Sau 100 năm - Từ nguồn sáng Đông Kinh nghĩa thục

sau 100 n¨m - tõ nguån s¸ng<br /> ®«ng kinh nghÜa thôc<br /> (*)<br /> Phong Lª<br /> <br /> N¨m 2007 lµ ch½n 100 n¨m khai më vµ kÕt thóc §«ng Kinh<br /> (**)<br /> nghÜa thôc (§KNT) - ng«i tr−êng t− thôc ®Çu tiªn, hay nãi<br /> ®óng h¬n lµ mét phong trµo - phong trµo §KNT nh»m ®em l¹i<br /> mét chuyÓn ®æi c¸ch m¹ng vÒ néi dung vµ ph−¬ng thøc ho¹t<br /> ®éng trong lÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam. Pháng theo m« h×nh<br /> Kh¸nh øng nghÜa thôc cña NhËt B¶n, §KNT chñ tr−¬ng ®−a<br /> t− t−ëng d©n chñ vµ v¨n minh ph−¬ng T©y thay cho kinh ®iÓn<br /> Nho gia ®Ó chuyÓn ®æi ®Çu ãc quèc d©n, chÊn h−ng c«ng nghÖ<br /> vµ canh t©n ®Êt n−íc. Tõ ®Þa chØ sè 4 Hµng §µo, Hµ Néi - nhµ<br /> riªng cña Thôc tr−ëng L−¬ng V¨n Can, §KNT nhanh chãng<br /> më réng ®Þa bµn ho¹t ®éng ra nhiÒu tØnh ë B¾c bé vµ Trung<br /> bé; vµ g©y nªn mét chÊn ®éng lín trong ®êi sèng tinh thÇn d©n<br /> téc vµo thËp niªn ®Çu thÕ kû XX. §KNT bÞ thùc d©n Ph¸p ®µn<br /> ¸p d÷ déi sau 7 th¸ng ho¹t ®éng, nh−ng tinh thÇn canh t©n<br /> ®Êt n−íc, vµ t− t−ëng cèt lâi: cã canh t©n (®æi míi) ®Êt n−íc<br /> míi giµnh vµ gi÷ ®−îc ®Êt n−íc cña §KNT lµ vÉn cã gi¸ trÞ<br /> cho mét thÕ kû ®Ó ®Õn víi sù nghiÖp §æi míi do §¶ng Céng s¶n<br /> ViÖt Nam l·nh ®¹o tõ hai thËp niªn cuèi thÕ kû XX.<br /> <br /> <br /> <br /> ¨m nay, n¨m 2007 lµ ch½n 100 thµnh nh»m phôc vô cho môc tiªu<br /> n n¨m khai më vµ kÕt thóc tr−êng “khai ho¸” cña «ng chñ lín lµ n−íc MÑ<br /> §KNT. §¹i Ph¸p...(∗)(∗∗)<br /> §ã lµ tr−êng t− thôc (d©n lËp) ®Çu Cßn §KNT pháng theo m« h×nh<br /> tiªn, ®em l¹i mét chuyÓn ®æi c¸ch Kh¸nh øng nghÜa thôc (Keio Giguku)<br /> m¹ng vÒ néi dung vµ ph−¬ng thøc cña Phóc-tr¹ch-dô-c¸t (Fukuzawa<br /> ho¹t ®éng trong lÞch sö gi¸o dôc ViÖt Yukichi) khai gi¶ng n¨m 1858 ë NhËt<br /> Nam. B¶n, lµ nh»m ®−a t− t−ëng d©n chñ vµ<br /> Tr−íc ®ã hµng ngµn n¨m, nÒn gi¸o v¨n minh khoa häc Th¸i T©y thay cho<br /> dôc vµ khoa cö ë ta lµ mét khu«n h×nh kinh ®iÓn Nho gia ®Ó chuyÓn ®æi ®Çu<br /> æn ®Þnh, nh»m ®µo t¹o c¸c thÕ hÖ kÎ ãc quèc d©n, chÊn h−ng c«ng nghÖ vµ<br /> Sü, ®Ó lµm quan hoÆc lµm thÇy. Vµ thùc nghiÖm, vµ canh t©n ®Êt n−íc.<br /> khi chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p thiÕt lËp Thay cho c¸i häc cö tö “chi hå, d· d·”<br /> ®−îc nÒn thèng trÞ, sau kÕt thóc phong<br /> trµo CÇn V−¬ng, vµo nh÷ng n¨m cuèi GS. ViÖn V¨n häc, ViÖn KHXH ViÖt Nam.<br /> (∗)<br /> <br /> thÕ kû XIX, th× mét nÒn gi¸o dôc Ph¸p Khai gi¶ng th¸ng 3/1907; ®ãng cöa th¸ng<br /> (∗∗)<br /> <br /> ViÖt còng chØ míi b−íc ®Çu h×nh 12/1907.