Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Một số biện pháp giúp học sinh Tiểu học yêu thích học hát dân ca góp phần nâng cao chất lượng học hát trong trường Tiểu học

Chia sẻ: Tomjerry004 | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Điểm mới của đề tài là hướng dẫn các em học thuộc, chính xác các bài dân ca trong chương trình âm nhạc tiểu học, nâng cao phân môn học hát nói riêng và chất lượng bộ môn âm nhạc nói chung. Biết được nhiều bài hát dân ca, vận dụng những kiến thức học được trong chương trình để hát tốt các bài dân ca trong cũng như ngoài chương trình, từ đó yêu thích các làn điệu dân ca Việt Nam nói chung và dân ca địa phương mình, bảo tồn được vốn dân ca của Việt Nam. Đưa hoạt động ca hát dân ca của nhà trường ngày một đi lên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Một số biện pháp giúp học sinh Tiểu học yêu thích học hát dân ca góp phần nâng cao chất lượng học hát trong trường Tiểu học

1 1. Phần mở đầu 1.1: Lí do chọn đề tài: Như chúng ta đã biết, dân ca là sản phẩm tinh thần vô cùng quí giá của cha ông ta từ ngàn xưa để lại, dân ca là hơi thở, là những tinh hoa của dân tộc Việt Nam được chắt lọc qua nhiều thế kỉ. Dân ca Việt Nam đã tồn tại hàng ngàn năm trong suốt chiều dài lịch sử của dân tộc. Cái hay, cái đẹp cái tinh túy của dân ca đã được nhân dân chắt lọc hết sức kỹ lưỡng, những bài tồn tại đến bây giờ chính là những bài đã sống mãi với thời gian. Từ ý nghĩa và tầm quan trọng ấy mà trong những năm qua Bộ giáo dục và đào tạo đã đưa âm nhạc dân ca vào hệ thống giáo dục phổ thông. Mục đích của giáo dục âm nhạc dân ca trong nhà trường tiểu học là vô cùng quan trọng, bởi bước đầu đưa âm nhạc vào đời sống học sinh góp phần giáo dục thẩm mỹ, đạo đức, lối sống, phát triển trí tuệ, thể chất ở học sinh, khích lệ các em có khả năng phát triển toàn diện. Việc chọn lọc những bài hát dân ca phù hợp để đưa vào phân môn hát nhạc trong giáo dục âm nhạc tiểu học và khơi dậy niềm yêu thích dòng nhạc dân ca ở lứa tuổi học sinh là một việc làm hết sức cần thiết. Góp phần giáo dục nhân cách học sinh, xây dựng cho các em lòng yêu quê hương đất nước, giữ gìn và phát huy các nét đẹp của văn hóa dân tộc. Tuy nhiên với chương trình môn âm nhạc bậc tiểu học thì các bài hát dân ca đưa vào còn rất hạn chế do vậy sự hiểu biết của các em học sinh tiểu học về dân ca chưa thật sự sâu rộng. Mặt khác sự xâm nhập tràn lan của những dòng nhạc phong trào với các dòng nhạc phục vụ nhu cầu lại là những nguyên nhân khách quan trực tiếp tác động làm cho học sinh không còn quan tâm đến dân ca Việt Nam. Ngay cả trong gia đình, các em cũng thường xuyên được nghe các bài hát của phong trào, giải trí, do vậy các em còn thuộc các bài hát ấy nhanh hơn cả các bài học trên trường, trên lớp. Do vậy, một trong những nhiệm vụ quan trọng, bức thiết của giáo dục Âm nhạc ở các trường Tiểu học là phải hình thành ở học sinh khả năng tiếp thu, gìn giữ và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống nói chung và nền dân ca của dân tộc nói riêng. Để thực hiện được nhiệm vụ trên, nhà trường cần xác định nội dung và các biện pháp giáo dục Âm nhạc nhằm lưu giữ được các nền văn hóa địa phương. Đối với mái trường nơi tôi đang công tác dân cư địa bàn đa số là nông dân nhưng lại có nền kinh tế, văn hóa rất phát triển, do vậy các em cũng được tiếp thu các nền văn hóa mới, các dòng nhạc hiện đại đang từng ngày lan tràn trên
2 khắp các thôn xóm là những nguyên nhân đã làm cho các em không còn và lưu giữ được các nền văn hóa đặc trưng của quê hương mình. Trong những năm qua Phòng giáo dục đã kết hợp tổ chức hội thi “Hát dân ca, hò khoan Lệ Thủy” ở các cấp đặc biệt là đối với cấp tiểu học, qua hội thi đã làm phát triển phong trào hát dân ca trong các trường học rất hiệu quả. Tuy nhiên để phong trào đó mãi được duy trì như mục tiêu đã định thì đòi hỏi nhà trường và giáo viên cần phải có những hoạt động thường xuyên hơn. Vì vậy là một giáo viên âm nhạc tôi luôn trăn trở và đặt cho mình câu hỏi, phải làm gì và làm như thế nào để mãi duy trì được phong trào ca hát dân ca trong trường tiểu học. Giúp học sinh yêu thích các bài hát dân ca, góp phần vào việc thực hiện tốt mục tiêu chung của môn học. Từ những lí do trên, bản thân tôi là một giáo viên âm nhạc được đào tạo đúng chuyên ngành sau nhiều năm giảng dạy tại trường. Trực tiếp giảng dạy môn âm nhạc tôi nhận thấy việc giúp học sinh yêu thích các bài dân ca, góp phần nâng cao hiệu quả chất lượng học tập môn âm nhạc là một trong những giải pháp hết sức quan trọng đặc biệt là đối với học sinh bậc tiểu học. Vì vậy đó là động lực giúp tôi đi sâu nghiên cứu đúc kết sáng kiến kinh nghiệm: “Một số biện pháp giúp học sinh Tiểu học yêu thích học hát dân ca góp phần nâng cao chất lượng học hát trong trường Tiểu học”. 