Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh bằng phương pháp dạy học thực hành quan sát thông qua dạy học chủ đề cảm ứng ở thực vật

Chia sẻ: Ngaynangmoi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:58

Thêm vào BST

Báo xấu

55
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là nhằm tăng cường mối liên hệ giữa lí thuyết và thực hành; Sử dụng các thí nghiệm, tranh ảnh, video do học sinh tự tiến hành hoặc sưu tầm trong thực tế hoặc tìm kiếm trên mạng để chiếm lĩnh kiến thức và vận dụng kiến thức để giải quyết các tình huống trong thực tiễn. Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo, tạo hứng thú trong học tập, giúp học sinh gắn lí thuyết với thực tiễn cuộc sống; Hình thành, rèn luyện, phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh;

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh bằng phương pháp dạy học thực hành quan sát thông qua dạy học chủ đề cảm ứng ở thực vật

Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội - đó là quan điểm chỉ đạo của Nghị quyết số: 29-NQ/TW, ngày 4/11/2013 “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học… Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực cho học sinh. Trong các loại năng lực cần hình thành cho học sinh THPT, năng lực hợp tác và sáng tạo là những năng lực rất cần thiết trong xã hội hiện đại khi chúng ta đã và đang sống trong một môi trường, một không gian rộng mở của quá trình hội nhập. Trong bộ môn sinh học THPT có rất nhiều phương pháp dạy học tích cực nhằm hình thành và phát triển các năng lực cho học sinh. Tuy nhiên, việc phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh bằng phương pháp dạy học thực hành quan sát trong dạy học sinh học vẫn chưa được nhiều giáo viên quan tâm. Từ những lý do đã được trình bày ở trên, tôi đã lựa chọn đề tài “PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC VÀ SÁNG TẠO CHO HỌC SINH BẰNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THỰC HÀNH QUAN SÁT THÔNG QUA DẠY HỌC CHỦ ĐỀ CẢM ỨNG Ở THỰC VẬT”. 2. Mục tiêu của đề tài Mục tiêu của đề tài là nhằm tăng cường mối liên hệ giữa lí thuyết và thực hành; Sử dụng các thí nghiệm, tranh ảnh, video do học sinh tự tiến hành hoặc sưu tầm trong thực tế hoặc tìm kiếm trên mạng để chiếm lĩnh kiến thức và vận dụng kiến thức để giải quyết các tình huống trong thực tiễn. Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo, tạo hứng thú trong học tập, giúp học sinh gắn lí thuyết với thực tiễn cuộc sống; Hình thành, rèn luyện, phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh; Thực hiện hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học góp phần thiết thực nâng cao chất lượng dạy học sinh học ở trường THPT. 1
3. Tính mới của đề tài Đề tài “Phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh bằng phương pháp dạy học thực hành quan sát thông qua dạy học chủ đề cảm ứng ở thực vật” có những điểm mới sau: - Góp phần phát huy tính tích cực của học sinh (các em thể hiện được tinh thần tự học, tự làm thí nghiệm, tự sưu tầm các video và tranh ảnh liên quan đến nội dung bài học; Các em được rèn luyện thêm các kĩ năng giao tiếp, lắng nghe, trình bày suy nghĩ, ý tưởng, hợp tác, đảm nhận trách nhiệm, quản lí thời gian, tìm kiếm và xử lí thông tin…); Tăng cường định hướng phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh thông qua vận dụng kiến thức, kĩ năng bài học để giải quyết các vấn đề thực tiễn; Học sinh có cơ hội được trải nghiệm với nhiều nguồn tài liệu khác nhau, từ các tranh ảnh, video, đến các thí nghiệm do các em tự tiến hành… - Giúp học sinh không chỉ biết cách làm thí nghiệm, sưu tầm các video, tranh ảnh để chiếm lĩnh kiến thức bài học mà qua đó còn giúp khắc sâu được kiến thức, tạo hứng thú trong học tập. - Góp phần làm phong phú thêm nội dung và hình thức dạy học sinh học ở trường THPT. 4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu tài liệu. - Phương pháp thực hành quan sát: bố trí thí nghiệm, sưu tầm các tranh ảnh, video… - Phương pháp thực nghiệm sư phạm đề thăm dò hiệu quả của dạy học chủ đề đối với môn sinh học . 5. Phạm vi nghiên cứu đề tài - Áp dụng cho học sinh khối 11 tại đơn vị công tác trong năm học 2020 - 2021. - Phạm vi và khả năng nhân rộng cho tất cả các đối tượng học sinh khối 11, áp dụng cho dạy học đại trà ở tất cả các trường THPT. 2
Phần II. NỘI DUNG Chương I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Đổi mới phương pháp dạy học là một trong những nhiệm vụ quan trọng của đổi mới giáo dục. Đổi mới phương pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học là vấn đề được quan tâm hàng đầu. Định hướng quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hợp tác làm việc của người học. Đó cũng là xu hướng quốc tế trong cải cách phương pháp dạy học ở nhà trường phổ thông. Qua tìm hiểu các đề tài sáng kiến kinh nghiệm đã làm của các giáo viên, tôi thấy đã có nhiều đề tài đề cập đến vấn đề đổi mới phương pháp dạy học cho học sinh như dạy học chủ đề, dạy học dự án, dạy học stem, dạy học trải nghiệm… Trong các công trình nghiên cứu, sách, bài viết mà tác giả sưu tìm được, ngoài đề tài “phát triển năng lực chuyên biệt cho học sinh thông qua dạy học chủ đề cảm ứng ở thực vật ”, Sinh học 11 – ban Cơ bản của tác giả Đặng Thị Diệu Linh còn lại chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về chủ đề cảm ứng ở thực vật gắn với phương pháp dạy học thực hành quan sát. Đó là "khoảng trống" về lý luận và thực tiễn đòi hỏi đề tài sáng kiến phải làm rõ. