học + Nhận xét, phân tích được cấu trúc, nội dung, chủ đề tư tưởng, đặc sắc nghệ thuật, vị trí và sự ảnh hưởng của tập thơ/truyện, phong cách thơ/truyện của tác giả đối với văn học hiện đại. + Phân tích, đánh giá được giá trị thẩm mĩ của một số yếu tố như từ ngữ, hình 14
ảnh, vần, nhịp, các biện pháp tu từ, chủ thể trữ tình, nhân vật trữ tình; phân tích và đánh giá được chủ đề, tư tưởng, thông điệp và tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo mà nhà thơ thể hiện. Kết cấu, nhân vật, ngôn ngữ, nghệ thuật kể chuyện… - Kỹ năng viết: hiểu được cách viết và biết viết bài giới thiệu một tập thơ/truyện/tiểu thuyết hiện đại theo ba hướng: nghiên cứu, thưởng thức và quảng bá, giới thiệu, cụ thể: + Biết viết bài thuyết minh, giới thiệu đảm bảo cấu trúc và nội dung bài viết thuyết minh giới thiệu về một tập thơ/truyện/tiểu thuyết hiện đại theo ba hướng + Lựa chọn và trình bày kết quả nghiên cứu về đặc sắc của một bài thơ/truyện/tiểu thuyết, có sử dụng trích dẫn… - Kĩ năng nói – nghe: hiểu được yêu cầu trình bày, giới thiệu một tập thơ trữ tình/truyện/tiểu thuyết hiện đại, cụ thể: + Trình bày giới thiệu về tác giả, tập thơ/truyện/tiểu thuyết và kết quả nghiên cứu đặc sắc một bài thơ/truyện cụ thể, biết kết hợp các phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ trong thuyết trình. + Nghe hiểu được nội dung thuyết trình, quan điểm người nói; biết thỏa luận, nhận xét và đưa ra các quan điểm cá nhân về nội dung và hình thức thuyết trình; tôn trọng người đối thoại. - Xác định nội dung, cấu trúc, thời lượng, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá chuyên đề 3 + Xác định nội dung, cấu trúc, thời lượng như sau TT Tên chuyên đề Cấu trúc Thời Ghi chú lượng Tri thức ngữ văn -Hình thành 1 Đọc, viết, giới thiệu một và phần 1 “Đọc kiến thức 2t tập thơ, tập truyện hoặc một tập thơ, một 3 tiết - Báo cáo một tiểu thuyết tập truyện/ một sản phẩm: 1t tiểu thuyết Phần viết 4 tiết - Hình thành kiến thức 2t - Báo cáo sản phẩm 2t Phần Nói- nghe 3 tiết -Hình thành kiến thức 1t -Báo cáo sản phẩm 2t + Xác định phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá chuyên đề 15
Về phương pháp dạy học: Các chuyên đề nghiêng về tính thực hành nên chúng tôi sử dụng các phương pháp dạy học như: dạy học dự án, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề…với kỹ thuật phòng tranh. Khi dạy chuyên đề “Đọc, viết,giới thiệu một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết” chúng tôi sử dụng phương pháp dạy học dự án là giao dự án “Sức sống của văn học” cho 4 nhóm học tập trong lớp. Giáo viên hướng dẫn các nguồn tài liệu, cách thức thực hiện dự án, yêu cầu sản phẩm, thời gian hoàn thành dự án và nạp sản phẩm… Về kiểm tra, đánh giá chuyên đề học tập: Chúng tôi tiến hành kiểm tra, đánh giá trong suốt quá trình học, qua sản phẩm dự án, hoạt động nhóm. - Xác định thành phần tham gia và phân công nhiệm vụ Thành phần tham gia gồm có: giáo viên dạy tại các lớp học chuyên đề học tập và học sinh 10C2, 10C3, 10C4, 10C6 Khi thực hiện chuyên đề “Đọc, viết và giới thiệu một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết” giáo viên phân công nhiệm vụ cho học sinh như sau: Nhóm 1: Đọc, tìm hiểu và viết giới thiệu về tập thơ Tháp nắng của Inrasara bằng hình thức xây dựng một cuộc gặp gỡ, đối thoại với nhà thơ với bạn yêu thích. Nhóm 2: Đọc, tìm hiểu và viết bài giới thiệu về tập truyện Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân dưới hình thức thuyết trình và kết hợp thiết kế các slide trong powerpoint để trình minh họa. Nhóm 3: Đọc, tìm hiểu và viết giới thiệu về tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán hoặc Cây cam ngọt của tôi của Jose’ Mauro de Vasconcelos bằng hình thức viết bài