<br /> 4 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2007<br /> <br /> sÏ lµ lÞch sö, ®Þa d−, c¸ch trÝ, to¸n vµ phñ ®Þnh c¸i häc hñ lËu hµng ngh×n<br /> ph¸p... Lµ nh÷ng lý thuyÕt míi ®Õn tõ n¨m vµ kªu gäi h−íng tíi mét nÒn häc<br /> c¸c trµo l−u triÕt häc vµ t− t−ëng d©n míi... §©y lµ mét c¬ héi hiÕm cã, ®Ó<br /> chñ cña ph−¬ng T©y, qua nh÷ng c¸i cho tÊt c¶ nh÷ng tri thøc míi cïng th¬<br /> tªn l¹ mµ hÊp dÉn, lÇn ®Çu tiªn ®Õn v¨n yªu n−íc ®Õn ®−îc trùc tiÕp víi<br /> víi giíi trÝ thøc Nho häc ViÖt Nam, c«ng chóng lµ ng−êi ®äc, ng−êi häc,<br /> nh− A-lý-sÜ-®a-®øc (Aristote), T−- ng−êi gi¶ng, ng−êi nghe, trong bèi<br /> c¸ch-l¹p-®Ò (Socrate), B¸-l¹p-®å c¶nh mét cuéc duy t©n võa ph¸t ®éng<br /> (Platon), Båi-c¨n (Bacon), §Ých-t¹p- ®· trë nªn s«i ®éng, nhê vµo ph−¬ng<br /> nhi (Descartes)... Råi L−-thoa thøc ho¹t ®éng cã tæ chøc t−¬ng ®èi<br /> (Rousseau), M¹nh-®øc-t−-c−u bµi b¶n: kh«ng chØ lµ gi¶ng d¹y mµ<br /> (Montesquieu), Phóc-léc-®Æc-nhÜ cßn lµ tuyªn truyÒn, cæ ®éng; kh«ng<br /> (Voltaire)... Råi c¸c danh nh©n nh− chØ lµ lý thuyÕt s¸ch vë mµ g¾n víi<br /> BØ-®¾c ®¹i ®Õ (Pierre le Grand), Hoa- thùc nghiÖm; kh«ng chØ lµ thuyÕt<br /> thÞnh-®èn (Washington), N·-ph¸-lu©n tr×nh mµ cßn lµ biªn so¹n vµ nh©n<br /> (NapolÐon)... Lµ V¨n minh t©n häc réng, “ph¸t t¸n” c¸c tµi liÖu... Vµ c¸i<br /> s¸ch, víi 6 ph−¬ng ¸n: dïng v¨n tù míi khi ®· ®−îc c«ng chóng ®ãn nhËn<br /> n−íc nhµ, hiÖu ®Ýnh s¸ch vë, söa ®æi trong t©m lý hå hëi th× sÏ cã søc lan<br /> phÐp thi, cæ vò nh©n tµi, chÊn h−ng to¶ rÊt nhanh chãng; chØ riªng mét<br /> c«ng nghÖ, më toµ b¸o... ®Ó d¹y cho chuyÖn kªu gäi c¾t tãc mµ thµnh<br /> quèc d©n c¸ch thøc tù c−êng, v−¬n lªn, phong trµo lan kh¾p c¸c ®« thÞ B¾c vµ<br /> b×nh ®¼ng víi thiªn h¹. Lµ c¶ mét hÖ Trung - phong trµo c¾t tãc<br /> s¸ch gi¸o khoa nh»m vµo lÞch sö d©n (mouvement de la tonsure) ®Õn tõ th¬<br /> téc gåm nh÷ng Quèc d©n ®éc b¶n, v¨n vµ trµn vµo th¬ v¨n: “Cóp hÌ! Cóp<br /> Quèc v¨n gi¸o khoa th−, Nam quèc hÌ! Th¼ng th¼ng cho khÐo. Bá c¸i hÌn<br /> giai sù, Nam quèc vÜ nh©n truyÖn, nµy. Bá c¸i d¹i nµy. Cho kh«n cho<br /> Nam quèc sö l−îc, Nam quèc ®Þa d−... m¹nh. ë víi «ng T©y!”; nãi r»ng: “ë<br /> bªn c¹nh Èm b¨ng thÊt cña L−¬ng víi «ng T©y”, nh−ng råi sÏ bÞ chÝnh<br /> Kh¶i Siªu, Trung Quèc hån, Doanh «ng chñ T©y truy ®uæi vµ cÊm ®o¸n.