1.2: Phạm vi áp dụng đề tài: Do xuất phát từ thực tế dạy và học môn âm nhạc của trường nên ở đề tài này tôi nghiên cứu giới hạn ở học sinh tiểu học. 1.3: Điểm mới của đề tài: Hướng dẫn các em học thuộc, chính xác các bài dân ca trong chương trình âm nhạc tiểu học, nâng cao phân môn học hát nói riêng và chất lượng bộ môn âm nhạc nói chung. Biết được nhiều bài hát dân ca, vận dụng những kiến thức học được trong chương trình để hát tốt các bài dân ca trong cũng như ngoài chương trình, từ đó yêu thích các làn điệu dân ca Việt Nam nói chung và dân ca địa phương mình, bảo tồn được vốn dân ca của Việt Nam. Đưa hoạt động ca hát dân ca của nhà trường ngày một đi lên. 2. Phần nội dung 2.1. Thực trạng của nội dung cần nghiên cứu: 2.1.1. Về phía nhà trường: * Thuận lợi:
3 Âm nhạc là một môn học độc lập trong chương trình tiểu học. Dạy và học nghiêm túc, có kiểm tra, thi đánh giá cuối kì, cuối năm và kết quả là một trong những tiêu chuẩn để xét lên lớp hay tốt nghiệp bậc học. Nhà trường và BGH quan tâm thường xuyên. Nhà trường có kết nối mạng internet thuận lợi cho việc tìm kiếm thông tin phục vụ giảng dạy. Giáo viên nắm chắc về chuyên môn, tích cực tìm tòi, nghiên cứu những phương pháp mới để vận dụng trong quá trình giảng dạy.Trường có các giáo viên giảng dạy âm nhạc đều được đào tạo đúng chuyên môn nghiệp vụ và có giọng hát tốt về các làn điệu dân ca. Nên việc giảng dạy âm nhạc và hát dân ca ở trường rất thuận lợi. * Khó khăn: Cơ sở vật chất cho việc dạy và học âm nhạc của nhà trường chưa đầy đủ, ngoài đàn organ. Tranh ảnh, thiết bị để phục vụ cho việc dạy học bộ môn âm nhạc còn thiếu. Hơn nữa cơ sở vật chất phục vụ cho giảng dạy dân ca còn thiếu thốn: phòng dạy môn Âm nhạc vẫn còn chung với phòng học các môn học khác, chưa có trang thiết bị tranh ảnh, tư liệu, các nhạc cụ dân tộc…chưa sử dụng phương pháp diễn xướng dân ca (lí do không đủ thời gian trong một tiết dạy chỉ 35 40 phút, thiếu không gian biểu diễn….) Một số phụ huynh còn chưa quan tâm đến việc học Âm nhạc của con mình. Tài liệu phục vụ cho việc học hát dân ca còn hiếm; Tuyển tập các bài dân ca, tranh ảnh, nhạc cụ dân tộc, trang phục dân tộc... Thời lượng của tiết âm nhạc quá ít mà nội dung cần truyền đạt thì nhiều nên giáo viên khó có thể tập trung đi sâu vào một mảng. Về cá nhân tôi cũng như nhà trường thì chưa có nhiều cơ hội để tổ chức các hoạt động nhằm tuyên truyền, khuyến khích phong trào ca hát dân ca cho học sinh trong trường. 2.1.2. Về phía học sinh. * Thuận lợi: Học sinh ngoan, đa số các em rất yêu thích môn Âm nhạc. Đặc biệt là phân môn hát. Học sinh cảm nhận giai điệu các bài hát khá tốt. Thực hiện các
4 bài hát với đàn hoặc đĩa tương đối tốt. Có một số em có chất giọng dân ca, và biết hát dân ca. * Khó khăn: Đối với HS ở trường đa phần các em là con em nông thôn, điều kiện chưa được đầy đủ, việc học thêm các môn văn hoá khác đôi khi cũng chưa đủ điều kiện thì làm gì nói đến chuyện học thêm các môn khác như âm nhạc – mỹ thuật… Học sinh ít được quan tâm, vì thế hiểu biết về âm nhạc đang còn hạn chế, chưa sâu rộng, không kích thích các em học tập. Đa phần học sinh bị chi phối, ảnh hưởng về các môn chính, lo cho thi, lo đánh giá, phần nào sao nhãng việc học môn âm nhạc. Học sinh lại ảnh hưởng rất lớn đến tập quán, địa bàn dân cư, thị hiếu âm nhạc con hạn chế. Phần lớn các em ham thích mang tính phong trào, học với phương châm: "Dễ học khó bỏ". Đối với học sinh trường tôi, vốn dân ca của các em còn rất nghèo nàn, bởi vì lâu nay các em cũng chỉ biết đến một vài bài dân ca trong chương trình của bậc học, ở mỗi lớp học các em chỉ được biết thêm một đến hai bài dân ca được giới thiệu ngắn gọn, vắn tắt, đơn giản mà các em chỉ có thể nhớ như nhớ một kiến thức cơ bản chứ các em chưa có được một niềm yêu thích và một vốn kiến thức thật sự sâu sắc với dân ca. Nhận thức của các em về dân ca còn chưa đúng đắn, các em nghĩ dân ca cũng là một trong nhiều bài hát phải học, phải thuộc, các em chưa thật sự quan tâm, chú ý tới dân ca, vì vậy về việc tự học và nghe các bài dân ca của các em ở gia đình và ngoài xã hội là rất hiếm. Mặt khác trong chương trình tiểu học mặc dù môn âm nhạc đã được đưa vào từ lâu, song về việc giữ gìn và phát huy vốn ca trong trường học tiểu học chưa thật sự được chú trọng, học sinh chưa có điều kiện để được thưởng thức, được tìm hiểu sâu sắc để tăng cường vốn hiểu biết về nhiều bài dân ca khác nhau nên sự yêu thích của các em đối với các bài dân ca còn hạn chế. 2.1.3. Nguyên nhân của thực trạng: Cơ sở vật chất cho việc dạy và học âm nhạc của nhà trường chưa đầy đủ, ngoài đàn organ, tranh ảnh, thiết bị để phục vụ cho việc dạy học bộ môn âm nhạc cũng còn thiếu. Việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại như máy chiếu của giáo viên chưa được thường xuyên