thuyết trình kết hợp với vẽ tranh (tạo các tranh giống như Profile cá nhân trên Facebook) hoặc diễn xuất và Powerpoint. Nhóm 4: Thành lập ban giám khảo, lên kịch bản để tổ chức tốt cho tiết Nói- nghe với một trong các chủ đề “Sức sống của văn học”hoặc “Giai điệu văn chương”, “Sắc màu văn học” - Xây dựng Kế hoạch dạy học chuyên đề: Mỗi giáo viên có một sở trường và năng lực riêng trong cách dẫn dắt học sinh chiếm lĩnh tri thức và khơi gợi và phát huy phẩm chất, năng lực của người học nên sẽ có rất nhiều cách xây dựng kế hoạch dạy học chuyên đề linh hoạt, khác nhau. Hình thức trình bày có thể trình bày theo cột dọc, hoặc cắt ngang theo từng hoạt động đọc – viết – nói/nghe. Trong kế hoạch dạy học cần thể hiện rõ mối quan hệ chi phối từ mục tiêu, yêu cầu cần đạt, nội dung và phương pháp, kỹ thuật dạy học; cách vận dụng phương pháp, kĩ thuật gắn với nội dung dạy học chuyên đề. Mặt khác, thời lượng dạy học chuyên đề khá nhiều (10 tiết), có thể dạy học liên tục hoặc cách quãng, không gian dạy học chuyên đề rất linh hoạt (ở nhà, trên lớp, v.v…). Vì vậy, GV cần chú ý khai thác nhiều phương pháp, kỹ thuật dạy học 16
tích cực, các phương tiện dạy học hiện đại như dạy học nhóm, dạy học dự án, giải quyết vấn đề, kĩ thuật phòng tranh…nhưng phải phù hợp với nội dung chuyên đề. Bước 2. Tiến hành dạy học chuyên đề - Hoạt động chuẩn bị (GV- HS): + Giáo viên: Trước khi tiến hành dạy học các chuyên đề học tập, giáo viên phải chuẩn bị những thứ sau: Kế hoạch dạy học: một số tác phẩm thuộc các thể loại truyện ngắn, thơ, tiểu thuyết như: các tập thơ Việt Bắc của Tố Hữu, Sự mất ngủ của lửa (1992) của Nguyễn Quang Thiều, Tháp nắng (1996) của Inrasara… và tập truyện Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân, tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán hoặc Cây cam ngọt của tôi của Jose’ Mauro de Vasconcelos Máy vi tính/điện thoại có kết nối internet, máy chiếu; phiếu học tập Các trang web, video liên quan đến các tác giả dạy học, các tập thơ, văn bản truyện/tiểu thuyết . Công cụ đánh giá như: Phiếu thang đánh giá, Rubrics + Học sinh: biết tìm kiếm, lựa chọn và sử dụng các nguồn tài liệu để vận dụng vào phân tích, đánh giá ý nghĩa của vấn đề tìm hiểu; biết sử dụng công nghệ thông tin, tranh ảnh vào minh họa cho sản phẩm. - Hoạt động nghiên cứu ngoài giờ, trước giờ lên lớp: Chuyên đề “Đọc,viết và giới thiệu một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết” chúng tôi hướng dẫn học sinh nghiên cứu về các nhà thơ và các tập thơ hiện đại như Việt Bắc của Tố Hữu, Nguyễn Quang Thiều với tập thơ “Sự mất ngủ của lửa”, Inrasara với “Tháp nắng”... trên các phương diện: đóng góp vào thơ ca hiện đại Việt Nam, đề tài, cảm hứng, hình ảnh, phong cách... Truyện “Mắt biếc” của Nguyễn Nhật Ánh, Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán hoặc Cây cam ngọt của tôi của Jose’ Mauro de Vasconcelos sẽ nghiên cứu trên các phương diện như: cốt truyện, nhân vật, tình tiết, ngôn ngữ, cách kể… Mặt khác, học sinh tìm hiểu cách thức viết bài giới thiệu về tập thơ tập truyện hoặc tiểu thuyết theo hướng viết bài nghiên cứu, trải nghiệm thưởng thức hay giới thiệu, quảng bá. Sau đó lựa chọn hình thức trình bày phục vụ cho kỹ năng nói – nghe (kết hợp tranh ảnh, video, powerpoint hay tạo một cuộc gặp gỡ, giao lưu…). - Hoạt động báo cáo sản phẩm học tập, trao đổi, thảo luận: Mỗi chuyên đề chúng tôi dành thời gian 4 đến 5 tiết để học sinh báo cáo sản phẩm học tập theo các kỹ năng đọc – viết – nói và nghe của mình, tổ chức cho học sinh trao đổi, thảo luận để đánh giá sản phẩm của nhóm mình và nhóm bạn theo các tiêu chí trong phiếu đánh giá (đánh giá về nội dung, phương pháp trình bày, tinh thần làm việc nhóm, khả năng diễn xuất…). 17