<br /> hoµn chÝ l−îc... Lµ sù tiÕp nhËn vµ Tõ ®Þa chØ 4 Hµng §µo (nhµ riªng<br /> phæ cËp c¶ mét phong trµo th¬ v¨n yªu cña cô Cö L−¬ng V¨n Can), §KNT<br /> nhanh chãng më réng ®Þa bµn ho¹t<br /> n−íc tõng s«i næi suèt nöa thÕ kû ®éng, kh«ng chØ ë thñ ®« 36 phè<br /> tr−íc vµ b©y giê ®−îc tiÕp tôc trªn ph−êng mµ cßn loang ra nhiÒu tØnh<br /> tinh thÇn míi, nh− Kªu hån n−íc, thµnh kh¸c nh− S¬n T©y, Hµ §«ng,<br /> Phen nµy c¾t tãc ®i tu (NguyÔn Th¸i B×nh, H¶i D−¬ng, Thanh Ho¸,<br /> QuyÒn), §Ò tØnh quèc d©n ca (KhuyÕt NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng Nam,<br /> danh), §Ò tØnh quèc d©n hån, H¶i Qu¶ng Ng·i, B×nh ThuËn... ChØ<br /> ngo¹i huyÕt th− (Phan Béi Ch©u), kho¶ng mét n¨m ho¹t ®éng, trong ®ã<br /> TØnh quèc hån ca (Phan Ch©u Trinh), cã ba th¸ng ch−a cã giÊy phÐp, §KNT<br /> ThiÕt tiÒn ca (NguyÔn Phan L·ng), Bµi ®· g©y nªn mét chÊn ®éng trong ®êi<br /> ca ®Þa d− vµ lÞch sö n−íc nhµ (Ng« sèng v¨n ho¸- tinh thÇn cña d©n téc.<br /> Quý Siªu), ¸-tÕ-¸ ca, KÓ chuyÖn n¨m NÕu hiÓu ®ång thêi víi §KNT,<br /> ch©u... Lµ C¸o hñ lËu v¨n ®Ó phª ph¸n NguyÔn KhuyÕn cßn ©m thÇm lµm th¬<br /> Sau 100 n¨m -… 5<br /> <br /> N«m, vµ t×m thó vui trong x−íng ho¹ ®¶o nhÊt trong lÞch sö, nh»m vµo môc<br /> víi vµi b¹n tri ©m ë lµng Bïi; vµ Tó tiªu canh t©n, phôc h−ng ®Êt n−íc, bëi<br /> X−¬ng chØ míi kÕt thóc nghiÖp thi cö c¸i ý thøc s©u s¾c cã canh t©n th× míi<br /> sau 8 khoa ®eo ®¼ng mµ kh«ng v−ît cøu ®−îc n−íc. Do môc tiªu ®ã nªn<br /> ®−îc c¸i ng−ìng Tó tµi; vµ m·i ®Õn nh÷ng ng−êi chñ tr× vµ céng t¸c cña<br /> n¨m 1919 khoa thi ch÷ H¸n cuèi cïng §KNT, tÊt c¶ ®Òu lµ nh÷ng nhµ Nho<br /> bÞ b·i bá th× míi thÊy sù s«i ®éng cña cã ®Çu ãc canh t©n trong c¶ hai ph¸i<br /> nÒn häc míi mµ §KNT khëi x−íng cho b¹o ®éng vµ c¶i c¸ch, “¸m x·” vµ<br /> ®êi sèng häc ®−êng lµ ®ét xuÊt biÕt “minh x·”, gåm tõ Phan Béi Ch©u,<br /> chõng nµo. Phan Ch©u Trinh, NguyÔn Th−îng<br /> HiÒn, Ng« §øc KÕ, §Æng Nguyªn CÈn,<br /> NÕu nhí r»ng, chØ míi d¨m n¨m<br /> TrÇn Quý C¸p... ®Õn D−¬ng B¸ Tr¹c,<br /> tr−íc ®ã, vµo më ®Çu thÕ kû XX, thùc<br /> Hoµng T¨ng BÝ, §µo Nguyªn Phæ,<br /> d©n Ph¸p sau khi dËp t¾t phong trµo<br /> NguyÔn QuyÒn, L−¬ng V¨n Can...;<br /> CÇn V−¬ng, ®· b¾t tay ngay vµo cuéc<br /> cïng mét sè trÝ thøc T©y häc còng cã<br /> khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø nhÊt mét<br /> vèn Nho häc, ®ang mong muèn t¹o<br /> c¸ch yªn t©m vµ v÷ng chÝ nh− trong<br /> mét g−¬ng mÆt míi cho v¨n ho¸, v¨n<br /> B¸o c¸o göi vÒ Bé Thuéc ®Þa ë Paris<br /> ch−¬ng, häc thuËt d©n téc nh−<br /> cña Toµn quyÒn Paul Doumer, ng−êi<br /> NguyÔn V¨n VÜnh, NguyÔn B¸ Häc,<br /> võa míi cho kh¸nh thµnh vµo n¨m<br /> Ph¹m Duy Tèn...