5 Đa phần học sinh bị chi phối, ảnh hưởng về các môn chính, lo cho thi, lo đánh giá, phần nào sao nhãng việc học môn âm nhạc. Một nguyên nhân khách quan khác cũng không kém phần quan trọng liên quan đến hiệu quả và chất lượng bộ môn đó là thời gian dành cho bộ môn quá ít (1tiết/ tuần). Mặt khác, đa số các bậc phụ huynh học sinh chỉ quan tâm đến các môn học chính như Văn, Toán, ... mà chưa quan tâm đến bộ môn Âm nhạc bởi họ cứ nghĩ rằng đây chỉ là môn học phụ. Bên cạnh đó, một số học sinh học còn mang tính chất đối phó nên hiệu quả chưa cao. Tuy dân cư địa bàn đa số là nông dân nhưng lại có nền kinh tế, văn hóa rất phát triển, do vậy các em cũng được tiếp thu các nền văn hóa mới, các dòng nhạc hiện đại đang từng ngày lan tràn trên khắp ngõ làng, thôn xóm là những nguyên nhân đã làm cho các em không còn biết và lưu giữ được các nền văn hóa đặc trưng riêng của quê hương mình, không thích hát các bài dân ca. Vì vậy, việc dạy các bài dân ca hiệu quả chưa cao. Các em chưa thực sự hứng thú học dân ca. Tôi đã tìm hiểu sự yêu thích học dân ca của các em hoc sinh đại diện ở năm khối lớp 1,2,3,4,5 đầu năm 20202021. BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ TÌM HIỂU SỰ YÊU THÍCH VÀ KHÔNG YÊU THÍCH HÁT DÂN CA CỦA HỌC SINH ĐẦU NĂM HỌC 20202021: Không yêu SỐ Yêu thích LỚP thích LƯỢNG SL % SL % 1.1 32 12 37,5 20 62,5 2.2 31 12 38,7 19 61,3 3.1 28 10 35,7 18 64,3 4.2 28 11 39,3 17 60,7 5.2 25 9 36,0 16 64,0 TỔN 144 53 36,8 91 63,2 G Kết quả khảo sát trên cho thấy tỉ lệ học sinh yêu thích các bài dân ca còn thấp (36,8%), trong khi đó tỉ lệ không yêu thích còn cao so với đặc thù bộ môn ( 63.2%). Từ thực trạng trên cùng với quá trình nghiên cứu và giảng dạy trên lớp, tôi đã rút ra được một số kinh nghiệm nhằm giúp học sinh tiểu học yêu thích các bài dân ca.
6 2.2. Các giải pháp: Như chúng ta đã biết âm nhạc dân tộc là huyết mạch trong mỗi người dân Việt Nam và việc bảo tồn âm nhạc truyền thống là vô cùng cần thiết. Nếu quên đi dòng nhạc truyền thống thì tất cả chúng ta sẽ không biết rõ về cội nguồn của dân tộc mình. Vì vậy để nhằm phát triển giáo dục một cách toàn diện cần có nhiều yêu cầu mới đặt ra, trong đó việc hình thành và phát triển con người có tính năng động, tự chủ, sáng tạo, tự tin và luôn nhớ đến cội nguồn dân tộc, bảo tồn và phát huy truyền thống dân tộc. Cần có những biên pháp khả thi nhằm đem lại tình yêu mến, niềm say mê hứng thú của học sinh đối với dòng nhạc dân ca truyền thống của dân tộc. Chính từ những mục tiêu đó, để giúp học sinh yêu thích học hát dân ca góp nâng cao chất lương phân môn học hát nói riêng cũng như môn âm nhạc nói nói chung tôi đã áp dụng các biện pháp dưới đây trong quá trình giảng dạy tại trường năm học 20202021. Biện pháp 1: Nắm vững kiến thức, hiểu rõ các hình thức, tính chất và ý nghĩa dân ca của các vùng miền. Việc đầu tiên là giáo viên phải nắm vững kiến thức về dân ca và phải giúp học sinh hiểu rõ ý nghĩa về nguồn gốc, tính chất, các hình thức dân ca của các vùng miền được thể hiện qua từng bài hát dân ca. Giúp học sinh thấy rõ những nét đẹp của dòng nhạc dân ca một trong những nét đẹp của nền văn hóa dân tộc. Nguồn gốc: Dân ca là những bài hát, khúc ca được sáng tác và lưu truyền trong dân gian mà không thuộc riêng về một tác giả nào. Đầu tiên bài hát có thể do một người nghĩ ra rồi truyền miệng qua nhiều người, từ đời này qua đời khác và được phổ biến từng vùng, từng dân tộc…Các bài dân ca được gọt giũa, sàng lọc qua nhiều năm tháng bền vững cùng với thời gian. Âm diệu, phong cách và bản sắc: Dân ca của mỗi nước , mỗi dân tộc hay của mỗi vùng miền đều có âm điệu, phong cách riêng biệt. Sự khác nhau này tùy thuộc vào môi trường sống hoàn cảnh địa lý và đặc biệt là ngôn ngữ ( Ví dụ dân ca các dân tộc Tây Nguyên khác với dân ca Nam Bộ). Kho tàng dân ca Việt nam bao gồm nhiều vùng miền nhiều thể loại: Dân ca quan họ Bắc Ninh, hát Xoan ở Phú Thọ, hát Ví, hát Trống quân ở nhiều làng quê Bắc Bộ, hát Ví dặm ở Nghệ An, Hà tĩnh…Dân ca của các dân tộc miền núi phía Bắc, dân ca của các dân tộc Tây nguyên…đều có bản sắc riêng. Từ bao đời nay, dân ca gắn bói với