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ có những đóng góp về lý luận và thực tiễn đối với dạy học Sinh học trong trường THPT hiện nay. 1.2. Cơ sở lý luận của đề tài 1.2.1. Lý thuyết về năng lực hợp tác và sáng tạo * Khái niệm về năng lực Hiện nay có rất nhiều quan điểm và cách hiểu về năng lực cả trên thế giới và ở Việt Nam. Nhưng có thể hiểu, năng lực là sự thực hiện đạt hiệu quả cao một hoạt động (công việc) cụ thể trong một lĩnh vực cụ thể, năng lực được hình thành dựa vào tố chất sẵn có của cá nhân. Thông qua quá trình rèn luyện, học tập và thực hành năng lực ngày càng phát triển, hoàn thiện đảm bảo cho cá nhân đạt được hiệu quả cao trong một lĩnh vực cụ thể tương ứng với năng lực mà mình có. 1.2.1.1. Hợp tác và năng lực hợp tác Hợp tác là hành động mà chúng ta, các bên tham gia cùng chung sức làm việc, giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau trong công việc, lĩnh vực bất kì để cùng hướng tới một mục đích nhất định. Năng lực hợp tác là khả năng tương tác lẫn nhau, trong đó mỗi cá nhân thể hiện sự tích cực, tự giác, sự tương tác trực diện và trách nhiệm cao trên cơ sở huy động những tri thức, kĩ năng của bản thân nhằm giải quyết có hiệu quả nhiệm vụ chung. 3
Năng lực hợp tác được xem là một trong những năng lực quan trọng của con người trong xã hội hiện nay, chính vì vậy, phát triển năng lực hợp tác từ trong trường học đã trở thành một xu thế giáo dục trên thế giới. Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ chính là sự phản ánh thực tiễn của xu thế đó. 1.2.1.2. Sáng tạo và năng lực sáng tạo Có rất nhiều quan niệm về sáng tạo, theo từ điển Tiếng Việt thì sáng tạo nghĩa là tìm ra cái mới, cách giải quyết mới, không bị gò bó phụ thuộc vào cái đã có. Sáng tạo là nhìn một vấn đề, một câu hỏi theo những cách khác với thông thường. Theo tâm lí học, sáng tạo đó là năng lực tạo ra những giải pháp mới hoặc duy nhất cho một vấn đề thực tiễn và hữu ích. Từ những kết quả nghiên cứu, một số nhà tâm lí học đã cho biết sáng tạo là tiềm năng vốn có của mỗi người, khi gặp dịp thì bộc lộ. Chính vì vậy mà trong quá trình dạy học cần tạo cho học sinh có những cơ hội để phát huy năng lực sáng tạo. Đối với học sinh, năng lực sáng tạo là các khả năng của học sinh hình thành ý tưởng mới, đề xuất được các giải pháp mới hay cải tiến cách làm mới một sự vật, có các giải pháp khác nhau để giải quyết một vấn đề, sự tò mò, thích đặt các câu hỏi để khám phá sự thật xung quanh, năng lực tưởng tượng và tư duy sáng tạo… Sáng tạo là một năng lực vô cùng cần thiết không chỉ với mỗi cá nhân mà còn có ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển của dân tộc và nhân loại. Nó giúp con người tìm ra được nhiều giải pháp, ý tưởng để nâng cao chất lượng sống của mình, để cải tạo môi trường tự nhiên và xã hội theo hướng tích cực và tiến bộ hơn. Nói cách khác, sáng tạo là tiền đề cho sự phát triển của cá nhân và toàn thể nhân loại. Vì lẽ đó, phát triển năng lực sáng tạo trở thành một trong những mục tiêu quan trọng nhất của mọi nền giáo dục tiến bộ trên thế giới. Năng lực sáng tạo đương nhiên phụ thuộc vào môi trường xã hội với các yếu tố chủ yếu như chính trị, văn hoá, tôn giáo và giáo dục. Trong đó, giáo dục giữ vai trò quyết định đối với sự phát triển năng lực sáng tạo đối với mỗi con người. Mọi môn học trong nhà trường đều ít nhiều chứa đựng những tiềm năng để có thể phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh. 1.2.2. Lý thuyết về dạy học theo định hướng phát triển năng lực 1.2.2.1. Khái niệm về dạy học theo định hướng phát triển năng lực Dạy học định hướng năng lực là hoạt động dạy học áp dụng các phương pháp tích cực hoá hoạt động của học sinh, trong đó giáo viên đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn hoạt động cho học sinh, tạo môi trường học tập thân thiện và những tình huống có vấn đề để khuyến khích học sinh tích cực tham gia vào các hoạt động học tập, tự phát hiện năng lực, nguyện vọng của bản thân, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, phát huy tiềm năng và những kiến thức, kĩ năng đã tích luỹ được để phát triển. Các hoạt động học tập của học sinh bao gồm hoạt động khám phá vấn đề, hoạt động luyện tập và hoạt động thực hành (ứng dụng những điều đã 4