<br /> 1902 chiÕc cÇu lín mang chÝnh tªn<br /> m×nh, b¾c qua s«ng Hång (nay lµ cÇu ChuyÓn giao tõ nÒn häc cò sang<br /> Long Biªn): “MÊy n¨m nay kh«ng mét nÒn häc míi, §KNT chñ tr−¬ng d¹y c¶<br /> ng−êi lÝnh Ph¸p nµo chÕt v× trËn m¹c ba lo¹i ch÷: Ph¸p, H¸n, Quèc ng÷;<br /> ë §«ng D−¬ng”; vµ lêi phô ho¹ cña trong ®ã Ph¸p ®−¬ng nhiªn lµ ®−îc<br /> NguyÔn Th©n - kÎ ®· cho thiªu x¸c lßng chÝnh quyÒn, nh−ng sù thËt còng<br /> Phan §×nh Phïng thµnh tro råi b¾n lµ rÊt cÇn ®Ó cho giíi trÝ thøc trùc tiÕp<br /> xuèng s«ng La, lµ “cao tr¶m v« −u” (cø ®Õn víi nÒn v¨n minh chÝnh quèc sau<br /> gèi cao ®Çu mµ ngñ ch¼ng ph¶i lo l¾ng con ®−êng gi¸n tiÕp qua T©n th−; H¸n<br /> g×), th× sù xuÊt hiÖn cña phong trµo - th× mÆc dï ®· cã ng−êi quyÕt liÖt<br /> §«ng du, Duy t©n vµ §KNT tõ sau ph¶n ®èi nh− Phan Ch©u Trinh: “BÊt<br /> 1905 lµ mét bÊt ngê lÞch sö lín ®Õn phÕ H¸n tù bÊt tóc dÜ cøu Nam quèc”<br /> thÕ nµo ®èi víi chÝnh quyÒn thuéc ®Þa. (Kh«ng bá ch÷ H¸n kh«ng cøu ®−îc<br /> Nh−ng ®èi víi d©n téc, trong chÆng n−íc), nh−ng vÉn cÇn häc ®Ó kh«ng<br /> ®−êng ng¾n rÊt mùc im ¾ng nµy, l¹i lµ c¾t ®øt víi v¨n ho¸ truyÒn thèng; cßn<br /> mét chuÈn bÞ ©m thÇm vµ quyÕt liÖt Quèc ng÷ th× ®−¬ng nhiªn ë vÞ trÝ −u<br /> cña c¶ mét thÕ hÖ nhµ Nho cã ®−îc sù tiªn: “Ch÷ Quèc ng÷ lµ hån cña<br /> tiÕp xóc víi t− t−ëng d©n chñ vµ v¨n n−íc”... “Ch÷ ta ta ph¶i thuéc lµu...”.<br /> minh ph−¬ng T©y, ®Õn tõ T©n th−, Ba lo¹i ch÷ cho c¶ ba bËc häc: tiÓu,<br /> ®ang trong khao kh¸t t×m ®−êng nh− trung vµ ®¹i häc; vµ cho c¶ hai hÖ häc<br /> Phan Béi Ch©u, Phan Ch©u Trinh, sinh nam vµ n÷ - mét hiÖn t−îng cùc<br /> NguyÔn Th−îng HiÒn, TrÇn Quý C¸p, kú míi mÎ, ch−a tõng cã trong lÞch sö.<br /> Huúnh Thóc Kh¸ng, Ng« §øc KÕ... vµ<br /> Gäi lµ tr−êng §KNT, nh−ng thùc<br /> nh÷ng ng−êi råi sÏ chñ tr× §KNT nh−<br /> chÊt lµ mét phong trµo - phong trµo<br /> L−¬ng V¨n Can, NguyÔn QuyÒn,...<br /> §KNT bëi quy m« ho¹t ®éng cña nã lµ<br /> Víi §KNT - ®ã lµ mét cuéc tËp gåm ®Õn bèn Ban: Ban Gi¸o dôc, Ban<br /> hîp lùc l−îng trÝ thøc réng r·i vµ ®«ng Tµi chÝnh, Ban Cæ ®éng, Ban Tu th−<br /> 6 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2007<br /> <br /> nh»m ch¨m lo cho sù tån t¹i vµ më nhËy c¶m cña kÎ ®i x©m l−îc, bän<br /> réng ho¹t ®éng cña §KNT, ®Ó tõ khëi chóng ®· “ngöi” thÊy mét c¸i g× thËt<br /> ®éng lµ gi¸o dôc víi môc tiªu c¶i t¹o bÊt an ®ang nhen nhãm ë phÝa d−íi.