SKKN: Rèn luyện kỹ năng viết báo cáo Địa lý cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông

Chia sẻ: Trần Thị Ta | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:38

Thêm vào BST

Báo xấu

230
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là Xác định được hệ thống kỹ năng viết báo cáo Địa lý và các phương pháp rèn luyện các kỹ năng đó nhằm nâng cao chất lượng dạy học Địa lý 10 THPT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: SKKN: Rèn luyện kỹ năng viết báo cáo Địa lý cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong các yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học Địa lý theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, đa số giáo viên đều lựa chọn các phương pháp nhằm phát triển tư duy, tính tích cực của học sinh. Tuy nhiên các phương pháp dạy học tích cực yêu cầu hướng vào việc rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, kỹ năng phân tích, tổng hợp, khái quát để rút ra kết luận về các thông tin thu thập được, kỹ năng trình bày kết quả nghiên cứu thông tin một cách khoa học, thuyết phục – còn gọi là kỹ năng báo cáo và các phương pháp mà giáo viên vận dụng để rèn luyện kỹ năng viết và trình bày báo cáo cho học sinh – thì giáo viên vẫn còn nhiều lúng túng trong quá trình sử dụng. Đây là những phương pháp dạy học tích cực có tác dụng tốt trong dạy học phát triển các kỹ năng học tập của học sinh, phù hợp với xu hướng rèn luyện khả năng hoạt động độc lập, chủ động trong quá trình nhận thức. Phương pháp này còn rèn luyện cho học sinh các kỹ năng phân tích, liên hệ, trình bày,… khi tìm hiểu một vấn đề yêu cầu vận dụng kiến thức đã học và liên hệ thực tiễn một cách hiệu quả hơn. Lớp 10 là lớp đầu cấp THPT nên các em chưa hình thành đầy đủ về kỹ năng viết báo cáo, vì vậy việc rèn luyện kỹ năng viết báo cáo cho các em là tiền đề để các em hoàn thiện hơn kỹ năng này đồng thời là cơ sở cho việc viết báo cáo ở các lớp sau. Để tăng cường việc rèn luyện cho học sinh các kỹ năng thu thập, xử lí thông tin, từ đó tổng hợp và trình bày thông tin góp phần hình thành những năng lực cần thiết của người lao động mới ở học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn Địa lý trung học phổ thông (THPT), tôi đã chọn nghiên cứu vấn đề “Rèn luyện kỹ năng viết báo cáo Địa lý cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông”. Hi vọng sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Địa lý. 2. Mục tiêu của đề tài Xác định được hệ thống kỹ năng viết báo cáo Địa lý và các phương pháp rèn luyện các kỹ năng đó nhằm nâng cao chất lượng dạy học Địa lý 10 THPT. 1
3. Nhiệm vụ của đề tài Nghiên cứu cơ sở lí luận cho việc xác định hệ thống kỹ năng cần thiết cho việc viết báo cáo Địa lý trong dạy học. Tìm hiểu thực trạng dạy và học các bài viết báo cáo Địa lý trong chương trình Địa lý 10 THPT (ban cơ bản) hiện nay. Xác định hệ thống kỹ năng cần thiết cho việc viết báo cáo Địa lý trong dạy học Địa lý THPT, từ đó xác định phương pháp phù hợp để rèn luyện các kỹ năng đó. Tiến hành thực nghiệm sư phạm để thấy được tính khả thi và hiệu quả của việc sử dụng hệ thống kỹ năng viết báo cáo Địa lý trong dạy học Địa lý 10 THPT. 4. Phạm vi nghiên cứu Các bài viết báo cáo Địa lý lớp 10 THPT (Ban cơ bản). 5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp lí thuyết. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn. 2
NỘI DUNG CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VIẾT BÁO CÁO ĐỊA LÝ CHO HỌC SINH LỚP 10 THPT 1. Báo cáo Địa lý 1.1. Khái niệm Báo cáo là một hình thức mà trong đó, học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên, thu thập, phân tích, tổng hợp số liệu, tư liệu,... trình bày thành báo cáo, sau đó thuyết trình trước nhóm hay toàn lớp. Báo cáo Địa lý là một dạng bài thực hành, mà trong đó học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên, tiến hành thu thập, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa thông tin địa lý, sau đó viết và trình bày báo cáo về một vấn đề địa lý trước lớp hoặc trước nhóm. Báo cáo có thể tiến hành trong chương trình nội khóa hoặc ngoại khóa. 1.2. Phân loại báo cáo Địa lý Báo cáo Địa lý có thể trình bày dưới nhiều dạng khác nhau: Báo cáo Địa lý trình bày dưới dạng một bài viết (dài hay ngắn) về một vấn đề địa lý tự nhiên, kinh tế xã hội của địa phương, quốc gia hay một vấn đề toàn cầu. Đây là loại phổ biến hiện nay trong chương trình phổ thông. Báo cáo Địa lý có thể là một số sưu tập tranh ảnh được sắp xếp theo hệ thống kèm theo lời thuyết minh, một số hệ thống lược đồ, hình vẽ, tranh ảnh, sơ đồ thể hiện một chủ đề nhất định. 1.3. Nội dung báo cáo Địa lý Nội dung báo cáo địa lý rất phong phú. Đó là các vấn đề về tự nhiên, kinh tế xã hội của địa phương, đất nước và toàn cầu. Báo cáo có thể được tiến hành sau khi tổng kết bài học, một chủ đề, một chương, hay tổng kết chương trình nhằm hệ thống hóa kiến thức đã học. Ngoài ra, báo cáo còn được tiến hành sau khi khảo sát, điều tra các đối tượng địa lí ở địa phương. 1.4. Tầm quan trọng của báo cáo Địa lý trong dạy học Trong dạy học báo cáo địa lý có vai trò quan trọng, nó rèn luyện cho học sinh các khả năng như: 3