học để phát hiện và giải quyết những vấn đề có thực trong đời sống), được thực hiện với sự hỗ trợ của thiết bị dạy học, đặc biệt là công cụ tin học và các hệ thống tự động hoá của kĩ thuật số. Các hoạt động học tập nói trên được tổ chức trong và ngoài khuôn viên nhà trường thông qua một số hình thức chủ yếu sau: học lí thuyết; thực hiện bài tập, thí nghiệm, trò chơi, đóng vai, dự án nghiên cứu; tham gia xêmina, tham quan, cắm trại, đọc sách; sinh hoạt tập thể, hoạt động phục vụ cộng đồng... Tuỳ theo mục tiêu, tính chất của hoạt động, học sinh được tổ chức làm việc độc lập, làm việc theo nhóm hoặc làm việc chung cả lớp nhưng phải bảo đảm mỗi học sinh được tạo điều kiện để tự mình thực hiện nhiệm vụ học tập và trải nghiệm thực tế (Theo Chương trình phổ thông tổng thể 2018). 1.2.2.2. Bản chất và đặc trưng của dạy học theo định hướng phát triển năng lực * Bản chất - Tạo hứng thú nhận thức thông qua việc tổ chức cho học sinh bộc lộ những hiểu biết ban đầu về những cái mới sẽ được học trong bài. - Tổ chức cho học sinh tìm hiểu/nghiên cứu về các kiến thức mới thông qua việc sử dụng các kĩ thuật dạy học tích cực để học sinh nghiên cứu tài liệu khoa học, nghiên cứu thực nghiệm, tiến hành thí nghiệm. - Yêu cầu học sinh biết vận dụng những kiến thức đã được học để giải quyết các tình huống, vấn đề trong học tập và thực tiễn. * Đặc trưng Việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực thể hiện qua bốn đặc trưng cơ bản sau: Một, dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, giúp học sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn. Giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo học sinh tiến hành các hoạt động học tập phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn... Hai, chú trọng rèn luyện cho học sinh biết khai thác sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới... Định hướng cho học sinh cách tư duy như phân tích, tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương tự, quy lạ về quen… để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo. Ba, tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác, lớp học trở thành môi trường giao tiếp giáo viên - học sinh và học sinh – học sinh nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể để giải quyết các nhiệm vụ học tập chung. Bốn, chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng 5
phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh với nhiều hình thức như theo lời giải/đáp án mẫu, theo hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót (tạo điều kiện để học sinh tự bộc lộ, tự thể hiện, tự đánh giá). 1.2.2.3. Một số phương pháp dạy học tích cực góp phần phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh a. Dạy học nhóm - Khái niệm Đây là một phương pháp dạy học mà "học sinh được phân chia thành từng nhóm nhỏ riêng biệt, chịu trách nghiệm về một mục tiêu duy nhất, được thực hiện thông qua nhiệm vụ riêng biệt của từng người. Các hoạt động cá nhân riêng biệt được tổ chức lại, liên kết hữu cơ với nhau nhằm thực hiện một mục tiêu chung". Phương pháp thảo luận nhóm được sử dụng nhằm giúp cho mọi học sinh tham gia một cách chủ động vào quá trình học tập, tạo cơ hội cho các em có thể chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến để giải quyết các vấn đề có liên quan đến nội dung bài học; tạo cơ hội cho các em được giao lưu, học hỏi lẫn nhau; cùng nhau hợp tác giải quyết những nhiệm vụ chung. - Quy trình thực hiện phương pháp dạy học hợp tác: Bước 1. Làm việc chung cả lớp - Giáo viên giới thiệu chủ đề, nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức - Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm, quy định thời gian và phân công vị trí làm việc cho các nhóm - Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm (nếu cần) Bước 2. Làm việc theo nhóm - Lập kế hoạch làm việc - Thỏa thuận quy tắc làm việc - Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập - Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm, thống nhất nội dung của nhóm - Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm Bước 3. Thảo luận, tổng kết trước toàn lớp - Đại diện từng nhóm trình bày kết quả thảo luận của nhóm - Các nhóm khác quan sát, lắng nghe, chất vấn, bình luận và bổ sung ý kiến - Giáo viên tổng kết và nhận xét, đặt vấn đề cho bài tiếp theo hoặc vấn đề tiếp theo. 6
b. Dạy học giải quyết vấn đề - Khái niệm Vấn đề là những câu hỏi hay nhiệm vụ đặt ra mà việc giải quyết chúng chưa có quy luật sẵn cũng như những tri thức, kỹ năng sẵn có chưa đủ giải quyết mà còn khó khăn, cản trở cần vượt qua. Dạy học giải quyết vấn đề dựa trên cơ sở lý thuyết nhận thức. Theo quan điểm của tâm lý học nhận thức, giải quyết vấn đề có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát triển tư duy và nhận thức của con người. Tư duy chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống có vấn đề “(Rubinstein)”. Vì vậy theo quan điểm dạy học giải quyết vấn đề, quá trình dạy học được tổ chức thông qua việc giải quyết các vấn đề. Dạy học giải quyết vấn đề là một phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. Học sinh được đặt trong một tình huống có vấn đề, thông qua việc giải quyết vấn đề đó giúp học sinh lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức. - Quy trình thực hiện dạy học giải quyết vấn đề gồm 4 bước: Bước 1: Tạo tình huống có vấn đề (nhận biết vấn đề) Bước 2: Lập kế hoạch giải quyết (tìm phương án giải quyết) Bước 3: Thực hiện kế hoạch (giải quyết vấn đề) Bước 4: Vận dụng (vận dụng cách giải quyết vấn đề trong những tình huống khác nhau) c. Dạy học thực hành - Khái niệm Dạy học thực hành là cách thức dạy học mà học sinh làm việc độc lập hoặc làm việc theo nhóm trên đối tượng thực hành dưới sự hướng dẫn của giáo viên để tìm ra tri thức mới hoặc ôn tập, củng cố, qua đó hình thành, phát triển các năng lực. - Quy trình dạy học thực hành Bước 1: Giới thiệu thực hành Bước 2: Học sinh thực hành Bước 3: Báo cáo thực hành Bước 4: Nhận xét, đánh giá d. Dạy học theo dự án - Khái niệm Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo ra 7
