Sử dụng kênh hình trong dạy học môn công nghệ ở trường THPT

SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ <br /> Ở TRƯỜNG THPT<br /> <br /> LÊ THỊ CẨM TÚ<br /> Trường Đại học Sư phạm ­ Đại học Huế<br /> <br /> <br /> Tóm tắt: Kênh hình  là một phương tiện truyền tải thông tin (kiến thức)  <br /> qua hình  ảnh, do đó nó có thể  tạo nên tính trực quan cao, ngoài ra kênh <br /> hình còn chứa đựng trong nó nội dung kiến thức bài học. Vì vậy, kênh  <br /> hình luôn đóng một vai trò rất quan trọng trong dạy học, đặc biệt đối với <br /> những có liên quan chặt chẽ với thực tế và kỹ thuật như môn Công nghệ.  <br /> Do đó, cần khai thác và   sử  dụng kênh hình trong dạy học Công nghệ <br /> nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn và phát triển năng lực  <br /> nhận thức của học sinh. <br /> <br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Sự nhận thức của nhân loại có thể  thông qua những con đường khác nhau. Mỗi con  <br /> đường có những thế  mạnh và hạn chế  nhất định. Vì vậy, nếu phối hợp nhiều con  <br /> đường khác nhau trong quá trình nhận thức thế  giới khách quan thì việc thu nhận  <br /> kiến thức sẽ trở nên hiệu quả hơn và vững chắc hơn.  Dạy học cũng là một quá trình  <br /> nhận thức, vì vậy trong dạy học, để  giúp học sinh thu nhận kiến thức dễ  dàng và <br /> thuận lợi chúng ta cần sử dụng nhiều kênh thông tin khác nhau, như: kênh tiếng, kênh  <br /> chữ, kênh hình… Trong đó, qua kênh hình việc truyền thông tin đi từ nơi phát đến nơi <br /> nhận qua các hình ảnh, biểu bảng, sơ đồ… nhờ vậy tính trực quan được phát huy, do <br /> đó kênh hình đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình dạy học. <br /> 2. VAI TRÒ CỦA KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC CÔNG NGHỆ [1]<br /> Kênh hình trong dạy học có những vai trò cụ thể sau: <br /> ­ Kênh hình là một phương tiện truyền tải thông tin trực quan và hiệu quả trong quá  <br /> trình dạy học. <br /> ­ Kênh hình giúp đơn giản hóa các hiện tượng và quá trình của tự  nhiên, giúp quá  <br /> trình dạy học trở nên dễ dàng hơn.<br /> ­ Kênh hình là nguồn cung cấp thông tin. <br /> ­ Kênh hình là phương tiện góp phần kích thích hứng thú học tập của học sinh...<br /> Như  vậy, kênh hình có một vị  trí quan trọng trong số  các kênh thông tin trong quá  <br /> trình dạy ở trường THPT nói chung và trong bộ môn Công nghệ nói riêng.<br /> <br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859­1612, Số 04(24)/2012: tr. 134­141<br /> 135 LÊ THỊ CẨM TÚ<br /> <br /> <br /> <br /> 3. QUY TRÌNH SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG DẠY<br /> Quy trình sử dụng kênh hình trong  gồm có 2 giai đoạn.<br /> Giai đoạn 1: Chuẩn bị <br /> Bước 1: Xác định các mục tiêu dạy học<br /> Mục tiêu dạy học phải được xác định rõ và đầy đủ về cả ở 3 mặt:<br /> ­ Một là, mục tiêu về kiến thức.<br /> ­ Hai là mục tiêu về kỹ năng.<br /> ­ Ba là mục tiêu về thái độ.<br /> Bước 2: Nghiên cứu nội dung bài học để  khai thác và sử  dụng kênh hình phù  <br /> hợp  và hiệu quả<br /> Phân tích cấu trúc nội dung bài học, chia nội dung bài học thành những đơn vị  kiến  <br /> thức cơ bản, mỗi đơn vị kiến thức sẽ tương ứng với nội dung của kênh hình tương  <br /> ứng. Trên cơ sở những đơn vị kiến thức nội dung bài lên lớp được xác định, giáo viên  <br /> lựa chọn nội dung kênh hình đảm bảo tính điển hình. Tức phải chọn ra được những  <br /> tranh  ảnh, biểu bảng, video clip... tốt nhất và phù hợp nhất với nội dung bài học.  <br /> Nghĩa là phải đảm bảo tốt nhất những yêu cầu của kênh hình, như: Tính khoa học, <br /> tính chính xác, tính trực quan, tính thẩm mỹ... <br /> Ngoài ra, cần lưu ý là trên cơ sở chuẩn kiến thức, kỹ năng, tuỳ nội dung từng bài học  <br /> cụ  thể  và nội dung kênh hình  trong sách giáo khoa để bổ sung những hình  ảnh, video <br /> clip... phù hợp với nội dung bài học.<br /> Giai đoạn 2: Tổ chức cho học sinh (HS) làm việc với kênh hình<br /> Bước 1: HS nghiên cứu qua kênh hình <br /> ­ Hướng dẫn quan sát: GV nên định hướng cho HS và giao nhiệm vụ khi quan sát. GV có  <br /> thể định hướng quan sát bằng hệ thống câu hỏi, bài tập,  các tình huống học tập. <br /> ­ Tổ  chức quan sát: Để  tích cực hóa hoạt động học tập, GV có thể  tổ  chức nghiên  <br /> cứu độc lập hay thảo luận nhóm. Mục tiêu của bước này là kích thích tính tự  lực  <br /> trong học tập của HS. Từ  những thông tin thu được qua kênh hình là căn cứ  để  tổ <br /> chức cho học sinh thảo luận hoặc qua  đàm thoại giúp HS nhận ra vấn đề  (kiến <br /> thức). Đồng thời, thông qua kên hình khắc sâu nội dung kiến thức HS đã thu nhận  <br /> nhằm làm cho HS hiểu sâu, nhớ lâu hơn và có khả năng vận dụng tốt hơn ở các bước  <br /> sau.<br /> Bước 2: Giải quyết vấn đề<br /> SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ Ở TRƯỜNG THPT 136<br /> <br /> <br /> <br /> Giai đoạn này mỗi HS hoặc các nhóm thực hiện các kỹ năng phân tích, so sánh, tổng <br /> hợp, khái quát hóa để hoàn thành nhiệm vụ được giao. Tức là rút ra được những kết <br /> luận cụ thể, chính xác về kiến thức cần thu nhận.<br /> Bước 3: Báo cáo kết quả<br /> Đây là bước mà HS trình bày, báo cáo kết quả  mình đã nghiên cứu, khai thác được <br /> qua kênh hình. Trên cơ sở đó GV tổ chức cho HS thảo luận để hoàn chỉnh kiến thức.<br /> Bước 4: Giáo viên rút ra nhận xét, đánh giá và tổng kết lại kiến thức.<br /> Sau khi học sinh thảo luận GV nhận xét, bổ sung, hoàn chỉnh kiến thức và chỉ ra <br /> những kiến thức HS cần thu nhận.<br /> 4. VÍ DỤ MINH HỌA<br />  Xây dựng quy trình sử  dụng kênh hình trong dạy học bài 26: “Hệ  thống làm mát”­  <br /> Công nghệ 11<br /> Giai đoạn 1: Chuẩn bị<br /> Bước 1: GV cần phải xác định được các mục tiêu bài học. <br /> Về kiến thức: HS cần biết được nhiệm vụ, nguyên tắc cấu tạo và nguyên lí làm việc  <br /> của các hệ thống làm mát khác nhau.<br /> Về kĩ năng: Đọc được sơ đồ hệ thống làm mát bằng nước loại tuần hoàn cưỡng bức.<br /> Về thái độ:  Sự hứng thú học tập, yêu thích khoa học. <br /> Bước 2: Nghiên cứu lựa chọn nội dung sử dụng kênh hình trong dạy học.<br /> Trong bài này, có thể sử dụng kênh hình cho các nội dung dạy học sau:<br /> ­ Hệ thống làm mát bằng nước loại tuần hoàn cưỡng bức.<br /> ­ Hệ thống làm mát bằng không khí.<br /> ­ Một số hệ thống làm mát bằng các cách khác.<br /> Bước 3: Tập hợp nội dung kênh hình  sử dụng cho bài dạy<br /> <br /> <br /> <br /> <br />              <br /> Hệ thống làm mát bằng nước loại tuần hoàn cưỡng bức<br /> 137 LÊ THỊ CẨM TÚ<br /> <br /> <br /> <br /> <br />                               <br />             Hệ thống làm mát trên ôtô                             Động cơ làm mát bằng không khí<br /> <br /> <br /> <br /> <br />                      <br /> Video clip nguyên lý của HTLM bằng nước     Video clip nguyên lý của HTLM bằng không khí<br /> Bước 4: Thiết kế tiến trình dạy học<br /> 1. Đặt vấn đề vào bài mới:<br /> Khi động cơ  đốt trong (ĐCĐT) làm việc nhiên liệu bị  đốt cháy tỏa nhiệt làm nóng  <br /> động cơ. Đề cho động cơ không quá nóng ảnh hưởng đến công suất và tuổi thọ của <br /> động cơ người ta dùng hệ thống làm mát (HTLM).  