Nói, giao tiếp và trình bày quan điểm của mình trước người khác. Thu thập những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như sách vở, tài liệu tham khảo, số liệu trên thực địa,... Hiểu được phương pháp trình bày một báo cáo khoa học dù là đơn giản. Hiểu những vấn đề được trình bày một cách kỹ lưỡng theo hướng ”học qua làm”. Đối đáp hoặc thảo luận, tranh luận với người khác một cách lôgic. Hợp tác với các bạn trong nhóm, tổ, lớp. Nâng cao kĩ năng sống. Như vậy, kỹ năng báo cáo thường dùng cho học sinh ở THPT th ể hi ện sự vận dụng tổng hợp nhiều k ỹ thu ật khác nhau như tìm tòi, khám phá, quan sát, phỏng vấn, thuyết trình, đối thoại,... Rèn luyện đượ c kỹ năng này nghĩa là HS đã đặt mình vào vị trí của người vừa có khám phá, tìm tòi, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa kiến thức, vừa phổ biến các tri thức địa lý cho những người xung quanh mình. 1.5. Các hoạt động làm cơ sở hình thành kỹ năng viết báo cáo địa lý 1.5.1. Thu thập thông tin Muốn thu thập thông tin thì cần thiết phải xác định được vấn đề báo cáo là gì? Cụ thể hơn là phải xác định tên hoặc nội dung mà bài báo cáo cần đề cập đến. Trên cơ sở xác định vấn đề báo cáo, người viết sẽ có cơ sở để tiến hành thu thập thông tin liên quan đến vấn đề đó một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất. Khi sử dụng các thông tin thu thập được từ nhiều nguồn khác nhau, cần chọn lọc những thông tin có liên quan đến chủ đề báo cáo. Các thông tin chọn lọc nên ghi thành phiếu rời, hoặc photo thành tờ rời và bỏ vào túi hồ sơ báo cáo, sắp xếp theo trật tự để dễ sử dụng khi viết báo cáo. Các tập số liệu, bảng số liệu, bản đồ, tranh ảnh,... nên để riêng. 1.5.2. Xử lý, tổng hợp thông tin Công việc này bao gồm phân tích, tổng hợp, khái quát hóa nguồn tư liệu đã thu thập được. Phân tích tư liệu: Cần xem xét tư liệu thu thập được có chính xác, cập nhật không? Nội dung tư liệu bao hàm vấn đề gì? Liên quan đến nội dung nào của báo cáo?,... 4
Tổng hợp tư liệu: bổ sung thêm những thông tin còn thiếu, lựa chọn những nội dung của tư liệu cần làm rõ cho nội dung của báo cáo, liên hệ các thông tin với nhau nhằm xác lập tính thống nhất và rút ra các nhận xét cần thiết phù hợp với bản chất của sự việc, hiện tượng trong chủ đề báo cáo. Khái quát hóa: trong báo cáo cần nêu những nhận xét, ý kiến nhận định khái quát hóa, hoặc từ kết quả hiện tượng có thể có những đề xuất thích hợp về giải pháp, biện pháp. 1.5.3. Trình bày thông tin Hình thức trình bày thông tin có thể là bản báo cáo, hoặc trình bày miệng (trên cơ sở đề cương chuẩn bị sẵn). Để trình bày thông tin địa lý khoa học, việc đầu tiên cần phải xây dựng được đề cương (dàn ý) bài báo cáo. Đề cương (dàn ý) bài báo cáo xây dựng ở mức độ khái quát, sau đó chi tiết hóa để làm cơ sở cho việc viết một bản báo cáo hoàn chỉnh. a. Bài viết báo cáo Bản báo cáo của học sinh nên có những nội dung sau: + Giới thiệu ngắn gọn về vấn đề báo cáo: tên đề tài, địa điểm, thời gian, mục đích và nhiệm vụ cụ thể của hoạt động. + Trình bày vắn tắt các hoạt động và phương pháp đã thực hiện. + Trình bày, mô tả những kết quả thực hiện được. + Kết luận, đề xuất ý kiến (nếu có). Ngôn ngữ của báo cáo: + Văn phong khoa học, ngắn gọn, súc tích, không dùng văn nói trong báo cáo. + Trình bày vấn đề khách quan, không thể hiện cảm xúc của mình hoặc mô tả theo hình thức văn học. + Câu trong báo cáo nên dùng ở thể bị động. Ví dụ: không viết: ”chúng tôi đã nghiên cứu kỹ vấn đề trên và thấy rằng...” mà nên viết ”Từ kết quả nghiên cứu vấn đề trên, có thể thấy...” + Để báo cáo ngắn gọn và làm rõ vấn đề, nên tăng cường sử dụng bản đồ, lược đồ, tranh ảnh, biểu đồ, sơ đồ, bảng số liệu, các số liệu rời,.... Trình bày bản báo cáo: + Dùng đề mục hợp lí. 5
+ Nếu câu trích nguyên văn trong tài liệu thì để trong ngoặc kép và ghi rõ xuất xứ (nguồn). + Các tư liệu, số liệu, bảng số liệu được sử dụng ở trong báo cáo phải ghi rõ nguồn. + Các số liệu thống kê phải ghi rõ năm thống kê. + Các báo cáo làm trong thời gian dài, có nhiều nội dung cần phải có danh mục tài liệu tham khảo (xếp theo vần A, B, C họ của tác giả). b. Trình bày miệng trên cơ sở đề cương đã chuẩn bị sẵn phải chú ý những điểm sau: Phần thuyết trình trước lớp bao gồm việc trình bày một nội dung báo cáo, kết luận vấn đề, nêu câu hỏi cho người nghe hoặc đề nghị người nghe đặt câu hỏi, liên hệ với các vấn đề liên quan vừa trình bày. Báo cáo miệng thường dùng cho các học sinh lớp lớn, thể hiện sự vận dụng tổng hợp nhiều kĩ thuật khác nhau như: thuyết trình, đối thoại,... Khi sử dụng phương pháp này nghĩa là học sinh đã đặt mình vào vị trí của người vừa tìm tòi, thu thập, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa kiến thức, vừa phổ biến tri thức địa lý cho những người xung quanh. 2. Thực trạng việc rèn luyện kỹ năng viết báo cáo Địa lý cho học sinh THPT 2.1. Thực trạng về phía giáo viên Qua điều tra thực tiễn về phía giáo viên, có thể thấy rằng đa số đều nhận định việc rèn luyện kỹ năng viết báo cáo là rất quan trọng và có ý nghĩa lớn trong việc rèn luyện kỹ năng địa lý. Tuy nhiên, mức độ rèn luyện các kỹ năng này còn chưa nhiều và gặp nhiều khó khăn trong khi tiến hành. Các giáo viên tuy có chú ý rèn luyện kỹ năng viết báo cáo cho học sinh nhưng mới chỉ dừng lại ở mức độ hướng dẫn, học sinh làm theo. Phương pháp để rèn luyện cho học sinh các kỹ năng viết báo cáo nhìn chung còn lúng túng về các bước thực hiện, hoặc tiến trình rèn luyện các kỹ năng chưa lôgic nên học sinh rất khó nắm bắt. Giáo viên thường làm mẫu cho học sinh, ngay cả trong các bài thực hành. Đa số các giáo viên chưa tiến hành rèn luyện kỹ năng viết báo cáo bằng cách đặt câu hỏi, ra bài tập, bài thực hành về các kĩ năng thu thập, xử lý, tổng hợp và trình bày thông tin. Nói cách khác, giáo viên mới chỉ hình thành ở học sinh một số kỹ năng viết 6