7 đời sống văn hóa và tinh thần của cộng đồng các dân tộc trên khắp đất nước Việt Nam. Biện pháp 2: Vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học vào giờ dạy hát dân ca: Ngày mới vào nghề, tôi thấy có nhiều khó khăn khi dạy bài hát dân ca cho học sinh, khó dạy hay được. Ví dụ: học sinh thường hát rất buồn, không biết hát những tiếng có luyến, hát sai giai điệu cả về cao độ và trường độ, các em chưa yêu thích bài dân ca. Trong quá trình dạy học, tôi đã suy nghĩ để tìm biện pháp khắc phục những hạn chế đó. Đến nay việc dạy những bài này đã trở nên dể dàng hơn, đó là nhờ việc áp dụng dạy bài hát dân ca với quy trình gồm 7 bước, kèm theo một số kĩ thuật cụ thể trong từng bước khi dạy hát: Bước 1: Giới thiệu bài hát: Bước 2: Nghe hát mẫu Bước 3: Đọc lời ca Bước 4: Khởi động giọng Bước 5: tập hát từng câu Bước 6: Hát cả bài Bước 7: Củng cố. Tuy quy trình dạy học giống với việc dạy hát các bài hát thiếu nhi và nước ngoài, nhưng kỉ thuật dạy hát những bài dân ca có nhiều khác biệt. Sự khác biệt này mới tạo nên những phong cách, màu sắc khác nhau của mỗi bài hát. Các phương pháp dạy học chủ yếu: Để dạy tốt môn âm nhạc dân tộc người thầy cần vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học, sau đây là một số phương pháp dạy học chủ yếu trong môn âm nhạc: a. Sử dụng phương pháp trực quan để giới thiệu cho học sinh nguồn gốc xuất xứ của từng bài hát dân ca: Giáo viên nên dùng bản đồ để giới thiệu vị trí địa lý, dùng tranh ảnh để giới thiệu về sinh hoạt văn hóa, sinh hoạt cộng đồng, về phong cảnh các vùng miền. cần giới thiệu về xuất xứ và nét đặc trung của bài dân ca ( thang âm, các từ đệm, trang phục, động tác múa…) sao cho phù hợp với sự tiếp thu của học sinh, cũng có thể giới thiệu sơ lược về nhạc cụ dân tộc của vùng miền dân ca đó.
8 Phương pháp này giúp học sinh nhìn những màu sắc, hình thức thể hiện và nghe được giai điệu một cách rõ ràng, dể cảm nhận. Giáo dục lòng yêu thích âm nhạc dân tộc qua tranh ảnh, băng đĩa những yêu cầu cơ bản của bài học đó. Về áp dụng những kĩ thuật mới trong dạy hát dân ca, ở bước giới thiệu bài hát, Bước giới thiệu bài hát, tôi thường dùng bản đồ để giới thiệu vị trí địa lí nơi mà bài hát dân ca được ra đời, dùng tranh ảnh để giới thiệu về những nét sinh hoạt văn hoá, sinh hoạt cộng đồng, về phong cảnh các vùng miền, xuất xứ và nét đặc trưng của bài dân ca sắp học (như thang âm, các từ đệm, trang phục, các động tác múa…) sao cho phù hợp với sự tiếp thu của học sinh, ngoài ra tôi còn giới thiệu sơ lược về một số nhạc cụ dân tộc của vùng miền đó, sau đó tôi gọi 1 2 học sinh lên chỉ vị trí trên bản đồ để nhận biết. Bước này rất hấp dẫn học sinh và mang lại cho các em nhiều kiến thức bổ ích, giúp học sinh hiểu sâu hơn về xuất xứ bài hát, là dân ca của vùng nào, vùng dân ca đó ở vị trí nào trên bản đồ đất nước Việt Nam. Trên cơ sở đó các em tuy không được đi tham quan nhưng cũng có thể hiểu biết sơ lược về vùng đất đó. Mỗi dân tộc có một nền văn hoá riêng, các vùng dân ca trải khắp đất nước nhưng mỗi một bài dân ca có những nét đẹp riêng. Việc sử dụng bản đồ nhằm thu hút sự chú ý tò mò ham hiểu biết của học sinh. không những thế nó còn tạo cho giờ dạy thêm phong phú và sử dụng đồ dùng đạt hiệu quả. Ví dụ: Dạy tiết 19 (Lớp 5) Học hát: Bài “Hát mừng” dân ca Hrê (Tây Nguyên). Trong phần giới thiệu bài hát, tôi treo bản đồ và yêu cầu học sinh lên chỉ vùng Tây Nguyên và nêu những hiểu biết của mình về dân tộc Hrê và những nét đặc trưng riêng của vùng đất này (nếu biết). Sau đó tôi cung cấp một số kiến thức về Tây Nguyên như: Có nhiều lễ hội của đồng bào các dân tộc (như Lễ hội mừng lúa mới, cúng bến nước…khi làm lễ thường sử dụng các nhạc cụ như cồng, chiêng…và giới thiệu trang phục của dân tộc Hrê qua hình ảnh).
9 Giáo viên cho học sinh quan sát bản đồ vùng Tây Nguyên và giới thiệu vị trí địa lí các tỉnh ở Tây Nguyên trên trên bản đồ.
10 Giới thiệu một số lể hội ở Tây Nguyên và cho học sinh quan sát một số hình ảnh lể hội ở Tây Nguyên b. Giải thích những từ khó có trong bài: Ta đã biết rằng, dân ca là những bài hát mang nét đặc trưng riêng cho mỗi vùng miền nên sẽ có những từ trong lời ca cũng mang đậm tính chất đặc trưng của vùng miền đó. Trong bước đọc lời ca, tôi thường giải thích những từ khó trong bài hát: Ví dụ: Từ Xoè hoa trong bài cùng tên có nghĩa là “Múa hoa”. Bài Gà gáy, từ “té le” là một cách cảm nhận của đồng bào Cống về tiếng gáy te te của chú gà trống choai. Bài Bắc kim thang, từ “kèo” là thanh gỗ hoặc tre nằm trên cột nhà, làm khung đỡ trần nhà; “té” nghĩa là ngã; “làm chi” nghĩa là làm gì; “le le” nghĩa là con vịt trời; “bìm bịp” là một loài chim.