<br /> vµ n©ng cao d©n trÝ mµ chuyÓn sang Trong g¾n nèi víi phong trµo Duy t©n<br /> v¨n ho¸ víi môc tiªu lµ chÊn h−ng vµ vµ §«ng du hai n¨m vÒ tr−íc, vµ trong<br /> canh t©n ®Êt n−íc, ®Ó ®i ®Õn c¸i ®Ých sù bïng næ vÒ sau, vµo n¨m 1908,<br /> cuèi cïng lµ gi¶i phãng d©n téc. phong trµo chèng thuÕ ë Qu¶ng Nam,<br /> Ta hiÓu v× sao trong c¸c tµi liÖu cuéc b¹o ®éng cña §Ò Th¸m vµ vô ®Çu<br /> gi¸o khoa vµ th¬ v¨n yªu n−íc ®−îc ®éc Hµ thµnh, §KNT ®· bÞ ®ãng cöa<br /> dïng ®Ó gi¶ng d¹y ë §KNT l¹i xuÊt sau 9 th¸ng ho¹t ®éng. Vµ Ýt l©u sau<br /> hiÖn nhiÒu vµ dån dËp ®Õn thÕ nh÷ng ngµy ®ãng cöa, gÇn nh− tÊt c¶ nh÷ng<br /> Nam quèc, quèc d©n, quèc hån vµ hån ai cã liªn quan vµ ®ãng gãp cho §KNT<br /> n−íc, víi mét thiÕt tha “®Ò tØnh”. ®Òu bÞ b¾t, råi bÞ giam cÇm, ®Çy ra<br /> Vµ c©u th¬ ®óc kÕt ®−îc ®Çy ®ñ C«n §¶o, víi nh÷ng c¸i ¸n giam hµng<br /> nhÊt tinh thÇn §KNT, ®ã lµ: chôc n¨m, cã ng−êi lµ chung th©n,<br /> hoÆc “tr¶m giam hËu” (téi chÐm<br /> Tông kinh §éc lËp ë chïa Duy t©n<br /> nh−ng ch−a ph¶i chÐm ngay); trong ®ã<br /> Mét thøc nhËn víi nh÷ng môc tiªu Lª §¹i chÞu ¸n 15 n¨m, nhiÒu ng−êi<br /> vµ biÖn ph¸p tæ chøc nh− thÕ vµo thËp kh¸c chÞu ¸n chung th©n; riªng Phan<br /> niªn më ®Çu thÕ kû XX, khi ®Êt n−íc Ch©u Trinh bÞ “tr¶m quyÕt” sau ®æi<br /> cßn trong tèi t¨m mï mÞt sau thÊt b¹i thµnh “tr¶m giam hËu”...<br /> cña biÕt bao tªn tuæi sü phu - v¨n<br /> th©n trong suèt nöa thÕ kû tr−íc ®ã, Cã thÓ nãi sau cuéc tµn s¸t n¨m<br /> ph¶i nãi lµ cùc kú míi mÎ. Th©n (1908), n¨m DËu (1909) diÔn ra<br /> BÞ bña v©y vµ r×nh rËp cña chÝnh ngay sau ngµy §KNT vì, c¶ mét thÕ<br /> quyÒn thuéc ®Þa, sù tån t¹i cña mét hÖ trÝ thøc Nho häc yªu n−íc cã ®Çu ãc<br /> tr−êng t− thôc ph¶i t×m ®Õn sù tËp hîp canh t©n ®· bÞ giam cÇm, ®Çy ¶i. HÕt<br /> rÊt lín cña ®éi ngò trÝ thøc, vµ sù h−ëng ®Êt ho¹t ®éng, trong th©n phËn bÞ tï<br /> øng cña quèc d©n ®ang khao kh¸t mét ®µy hoÆc giam láng, hä chØ cã thÓ ngô<br /> cuéc ®æi míi (canh t©n), ®Ó khua dËy t©m sù vµ ý chÝ cña m×nh vµo nh÷ng<br /> mét c¬n mª ngñ kÐo qu¸ dµi trong lÞch vÇn th¬ c¶m kh¸i, lµm nªn mét dßng<br /> sö; bëi, theo hä, chÝnh v× c¬n mª ngñ ®ã th¬ tï ®Æc s¾c, khëi ph¸t tõ C«n L«n<br /> mµ ®−a tíi th¶m ho¹ mÊt n−íc: cña Phan Ch©u Trinh, Huúnh Thóc<br /> Sao kh«ng ®Ëp m¹nh thÐt dµi Kh¸ng, §Æng Nguyªn CÈn... tiÕp tôc<br /> Cho ng−êi mª ngñ ai ai tØnh dÇn? dßng th¬ yªu n−íc ë ngoµi ®êi. Cã<br /> Sao kh«ng chèng m¶ng mª t©n ng−êi trë l¹i viÖc «n luyÖn Quèc ng÷<br /> hoÆc häc tiÕng Ph¸p chØ b»ng mét<br /> Cho ng−êi ch×m ®uèi lÇn lÇn v−ît lªn?