các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập. - Quy trình Bước 1: Xác định chủ đề và mục đích của dự án Bước 2: Xây dựng kế hoạch thực hiện Bước 3: Thực hiện dự án Bước 4: Trình bày sản phẩm dự án Bước 5: Đánh giá dự án e. Học tập qua trải nghiệm - Khái niệm: Học tập trải nghiệm là một quá trình phát triển kiến thức, kỹ năng và thái độ dựa trên suy nghĩ có ý thức về một trải nghiệm từng có. Do đó, người học cần có được trải nghiệm cá nhân cụ thể và chủ động lấy phản hồi từ những người xung quanh và tự phản tư để đánh giá kiến thức, kinh nghiệm mình có được. - Quy trình gồm 4 bước: Bước 1: Trải nghiệm → Bước 2: Phân tích → Bước 3: Rút ra bài học → Bước 4: Áp dụng. 1.2.2.4. Một số kỹ thuật dạy học tích cực góp phần phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh a. Kỹ thuật khăn trải bàn Kĩ thuật khăn phủ bàn là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập mang tính hợp tác, kết hợp giữa hoạt động cá nhân và nhóm của học sinh thông qua sử dụng phiếu học tập được bố trí như khăn trải bàn. Hình 1. Minh họa kỹ thuật khăn trải bàn 8
Kỹ thuật khăn phủ bàn thường vận dụng trước những câu hỏi (vấn đề) có tính mở, như tìm các giải pháp cho các kiến thức xây dựng theo con đường lý thuyết, các phương án thí nghiệm cho các kiến thức xây dựng theo con đường thực nghiệm, các ứng dụng của kiến thức trong thực tiễn (thể hiện sự tích hợp mức liên hệ). b. Kỹ thuật mảnh ghép Là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập hợp tác kết hợp giữa cá nhân, nhóm và liên kết giữa các nhóm nhằm giải quyết một nhiệm vụ phức hợp. Kĩ thuật này được thực hiện qua 2 vòng gồm các nhóm chuyên gia (vòng 1) và nhóm hợp tác (vòng 2). Hình 2. Minh họa kỹ thuật Mảnh ghép c. Kỹ thuật KWL Kĩ thuật KWL là viết tắt của các từ sau: K: Known - Những điều đã biết; W: want to know - Những điều muốn biết; L: Learned - Những điều đã học được. Loại bảng này dùng để khơi gợi lại những kiến thức đã học của học sinh bằng cách hỏi về những gì đã biết về bài học và giúp các em liên hệ với bản thân trước khi tìm hiểu sâu hơn về nội dung bằng việc đưa ra các ớ kiến trong cột “K”. Sau đó, các em độc lập hoặc hợp tác động não đưa ra các câu hỏi trong cột “W”. Cuối cùng, khi trả lời những câu hỏi này trong quá trình học, các em thu nhận thông tin và điền vào cột “L”. Bảng 1. Bảng KWL(H) Tên bài học:……………….. Tên học sinh:.…........……….Lớp:.……… Trường:…………………………………….……................…..………… K W L H (Những điều đã (Những điều muốn (Những điều đã học (Học như thế nào?) biết) biết) được) -………………… -…………………. -……………...….. -……………...….. -………………… - ……………….. -……………….… -……………….… 9
d. Kỹ thuật bản đồ tư duy Bản đồ tư duy (còn được gọi là lược đồ tư duy hay sơ đồ tư duy) là một cách trình bày rõ ràng những ý tưởng mang tính kế hoạch hay kết quả làm việc của cá nhân hay nhóm về một chủ đề bằng hình ảnh, màu sắc, các từ khóa và các đường dẫn. 1.2.3. Lý thuyết về phương pháp dạy học thực hành 1.2.3.1. Lý thuyết về phương pháp dạy học thực hành * Khái niệm - Khái niệm Theo Từ điển Tiếng Việt, thuật ngữ “thực hành” có nghĩa là “làm để áp dụng lí thuyết vào thực tế hay là làm cho trở thành sự thật bằng những việc làm hoặc hành động cụ thể; làm theo trình tự, phép tắc nhất định”11. Theo Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành (2001), thực hành là học sinh tiến hành quan sát, tiến hành các thí nghiệm, tập triển khai các quy trình kĩ thuật chăn nuôi, trồng trọt12. Dạy học thực hành là cách thức dạy học mà học sinh làm việc độc lập hoặc làm việc theo nhóm trên đối tượng thực hành dưới sự hướng dẫn của giáo viên để tìm ra tri thức mới hoặc ôn tập, củng cố, qua đó hình thành, phát triển các năng lực sinh học. - Đặc điểm Dạy học thực hành là phương pháp đặc trưng trong dạy học và nghiên cứu Sinh học. Dạy học thực hành đòi hỏi học sinh phải trực tiếp tác động đến đối tượng sống, để tìm hiểu hình thái, hoạt động, đặc điểm cấu tạo, chức năng sinh lí, các cơ chế, quy luật hoạt động của các cơ quan, bộ phận. Do đó, mẫu vật, dụng cụ, máy móc, phòng thực hành với các thiết bị dạy học rất quan trọng. Công tác thực hành thường được tổ chức theo nhóm để tăng cường sự hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau, tiết kiệm thời gian, đồng thời giảm số lượng mẫu vật, dụng cụ, hoá chất. Tuy nhiên, để hoạt động thực hành hiệu quả, giáo viên cần quản lí nhóm tốt, phân công nhiệm vụ rõ ràng, cụ thể; học sinh phải tích cực hoàn thành công việc chung của nhóm. Dạy học thực hành có thể được tổ chức ngay trong lớp học hoặc ở phòng thực hành bộ môn hoặc ở sân trường, ngoài môi trường tự nhiên, ở nhà,... * Cách tiến hành Tùy thuộc vào mỗi loại phương pháp thực hành mà cách tiến hành có những bước đặc thù riêng, tuy nhiên, có thể khái quát quy trình chung tổ chức hoạt động gồm các bước sau: 10