báo cáo chứ chưa thực sự rèn luyện kỹ năng này cho học sinh trong quá trình dạy học. Điều này sẽ hạn chế việc rèn luyện kỹ năng địa lí cho học sinh, đặc biệt với yêu cầu giáo dục ngày nay là chú trọng nhiều hơn về kỹ năng bên cạnh kiến thức được cung cấp, hướng dẫn học sinh tự học. 2.2. Thực trạng về phía học sinh Qua phiếu điều tra 180 học sinh lớp 10 của trường THPT Trường Chinh tôi nhận thấy tỉ lệ học sinh thực hiện khá tốt các kỹ năng viết báo cáo địa lý còn rất thấp, đa số các em chỉ đạt ở mức trung bình yếu (chiếm trên 80%). Ngoài ra, qua phỏng vấn chúng tôi cũng thu được ý kiến cho rằng các bài thực hành có nội dung viết báo cáo là rất khó thực hiện đối với các em (176/180, chiếm 97,8%). Đa số các em còn lúng túng về trình tự các bước để thực hiện một số kỹ năng viết báo cáo do các em ít được rèn luyện. Khi điều tra về các phương pháp, cách thức mà giáo viên thường tiến hành trong quá trình dạy học để rèn luyện cho các em về kỹ năng viết báo cáo thì chúng tôi thu được kết quả giáo viên thường làm mẫu cho các em thực hiện bài viết báo cáo. Việc ra bài tập, làm bài thực hành để rèn luyện kỹ năng, kích thích các em chủ động, tích cực, tự học có thực hiện nhưng chưa nhiều. 2.3. Nguyên nhân của thực trạng Rèn luyện kỹ năng viết báo cáo địa lý thực sự là một nội dung khó đối với cả giáo viên và học sinh. Các kỹ năng thu thập, xử lý, tổng hợp, trình bày thông tin là các kỹ năng đòi hỏi sự tư duy, kết hợp với kiến thức có được trong quá trình học tập, phải qua quá trình rèn luyện thì mới nhuần nhuyễn và hình thành kỹ năng tự học. Các kỹ năng này góp phần định hướng cho học sinh về cách học, định hướng cho giáo viên về cách dạy trong bối cảnh giáo dục hiện nay. Vì nó có tính tích cực, đổi mới tư duy trong dạy và học nên khi tiến hành ít nhiều sẽ gây lúng túng. Thực tiễn cho thấy các kỹ năng thu thập, xử lý, tổng hợp, trình bày thông tin (gọi tắt là kỹ năng viết báo cáo) chưa được chú trọng đúng mức. Mặc dù trong chương trình có đưa vào các bài thực hành viết báo cáo nhưng cũng chỉ ở mức nêu vấn đề. Ít tài liệu hướng dẫn các bước rèn luyện và nâng cao kỹ năng viết báo cáo cho học sinh. Do đó, trong quá trình dạy học, các giáo viên thường sử dụng các kinh nghiệm dạy học của mình để tiến hành rèn luyện kỹ năng viết báo cáo cho học sinh, cách thức của mỗi người là khác nhau, chưa có sự thống nhất, chưa mang tính lôgic. 7
Mặt khác, giáo viên gặp nhiều khó khăn trong việc rèn luyện kỹ năng viết báo cáo do sự hạn chế về mặt thời gian một tiết học, đặc biệt trong các bài thực hành viết báo cáo. Do đó, các giáo viên thường chuẩn bị kĩ các tư liệu, thông tin sẵn để cung cấp cho học sinh, đồng thời quá trình rèn luyện cũng mang tính chất làm mẫu để học sinh bắt chước làm theo mẫu định sẵn, nhằm đảm bảo thời gian trong một tiết học. Họ cho rằng đó là cách làm dễ dàng nhất khi tiến hành dạy các bài thực hành có nội dung viết báo cáo. Khi được hỏi vì sao không tiến hành các bước rèn luyện kỹ năng để định hướng cho các em, rồi tự các em thực hiện, hình thành và rèn luyện kỹ năng thì các giáo viên đều cho rằng: Tư duy của các em đa phần chưa thích ứng với việc tự làm bài theo định hướng của giáo viên mà vẫn phụ thuộc vào mẫu. Việc rèn luyện kỹ năng viết báo cáo muốn thực hiện được thì cần một quá trình lâu dài, có thể từ các cấp, các lớp học ở dưới lên. Ngay một lúc, trong một tiết học các giáo viên khó có thể rèn luyện từng kỹ năng một cách cụ thể cho học sinh. 8
CHƯƠNG 2. RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VIẾT BÁO CÁO ĐỊA LÝ CHO HỌC SINH LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1. Hệ thống kỹ năng viết báo cáo Địa lý cần rèn luyện cho học sinh Kỹ năng xác định vấn đề báo cáo. Để xác định vấn đề báo cáo thường có hai cách: Một là, giáo viên xác định vấn đề báo cáo cho học sinh. Hai là, học sinh tự xác định vấn đề báo cáo. HS có thể có sự hướng dẫn, định hướng giúp đỡ của giáo viên trong việc xác định vấn đề báo cáo. Tuy nhiên, trong dạy học hiện nay, giáo viên nên sử dụng cách thứ hai, yêu cầu và rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự xác định vấn đề báo cáo. Kỹ năng thu thập thông tin báo cáo. Dựa vào vấn đề báo cáo vừa xác định được để tiến hành thu thập thông tin cho bài viết báo cáo. Do đó, giáo viên cần rèn luyện cho học sinh biết cách thu thập thông tin báo cáo bám sát chủ đề đưa ra. Đây là kỹ năng cần được rèn luyện nhiều lần để tạo thành kỹ xảo, mang tính sáng tạo. Từ đó, mỗi học sinh sẽ tự phát triển các kỹ năng vừa rèn luyện được để hình thành cho mình cách thu thập thông tin thế nào là nhanh và hiệu quả nhất. Kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin. Xử lý, tổng hợp thông tin là kỹ năng khó và rất cần thiết không chỉ nhằm phục vụ cho việc viết báo cáo mà