<br /> cuèn Tõ ®iÓn, nh»m chuÈn bÞ hµnh<br /> (C¸o hñ lËu v¨n) trang cho ngµy v−ît tï hoÆc ra tï. Cho<br /> TÊt nhiªn ®Õn ®−îc ®Ých Êy, con ®Õn hÕt ThÕ chiÕn Mét, c¸c ¸n giam<br /> ®−êng cßn rÊt xa; nh−ng Ýt nhÊt ph¶i cã lÇn l−ît ®−îc gi¶m, ®Ó vµo më ®Çu<br /> ®−îc mét tØnh thøc, nh− mét khëi ®éng. thËp niªn 20, hä lÇn l−ît ®−îc tr¶ tù<br /> Vµ tÊt nhiªn, chØ mét khëi ®éng do. B¸o chÝ trë thµnh m«i tr−êng quan<br /> nh− thÕ, víi g−¬ng mÆt ngì nh− rÊt «n träng cho sù tiÕp tôc chÝ h−íng c¸ch<br /> hoµ, chØ nh»m c¶i t¹o vµ n©ng cao d©n m¹ng cña hä, nh− Ng« §øc KÕ, Huúnh<br /> trÝ, chÊn h−ng d©n khÝ, thÕ mµ thùc Thóc Kh¸ng, Phan Kh«i... Nh−ng thêi<br /> d©n ®· rÊt kinh sî. Bëi, víi gi¸c quan thÕ ®· thay ®æi kÓ tõ sau C¸ch m¹ng<br /> Sau 100 n¨m -… 7<br /> <br /> th¸ng M−êi Nga 1917. Sø mÖnh lÞch Gßn... ThÕ nh−ng cßn Cö nh©n L−¬ng<br /> sö gi¶i phãng d©n téc ®· chuyÓn sang V¨n Can - Thôc tr−ëng §KNT th×<br /> vai mét thÕ hÖ míi, thÕ hÖ con em cña d−êng nh− cã bÞ lu mê? Kh«ng kÓ vai<br /> hä, mµ NguyÔn ¸i Quèc lµ tªn tuæi sè trß Thôc tr−ëng mét phong trµo gi¸o<br /> 1, ®· chän con ®−êng sang ph−¬ng dôc cã søc chÊn ®éng réng lín, vµ chÞu<br /> T©y, vµ b¾t ®Çu sù nghiÖp viÕt cña mét sù ®µn ¸p d÷ déi, «ng cßn ph¶i chÞu<br /> m×nh ë tuæi 30 ë Paris, nh− mét ®éng mét ¸n giam h¬n 10 n¨m - cho ®Õn<br /> th¸i chuÈn bÞ tÝch cùc cho cuéc hµnh 1923. ¤ng cßn gãp vµo sù nghiÖp cøu<br /> tr×nh míi cña d©n téc, víi nh÷ng ¸ng n−íc c¶ ba ng−êi con trai, vµ mét con rÓ,<br /> v¨n ®Çu tiªn khai m¹c mét thêi ®¹i trong ®ã ng−êi con ót lµ L−¬ng Ngäc<br /> míi - ®ã lµ Yªu s¸ch cña nh©n d©n QuyÕn, tõng lµ ng−êi ®Çu tiªn, vµ mét<br /> ViÖt Nam, lµ §«ng D−¬ng thøc tØnh vµ m×nh, sang NhËt h−ëng øng phong trµo<br /> B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p. §«ng du cña Phan Béi Ch©u, råi trë<br /> thµnh l·nh tô cña khëi nghÜa Th¸i<br /> Nh−ng dÉu cã bÞ ng¾t qu·ng, bÞ<br /> Nguyªn. L−¬ng Ngäc QuyÕn ®· nhËn<br /> ®øt ®o¹n th× tinh thÇn canh t©n ®Êt<br /> mét sù hy sinh bi tr¸ng cïng §éi CÊn<br /> n−íc cña §KNT vÉn cã ®−îc sù nèi<br /> vµo n¨m 1917 - ch½n 10 n¨m sau ngµy<br /> tiÕp qua c¸c thÕ hÖ; bëi cèt lâi t−<br /> §KNT tan vì. L¹i tiÕp 10 n¨m sau, lµ<br /> t−ëng: yªu n−íc g¾n víi canh t©n (cã<br /> ngµy L−¬ng V¨n Can mÊt (13-6-1927),<br /> nghÜa lµ cã ®æi míi ®Êt n−íc míi giµnh<br /> dÉu chÝnh quyÒn thùc d©n ®· rÊt c¶nh<br /> vµ gi÷ ®−îc ®Êt n−íc) §KNT më ra lµ<br /> gi¸c vµ t×m c¸ch ®èi phã, nh−ng khi h¹<br /> cã gi¸ trÞ cho c¶ mét thÕ kû - ®Ó ®Õn<br /> huyÖt, ®¸m tang cña Thôc tr−ëng<br /> víi sù nghiÖp §æi míi do §¶ng Céng<br /> §KNT vÉn cã ®Õn hµng ngµn ng−êi<br /> s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o tõ thËp niªn<br /> tham dù.