Bước 1: Giới thiệu thực hành Bước 2: Học sinh thực hành Bước 3: Báo cáo, thảo luận Bước 4: nhận xét, đánh giá Cụ thể các bước được tiến hành như sau: Bảng 2. Quy trình tổ chức dạy học thực hành trong môn Sinh học Bước Cách thực hiện - Giáo viên lưu ý về những quy tắc an toàn trong thực hành. - Giới thiệu mục tiêu, mẫu vật, dụng cụ, cách tiến hành. Bước 1: Giới - Giáo viên nên tổ chức cho học sinh tự tìm hiểu, giới thiệu và đặt thiệu bài thực một số câu hỏi nhằm kiểm tra khả năng của học sinh hiểu về mục hành tiêu, mẫu vật, cách tiến hành… - Giáo viên có thể giao cho các nhóm tự chuẩn bị mẫu vật, dụng cụ phù hợp, tuy nhiên cần kiểm tra kĩ và có phương án dự phòng. - Giáo viên chia nhóm, phát hoặc kiểm tra mẫu vật, cụng cụ, hoá chất cho từng nhóm. - Các nhóm phân công nhiệm vụ phù hợp cho từng thành viên. - Có thể thực hiện theo 3 cách: Giáo viên làm mẫu, học sinh bắt chước (đối với các nội dung thực hành khó, phức tạp, kĩ năng thực hành của học sinh chưa tốt); Giáo viên hướng dẫn, gợi ý học sinh làm thực hành; Học sinh tự lực thực hiện thực hành (đối với các thí Bước 2: Học nghiệm đơn giản, học sinh có thể chủ động hỏi, trao đổi với giáo sinh thực viên khi gặp khó khăn). hành - Học sinh làm thực hành theo trình tự các bước, theo dõi, ghi chép, vẽ, chụp hình lại kết quả thực hành. Một số nội dung thực hành dài ngày, học sinh có thể làm trước một số bước ở nhà theo hướng dẫn của giáo viên. - Giáo viên cần theo dõi, quan sát, hướng dẫn các thao tác thực hành cho học sinh. - Học sinh làm báo cáo theo mẫu phiếu do giáo viên quy định. - Đối với phương pháp thực hành thí nghiệm, cần lưu ý: + Nếu buổi học có nhiều thí nghiệm, giáo viên nên tổ chức cho học sinh thực hiện xen kẽ các thí nghiệm để đảm bảo thời gian. + Trước lúc thực hiện thí nghiệm, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh đặt giả thuyết, dự đoán kết quả, nhằm tăng tính kích thích, tò mò, hứng thú của người học. Bước 3: Báo - Học sinh báo cáo kết quả và giải thích kết quả thực hành. cáo, thảo - Giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận mở rộng vấn đề hoặc luận vận dụng vào thực tiễn. 11
- Học sinh sử dụng bảng tiêu chí để tự đánh giá, đánh giá chéo. Bước 4: Giáo viên đánh giá chung. Nhận xét, - Giáo viên nhận xét về tinh thần, thái độ, khả năng hợp tác, kết quả đánh giá thực hành. - Giáo viên kết luận về kết quả rút ra từ bài thực hành và kinh nghiệm tổ chức. - Học sinh dọn dẹp, vệ sinh. * Định hướng sử dụng Dạy học thực hành giúp học sinh hình thành, phát triển cả 3 thành phần của năng sinh học, đặc biệt là năng lực tìm hiểu thế giới sống. Đồng thời, dạy học thực hành góp phần phát triển phẩm chất và các năng lực chung đáp ứng yêu cầu của chương trình mới. Khi tham gia hoạt động thực hành, học sinh sử dụng nhiều giác quan và các thao tác tư duy, học sinh được rèn luyện các kĩ năng ứng dụng tri thức vào đời sống, đồng thời tạo cơ hội cho học sinh làm quen với phương pháp nghiên cứu khoa học. Ý nghĩa của dạy học thực hành với năng lực sinh học của học sinh được thể hiện thông qua bảng sau: Bảng 3. Bảng mô tả ý nghĩa của dạy học thực hành với năng lực sinh học của học sinh. - Trình bày, phân tích được các đặc điểm của các đối tượng sống và các quá trình sinh học. - Phân loại, so sánh được các đối tượng, quá trình Nhận thức sống. sinh học - Giải thích được mối quan hệ giữa các sự vật và hiện tượng. Năng lực - Đề xuất được giả thuyết trước khi thực hành. Sinh học Tìm hiểu - Tiến hành các thao tác thực hành, như quan sát, làm thế giới thí nghiệm. sống - Viết và trình bày được kết quả thực hành. - Giải thích được các vấn đề thực tiễn liên quan đến kết Vận dụng quả thực hành. kiến thức, kĩ - Đề xuất được các biện pháp chăm sóc sức khoẻ con năng đã học người, bảo vệ thiên nhiên, môi trường. Để nâng cao hiệu quả trong việc hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh, dạy học thực hành nên được sử dụng ở thời điểm trước khi học lí thuyết, nhằm giúp học sinh tự lực tìm ra tri thức. Với những nội dung thực hành dài ngày, giáo viên nên tổ chức cho học sinh làm việc ở nhà theo nhóm hoặc cá nhân, sau đó báo cáo sản phẩm, trao đổi, thảo luận ở trên lớp. Tuy nhiên, những nội dung thực hành phức tạp, thao tác khó, giáo viên có thể tổ chức sau khi học lí thuyết và nên được tổ chức ở phòng thực hành với đầy đủ hoá chất, thiết bị. 12
Bên cạnh đó, khi tổ chức dạy học thực hành, giáo viên cần phối hợp với các kĩ thuật dạy học như kĩ thuật phòng tranh, khăn trải bàn, sơ đồ tư duy… nhằm tích cực hoá hoạt động của học sinh. * Điều kiện sử dụng Để phương pháp thực hành được tổ chức hiệu quả, phát huy được thế mạnh của nó trong việc hình thành, phát triển năng lực và phẩm chất người học, giáo viên khi triển khai dạy học thực hành cần chú ý các điều kiện sau: + Cần chuẩn bị các loại hoá chất, dụng cụ, thiết bị cần thiết. + Cần trang bị các kĩ năng pha chế và sử dụng hoá chất, thiết bị, dụng cụ... ở phòng thực hành một cách an toàn, hiệu quả. + Cần tìm hiểu và thực hiện trước các nội dung thực hành theo chương trình phù hợp với điều kiện của nhà trường và địa phương. + Cần thiết kế các phiếu thực hành, các tiêu chí đánh giá quá trình thực hành của học sinh. + Cần đảm bảo quy tắc an