còn hỗ trợ cho học sinh các kỹ năng tư duy, tổng hợp tri thức trong quá trình học tập môn địa lý. Kỹ năng lập đề cương báo cáo. Để khắc phục sự lúng túng về cách trình bày, sắp xếp các ý tưởng, thông tin trong bài báo cáo, lại vừa tiết kiệm thời gian để viết báo cáo hoàn chỉnh thì học sinh cần biết cách lập đề cương (dàn ý) bài báo cáo. Việc xây dựng được bộ khung sườn cho bài viết sẽ giúp học sinh sớm hình dung ra được các nội dung chính cần trình bày, giúp học sinh dễ dàng hơn trong việc triển khai các ý chính thành các ý chi tiết. Kỹ năng trình bày báo cáo. Đây là kỹ năng vừa mang tính kỹ thuật vừa có tính sáng tạo. Mỗi học sinh sẽ có nhiều cách trình bày bài báo cáo khác nhau. Do đó, giáo viên cần định hướng rèn luyện cho học sinh cách trình bày báo cáo sao cho rõ ràng, mang tính thuyết phục và hạn chế được những sai phạm mắc phải trong khi trình bày bài báo cáo. 9
2. Các nguyên tắc, quy trình rèn luyện kỹ năng viết báo cáo Địa lý cho học sinh 2.1. Các nguyên tắc rèn luyện kỹ năng viết báo cáo Địa lý cho học sinh 2.1.1. Rèn luyện kỹ năng viết báo cáo địa lý phải gắn liền với việc củng cố và phát triển kiến thức đã học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng. Để việc rèn luyện kỹ năng viết báo cáo địa lý cho học sinh thì cần phải nắm vững chương trình, nội dung SGK, bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng theo hướng dẫn của Bộ giáo dục và Đào tạo. 2.1.2. Đảm bảo tính sư phạm Quy trình và phương pháp rèn luyện kỹ năng viết báo cáo địa lý cho học sinh cần phải đảm bảo tính sư phạm, phù hợp với cơ sở khoa học của lý luận dạy học. Các phương pháp giảng dạy được tiến hành để rèn luyện kỹ năng này phải phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo, kích thích sự học hỏi, tu duy của học sinh. 2.1.3. Đảm bảo tính khả thi Rèn luyện kỹ năng viết báo cáo địa lý là một vấn đề khó đối với giáo viên và học sinh, do đó khi tiến hành cần chú ý tính khả thi của quy trình và phương pháp thực hiện. Nếu quy trình và phương pháp thực hiện khó có thể tiến hành trong thực tiễn dạy học thì nó chỉ là lý thuyết suông. Các cách thức hướng dẫn, rèn luyện cho học sinh các kỹ năng thu thập, xử lý, tổng hợp, trình bày thông tin địa lý cần phải được xem xét sao cho phù hợp với điều kiện sư phạm của ngành giáo dục, đảm bảo tính giáo dục, dễ thực hiện đối với người dạy và người học thì mới đạt kết quả cao. 2.2. Quy trình rèn luyện kĩ năng viết báo cáo Địa lý cho học sinh Bước 1. Xác định mục tiêu rèn luyện kỹ năng Đây là bước khởi đầu quan trọng đối với việc rèn luyện một kỹ năng bất kì cho học sinh. Viết báo cáo địa lý là một vấn đề khó vì nó bao gồm nhiều khâu, nhiều giai đoạn mà giáo viên phải rèn luyện cho học sinh trong một thời gian dài để hình thành kỹ năng, kỹ xảo cho học sinh. Do đó, để có được một bài viết báo cáo hoàn chỉnh, chất lượng thì học sinh cần nắm vững các khâu, các kỹ năng cụ thể của bài viết báo cáo địa lý. Việc xác định mục tiêu rèn luyện kỹ năng địa lý sẽ góp phần bám sát mục tiêu của môn học, của bài học cần hướng tới. Trên cơ sở đó, giáo viên thiết lập các hoạt động dạy học phù hợp với mục tiêu rèn luyện kỹ năng đặt ra, tổ chức 10
các hình thức, phương pháp dạy học sao cho phù hợp với việc đạt được mục tiêu về rèn luyện kỹ năng đó một cách tối ưu nhất. Ví dụ: Khi dạy bài thực hành bất kỳ, việc đầu tiên là giáo viên yêu cầu học sinh xác định rõ mục tiêu, yêu cầu kỹ năng cần thực hiện của bài thực hành đó. Bước này giáo viên nên hướng dẫn cho học sinh nhận thức rõ mục tiêu, yêu cầu và các nhiệm vụ cần thực hiện. Học sinh phải xác định được các bước thực hiện và sản phẩm của các bước là gì. Thông qua đó học sinh sẽ nhận thức được các kỹ năng cần thực hiện, rèn luyện trong suốt giờ học. Bước 2. Trang bị cho học sinh các kiến thức về kỹ năng cần thiết Để rèn luyện bất kĩ kỹ năng địa lý nào cho học sinh thì cần phải trang bị cho học sinh các kiến thức về kỹ năng cần thiết để vận dụng vào quá trình nhận thức của học sinh. Sau khi xác định kỹ năng cần rèn luyện cho học sinh, giáo viên cần xem xét đối tượng học sinh của mình về năng lực học tập, kỹ năng liên quan ở mức độ nào, còn thiếu hay cần bổ sung các kiến thức, kỹ năng gì để cung cấp, trang bị cho các em. Khi đã có đầy đủ các kiến thức và kỹ năng cơ bản, việc rèn luyện kỹ năng đó sẽ tiến hành được dễ dàng, thuận lợi hơn. Ví dụ: Để rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin địa lý thì giáo viên cần trang bị cho học sinh vốn kiến thức địa lý nhất định về chủ đề địa lý cần thu thập. Nhờ đó, thông tin thu thập được sẽ có trọng tâm và quá trình tìm kiếm, thu thập thông tin dễ dàng hơn, phạm vi tìm kiếm thông tin được thu hẹp hơn. Ngoài ra học sinh cần có một số kỹ năng như: kỹ năng đọc tài liệu, kỹ năng tìm kiếm, sưu tầm tài liệu, thông tin,...đôi khi còn cần cả kỹ năng khảo sát, phỏng vấn, điều tra để thu thập thông tin từ thực tế đối với các đề tài mang tính thực tế cao. Bước 3. Lựa chọn phương pháp, cách thức rèn luyện kỹ năng cho học sinh Sau khi học sinh đã có được các kiến thức và kỹ năng địa lý cơ bản, giáo viên cần xác định các cách thức, hình thức tổ chức dạy học phù hợp để rèn luyện kỹ năng đó. Các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học được lựa chọn cần bám sát mục tiêu bài học (kiến thức, kỹ năng), phù hợp với đối tượng học sinh và dễ tiến hành trong điều kiện cơ sở giáo dục hiện tại. Ngoài ra, giáo viên cần chú ý đến việc chọn các phương pháp dạy học mới theo hướng tích cực, lấy học sinh làm trung tâm để phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. 11