<br /> cuèi thÕ kû XX. Bªn c¹nh truyÒn<br /> thèng yªu n−íc vµ bÊt khuÊt cña d©n LÞch sö sÏ ®i tiÕp hµnh tr×nh cña<br /> téc cã lÞch sö nhiÒu ngh×n n¨m th× §KNT, trong nh÷ng sù kiÖn vang ®éng<br /> kh¸t väng canh t©n chØ cã thÓ cã hoµn c¶ n−íc vµo nh÷ng n¨m 20 ngay sau<br /> c¶nh ph¸t triÓn ®Ó trë thµnh phong khi kÕt thóc ThÕ chiÕn Mét, víi tiÕng<br /> trµo chØ trong kho¶ng 100 n¨m, víi bom næ ë Sa §iÖn (Qu¶ng Ch©u) nh»m<br /> khëi ®Çu rùc rì vµ chãi s¸ng lµ §KNT m−u s¸t Toµn quyÒn §«ng D−¬ng<br /> vµ nh÷ng g−¬ng mÆt lín nh− Phan Merlin cña Ph¹m Hång Th¸i n¨m 1924,<br /> Béi Ch©u, Phan Ch©u Trinh, NguyÔn phong trµo ®ßi th¶ Phan Béi Ch©u n¨m<br /> Th−îng HiÒn, TrÇn Quý C¸p, L−¬ng 1925, phong trµo ®ßi ®Ó tang Phan<br /> V¨n Can, NguyÔn QuyÒn... Ch©u Trinh n¨m 1926; vµ ®¸m tang<br /> Tõ l©u råi hai g−¬ng mÆt lÞch sö L−¬ng V¨n Can n¨m 1927; còng lµ n¨m<br /> lín lµ Phan Béi Ch©u - l·nh tô cña NguyÔn ¸i Quèc c«ng bè t¸c phÈm<br /> phong trµo §«ng du, vµ Phan Ch©u §−êng K¸ch mÖnh, chuÈn bÞ cho sù ra<br /> Trinh - ng−êi khai m¹c vµ cæ sóy phong ®êi cña §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng<br /> trµo Duy t©n ®· ®−îc c¶ d©n téc x−ng n¨m 1930. Con ®−êng më ra cho d©n téc<br /> tông; vµ mèi tri ©n s©u s¾c Êy ®· ®−îc sau c¸c phong trµo §«ng du, Duy t©n vµ<br /> biÓu hiÖn cao nhÊt trong phong trµo c¶ §«ng Kinh nghÜa thôc, do mét thÕ hÖ<br /> n−íc ®ßi tha Phan Béi Ch©u n¨m 1925, c¸c nhµ Nho chÝ sÜ më ®−êng, sÏ v−¬n<br /> khi nhµ ¸i quèc bÞ thùc d©n b¾t ë tíi mét tÇm cao, mét môc tiªu míi, ®ßi<br /> Th−îng H¶i gi¶i vÒ Háa Lß; vµ phong hái mét nç lùc lín, h−íng theo sù chØ<br /> trµo c¶ n−íc ®ßi ®Ó tang Phan Ch©u dÉn cña mét §¶ng cña giai cÊp c«ng<br /> Trinh n¨m 1926, khi «ng mÊt ë Sµi nh©n víi l·nh tô cao nhÊt lµ NguyÔn ¸i<br /> 8 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2007<br /> <br /> Quèc, ®Ó ®ãn b¾t kÞp thêi thêi c¬ c¸ch dÞp ghÐ qua, nhiÒu khu l−u niÖm hoÆc<br /> m¹ng råi sÏ ®Õn víi d©n téc vµo thêi kû vËt c¸ch ®©y d¨m s¸u tr¨m n¨m<br /> ®iÓm th¸ng T¸m- 1945 lÞch sö. vÉn ®−îc gi÷ nguyªn; cßn ë ta, chØ míi<br /> Thôc tr−ëng L−¬ng V¨n Can, nhµ 100 n¨m, ®· kh«ng cßn ®Ó l¹i bÊt cø<br /> yªu n−íc lín, vµ còng lµ nhµ v¨n hãa, dÊu vÕt g×.