toàn phòng thực hành. + Học sinh cần được trang bị các kĩ năng thực hành cơ bản; tích cực, chủ động trong quá trình thực hành. 1.2.3.2. Lý thuyết về phương pháp dạy học thực hành quan sát Trong môn Sinh học, dạy học thực hành gồm 2 phương pháp là phương pháp thực hành thí nghiệm và phương pháp thực hành quan sát. Trong đó, phương pháp thực hành quan sát là phương pháp dùng để tổ chức dạy học các nội dung về cấu trúc, chức năng của đối tượng sống (hình thái, giải phẫu và chức năng tương ứng). Từ việc quan sát bằng các giác quan kết hợp với các thao tác định tính, định lượng, giải phẫu… Học sinh rút ra các nội dung và mô tả chúng dưới dạng văn bản, sơ đồ, tranh ảnh, biểu đồ… Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh thực hành quan sát bằng mắt (ví dụ: quan sát một số biểu hiện của cây do thiếu khoáng) hoặc quan sát bằng kính lúp, kính hiển vi (ví dụ: quan sát tế bào nhân sơ, nhân thực…); xác định một số thành phần hoá học có trong tế bào (protein, lipid...); tách chiết các sắc tố (chlorophyll a, b; carotene và xanthophyll) trong lá cây; quan sát các hiện tượng hướng động, ứng động… 1.2.4. Một số vấn đề chung về dạy học chủ đề 1.2.4.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề là hình thức tìm tòi khái niệm, tư tưởng, đơn vị kiến thức, nội dung bài học, chủ đề... có sự giao thoa, tương đồng lẫn nhau, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập đến trong các môn học hoặc trong các học phần của môn học đó (tức là con đường tích hợp từ những nội dung 13
từ một số đơn vị, bài học, môn học có liên hệ với nhau) làm thành nội dung bài học trong một chủ đề có ý nghĩa hơn, thực tế hơn, nhờ đó học sinh có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực tiễn. Tùy theo nội dung chương trình sách giáo khoa hiện nay mà việc xây dựng chủ đề dạy học có thể là chủ đề dạy học trong một môn học hoặc chủ đề tích hợp liên môn. 1.2.4.2. Các bước xây dựng chủ đề dạy học Trình tự tổ chức thực hiện chủ đề gồm: Bước 1: Lựa chọn chủ đề Bước 2: Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng cần đạt Bước 3. Xây dựng bảng mô tả mức độ yêu cầu chuẩn kiến thức kĩ năng Bước 4. Xây dựng bảng mô tả mức độ câu hỏi, bài tập và biên soạn câu hỏi, bài tập. Bước 5: Xây dựng kế hoạch thực hiện chủ đề Bước 6: Tổ chức thực hiện chủ đề 1.2.4.3. Tổ chức dạy học chủ đề - Xây dựng chủ đề dạy học - Biên soạn câu hỏi/bài tập - Thiết kế tiến trình dạy học Mỗi hoạt động học được thực hiện theo các bước sau: - Chuyển giao nhiệm vụ học tập - Thực hiện nhiệm vụ học tập - Báo cáo kết quả và thảo luận - Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập Quá trình dạy học mỗi chủ đề được thiết kế thành các hoạt động học của học sinh dưới dạng các nhiệm vụ kế tiếp nhau, có thể được thực hiện trên lớp hoặc ở nhà. Học sinh tích cực, chủ động và sáng tạo trong việc thực hiện các nhiệm vụ học tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên. 1.3. Cơ sở thực tiễn 1.3.1. Thực tiễn hoạt động giáo dục bộ môn sinh học ở trường THPT Hiện nay, việc dạy và học môn sinh học trong nhà trường chưa được coi trọng đúng mức. Nhận thức của người học và nhất là phụ huynh học sinh ít mặn mà, thiết tha với môn sinh học như các bộ môn văn, toán, lý, hóa, anh. Trong khi đó, các trường đại học, cao đẳng có tuyển sinh khối B (toán, hóa, sinh) lại không nhiều, khá nhiều ngành liên quan đến môn sinh học nhưng chưa thật sự cuốn hút người học nên dẫn tới thực tế là người học đam mê môn sinh học 14
ngày càng giảm. Ngoài ra, do chương trình trung học phổ thông ở nước ta chưa được phân luồng, số môn học trong nhà trường khá nhiều, nội dung chương trình các môn học khá nặng, ngoài thời gian học văn hóa trên trường, các em còn tham gia học phụ khóa ở trường, học thêm ở nhà thầy cô và tham gia nhiều hoạt động tập thể khác do vậy người học có rất ít thời gian để tự nghiên cứu, tìm hiểu. Phương pháp học của các em chủ yếu là thụ động thu nhận kiến thức một chiều từ giáo viên thay vì học sinh tự tìm tòi nghiên cứu để tự chiếm lĩnh và nâng cao kiến thức. Việc dạy môn sinh học trong nhà trường hiện nay mới chỉ dừng lại ở dạy lý thuyết do điều kiện về thực hành thí nghiệm còn hạn chế. Bên cạnh đó, thiết bị thí nghiệm của các nhà trường chưa được đầu tư đồng bộ, số thiết bị có sẵn bị hư hỏng nhiều, nhiều hóa chất thí nghiệm đã quá hạn sử dụng, số thiết bị đăng kí mua mới hàng năm không đáp ứng kịp thời nhu cầu sử dụng của giáo viên và học sinh hoặc không được mua theo nhu cầu dạy và học, người học thì lại không có nhiều thời gian để tìm hiểu thực tiễn. Ðặc biệt, một bộ phận giáo viên môn sinh học ít say mê với nghề, số giáo viên thật sự giỏi còn rất ít so với số lượng giáo viên giỏi ở các môn khác. Qua tìm hiểu, không chỉ thiếu giáo viên giỏi dạy môn sinh học mà ngay cả kỹ năng cơ bản về thực hành của nhiều giáo viên dạy bộ môn này còn hạn chế, dẫn đến tâm lý chung của giáo viên là ngại dạy các giờ thực hành thí nghiệm. 