11 c. Chia câu, phân tích cho học sinh về nhịp, phách, trường độ, cao độ luyến láy có trong bài. Khi dạy bài hát dân ca, việc chia các câu hát trong bài dân ca phải hết sức linh hoạt: có thể có câu hát dài, có câu hát ngắn vì bài dân ca thường được xây dựng từ thơ lục bát, lời ca đệm thêm bằng những hư từ như “ơi, à, í a” nên cấu trúc không cân đối. Ví dụ: Dạy tiết 4 (Lớp 2) Học hát: Bài “Xòe hoa” dân ca Thái Tôi chia bài hát thành 4 câu hát với độ dài ngắn không đều nhau: Câu 1: Bùng bong bính boong ngân nga tiếng cồng vang vang. Câu 2: Nghe tiếng chiêng reo vui rộn ràng. Câu 3: Nghe tiếng khèn tiếng sáo vang lừng. Câu 4: Tay nắm tay ta cùng xoè hoa. Câu hơi dài nên trong quá trình tập giáo viên cần linh hoạt và phải nhắc học sinh lấy hơi để không bị hụt hơi dẫn đến hát sai trường độ. Đặc điểm riêng biệt của dân ca là sử dụng tiếng hát có luyến, láy rất nhiều. Nên khi dạy học sinh hát dân ca, tôi giải thích cho học sinh hiểu: luyến là tiếng hát có hai hoặc nhiều nốt nhạc khác cao độ được liên kết với nhau và có hình vòng cung phía dưới, nếu nốt nhạc sau cao hơn nốt trước thì là luyến lên và ngược lại. Để học sinh hát đúng những tiếng hát có dấu luyến, láy cũng như thể hiện được sắc thái của học sinh tôi thường tăng cường hát mẫu và hướng dẫn học sinh vừa nghe hát mẫu, vừa nhìn lời ca, vừa nhìn nốt nhạc, tôi đặt một số câu hỏi để học sinh nắm chắc kiến thức khi học những bài dân ca có nhiều tiếng hát luyến láy. Học sinh trả lời đúng câu hỏi của tôi, có nghĩa là đã nắm được 50% giai điệu của câu hát. Trong các bài dân ca có nhiều từ hát luyến hai đến ba nốt học sinh rất khó hát. Ví dụ: Bài “Cò lả” là bài dân ca có rất nhiều tiếng hát luyến, tôi hướng dẫn học sinh hát như sau: Khi dạy câu hát đầu: con cò cò bay lả lả bay la là câu hát
12 có nhiều tiếng hát luyến lên và xuống, sau khi hát mẫu, tôi đặt câu hỏi: câu hát đó có mấy tiếng hát luyến, tiếng nào luyến lên, tiếng nào luyến xuống? vì sao em biết? và với câu hát này tôi thường tập hát nhiều lần hơn, kĩ hơn so với 3 câu khác để học sinh nắm chắc giai điệu của bài hát. Trong lớp có những học sinh hát tốt, hát hay, tôi chỉ định hát mẫu và hướng dẫn cho các bạn hát chưa đúng. Ngoài ra, tôi cũng hướng dẫn các em cách lấy hơi hai lần, ở đầu câu và giữa câu hát. d. Tập hát từng câu: Tập hát từng câu bước trọng tâm việc dạy hát. Khi dạy các bài dân ca, tôi thường tăng cường hát mẫu để hướng dẫn học sinh hát đúng những tiếng có dấu luyến cũng như thể hiện được sắc thái của bài hát. Cũng vì có câu hát dài ngắn không đều, nên khi dạy từng câu, có những câu phải dạy khá kĩ các em mới hát đúng giai điệu, cũng như những tiếng hát luyến. Ví dụ: Ở bài hát Cò lả, câu hát “Bay từ, từ cửa phủ, bay ra ra cánh đồng” có nhiều tiếng hát luyến vừa luyến lên, luyến xuống, luyến hoa mỉ vã lại tiết tấu rất khó hát nên tôi thường cho học sinh tập hát nhiều lần hơn, kĩ hơn so với các câu khác. đ. Tổ chức cho học sinh tập biểu diễn các bài dân ca đã học: Cũng như các bài hát thiếu nhi khác, hát kết hợp vận động và phụ họa cũng là một hoạt động không thể thiếu trong tiết học. Tuy nhiên là bài hát dân ca, nên khi hướng dẫn học sinh biểu diễn, tôi thường mở đĩa hình các tiết mục biểu diễn những bài hát dân ca vùng miền của bài dân ca đang học, để học sinh nắm được các động tác biểu diễn phù hợp, những trang phục biểu diễn cho bài dân ca này…sau đó hướng dẫn học sinh tập biểu diễn theo nhóm hoặc theo tổ và tổ chức thi đua giữa các nhóm trong lớp. Tuy chưa có không gian biểu diễn nhưng tôi sử dụng bục giảng làm sân khấu cho học sinh. Thành lập ban giám khảo cũng chính là các em. Đây là dịp cho các em chứng tỏ được sự hiểu biết của mình về dân ca, đối với những học sinh nhút nhát cũng dần mạnh dạn tham gia biểu diễn và tham gia nhận xét bạn bằng sự hiểu biết của mình. Với các tiết học hát dân ca Tây nguyên, tôi hướng dẫn các em một số động tác múa Tây Nguyên khi ôn tập bài hát “Bạn ơi lắng nghe”, “Hát mừng”, Chiếc