Ví dụ: Để rèn luyện kỹ năng xử lý thông tin, giáo viên có thể lựa chọn các phương pháp dạy học thích hợp như: phương pháp đàm thoại gợi mở, phương pháp thảo luận nhóm,... Giáo viên có thể hình thành và rèn luyện cho học sinh kỹ năng này bằng cách bước đầu làm mẫu, sau đó ra các bài tập từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp để học sinh thực hiện rèn luyện kỹ năng đó cho thuần thục. Bước 4. Thiết lập các hoạt động của GV và HS để rèn luyện kỹ năng Dựa vào việc lựa chọn phương pháp, cách thức rèn luyện kỹ năng tương ứng mà giáo viên thiết lập các hoạt động của giáo viên và học sinh một cách cụ thể trong quá trình dạy học. Các hoạt động của giáo viên và học sinh có thể được thiết kế linh hoạt, không nhất thiết tất cả các bước, các khâu của quá trình rèn luyện kỹ năng phải tiến hành tại lớp, trong một tiết học, mà có thể tiến hành ở nhà, trong thời gian dài tùy theo nội dung, kỹ năng cần đạt được. Khi thiết lập các hoạt động của giáo viên và học sinh thì cần chú ý đến các hoạt động của học sinh nhiều hơn, đề cao chủ thể học tập của học sinh nhiều hơn là hoạt động dạy của giáo viên. Học sinh phải làm việc nhiều hơn trong quá trình nhận thức thì mới hình thành và rèn luyện kỹ năng. Giáo viên có thể đóng vai trò bước đầu làm mẫu, sau đó hướng dẫn và học sinh từ việc làm theo đến việc tự thực hiện kỹ năng đó. Mặt khác, các hoạt động dạy và học phải linh hoạt, kích thích tính tò mò, tự tìm tòi, sáng tạo của học sinh, phải khiến tất cả học sinh trong lớp ch ủ động tham gia vào các bước của quá trình rèn luyện kỹ năng. Giáo viên nên tránh việc thiết lập các hoạt động dạy học đơn thuần chỉ dành cho các học sinh khá, giỏi, các học sinh tích cực, mà không bao quát toàn bộ lớp học. Ví dụ: Khi rèn luyện kỹ năng viết báo cáo, giáo viên có thể thiết lập hoạt động của học sinh là yêu cầu mỗi học sinh đều tự mình viết thành một bài báo cáo về chủ đề của nhóm sau quá trình làm việc theo nhóm. Việc này có thể tránh được tình trạng nếu chỉ làm một bài viết báo cáo chung cho cả nhóm thì chỉ có một số học sinhng nhóm tham gia rèn luyện kỹ năng viết/trình bày báo cáo cho cả nhóm. Các học sinh khác nghiễm nhiên giao khoán cho bạn và không quan tâm đến việc rèn luyện kỹ năng trình bày báo cáo đó như thế nào. Còn khi trình bày, giáo viên có thể gọi bất kì học sinh trong nhóm trình bày, sau đó các bạn trong nhóm có thể bổ sung thêm các ý kiến để hoàn thiện bài trình bày của nhóm. 12
Bước 5. Kiểm tra, đánh giá kết quả Kiểm tra đánh giá là để xem hiệu quả của việc rèn luyện kỹ năng đạt được đến đâu. Thông qua việc kiểm tra kết quả rèn luyện kỹ năng địa lý có thể đánh giá mức độ đạt được của học sinh so với mục tiêu kỹ năng đã được quy định, từ đó đề xuất các điều chỉnh thích hợp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của công việc đó. Bên cạnh việc ghi nhận những gì đạt được, giáo viên có thể sử dụng nó làm cơ sở để xây dựng tiếp các kế hoạch rèn luyện kỹ năng khác ở mức độ cao hơn. Ngoài ra, qua kiểm tra, đánh giá, giáo viên có thể điều chỉnh các phương pháp dạy học, các cách thức rèn luyện kỹ năng sao cho phù hợp nhất, mang tính phát triển nhất. Giáo viên còn có thể nắm được sự tiến bộ rõ rệt hay giảm sút của học sinh để động viên hay giúp đỡ kịp thời qua việc kiểm tra, đánh giá thường xuyên. Cũng qua kiểm tra, đánh giá, giáo viên có thể làm sáng tỏ được năng lực và kết quả rèn luyện kỹ năng nói riêng và kết quả học tập nói chung của học sinh, từ đó giúp các em có khả năng tự đánh giá, tự nhận ra được sự tiến bộ của mình, có thêm động cơ trong học tập. Nhờ kiểm tra, đánh giá, học sinh sẽ có điều kiện để tiến hành các thao tác tư duy như ghi nhớ, tái hiện, khái quá hóa, hệ thống hóa kiến thức, kỹ năng vừa được hình thành, học sinh sẽ có thể vận dụng các tri thức vừa có được để thực hiện các hành động khác, thực hiện các kỹ năng khác một cách thuần thục. Ví dụ: Để rèn luyện kỹ năng lập dàn ý báo cáo, sau khi giáo viên hướng dẫn học sinh các bước cần thiết để lập một dàn ý bài báo cáo, giáo viên rèn luyện cho học sinh bằng cách ra bài tập về nhà cho học sinh là viết dàn ý báo cáo cho một chủ đề khác. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở hoạt động ra bài tập về nhà cho học sinh mà giáo viên không tiến hành kiểm tra, đánh giá việc học sinh có thực hiện bài tập đó hay không, thực hiện nó như thế nào thì việc rèn luyện kỹ năng sẽ không thể đạt kết quả như mong muốn. Giáo viên nên bố trí thời gian phù hợp để có thể tiến hành kiểm tra, đánh giá qua đó biết được mức độ thực hiện của học sinh; còn về phía học sinh nhờ có hoạt động kiểm tra, đáng giá mà có động cơ thực hiện việc rèn luyện kỹ năng, đồng thời có thể tự đánh giá khả năng của mình thông qua kết quả kiểm tra, đánh giá của giáo viên. 3. Các phương pháp rèn luyện kỹ năng viết báo cáo Địa lý trong dạy học 13