1.3.2. Thực tiễn dạy học phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo của môn sinh học tại trường sở tại bằng phương pháp dạy học thực hành quan sát Đội ngũ giáo viên thuộc bộ môn sinh học ở trường sở tại tổng cộng 8 giáo viên, trong đó có 6 giáo viên được công nhận là giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh. Các giáo viên đều có nhiệt huyết và tinh thần ham học hỏi, tìm tòi nghiên cứu để nâng cao trình độ chuyên môn. Nhiều giáo viên đã áp dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực vào giảng dạy. Tuy nhiên hiệu quả mang lại chưa thật sự như mong muốn vì muốn dạy và học theo các phương pháp tích cực thì giáo viên phải thật sự có tâm huyết, đam mê với nghề; các em học sinh phải có thời gian để tìm tòi, nghiên cứu, vận dụng lí thuyết vào thực tiễn. Để tìm hiểu thực trạng dạy học phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo bằng phương pháp dạy học thực hành quan sát trong bộ môn sinh học, tôi đã tiến hành khảo sát 8 giáo viên và 216 học sinh lớp 11 ( 45 học sinh lớp 11 A1, 43 học sinh lớp 11A2, 43 học sinh lớp 11A3, 44 học sinh lớp 11A4, 41 học sinh lớp 11A5) tại trường sở tại từ tháng 9 /2020 đến tháng 10/2020 bằng nhiều phương pháp nghiên cứu như: nghiên cứu lí luận, điều tra bằng bảng hỏi, thống kê toán học để xử lí số liệu…Kết quả được thể hiện thông qua bảng sau: 15
Bảng 4: Kết quả điều tra thực trạng dạy học phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh bằng phương pháp thực hành quan sát thông qua dạy học chủ đề của giáo viên. Tỉ lệ lựa chọn (%) TT Câu hỏi Rất cần Không Cần thiết thiết cần thiết Việc phát triển năng lực hợp tác và 1 sáng tạo cho học sinh có cần thiết 100 % 0% 0% hay không? Thầy (cô) có thường xuyên tổ chức Thường Thỉnh thoảng Không hoặc hướng dẫn cho học sinh tự bố xuyên bao giờ 2 trí thí nghiệm, trải nghiệm thực tế để tìm hiểu kiến thức bài học 12,5% 50% 37,5% không? Giáo viên Giao cho học sinh chuẩn Thầy (cô) chọn hình thức nào để tổ dạy kiến bị bài ở nhà và báo cáo, 3 chức dạy học chủ đề cho học? thức mới thảo luận trên lớp 87,5% 12,5% PP dạy học PP dạy học Dạy học Phương pháp dạy học nào được sử theo dự án thực hành theo nhóm 4 dụng dạy chủ đề? quan sát 0% 25% 75% Rất hứng Hứng thú Không Thái độ của học sinh khi được thú hứng thú 5 hướng dẫn dạy học chủ đề? 15% 38% 47% Bảng 5. Kết quả điều tra năng lực học tập chủ đề gắn với phương pháp thực hành quan sát của học sinh THPT TT Câu hỏi Tỉ lệ lựa chọn (%) Em đánh giá như thế nào về vai trò của Rất quan Không Quan việc học tập chủ đề để phát triển năng lực trọng quan trọng 1 hợp tác và sáng tạo cho học sinh. trọng 85,6% 14,4% 0% Em có hứng thú như thế nào khi được học Rất thích Không có thích 2 chủ đề bằng phương pháp thực hành quan ý kiến sát? 39,8 46,3 13,9 16
Em có thích được tự mình thiêt kế thí Không có Rất thích thích nghiệm, trải nghiệm thực tế để tìm hiểu ý kiến 3 kiến thức bài học hay không? 23% 32,4% 44,6% Ngoài giờ học trên lớp em có giành thời Thường Thỉnh Không 4 gian tìm hiểu về chủ đề sẽ học tiếp theo hay xuyên thoảng bao giờ không? 32,4% 50,9% 16,7% Em có thực hiện kế hoạch học tập đã Thỉnh Có Không 5 được đề ra khi học tập 1 chủ đề không? thoảng 46,3 % 34,7% 19% Qua bảng số liệu trên, tôi có một số đánh giá như sau: 100% giáo viên được khảo sát đều chọn phương án “rất cần thiết” trong việc phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh trong quá trình dạy học, tuy nhiên chỉ có 12,5 % số giáo viên thường xuyên tổ chức hoặc hướng dẫn cho học sinh tự bố trí thí nghiệm, trải nghiệm thực tế để tìm hiểu kiến thức bài học. Như vậy, nhìn chung có nhiều giáo viên chỉ quan tâm đến việc làm sao để truyền đạt hết kiến thức cho học sinh mà không cần quan tâm đến bất cứ nội dung nào khác. Phần lớn các em có hứng thú với phương pháp thực hành quan sát khi học chủ đề (39,8% rất thích và 46,3% thích), tuy nhiên, khi hỏi về việc tự mình thiêt kế thí nghiệm, trải nghiệm thực tế để tìm hiểu kiến thức bài học thì chỉ có 23% số học sinh thích và có tới 44,6% số học sinh không có ý kiến. Điều này chứng tỏ phần lớn các em đã quen với lối học thụ động tiếp nhận kiến thức một chiều từ giáo viên. Dó đó, để phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo cho học sinh giáo viên cần mạnh dạn hơn nữa trong việc đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt là tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học tích cực. 17
Chương II. XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ DẠY HỌC “CẢM ỨNG Ở THỰC VẬT” GẮN VỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THỰC HÀNH QUAN SÁT NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC VÀ SÁNG TẠO CHO HỌC SINH 2.1. Lý thuyết về chủ đề cảm ứng ở thực vật 2.1.1. Lý thuyết về chủ đề cảm ứng ở thực vật Chủ đề cảm ứng ở thực vật gồm 3 bài học trong chương trình là bài 23 - Hướng động, bài 24 - Ứng động, bài 25 - Thực hành hướng động. Trình tự tổ chức thực hiện chủ đề gồm: Bước 1: Lựa chọn chủ đề Trong các bài thuộc phần A – Cảm ứng ở thực vật của chương II (Sinh học 11 THPT) gồm các bài: Bài 23 - Hướng động, bài 24 - Ứng động, bài 25 - Thực hành hướng động. Các bài này đều tập trung vào cùng một nội dung là mô tả về các hình thức cảm ứng ở thực vật. Nên việc xây dựng thành chủ đề tạo điều kiện giảm tải về nội dung, tăng cường khả năng làm việc của học sinh và khả năng thực hành trải nghiệm ở nhà của học sinh từ đó giúp