Để hiểu rõ cấu tạo và  nguyên lí <br /> làm việc của HTLM chúng ta nghiên cứu bài 26: “Hệ thống làm mát”.<br /> 2. Nội dung bài mới:<br />  Hoạt động 2: Tìm hiểu cấu tạo của HTLM bằng nước<br /> GV treo tranh và hướng dẫn HS tìm hiểu HTLM <br /> bằng nước. HS quan sát tranh  và thảo <br /> ­ Em hãy quan sát tranh và cho biết HTLM có  luận để trả lời.<br /> những bộ phận nào ?<br /> SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG D ẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ Ở TRƯỜNG THPT 138<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> GV giới thiệu cho HS biết  tên và chức năng các <br /> bộ phận trong HTLM.<br /> Hướng dẫn HS tìm hiểu nhiệm vụ  các chi tiết  <br /> trong hệ thống. Sử dụng các câu hỏi sau:<br /> ­ Bơm nước có tác dụng gì? HS   nghiên   cứu   SGK   để <br /> ­ Quạt gió có tác dụng gì? Cấu tạo có gì khác   đưa ra câu trả lời.<br /> quạt máy thông thường?<br /> ­ Tại sao quạt gió đặt ở phía sau két làm mát?<br /> ­ Két làm mát có tác dụng gì khi động cơ làm việc?<br /> ­ Tại sao phải dùng van hằng nhiệt ?<br /> Chú ý:  GV chỉ  rõ các chi tiết và giới thiệu cấu  <br /> tạo của HTLM. Có thể cho thảo luận nhóm, kết  <br /> hợp với giải thích để  HS hiểu rõ hơn về  quá  <br /> Nội dung trình làm mát  độHo ạt đ<br /> ng c ơ. ộng của GV Hoạt động của HS<br /> Ho ạ t đ ộ ng 3:  Tìm hi ể u nguyên lí làm vi ệ c c ủa HTLM b<br /> Hoạt động 1: Tìm hiểu nhiệm vụ và phân loại hệ thống làm mát ằng n ướ c<br /> a,  ệm v<br /> 1. Nhi Khi <br /> ụ: GV h ướng dỏẫi và yêu c<br /> Nêu câu h ầu HS thảạo lu<br /> n HS quan sát đo ận nhóm: ể  HS quan sát đoạn phim.<br /> n video clip đ<br /> động   cơ  tìm hi ểu nguyên lí làm vi<br /> ­ Em cho bi ệc của hệ thống. ụng gì   HS thảo luận nhóm  và <br /> ết nước trong HTLM có tác d<br /> mới   làm  khi động cơ làm việc ? đại diện trình bày.<br /> việc: ­ Vì sao trong ĐCĐT phải có HTLM ?<br /> + Khi động cơ làm việc, đốt cháy nhiên liệu tỏa  <br /> nhiệt làm các chi tiết nóng lên.<br /> + Trong động cơ  có rất nhiều chi tiết chuyển <br /> động tương đối với nhau gây ma sát làm nóng <br /> các chi tiết.<br /> ­ Nếu không được làm mát động cơ sẽ như thế  <br /> nào? HS thảo luận trả lời.<br /> ­   Khi   động   cơ   làm   việc,   nước   làm   mát   lưu  <br /> Các chi tiết nở ra, động cơ bị bó kẹt không làm  <br /> chuyển như thế nào ?<br /> việc được, chóng hỏng. Tìm   hiểu     nhiệm   vụ <br /> GV có thể sử dụng các sơ đồ sau để giải thích: <br /> => Do đó cần thiết phải làm mát động cơ  khi   HTLM trong SGK<br /> làm việc.<br /> Nhận xét và kết luận: Nhiệm vụ  của HTLM là <br /> giữ  cho nhiệt độ  của động cơ  không vượt quá <br /> giới hạn cho phép.<br /> 2. Phân loại: Theo chất làm mát có 2 loại sau:<br /> + HTLM bằng không khí.<br /> + HTLM bằng nước. HS liên hệ  thực tế  trả <br /> ­  Em thấy trong thực tế có những động cơ nào   lời.<br /> làm mát bVan (4) đóng cửa <br /> ằng không khí ?  Nước quay trở lại bơm  Nước tiếp tục <br /> Nước chứa đầy<br /> sang két nước đi làm mát<br /> Trong áo nước nước (t0nlm tăng nhanh <br /> (t0nlm