3.1. Rèn luyện kỹ năng xác định vấn đề báo cáo Bước 1. Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện. Giáo viên có thể đưa ra các vấn đề địa lý cần quan tâm trong chương trình các học sinh được học. Phân tích các chủ đề, xem xét tính cấp thiết của chủ đề, xem xét về khả năng thực hiện được và sở thích của mình. Cần trả lời các câu hỏi: Vấn đề đó có nội dung gì? Có cấp thiết không? Có khả năng thực hiện được không? Vấn đề đó có hấp dẫn đối với mình không?... Sau khi chọn được chủ để báo cáo thì cần đặt tên cho bản báo cáo. Tên của bản báo cáo phải ngắn gọn, súc tích, khoa học, bám sát chủ đề được chọn. Tên chủ đề thường bắt đầu bằng một động từ, mà động từ này quyết định các hoạt động cần tiến hành đối với chủ đề được chọn, ví dụ như: tìm hiểu, phân tích, nghiên cứu,... Ví dụ: Đối với một bài thực hành có nội dung viết báo cáo cụ thể, giáo viên nên định hướng cho học sinh xác định chủ đề báo cáo dựa vào yêu cầu, mục tiêu của bài học. Giáo viên có thể đặt câu hỏi để học sinh tự đề xuất tên của bài viết báo cáo, sau đó cùng cả lớp thảo luận nhanh để chọn ra tên chủ đề báo cáo thích hợp nhất. Ví dụ như: khi dạy bài thực hành ”Viết báo cáo về kênh đào Xuyê và Panama” (chương trình Địa lý 10), giáo viên sau khi yêu cầu học sinh đọc kĩ SGK để nêu nhiệm vụ của bài thực hành thì yêu cầu học sinh xác định vấn đề báo cáo bằng cách để học sinh thảo luận với nhau và đề xuất tên của báo cáo (học sinh lên ghi trên bảng). Sau đó, cả lớp cùng giáo viên phân tích để lựa chọn tên thích hợp cho báo cáo. Bước 2. Giáo viên ra bài tập cho học sinh. Để học sinh có thể rèn luyện thêm về kỹ năng xác định vấn đề báo cáo, giáo viên sau khi làm mẫu nên đưa ra bài tập về nhà cho học sinh. Lí do ra bài tập về nhà là vì ở lớp học, trong một tiết học (lý thuyết hay thực hành) sẽ không có nhiều thời gian để học sinh làm bài tập rèn luyện thêm về kỹ năng này. Bước 3. Kiểm tra, đánh giá. Giáo viên có thể sử dụng thời gian đầu giờ hoặc cuối giờ để kiểm tra việc thực hiện bài tập về nhà của học sinh bằng cách yêu cầu học sinh nộp lại bài tập để thuận tiện cho việc kiểm tra, đánh giá. Đồng thời sau khi đánh giá, giáo viên cũng cần dành thời gian để tiến hành nhận xét, định hướng lại cho học sinh, động viên, khuyến khích để các em làm tốt hơn. 14
Tương tự, giáo viên tiếp tục yêu cầu học sinh làm bài tập xác định vấn đề báo cáo sau khi học xong một chương, nhằm rèn luyện kỹ năng cho học sinh, hình thành nên thói quen, học sinh sẽ có kỹ năng thuần thục hơn trong việc xác định vấn đề báo cáo ở các chương sau và việc xác định vấn đề báo cáo cũng sẽ nhanh hơn. Về sau, giáo viên có thể yêu cầu học sinh xác định vấn đề báo cáo sau khi học xong một chương nào đó vào cuối giờ học. Khi đó, học sinh có thể xác định dễ dàng tại lớp, trình bày ý tưởng, lí do của mình khi chọn vấn đề đó. Việc lặp lại nhiều lần các kỹ năng xác định vấn đề báo cáo bên cạnh việc rèn luyện kỹ năng viết báo cáo, còn củng cố kiến thức trọng tâm của chương, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. 3.2. Rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin Địa lý Bước 1. Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện. Bước này thường được tiến hành trong các giờ lên lớp, có thể là giờ học có hoặc không có yêu cầu thực hành viết báo cáo. Giáo viên đặt câu hỏi để yêu cầu học sinh thu thập thông tin cụ thể từ nhiều nguồn thông tin như: sách giáo khoa, bản đồ, lược đồ, tranh ảnh, tư liệu tham khảo,... Câu hỏi đặt ra một cách cụ thể, tiệm cận vấn đề cần thu thập sẽ giúp học sinh có định hướng thu thập thông tin nhanh chóng, hiệu quả. Câu hỏi có thể là do giáo viên đặt ra hoặc có thể sử dụng các câu hỏi có trong sách giáo khoa nhằm thu thập thông tin cần thiết. Câu hỏi có thể có nhiều dạng khác nhau như: nhận xét, trình bày, chứng minh, so sánh, phân tích,... Ví dụ: Khi dạy bài 38 (Địa lý 10) – ”Viết báo cáo ngắn về kênh đào Xuyê và kênh đào Panama”, giáo viên đưa ra hệ thống câu hỏi để yêu cầu học sinh thu thập thông tin cho bài viết báo cáo như sau: Dựa vào bản đồ các nước trên thế giới và bản đồ tự nhiên thế giới, hãy trình bày đặc điểm về vị trí địa lý của kênh đào Xuyê? Dựa vào thông tin trong phần tư liệu tham khảo (SGK), hãy trình bày quá trình xây dựng và hoàn thành kênh đào Xuyê? Hãy tính xem quãng đường vận chuyển qua kênh Xuyê được rút ngắn bao nhiêu hải lí và bao nhiêu phần trăm so với tuyến đường đi vòng qua châu Phi? Sự hoạt động đều đặn của kênh Xuyê đem lại lợi ích gì cho ngành hàng hải thế giới? 15
Nếu đóng cửa kênh đào Xuyê thì sẽ gây tổn thất kinh tế như thế nào đối với Ai Cập, đối với các nước ven Địa Trung Hải và Biển Đen? Các câu hỏi trên có thể ghi ra thành phiếu học tập để phát cho học sinh nhằm giúp học sinh nắm rõ yêu cầu của công việc thu thập thông tin. Sau khi đặt câu hỏi, giáo viên tiến hành các hoạt động như: trao đổi, thảo luận, trình bày, góp ý, chuẩn xác kiến thức,... để hoàn thiện thông tin. Ví dụ: Để thu thập các thông tin trên, giáo viên chia lớp thành 4 nhóm. Giáo viên phát phiếu học tập (có ghi nội dung các câu hỏi nêu trên) cho mỗi nhóm. Các thành viên trong mỗi nhóm trao đổi thảo luận để trả lời các câu hỏi. Sau đó, đại diện mỗi nhóm trình bày, các nhóm khác bổ sung, góp ý. Giáo viên nhận xét và bổ sung một số thông tin còn thiếu. Bước 2. Giáo viên ra bài tập về nhà cho học sinh. Bước này nhằm rèn