<br /> víi nhiÒu tr−íc t¸c b»ng ch÷ H¸n nh− ChiÒu 29 TÕt §inh Hîi - 2007 võa<br /> Quèc sù ph¹m lÞch sö, H¸n tù tiÖp qua, chen chóc trong dßng ng−êi qua<br /> kÝnh, Gia huÊn, H¹nh ®µn lo¹i ng÷, l¹i ë Hµng §µo, t«i ®· dõng l¹i ë nhµ sè<br /> Tr©u th− lo¹i ng÷, Êu häc tïng ®µm, 4, ®Þa chØ 100 n¨m tr−íc ®©y cña<br /> H¸n tù quèc ©m, vµ ch÷ N«m: §¹i ViÖt §KNT - n¬i ph¸t tÝch phong trµo ®æi<br /> ®Þa d−, cïng víi gia ®×nh «ng ®· gãp míi gi¸o dôc quèc d©n ®Ó h−ëng øng vµ<br /> vµo lÞch sö vµ lÞch sö v¨n häc d©n téc lµm nªn mét cuéc vËn ®éng canh t©n -<br /> 30 n¨m ®Çu thÕ kû XX nh÷ng dÊu son yªu n−íc cña c¸c nhµ Nho, b©y giê gÇn<br /> thËt rùc rì. 100 n¨m ®· qua, mçi dÞp nh− kh«ng cßn l¹i bÊt cø dÊu tÝch g× ®Ó<br /> ®i qua nhµ sè 4 Hµng §µo (b©y giê lµ gîi nhí mét thêi. NiÒm mong −íc cña<br /> mét ®Þa chØ n»m ë trung t©m phè cæ), t«i lµ cã mét c¸i biÓn ®ång g¾n vµo ®Þa<br /> nh×n vµo mÊy cöa hiÖu thêi trang thÊp chØ nµy, ®Ó c¸c thÕ hÖ sau biÕt ®Õn mét<br /> bÐ, t«i cè vËn dông trÝ t−ëng t−îng ®Ó dÊu son xuyªn suèt thÕ kû XX, lµm g¾n<br /> h×nh dung l¹i c¶nh quan tÊp nËp, s«i nèi sù nghiÖp Canh t©n ®Çu thÕ kû<br /> næi mét thêi ®· diÔn ra ë ®©y: tr−íc víi kÕt qu¶ c«ng cuéc §æi míi cña<br /> Buæi diÔn thuyÕt ng−êi ®«ng nh− héi d©n téc vµo ®Çu thÕ kû nµy.<br /> Kú b×nh v¨n kh¸ch tíi nh− m−a Mét thÕ kû c¶ d©n téc trªn cïng<br /> ... mét ®¹i lé, h−íng tíi môc tiªu c¸ch<br /> Tr−êng NghÜa thôc ®øng ®Çu d¹y dç m¹ng (giµnh l¹i chñ quyÒn ®Êt n−íc)<br /> vµ v¨n minh (®æi míi ®Êt n−íc), víi c¸c<br /> Kh¾p ba m−¬i s¸u phè Hµ thµnh<br /> b−íc ®i thÇn tèc cña nã.<br /> G¸i trai n« nøc häc hµnh<br /> Gi¸o s− t¸m líp häc sinh non ngµn<br /> víi trung t©m cña sù hµo høng lµ mét Tµi liÖu tham kh¶o<br /> ch÷ t©n: 1. §µo Trinh NhÊt. §«ng Kinh nghÜa<br /> Më t©n giíi, xoay nghÒ t©n häc thôc. H.: Mai LÜnh, 1938.<br /> §ãn t©n trµo, dùng cuéc t©n d©n 2. Phan Béi Ch©u. Ngôc trung th−.<br /> T©n th−, t©n b¸o, t©n v¨n Sµi Gßn: T©n ViÖt, 1950.<br /> Vµ sau ®ã, ghÐ nhµ sè 2 Ngâ PhÊt 3. §Æng Thai Mai. V¨n th¬ c¸ch m¹ng<br /> ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX. H.: V¨n<br /> Léc, c¸ch sè 4 Hµng §µo mét d·y phè<br /> hãa, 1961.<br /> (Hµng B¹c), vµ ë tËn cïng mét con<br /> hÎm quanh co, gi¸p nèi víi cuèi phè 4. NguyÔn HiÕn Lª. §«ng Kinh nghÜa<br /> Hµng Buåm, ®Ó h×nh dung ba ®ªm næi thôc. Sµi Gßn: L¸ Bèi, 1968.<br /> löa ®èt c¸c hå s¬, tµi liÖu, giÊy tê, 5. Ch−¬ng Th©u. §«ng Kinh nghÜa<br /> trong c¸i rÐt cuèi th¸ng Ch¹p TÕt Mïi, thôc. H.: 1982.<br /> kÕt thóc n¨m 1907, khi §KNT cã lÖnh 6. TrÇn §×nh H−îu. V¨n häc ViÖt Nam<br /> ®ãng cöa, mµ ng−êi d©n chung quanh - Giai ®o¹n giao thêi 1900-1930. H.:<br /> cø ngì lµ löa nÊu b¸nh ch−ng. §¹i häc vµ Gi¸o dôc chuyªn nghiÖp,<br /> ë mét sè n−íc ph−¬ng T©y t«i cã 1988.<br />