13 gùi đung đưa”…hoặc cho học sinh kết hợp nhảy sạp khi ôn tập bài hát “Xòe hoa”... để thay đổi không khí học tập và thu hút sự chú ý, yêu thích, ham học hỏi của HS. e. Cho học sinh tự tập đặt lời ca mới phù hợp với lứa tuổi và đề tài quen thuộc như tình yêu thầy cô, mái trường, bè bạn: Cùng với sự phát triển của xã hội, lời ca của các làn điệu dân ca luôn được bổ sung để phù hợp với từng giai đoạn của lịch sử, phù hợp với từng nội dung sinh hoạt lao động, phù hợp với từng lứa tuổi. Bên cạnh đó, các bài hát dân ca thiếu nhi thường có cấu trúc ngắn gọn và đa số được sáng tác dựa theo các câu ca dao lục bát. VD: Bài “Lí cây bông” – Sáng tác trên câu ca dao Bông xanh bông trắng bông vàng Bông lê bông lựu đố nàng mấy bông Đối với học sinh lớp 4,5 để phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh, ngoài việc hướng dẫn học hát và tìm hiểu về dân ca, tôi còn hướng dẫn cho những học sinh có năng khiếu hoặc tổ nhóm, biết cách tự tìm và đặt lời ca mới cho bài dân ca từ các câu thơ lục bát quen thuộc hay do học sinh tự nghĩ ra. Tôi gợi ý cho học sinh có thể thêm các từ đệm hay tiếng hát luyến, láy để phù hợp với giai điệu của bài. Với những tiết ôn tập, tôi tổ chức cho học sinh thi theo nhóm để đặt lời ca mới với bài dân ca tự chọn, đã học, có giai điệu dễ như bài “ Xòe hoa”. Tôi thấy học sinh rất hào hứng và tự tin với hoạt động này. Ví dụ: Bài “Xòe hoa” – một nhóm học sinh đặt lời như sau: “Trường em rất vui, trong ánh nắng nhẹ ban mai, ngoan rất ngoan em ngồi học bài… ..”. Nhóm khác có lời ca nhí nhảnh hơn: “Tình tang tính tang, em học hát thật là vui, tay vỗ tay em cùng hòa nhịp….”
14 Với việc học sinh được tự sáng tác và đặt lời mới cho bài dân ca, học sinh rất hào hứng học hát và thêm yêu thích các bài hát dân ca, từ đó các em phát huy tính sáng tạo và muốn tìm hiểu thêm về các bài dân ca của Việt Nam. h. Trong quá trình giảng dạy cần đưa vào một số trò chơi vừa nâng cao hiệu quả bài học, vừa tạo hứng thú cho học sinh đồng thời bồi dưỡng vốn dân ca cho các em. Tổ chức cho học sinh thi hát với nhau giữa các tổ, nhóm hoặc cá nhân sau khi học xong bài hát. Từ đó giáo viên nhận xét và giúp học sinh sửa chửa những chổ chưa thể hiện đươc ( nếu có) Tổ chức cho các em trò chơi kể tên hoặc hát các bài dân ca mà các em biết. Với các trò chơi như vậy đòi hỏi các em cần phải có sự tìm tòi sưu tầm thêm ở nhà tăng sự hiểu biết của các em về dân ca và kích thích sự hứng thú đối với các em. Trong các tiết ôn tập tôi thường tổ chức thi đua giữa các nhóm trong lớp học Ví dụ: Nhóm 1 tìm và hát các bài hát dân ca miền Bắc Nhóm 2 tìm và hát các bài hát dân ca miền Trung Nhóm 3 tìm và hát các bài hát dân ca Tây Nguyên Nhóm 4 tìm và hát các bài hát dân ca miền Nam Nhóm nào tìm và hát đúng được nhiều bài dân ca thì được thưởng số lượng những bông hoa bằng số lượng các bài dân ca tìm được hoặc cộng thêm điểm vào điểm thi đua của các tổ…Để khuyến khích học sinh ham tìm hiểu thêm về dân ca Ngoài trò chơi phát triển trí tuệ tôi còn cho học sinh chơi trò chơi vận động để học sinh phát triển thêm thế chất và kích thích sự hứng thú như trò chơi “ Chi chi chành chành” , “Rồng rắn lên mây”... Tổ chức trò chơi luyện tai nghe: Giáo viên đàn giai điệu một câu hát bất kì trong bài, yêu cầu học sinh đoán ra và hát lại câu hát đó. Có thể gõ tiết tấu cho học sinh nhận biết. Biện pháp 3: Tổ chức cho học sinh tham gia các hội thi, biểu diễn gắn liền với các bài dân ca.