luyện về kỹ năng thu thập thông tin cho học sinh. Mục đích là để học sinh được tiến hành công việc thu thập thông tin thường xuyên, từ đó hình thành thói quen, kỹ năng kỹ xảo thu thập thông tin, phục vụ đắc lực cho các bài viết báo cáo sau này. Các bài tập ra cho học sinh có thể là bài tập về nhà để thu thập thông tin cho bài mới, nhằm tìm hiểu bài mới, hoặc có thể sử dụng bài tập về nhà để củng cố kiến thức đã học. Để rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin hiệu quả, các giáo viên nên tiến hành thường xuyên việc ra bài tập về nhà với các câu hỏi cụ thể để tìm hiểu bài mới hoặc củng cố bài học. Các bài tập về nhà nhằm tìm hiểu bài mới hay củng cố bài cũ dưới dạng các câu hỏi sẽ giúp học sinh học tập có định hướng cụ thể, có trọng tâm, đồng thời cũng giúp giáo viên dễ dàng hơn trong khâu kiểm tra, đánh giá. Các câu hỏi, bài tập giáo viên nên ghi ra phiếu học tập để phát cho học sinh nhằm tiết kiệm thời gian và đạt hiệu quả cao khi ra bài tập về nhà cho học sinh. Học sinh trên cơ sở hoàn thành các câu hỏi trên không những củng cố kiến thức vừa học một cách sâu sắc, có liên hệ thực tiễn, mà còn rèn luyện thêm kỹ năng thu thập thông tin, đặc biệt là rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin từ thực tiễn, từ các tư liệu tham khảo phong phú khác ngoài SGK như tài liệu đọc thêm, các trang web thông tin,... Không những thế, ngoài việc thu thập thông tin dưới dạng kênh chữ, giáo viên có thể yêu cầu học sinh thu thập thông tin dưới dạng kênh hình. Bước 3. Kiểm tra, đánh giá. 16
Sau khi tiến hành các bước rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin dưới dạng đạt câu hỏi, bài tập cho học sinh, giáo viên cần tiến hành bước kiểm tra, đánh giá. Kiểm tra, đánh giá kỹ năng thu thập thông tin có thể tiến hành ở đầu giờ, trong quá trình dạy học. Ví dụ: Đầu giờ học, giáo viên kiểm tra việc chuẩn bị bài mới của học sinh thông qua việc hoàn thiện các bài tập về nhà mà giáo viên đã giao, với mục đích thu thập thông tin cần thiết phục vụ cho việc tìm hiểu bài mới. Giáo viên có thể đánh giá để cho điểm kỹ năng cũng như nhận xét về thái độ thực hiện bài tập về nhà của học sinh, từ đó có biện pháp nhắc nhở, định hướng học sinh kịp thời. Trong quá trình dạy học, giáo viên kiểm tra, đánh giá kỹ năng thu thập thông tin của học sinh bằng cách tổ chức các hoạt động dạy học như: sau khi tiến hành thảo luận thì yêu cầu học sinh phải trình bày kết quả thảo luận trước lớp. Giáo viên cùng học sinh cả lớp có những nhận xét, góp ý về kết quả thảo luận đó. Sau cùng, giáo viên có nhận xét, định hướng cụ thể để chốt lại thông tin cần thiết phải thu thập. Kiểm tra, đánh giá còn là căn cứ để giáo viên tiến hành tăng hay giảm mức độ khó, dễ của các câu hỏi, bài tập rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin cho học sinh sau này. 3.3. Rèn luyện kỹ năng xử lí, tổng hợp thông tin Địa lý Bước 1. Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện. Để hướng dẫn học sinh xử lý, tổng hợp thông tin, giáo viên cần đặt câu hỏi để giao nhiệm vụ cụ thể cho học sinh. Câu hỏi có yêu cầu xử lý, tổng hợp thông tin được đặt ra từ mức độ dễ đến khó, từ cụ thể đến khái quát hóa để rèn luyện kỹ năng. Giáo viên nên đặt câu hỏi rèn luyện kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin đi kèm với yêu cầu học sinh làm việc với bảng số liệu, bản đồ, lược đồ, biểu đồ, tranh ảnh, thông tin... Yêu cầu của các câu hỏi thường dưới dạng: so sánh, xử lý số liệu, phân tích, chứng minh, rút ra nhận định,... Để dễ dàng hơn trong việc hướng dẫn học sinh rèn luyện kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin, các câu hỏi đặt ra cần thiết kế theo dạng phiếu học tập, sau đó phát cho học sinh (theo nhóm/ cá nhân). Giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác thông tin, tổng hợp thông tin để hoàn thành phiếu học tập, học sinh trong các nhóm trao đổi, bổ sung cho 17
nhau và điền vào phiếu học tập. Sau đó, đại diện nhóm phát biểu, các nhóm khác bổ sung. Giáo viên chuẩn kiến thức. Bước 2. Giáo viên ra bài tập về nhà cho học sinh. Bài tập về nhà với yêu cầu xử lý, tổng hợp thông tin là rất cần thiết để học sinh rèn luyện thêm về kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin. Do đây là kỹ năng khó nên học sinh cần phải rèn luyện thường xuyên. Giáo viên có thể ra các bài tập xử lý, tổng hợp thông tin thuận lợi nhất là sau khi học xong một bài học, yêu cầu học sinh về nhà làm bài tập. Các bài tập đặt ra để rèn luyện kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin tại lớp rất khó tiến hành vì thời gian không cho phép. Bài tập về nhà có yêu cầu xử lý, tổng hợp thông tin ngoài ý nghĩa rèn luyện kỹ năng còn có thể giúp học sinh củng cố tri thức, tiếp thu tri thức, phát triển tư duy và khả năng vận dụng tri thức. Học sinh thông qua việc làm bài tập rèn luyện kỹ năng này sẽ có điều kiện phát triển kỹ năng tự học: tự phân tích, tự tổng hợp, khái quát hóa các thông tin. Ví dụ 1: Sau khi dạy xong bài 41 (Địa lý 10) – ”Môi trường và tài nguyên thiên nhiên”, để rèn luyện kỹ năng tổng hợp, khái quát hóa thông tin, giáo viên ra bài tập về nhà cho học sinh là: ”Em hãy chứng minh rằng sự tiến bộ của khoa học công nghệ có thể giúp con người giải quyết tình trạng đe dọa khan hiếm