học sinh tích cực, chủ động, sáng tạo để chiếm lĩnh kiến thức đồng thời tạo điều kiện cho giáo viên áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học mới. Bước 2: Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng cần đạt a. Kiến thức - Nêu được các khái niệm cảm ứng ở thực vật, hướng động và ứng động. - Trình bày được cơ chế của hướng động và ứng động. - Trình bày được các kiểu hướng động và ứng động. - Trình bày vai trò của cảm ứng đối với đời sống thực vật. - Nêu được ứng dụng của cảm ứng ở thực vật trong thực tiễn. - Phân biệt hướng động và ứng động. - Phân biệt được ứng động sinh trưởng và ứng động không sinh trưởng. - Vận dụng kiến thức để giải thích được. + Ứng dụng của của hướng động trong sản xuất: tạo dáng cho cây cảnh, bón phân hợp lí cho cây trồng, làm dàn cho cây thân leo... + Các biện pháp điều khiển cây nở hoa và đánh thức chồi ngủ đúng thời điểm đang được áp dụng trong trồng trọt… b. Kỹ năng Tiếp tục hình thành và rèn luyện các kĩ năng cho học sinh như: - Kỹ năng phân tích tranh, khai thác kiến thức sách giáo khoa, khả năng làm việc nhóm... 18
- Kỹ năng thực hành thí nghiệm: thực hiện các thí nghiệm về hướng động và ứng động. - Kỹ năng trải nghiệm thực tế để tham quan vườn cây cảnh, sưu tầm các hình ảnh trong thực tế, video về hướng động - ứng động. - Nhận xét và đánh giá kết quả thí nghiệm, kết quả hoạt động của nhóm. - Kỹ năng tự học, tự nghiên cứu, hợp tác, giao tiếp. - Kỹ năng sống: biết hợp tác, lắng nghe tích cực, tự tin trình bày ý kiến, biết quản lí thời gian, dám đảm nhận trách nhiệm... - Vận dụng kiến thức vào giải quyết tình huống trong học tâp và thực tiễn. c. Thái độ - Phát triển lòng say mê, yêu thích môn Sinh học. - Yêu thiên nhiên, bảo vệ sự đa dạng sinh học. - Vận dụng các kiến thức về cảm ứng ở thực vật vào giải quyết các vấn đề thực tiễn như biết cách vận dụng các biện pháp kỹ thuật trong việc nâng cao năng suất, hiệu quả kinh tế một số cây trồng tại địa phương. d. Xác định các năng lực được hình thành * Các năng lực chung: - Năng lực tự học: học sinh lập và thực hiện được kế hoạch học tập chủ đề. + Nêu được hướng động là vận động sinh trưởng hướng về phía tác nhân của môi trường do sự sai khác về tốc độ sinh trưởng tại hai phía của cơ quan (thân, rễ). + Nêu được các kiểu hướng động. + Nêu được cảm ứng là sự vận động sinh trưởng hoặc không sinh trưởng do sự biến đổi của điều kiện môi trường. + Phân biệt được ứng động sinh trưởng với ứng động không sinh trưởng, cho ví dụ cụ thể. + Nêu được vai trò của cảm ứng đối với thực vật. + Thực hành: làm được một số thí nghiệm về hướng động ánh sáng, hướng nước, hướng tiếp xúc, hướng trọng lực. + Vận dụng hiểu biết về hướng động để giúp học sinh trồng cây, chăm sóc bảo vệ môi trường được tốt hơn . + Vận dụng hiểu biết về ứng động để giúp học sinh giải thích một số hiện tượng như: Hoa nở vào mùa xuân; Sự khép – xòe lá theo chu kì ngày ở cây me, cây phượng vĩ; Sự nảy mầm của hạt, củ; Sự vận động quấn vòng của thân, tua cuốn trong không gian… 19
- Năng lực giải quyết vấn đề: + Thu thập thông tin từ sách giáo khoa, internet, trải nghiệm thực tế: về các hình ảnh hướng động, ứng động, ứng dụng thực tiễn của cảm ứng trong sản xuất. + Từ hiểu biết về hướng động, ứng động học sinh biết cách giải quyết một số tình huống cụ thể trong thực tiễn: Tạo điều kiện để cây sinh trưởng và phát triển, có hình dáng theo ý muốn… - Năng lực tư duy sáng tạo: + Học sinh đặt ra được nhiều câu hỏi về chủ đề học tập. + Sáng tạo trong việc chọn nhóm, thiết kế các thí nghiệm, hình ảnh, video chứng minh hiện tượng cảm ứng ở thực vật, sáng tạo trong quá trình soạn và báo cáo kết quả, sáng tạo trong quá trình vận dụng kiến thức để giải quyết các tình huống thực tiễn... + Phát triển tư duy phân tích so sánh thông qua việc so sánh các hình thức cảm ứng ở thực vật: hướng động, ứng động; các kiểu hướng động, các kiểu ứng động. Đưa ra các nhận định về ảnh hưởng của các kích thích có hướng, các kích thích không định hướng lên các cơ quan bộ phân của cây và giải thích được các hiện tượng đó trong thực tiễn. Hình thành và phát biểu được các khái niệm (cảm ứng, hướng động, ứng động…) - Năng lực hợp tác: Làm việc cùng nhau (trước, trong và sau khi học chủ đề), biết lắng nghe, chia sẻ quan điểm và thống nhất với kết luận. - Năng lực tự quản lí: + Quản lí bản thân: Lập thời gian biểu cá nhân dành cho chủ đề và các nội dung học tập khác cho phù hợp, chủ động thực hiện nhiệm vụ phân công, tích cực đóng góp ý kiến xây dựng, nhắc nhở và động viên bạn cùng nhóm cùng hoàn thành nhiệm vụ. + Quản lí nhóm: quản lí nhóm, phân công công việc phù hợp với năng lực và điều kiện cá nhân. - Năng lực giao tiếp: Tăng khả năng giao tiếp với bạn bè, thầy cô và những người xung quanh. - Năng lực sử dụng ngôn ngữ: sử dụng tiếng Việt trong trình bày kết quả, tranh luận, thảo luận về cảm ứng ở thực vật . - Năng lực sử dụng công nghệ thông tin ( CNTT) và truyền thông (ICT): + Sử dụng sách, intenet để tìm kiếm các thông tin về cảm ứng ở thực vật. + Sử dụng các phần mềm: Powpoint để trình chiếu sản phẩm; Word để trình bày báo cáo… * Các năng lực chuyên biệt: - Năng lực kiến thức sinh học 20