15 Tham mưu với Ban giám hiệu, tổng phụ trách, ban chấp hành chi đoàn của trường tổ chức các hội thi “Em hát dân ca” vào những ngày lể lớn như 20/11, 26/3 nhằm cho học sinh nâng cao vốn hiểu biết về âm nhạc dân tộc, duy trì các bài hát dân ca đang có nguy cơ mai một, tạo nên một sức sống mới về giữ gìn văn hóa truyền thống trong nhà trường khích lệ niềm hứng thú say mê học hát dân ca cho học sinh. Và thực tế trường tôi đã tổ chức trong dịp 20/11 vừa rồi hội thi “Em hát dân ca” cấp trường. Mỗi lớp tham gia một tiết mục dân ca. Tất cả các em ở các khối lớp rất hứng thú tham gia, các bài dân ca các em chon lựa để biểu diến như “ Trống cơm”, “Lý kéo chài”, “Lý ngựa ô”, “Hò khoan Lệ Thủy”…kết quả mang lại rất tốt, đạt chất lương cao về nội dung và hình thức biểu diễn và điều đáng mừng là các em cảm thấy yêu thích dân ca. Qua hội thi đã tạo ra không khí thi đua hát múa dân ca trong toàn trường trường rất sôi nổi, tác động lớn đến tình yêu dân ca của học sinh và toàn thể giáo viên. Hoặc giáo viên âm nhạc phối hợp với Ban giám hiệu nhà trường, giáo viên đoàn đội, giáo viên chủ nhiệm, các giáo viên bộ môn để tổ chức một số buổi sinh hoạt ngoại khóa. Tổ chức thi hát dân ca các vùng miền, kết hợp thi hát với hái hoa dân chủ. Biện pháp 4: Bồi dưỡng vốn dân ca thông qua các buổi sinh hoạt tập thể dưới cờ, trong giờ ra chơi giữa buổi, trong giờ hoạt động ngoài giờ lên lớp. Vào các buổi sinh hoạt tập thể dưới cờ, trong giời ra chơi giữa bu ổi, giáo viên có thể mở băng đĩa các bài dân ca trên hệ thống loa đài của nhà trường. Bằng cách này các làn điệu dân ca cứ dần thấm vào tâm hồn học sinh một cách tự nhiên. Từ chổ thuộc, rồi hiểu và học sinh sẽ thích. Đây là hoạt động tuyên truyền, giáo dục về dân ca rất hữu ích. Trong chương trình giáo dục ở Tiểu học có nội dung giáo dục” Hoạt động ngoài giờ lên lớp” do giáo viên chủ nhiệm hoặc giáo viên âm nhạc thực hiện. Trong những giờ hoạt động đó có một gian khá lớn dành cho việc sinh hoạt văn nghệ của học sinh. Giáo viên âm nhạc có thể kết hợp với giáo viên chủ nhiệm đưa các bài dân ca vào nội dung sinh hoạt. Ví dụ ở Lệ thủy không ai lại không biết đến làn điệu hò khoan lệ thủy rất đặc sắc và mang bản sắc riêng của người dân Lệ Thủy. Vì vậy có thể lồng ghép cho học sinh nghe và tập một số bài dân ca hò khoan Lệ Thủy kích thích
16 sự hứng thú của các em cũng như bảo tồn được làn điệu dân ca đặc trưng của quê hương mình. Biện pháp 5: Tuyên truyền các bài dân ca đến học sinh toàn trường thông qua các buổi phát thanh măng non: Ở trường tiểu học chương trình phát thanh măng non luôn được chú trọng, mỗi tháng một buổi phát thanh măng non. Và đây chính là dịp tốt nhất để cho học sinh cả trường cùng có cơ hội để thưởng thức các bài dân ca. Tôi đã lên kế hoạch và tổ chức lồng ghép phần nghe nhạc dân ca sau các bài phát thanh của các phát thanh viên. Một buổi cho học sinh nghe ba bài dân ca vùng Bắc, Trung, Nam. Ngoài các bài dân ca do tôi sưu tầm từ các đĩa nhạc, tôi còn tổ chức các em có khả năng hát tốt các bàn dân ca đã học hoặc chọn các nhóm đạt kết quả cao trong buổi thi hát dân ca ở các lớp để được trình bày trong buổi phát thanh măng non của trường thay cho mở đài đĩa nhằm gây sự chú ý và thích thú cho học sinh toàn trường. Từ đó khuyến khích học sinh có ý thức thi đua học tốt, yêu thích và mong muốn được hát dân ca. * Kết quả: Là một giáo viên âm nhạc tôi đã mạnh dạn đưa ra những biện pháp giúp học sinh yêu thích học hát dân ca ở trường tôi. Sau khi tiến hành khảo sát, so sánh với sự hứng thú học hát dân ca từ trước và sau khi thực hiện các biện pháp thu được kết quả như sau: BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ TÌM HIỂU SỰ YÊU THÍCH VÀ KHÔNG YÊU THÍCH HÁT DÂN CA CỦA HỌC SINH CUỐI NĂM HỌC 20202021 Không yêu SỐ Yêu thích LỚP thích LƯỢNG SL % SL % 1.1 32 24 75.0 8 25,0 2.2 31 22 71,0 9 29.0 3.1 28 20 71,4 8 28,6 4.2 28 21 75,0 7 25,0 5.2 25 20 80,0 5 20,0
17 TỔN 144 107 74,3 37 25,7 G Có thể nói qua việc áp dụng các biện pháp nói trên số lượng các em yêu thích dân ca đã tăng lên rõ rệt so với trước khi chưa áp dụng các biện pháp. Tiết học hát dân ca trở nên sinh động hơn. Các em phát huy được năng khiếu cảm nhận âm nhạc của bản thân.. Tự rèn luyện khả năng quan sát, phán đoán một cách chính xác. Đa số học sinh nắm vững bài hát dân ca, biết hát luyến, hát mềm mại hơn. Đồng thời giúp các em mở rộng thêm một số kiến thức âm nhạc, từ đó các em phát huy khả năng sáng tạo như: đặt lời mới cho bài hát dân ca Qua mỗi bài học giúp các em biết thêm được nhiều bài dân ca không chỉ có trong chương trình mà cả ngoài chương trình, vốn dân ca của các em cũng phong phú hơn, các em đã biết tìm tòi thêm nhiều bài dân ca ngoài chương trình học, biết mạnh dạn để thể hiện tốt các động tác biểu diễn phụ họa, đúng sắc thái của nhiều bài dân ca của các vùng miền. Và hơn hết giờ đây các em đã có được một sự hiểu biết sâu sắc về nguồn gốc dân ca, có được niểm yêu thích thật sự và một thói quen thích được nghe, được hát dân ca, từ đó kết quả học tập bộ môn âm nhạc được nâng lên đáng kể. 3. Phần kết luận 3.1. Ý nghĩa của đề