tài nguyên khoáng sản”. Với câu hỏi này, học sinh về nhà phải thu thập thông tin về các tiến bộ khoa học công nghệ, từ đó xử lý, phân tích, tổng hợp các thông tin để làm rõ vấn đề giải quyết tình trạng khan hiếm tài nguyên khoáng sản. Bước 3. Kiểm tra, đánh giá. Để hoàn thiện kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin, sau khi ra bài tập về nhà cho học sinh, giáo viên cần tiến hành kiểm tra, đánh giá kịp thời. Đây là kỹ năng khó nên công tác kiểm tra, đánh giá càng được chú trọng. Kiểm tra, đánh giá kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin có thể tiến hành vào đầu giờ học (kiểm tra học sinh làm bài tập về nhà được giao). Ngoài ra, giáo viên cũng nên đưa yêu cầu về kỹ năng xử lý, tổng hợp thông tin vào trong các bài kiểm tra định kì (1 tiết, kiểm tra học kì) để phân hóa học sinh trong kiểm tra, đánh giá. Các câu hỏi kiểm tra có thể đưa vào ở mức độ phân tích, vận dụng. Việc làm này hoàn toàn phù hợp với xu hướng đổi mới trong kiểm tra, đánh giá, từ đó thúc đẩy quá trình đổi mới trong dạy và học của giáo viên và học sinh, giúp học sinh chú trọng phát triển tư duy, kỹ năng một cách chủ động, sáng tạo. 18
3.4. Rèn luyện kỹ năng lập đề cương viết báo cáo Bước 1. Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện. Trong bước này, giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh cách lập đề cương bài báo cáo địa lý bằng cách đặt các câu hỏi như: Chủ đề nội dung báo cáo là gì? Cấu trúc bao gồm mấy phần? Đó là các phần nào? Ý chính của từng phần? Phần lập dàn ý (đại cương và chi tiết) rất quan trọng, nó giúp người viết phác họa ra một bố cục trình bày bao quát một số đặc điểm khái quát, quan trọng. GV nên hướng dẫn HS xác định giới hạn trong khoảng 2 – 4 đặc điểm chủ chốt thể hiện rõ nét, tạo nên khung sườn cho bản báo cáo. Nhờ đó, việc chi tiết hóa nội dung của bản báo cáo trên cơ sở dàn ý đại cương sẽ dễ dàng hơn. Đối với nội dung này, giáo viên có thể định hướng cho học sinh về cấu trúc một bài báo cáo khoa học bao gồm 3 phần: phần mở đầu, phần nội dung, phần kết luận. Trong phần mở đầu cần phải nêu được tính cấp thiết của vấn đề, làm rõ vì sao chọn vấn đề đó và khái quát về nội dung vấn đề. Phần nội dung phải chi tiết hơn thông qua các ý lớn, ý nhỏ thể hiện các vấn đề liên quan đến chủ đề báo cáo, nhằm làm rõ vấn đề, thuyết phục người nghe, người đọc. Phần kết luận phải vừa ngắn gọn vừa thể hiện được trọng tâm vấn đề cần đề cập, cần có đề xuất, kiến nghị để phát triển vấn đề báo cáo. Hoặc có thể đặt ra các vấn đề nảy sinh, các mâu thuẫn mới cần giải quyết để người đọc, người nghe bàn luận thêm và giải quyết. Cần thu thập cái gì? Ở đâu? Bằng cách nào? Cần chuẩn bị các phương tiện gì? (bản đồ, biểu đồ, bảng số liệu, tranh ảnh, máy chiếu,...) Ngoài ra, học sinh cần xác định thời gian nghiên cứu vấn đề (Khi nào? Bao lâu?). Trong đề cương báo cáo cũng cần thể hiện rõ các tài liệu tham khảo cần thiết để thực hiện việc viết báo cáo. Ví dụ: Khi dạy bài thực hành viết báo cáo ngắn về kênh đào Xuyê và kênh đào Panama, sau khi xác định tên (chủ đề) báo cáo, giáo viên tổ chức hướng dẫn học sinh lập đề cương bài báo cáo như sau: Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, thảo luận để trả lời các câu hỏi sau để hoàn thành đề cương bài cáo cáo: 19
Chủ đề nội dung bài báo cáo là gì? Bài báo cáo bao gồm mấy phần? Đó là các phần nào? Nội dung chính của từng phần là gì? Cần phải làm gì để có được các thông tin cần thiết về hai kênh đào này? Cần chuẩn bị các phương tiện gì? (bản đồ, bảng số liệu, tranh ảnh, máy chiếu,...) Học sinh thảo luận (5 phút) và cử đại diện ghi chép ý kiến thảo luận của nhóm. Sau đó giáo viên gọi các đại diện trong nhóm trình bày dàn ý của nhóm mình. Cả lớp cùng thảo luận về các dàn ý đã được trình bày. Giáo viên tổng kết rút ra kết luận để thống nhất một dàn ý tiêu biểu nhất. Sau đó giáo viên cần phải rút ra các ghi nhớ nhằm giúp học sinh rút ra được các vấn đề cần lưu ý khi lập dàn ý bài viết. Bước 2. Giáo viên ra bài tập cho học sinh. Bước này nhằm mục đích để học sinh luyện tập ở nhà để rèn luyện kỹ năng. Giáo viên có thể chọn các vấn đề trong nội dung chương trình mà các em đã học để yêu cầu học sinh lập dàn ý. Yêu cầu học sinh làm bài tập vào vở bài tập hoặc vào giấy để nộp lại. Vì là bài tập về nhà nên giáo viên có thể nhắc nhở học sinh lưu ý trong đề cương bài báo cáo phải có thời gian thực hiện (Khi nào? Bao lâu?), tài liệu tham khảo để hoàn thành bài báo cáo. Bước này có thể thực hiện khi kết thúc bài thực hành viết báo cáo, hoặc có thể tiến hành ở bất kì tiết học nào. Chủ đề yêu cầu học sinh lập dàn ý báo cáo để luyện tập có thể là một nội dung học sinh vừa học xong hoặc một nội dung mới nào đó mà học sinh chưa học (tuy nhiên phải nằm trong nội dung chương trình giáo dục phổ thông) nhằm rèn luyện kỹ năng. Để thuận tiện cho việc rèn luyện kỹ năng lập đề cương báo cáo, giáo viên nên chuẩn bị trước bằng cách lập phiếu học tập với các câu hỏi định hướng ghi trong phiếu về chủ đề cần viết để phát cho học sinh. Phiếu học tập này vừa có ý nghĩa định hướng học sinh thực hiện bài tập một cách cụ thể, rõ ràng, vừa có thể giúp giáo viên tiết kiệm thời gian trong khâu dặn dò học sinh thực hiện bài tập. Bước 3. Kiểm tra, đánh giá. 20