tài: Dân ca là vốn quí vô giá của cha ông ta từ ngàn xưa để lại, dân ca là hơi thở của dân tộc, lưu giữ và bảo vệ dân ca là bảo vệ dòng máu chảy trong cơ thể của mỗi chúng ta. Dân ca là một bức tranh phong phú, đa dạng về màu sắc, mỗi địa phương đều có những nét đặc trưng riêng, thể hiện phong tục, ngôn ngữ, giọng nói của từng vùng quê của tổ quốc. vì vậy dù là dân ca của bất cứ vùng nào trên đất nước Việt Nam cũng đều đáng trân trọng và cần gìn giữ, bởi đó là tài sản tinh thần vô giá nhất, là những tinh hoa của dân tộc được chắt lọc qua nhiều thế kỉ. Với học sinh, là thế hệ tương lai của đất nước, để các em vẫn luôn tiếp thu được các nền văn hóa thế giới mà không quên mất những tinh hoa văn hóa của dân tộc thì ngay khi còn nhỏ các em đã phải có được vốn hiểu biết, và phải có được một tình yêu thật sự với dân ca. Vì vậy việc bồi dưỡng và phát huy vốn dân ca trong đó đặc biệt khơi gợi niềm yêu thích của hoc sinh tiểu học đối
18 với việc học các bài dân ca luôn là tiền đề đầu tiên trong việc giữ gìn tinh hoa văn hoa dân tộc. Như lời dặn dò cuối cùng của Bác Hồ trước lúc đi xa:… rằng đã yêu tổ quốc mình, càng yêu tha thiết những khúc hát dân ca… Qua nhiều năm giảng dạy liên tục giảng dạy trực tiếp, bản thân tôi rút ra những kinh nghiệm trong dạy hát dân ca giúp các em yêu thích học hát dân ca đó là: Giáo viên phải luôn không ngừng tìm tòi, học hỏi, bồi dưỡng vốn kiến thức của mình về các bài hát dân ca. Tìm hiểu nguồn gốc, các thể loại dân ca, các giá trị văn hóa của dân tộc. Phải rèn luyện kĩ năng thể hiện tốt các bài dân ca, sưu tầm các đĩa nhạc dân ca của các vùng miền, các dân tộc. Đồng thời phải nắm được chuẫn kiến thức kĩ năng của từng tiết học để có thể xem xét và lồng ghép một cách linh hoạt các hoạt động bồi dưỡng vốn dân ca sao cho phù hợp mà vẫn đảm bảo được nội dung tiết dạy. Phải nắm được khả năng âm nhạc của học sinh. Có kế hoạch chương trình cụ thể cho các hoạt động, các biện pháp của mình. Để đạt được hiệu quả cao nhất trong khi tiến hành các hoạt động thì phải biết tham mưu và phối kết hợp với Ban giám hiệu cũng như các Đoàn thể trong nhà trường khi tổ chức thực hiện. chức thực hiện. Dân ca là một dòng nhạc rất khó hát vì vậy đòi hỏi người giáo viên phải có kĩ năng giảng dạy cho học sinh để các em không cảm thấy nản chí. Không ép buộc hay áp đặt học sinh, mà phải tạo cho học sinh cảm thấy hứng thú, tích cực, yêu thích thật sự với dân ca. Giáo dục cho học sinh tự hào về tinh hoa dân tộc, biết cảm nhận được cái hay cái đặc sắc của mỗi bài dân ca. Cùng với sự học hỏi tham khảo kinh nghiệm giảng dạy của đồng nghiệp ở một số trường có chất lượng của huyện và ngoài huyện, đặc biệt với việc áp dụng các biện pháp nói trên trong quá trình dạy học, các giờ học hát dân ca đã đạt được kết quả cao hơn. Nhiều em đã tích cực xung phong trình bày các bài hát dân ca làm cho không khí lớp học sôi nổi hơn. Các em thích học hát dân ca nói riêng và bộ môn âm nhạc nói chung. Tôi tin rằng với những giải pháp này, bằng sự sáng tạo của mình các giáo viên sẻ vận dụng có hiệu quả trong quá trình dạy âm nhạc ở trường đáp ứng yêu cầu mục tiêu môn học nói chung và góp phần bảo tốn vốn quý của ông cha để lại. 3.2. Đề xuất, kiến nghị: Để thực hiện đào tạo các em học sinh trở thành những người phát triển toàn diện về: Đức Trí Thể Mĩ…ngoài việc người thầy phải có năng lực thực
19 sự ra thì việc khách quan, ngoại cảnh, khuôn viên, môi trường là những điều tác động lớn đến các em. Do đó để tạo điều kiện cho việc dạy học của thầy trò thuận lợi, bản thân tôi là người đứng lớp dạy bộ môn âm nhạc cần kiến nghị một số vấn đề sau: * Về phía nhà trường: Thường xuyên quan tâm, giúp đở giáo viên và học sinh Trang bị, bổ sung thêm một số trang thiết bị và tài liệu tham khảo đặc biệt là các tài liệu nói về các bài dân ca để phục vụ cho việc giảng dạy bộ môn. Đầu tư xây dựng phòng học chức năng để học sinh có không gian hoạt động nghệ thuật và cũng để không ảnh hưởng đến các lớp học khác bên cạnh * Về phía Phòng GD&ĐT: Tổ chức nhiều đợt tập huấn, chuyên đề về bộ môn để GV âm nhạc có điều kiện giao lưu, trao đổi kinh nghiệm và phương pháp giảng dạy. Tập huấn hát Hò khoan Lệ Thủy cho toàn bộ giáo viên. Duy trì hội thi “ Hát dân ca , hò khoan Lệ Thủy” cho các bậc học để bảo tồn dòng nhạc dân gian vốn quý của dân tộc. Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của tôi về “Một số biện pháp giúp học sinh Tiểu học yêu thích học hát dân ca góp phần nâng cao chất lượng học hát trong trường Tiểu học”mà tôi đã áp dụng thành công đối với học sinh của mình. Tôi rất mong được sự góp ý trao đổi kinh nghiệm đối với các bạn đồng nghiệp để đưa ra phương pháp tối ưu nhất, để giúp học sinh học môn nhạc được dễ dàng. Làm sao cho các em tiếp thu được cái hay, cái đẹp, sự phong phú tinh tế của âm nhạc nói chung và của dân ca nói riêng. Bằng sự liên tưởng và tính tư duy của các em. Thông qua các giờ dạy trên lớp giúp các em thêm say mê học tập, yêu trường, yêu lớp, yêu quê hương đất nước. Hoàn thành chức năng giáo dục để góp chung vào nền giáo dục nói chung và giáo dục âm nhạc nói riêng.
20